Stanisław Jenger, Janusz
Ławrynowicz
Ubezpieczenia pojazdów
samochodowych krajowców
dewizowych w ruchu zagranicznym
Palestra 15/1(157), 29-44
STANISŁAW JENGER I JANUSZ ŁAWRYNOWICZ
Ubezpieczenia pojazdów samochodowych
krajowców dewizowych w ruchu zagranicznym
I. W ST ĘP
Rozwój m otoryzacji, ja k i obserw ujem y w PR L szczególnie w ostatn ich la ta c h , oraz stały w zrost kontaktów handlow ych, k u ltu ra ln y c h , sportow ych i tu ry s ty c z nych z in n y m i k raja m i przyniósł ze sobą tak że zw iększenie się liczby w yjazd ó w za g ran ic ę pojazdam i sam ochodow ym i.
P odobnie ja k ruch sam ochodow y w ogóle, tak sam o zagraniczna tu ry s ty k a sa m o chodow a n o tu je bardzo w iele w ypadków sam ochodow ych, k tó ry ch sk u tk i fin a n so w e (bo do om ów ienia tylko ta k ich skutków og ran iczają się ram y niniejszego o p r a cow ania) są znaczne.
U szkodzenie, jakiem u ulega za g ran icą pojazd, lu b szkoda w yrządzona cudzo ziem cow i w zw iązku z ruchem tego pojazdu rodzi konieczność poniesienia często w ysokich w ydatków , i to w obcych środkach płatniczych, k tó ry m i zm otoryzow any tu r y s ta d y sponuje zazw yczaj w bardzo ograniczonym zakresie.
W w iększości k rajó w E uropy w prow adzono obow iązkow e ubezpieczenia odpo w iedzialności cyw ilnej, k tó re dotyczą przew ażnie ta k że o b y w ateli p ań stw obcych p rzy b y w ający c h sam ochodem do danego k r a j u . 1 B yłoby to rów noznaczne z obo w iązkiem ponoszenia dodatkow ych kosztów w dew izach n a opłacenie sk ła d k i u b ez pieczeniow ej każdorazowo przy przekroczeniu granic p aństw , przez k tó re p row adzi tr a s a jazdy. Z aw arte m iędzy zak ład am i ubezpieczeń porozum ienia lik w id u ją ten problem dla osób legitym ujących się dowodem ubezpieczenia w y staw io n y m w o j czystym k ra ju .
Pow yższe względy zadecydow ały, że już w 1959 r. w prow adzono — w o d n ie sieniu do osób w yjeżdżających za granicę pojazdam i sam ochodow ym i — obow iązek p o sia d an ia polisy stw ierdzającej zaw arcie ubezpieczenia obejm ującego (w ru c h u zagranicznym ) zarówno uszkodzenia w łasnego p ojazdu (auto-casco — AC), ja k i odpow iedzialności posiadacza tego pojazdu za szkody, ja k ie może on w y rząd zić osobom trzecim (OC).
P o n ad to n a zasadzie całkow itej dobrow olności m ogą być dodatkow o ubezpieczo ne n a s tę p stw a nieszczęśliw ych w ypadków pasażerów i kierow cy pojazdu (NW).
W szystkie te trzy rodzaje ubezpieczeń prow adzi w yspecjalizow ana w obsłudze obro tu dewizowego in sty tu cja ubezpieczeniow a „W A RTA ” — T ow arzystw o U bez pieczeń i R easekuracji, Spółka A kcyjna. „W ARTA” p osiada sw oje p laców ki ty lk o w k ilk u m iastach P o ls k ii 2, dlatego też w celu u ła tw ien ia zm otoryzow anym tu ry sto m d o konyw ania form alności w yjazdow ych także w te j dziedzinie „W A RTA ” u p o w ażniła do zaw ierania tych ubezpieczeń placów ki te re n o w e P olskiego Z w iązk u
i S p o śró d k r a jó w e u r o p e js k ic h ty lk o n ie lic z n e n ie w p ro w a d z iły d o ty c h c z a s o b o w ią z k o w e go u b e z p ie c z e n ia o p o w ie d z ia ln o śc i c y w iln e j. N ależą d o n ic h J u g o s ła w ia i R u m u n ia . W e W ło sz e c h u c h w a lo n o w g ru d n iu 1969 r. u s ta w ę , k tó r a p r z e w id u je w p ro w a d z e n ie p o w s z e c h n e g o , o b o w ią z k o w e g o u b e z p ie c z e n ia o d p o w ie d z ia ln o ś c i c y w iln e j p o p r z e w id z ia n e j v a c a t l o le gi s.
3o
Ś t a n i s ł a w J e n g e r i J a n u s z Ł a w r y n o w i c z N r 1 (15?)M otorow ego (zn ajd u jące się w m iastach w ojew ódzkich i w w iększych m iastach pow iatow ych). Z m otoryzow any tu ry s ta zam ierzający w y jech ać za. g ran icę może zaw rzeć to ubezpieczenie tak że w n ajbliższej te re n o w ej placów ce P aństw ow ego B iu ra P odróży „O R B IS”, k tó re rów nież na p o dstaw ie um ow y a je n c y jn e j za w iera um ow y ubezpieczenia w im ien iu „W ARTY”. D ow odem ubezpieczenia jest u p ro sz czony fo rm u la rz w n iosku-polisy (tzw. ubezpieczenie blokowe).
P rz y za w ieran iu um ow y ubezpieczenia należy p rze d e w szy stk im zw rócić uw agę n a to, żeby okres ubezpieczenia w ym ieniony w polisie zbieżny był całkow icie z p rze w id y w a n y m okresem p o bytu za granicą. W spom niany w yżej w a ru n e k p o sia d a n ia w aż n ej polisy n a ubezpieczenie AC i OC oznacza fak ty c zn ie (por. niżej) obow iązek z a w arcia um ow y ubezpieczeniow ej z „W A RTĄ ”, o b e jm u ją c e j oba te działy ubezpieczenia.
P ły n ą z tego k onsekw encje m ające isto tn e znaczenie p rak ty c zn e .
I ta k np. w w y p ad k u gdy okres ubezpieczenia je st k ró tszy niż okres p o b y tu za g ran ic ą i gdy po upływ ie tego okresu ubezpieczenia n a s tą p i za g ra n ic ą w y p ad ek — „W A R TA ” n ie m a możliwości objęcia dodatkow o ubezpieczeniem w stecz okresu, w k tó ry m p o w sta ła szkoda, a n a k tó ry to okres p o przednie ubezpieczenie się nie rozciągało, stoi bow iem tem u n a przeszkodzie p rzep is a rt. 806 § 2 k.c., w y ra źn ie u z n a ją cy tego ro d za ju um ow ę za bezskuteczną.
Z d a rz a ją się w p ra k ty c e tego ro d za ju w y p ad k i, że tu ry sta , pow odow any chęcią zaoszczędzenia n a składce, zgłasza ubezpieczenie o b ejm u jące m ożliw ie n a jk ró tsz y przew id zian y w ta ry fie sk ład ek „przedział” i że po e k sp ira c ji polisy sam ochód jego doznaje uszkodzeń lu b w yrządza in n y m znaczną szkodę. O tóż sk u tk i tego m ogą być dla tu ry s ty bardzo pow ażne, poza bow iem k łopotam i z n a p ra w ą bądź przyw iezieniem do k r a ju uszkodzonego pojazdu, p o w sta ją jeszcze roszczenia innych osób. T u ry sta , osoba fizyczna, z reguły nie dy sp o n u je ta k ą ilością środków p ie n ięż n ych w ogóle, a środków dew izow ych w szczególności, k tó ra by m u pozw oliła n a zaspokojenie tych roszczeń. W konsek w en cji o pisana tu sy tu a c ja może znacznie u tru d n ić , a n a w e t uniem ożliw ić tu ry ście ponow ne odw iedzenie danego k r a j u . s
II. P O D S T A W A P R A W N A
P o d staw ą p ra w n ą do z a w ieran ia z k rajo w c am i dew izow ym i om aw ian y ch um ów ubezpieczenia są n a stęp u jące przepisy:
1) za rządzenie M inistrów F in an só w i H an d lu Z agranicznego z dnia 30.VII. 1959 r. w sp raw ie ubezpieczenia pojazdów m echanicznych w ru c h u z a g ra niczn y m (M. P. N r 71, poz. 372) 3a; 3 * * * * * * 10
3 Z e w z g lę d u n a to , że o m a w ia n e u b e z p ie c z e n ia (OC i AC) d z ia ła ją ty l k o w c z a s ie , g d y sa m o c h ó d z n a j d u j e się za g r a n ic ą , w ła ś c ic ie l s a m o c h o d u p rz e d p r z e k r o c z e n ie m g r a n ic y w d ro d z e p o w r o tn e j d o P o ls k i p o w in ie n z a b e z p ie c z y ć c ią g ło ś ć u b e z p ie c z e n ia AC n a te r e n i e k r a j u p rz e z z a w a rc ie o d p o w ie d n ie j u m o w y z P Z U . O d m o m e n tu b o w ie m p r z e k r o c z e n ia g r a n ic y (p rz y p o w ro c ie ) u s t a je o d p o w ie d z ia ln o ś ć „ W a r ty ” z t y t u ł u z a w a r te j z n ią u m o w y w z a k r e s ie o m a w ia n y c h u b e z p ie c z e ń . N a to m ia s t o b o w ią z k o w e u b e z p ie c z e n ia n a s tę p s tw n ie s z c z ę ś liw y c h w y p a d k ó w i o d p o w ie d z ia ln o ś c i c y w iln e j z r u c h u p o ja z d ó w m e c h a n ic z n y c h (ro zp . RM z d n ia 15.IV .1968 r.) z a w ią z u je s ię z m o c y p r a w a z c h w ilą w ja z d u n a te r e n P R L .
3a S p ra w a u b e z p ie c z e ń w r u c h u z a g ra n ic z n y m p o ja z d ó w m e c h a n ic z n y c h w y k o n u ją c y c h p rz e w ó z z a r o b k o w y j e s t u r e g u lo w a n a p rz e p is a m i ro z p o rz ą d z e n ia M in is tra K o m u n ik a c ji z d n ia 10 w r z e ś n ia 1963 r. w s p r a w ie p r o w a d z e n ia m ię d z y n a ro d o w e g o t r a n s p o r t u d ro g o w e g o k r a j o w y m i p o ja z d a m i s a m o c h o d o w y m i (Dz. U. N r 45, p o z. 253).
N r 1 (157) Ubezpiecz, pojazdów samoch. krajowców dewizowych
3i
2) ogólne w a ru n k i ubezpieczenia (dalej w skrócie: o.w.u.) pojazdów sa m o chodow ych k rajow ców dew izow ych w ru ch u zagranicznym , obow iązujące od dnia 1 m a ja 1966 r . 4
Ad 1) W ym ienione zarządzenie u p ow ażnia P a ń s t w o w y Z a k ł a d U b e z p i e
c z e ń 5 do za w ieran ia z k rajo w c am i dew izow ym i um ów ubezpieczenia od pow iedzialności cyw ilnej (OC) za szkody z ru c h u p ojazdu m echanicznego spo w odow ane za g ra n ic ą oraz um ów ubezpieczenia p ojazdu m echanicznego od uszkodzeń (auto-casco — AC), ja k ie mogą pow stać w ty m pojeździe w czasie pobytu za granicą.
S k ład k i za te ubezpieczenia p ła tn e są w złotych przy w yjeździe pojazdem sam ochodow ym do ZSRR i k ra jó w d em o k ra cji ludow ej. P rzy w yjeździe do k ra jó w k ap italisty c zn y c h składki ubezpieczeniow e są p ła tn e w dew izach.
K rajo w cy dew izow i w y jeżd żający za g ran icę pojazdem sam ochodow ym p o w in n i zaw ierać um ow y ubezpieczenia w zak resie o m aw ianych ubezpieczeń (OC i AC).
N ależy w y jaśn ić, że ubezpieczenia te nie są ubezpieczeniam i obow iązko w ym i w rozum ieniu przepisów a rt. 3 ust. 2 u sta w y z dnia 2.XII.1958 r. 0 ubezpieczeniach m a jątk o w y c h i osobowych (Dz. U. N r 72, poz. 357 z późn. zm ianam i). U bezpieczenia te bow iem nie pow stały z mocy p raw a przez ogło szenie odpow iedniego rozporządzenia R ady M inistrów w m yśl przepisów art. 6 ust. 1 pow yższej ustaw y.
K onieczność zaw ieran ia om aw ianych ubezpieczeń w y n ik a z przepisów po wyższego zarządzenia. K rajow iec dew izow y w yjeżdżający pojazdem sam o chodow ym za granicę o trzy m u je z P olskiego Z w iązku M otorow ego do k u m enty u p ra w n ia ją c e do p rzekroczenia ty m pojazdem g ranicy i w p ro w a d ze nia go n a te ry to riu m obcego p ań stw a .
Z godnie z przepisam i § 3 cyt. zarządzenia P olski Z w iązek M otorow y może w ydać w spom niane d o kum enty dopiero po p rzed staw ien iu polisy stw ie r dzającej zaw arcie um ow y ubezpieczenia w zakresie OC i AC, w ażn ej przez cały czas pozostaw ania pojazdu za granicą. W skutek uzależnienia otrzy m an ia dokum entów , k tó re u p ra w n ia ją do przekroczenia gran icy p ojazdem sam o chodow ym , od p o siad an ia dow odu ubezpieczenia w pow yższym zakresie, p ow sta je konieczność za w ieran ia ty c h ubezpieczeń. O m aw iane ubezpieczenia AC 1 OC oraz ubezpieczenia n astę p stw nieszczęśliw ych w ypadków (o czym będzie m ow a dalej) są ubezpieczeniam i um ow nym i, do k tórych m a ją zasto sow anie przepisy ty tu łu X X V II księgi I II kodeksu cyw ilnego, dotyczące um ow y ubezpieczenia.
Ad 2) W ym ienione w yżej pod p k t 2 ogólne w a ru n k i ubezpieczenia z a w ie ra ją po
sta n o w ien ia reg u lu ją c e ubezpieczenie zarów no AC ja k i OC. P o d a je m y n i żej podstaw ow e zasady obydw u rodzajów ubezpieczeń. 4 5
4 Do c u d z o z ie m c ó w d e w iz o w y c h p rz y je ż d ż a ją c y c h p o ja z d a m i s a m o c h o d o w y m i d o P o lsk i m a ją z a s to so w a n ie p r z e p is y ro z p o rz ą d z e n ia R a d y M in is tró w z d n ia 24.IV.1968 r. w s p r a w ie o b o w ią z k o w y c h u b e z p ie c z e ń k o m u n ik a c y jn y c h (Dz. U. N r 15, p o z. 89). 5 U p r a w n ie n ia P a ń s tw o w e g o Z a k ła d u U b e z p ie c z e ń d o z a w ie r a n ia u b e z p ie c z e ń (OC i a u to - -c a sc o ) p o ja z d ó w m e c h a n ic z n y c h k r a jo w c ó w d e w iz o w y c h w r u c h u z a g ra n ic z n y m M in is te r F in a n s ó w z a rz ą d z e n ie m n r 198/59 z d n . 30.X I. 1959 r. (n ie p u b lik o w a n y m ) p r z e k a z a ł T ow . U bezp. i R e a se k . „W A R T A ” S.A . w W a rsz a w ie . Z g o d n ie z ty m z a rz ą d z e n ie m , z d n ie m 1.1.1960 r . „W A R T A ” w e s z ła w e w s z y s tk ie p r a w a i o b o w ią z k i P a ń s tw o w e g o Z a k ła d u U b e z p ie c z e ń , w y n ik a ją c e z u b e z p ie c z e ń p o ja z d ó w m e c h a n ic z n y c h k r a jo w c ó w d e w iz o w y c h w r u c h u z a g ra n ic z n y m .
32
S t a n i s ł a w J e n g e r i J a n u s z Ł a w r y n o w i c z N r 1 (157)III. U B E Z P IE C Z E N IE P O J A Z D Ó W S A M O C H O D O W Y C H O D U S Z K O D Z E Ń (A U T O -C A SC O )
Z a k r e s o d p o w i e d z i a l n o ś c i „ W A R T Y ”. U bezpieczeniem tym są o b - jęte w ypadki, w k tó ry ch został uszkodzony, zniszczony lu b u trac o n y pojazd sa m ochodowy albo jego część. W ypadkam i ta k im i są:
1) nagłe działan ie siły m echanicznej w sk u te k zetknięcia się pojazdu z p rzed m iotem zn a jd u ją c y m się poza nim przez n a jec h an ie lu b zderzenie pojazdu z osobam i, zw ierzętam i, p rzed m io tam i stały m i albo ruchom ym i, przew ró ce n ia się, p rzygniecenia p o ja zd u albo p ad n ięcia przed m io tu n a pojazd;
2) pow ódź albo zatopienie;
3) u d erzenie pio ru n u , pożar, w ybuch — niezależnie od m iejsca ich p o w stania; 4) kradzież, ra b u n e k p ojazdu lub jego części albo użycie pojazd u bez zgody
ubezpieczającego; w ty m w y p a d k u w a ru n k ie m odpow iedzialności ubezpieczy ciela jest n ależyte zabezpieczenie p ojazdu przez w y jęcie kluczyka od zapło nu m otoru, a jeśli chodzi o pojazd jednośladow y z n a jd u ją c y się poza zam k n ię ty m pom ieszczeniem — ponadto przez unieru ch o m ien ie koła zam knięciem n a k łódkę lu b unieru ch o m ien iem kierow nicy;
5) inne zdarzen ie spow odow ane przez osoby trzecie ®.
O g r a n i c z e n i e o d p o w i e d z i a l n o ś c i „ W A R T Y ”. Z ubezpieczenia w y łączone są szkody:
1) p ow stałe na te ry to riu m P olski;
2) p ow stałe w sk u te k pro w ad zen ia pojazdu przez osobę nie po siad ającą w łaści wego p ra w a jazdy, jeżeli ubezpieczający lub posiadacz pojazdu o ty m w ie dział albo pow inien był w iedzieć;
3) spow odow ane przez ubezpieczającego, posiadacza p ojazdu lu b upow ażnionego kierow cę rozm yślnie, w sk u te k rażącego n ie d b alstw a albo w stanie n ie trzeź w ym * 7;
4) p o w stałe w czasie n a p ra w y , k o n se rw ac ji oraz wrsk u te k użycia pojazdu przed ukończeniem n ap ra w y . „W ARTA” je d n a k odpow iada za szkody, p ow stałe — podczas ty c h czynności — w sk u te k ognia lu b w ybuchu;
5) p olegające na zniszczeniu lub uszkodzeniu ogum ienia, jeżeli te szkody nie po w stały jednocześnie z uszkodzeniem lu b zniszczeniem in n e j części pojazdu, za k tó rą p rzy słu g u je odszkodow anie;
6) po w stałe w dodatkow ym w yposażeniu pojazdu, za ja k ie uw aża się u rz ą dzenia, k tó ry c h pojazd d an e j m a rk i i ty p u przy p ro d u k c ji se ry jn e j n o rm a l nie nie m a 8.
P on ad to „W A RTA ” nie p o k ry w a kosztów i s tr a t nie będących bezpośrednim n astęp stw e m zniszczenia, uszkodzenia lu b kradzieży pojazdu, ja k u tr a ta zysków' ek sp lo atacy jn y ch , kosztów użycia p ojazdu zastępczego, hoteli, noclegów itp., z za strzeżeniem je d n a k , o k tó ry m m ow a niżej.
8 N ie u w a ż a s ię za o so b y tr z e c ie o só b n a le ż ą c y c h d o n a jb liż s z e j r o d z in y u b e z p ie c z a ją c e g o , t j . m a łż o n k a , d z ie c i, ro d z ic ó w i ro d z e ń s tw o , a p o n a d to osób, k t ó r y m u b e z p ie c z a ją c y p o w ie rz y ł o b s łu g ę lu b n a d z ó r n a d p o ja z d e m .
7 P r z y j m u j e się , że w s ta n ie n ie trz e ź w o ś c i z n a jd u je się o so b a , u k t ó r e j z a w a rto ś ć a lk o h o lu w e k r w i p r z e k r a c z a 0,5%Q.
8 W r o z u m ie n iu o .w .u . n ie u w a ż a się za w y p o s a ż e n ie d o d a tk o w e : u r z ą d z e n ia s łu ż ą c e g o d o n a p ę d u g a z o w e g o p o ja z d u , r a d io - o d b io r n ik a z a m o n to w a n e g o n a s ta łe , p o k ro w c ó w , d o d a t k o w eg o o ś w ie tle n ia , o g rz e w a n ia , k ó ł z a p a s o w y c h , s y g n a łu d ź w ię k o w e g o , n a rz ę d z i s a m o c h o d o w y c h , g a ś n ic y p r z e c iw p o ż a ro w e j i a p te c z k i. W z w ią z k u z ty m za sz k o d y p o w s ta łe w ty m w y p o s a ż e n iu u b e z p ie c z y c ie l o d p o w ia d a .
N r 1 (157) U bezpiecz, p o jazdów sam och. k ra jo w có w d ew izo w yc h 33
O b o w i ą z k i u b e z p i e c z a j ą c e g o w r a z i e w y p a d k u . W raz ie zajścia w y p ad k u ubezpieczający pow inien w m ia rę możności zapobiec zw iększeniu się szkody.
U b ezp ieczający jest w zw iązk u z tym obow iązan y w y k o n a ć n a stęp u ją ce cz y n n o śc i-.
1) zaw iadom ić najb liższą placów kę m ilicji (policji) w celu sp orządzenia p ro tokołu, k tó ry pow inien zaw ierać datę i m iejsce szkody, opis w y p a d k u z p o d an iem jego przyczyn, in fo rm ację dotyczącą p ra w a jazdy i sta n u trzeźw ości kierow cy ubezpieczonego pojazdu, oraz — w m iarę m ożności — uzyskać ten protokół;
2) sporządzić opis w y p ad k u w ra z ze szkicem sy tu a cy jn y m oraz uzyskać pisem n e ośw iadczenia św iadków w ypad k u . Jeżeli szkodę spow odow ała osoba tr z e cia, należy odnotow ać jej nazw isko i adres. Jeżeli sp ra w c ą w y p a d k u jest kierow ca innego pojazdu sam ochodow ego, to oprócz jego p erso n a lió w należy odnotow ać n u m e r re je stra c y jn y tego pojazdu oraz nazw ę i ad re s to w arz y stw a ubezpieczeń, w k tó ry m posiadacz tego pojazd u jest ubezpieczony od odpo w iedzialności cyw ilnej;
3) sk o n ta k to w ać się niezw łocznie z najbliższą p laców ką p rze d staw ic ie la „W A R TY” (kom isarza a w a ry jn e g o 9) w d anym k ra ju , upow ażnionego do lik w id a cji szkód, i zastosow ać się do jego w skazów ek.
Do czasu d o konania oględzin p ojazdu przez p rze d staw ic ie la „W A RTY ” (kom i sarza aw aryjnego) nie w olno dokonyw ać żadnych zm ian w sta n ie p ojazdu oraz oddaw ać uszkodzonego pojazdu do rem o n tu , chy b a że „W A RTA ” lu b jej p rz e d staw iciel zrezygnow ał z oględzin albo nie p rzeprow adził ich w ciągu 48 godzin od d aty o trzy m an ia zaw iadom ienia o szkodzie.
Jeżeli ubezpieczający z w łasn ej w iny nie dopełnił k tóregokolw iek z w y m ien io nych w yżej obow iązków , a będzie to m iało w p ły w n a u sta le n ie okoliczności lu b ro zm iaru szkody — „W ARTA” może odm ów ić w y p łacen ia odszkodow ania albo je zm niejszyć.
U s t a l e n i e i w y p ł a t a o d s z k o d o w a n i a . Jeżeli ubezpieczony pojazd sam ochodow y zostanie całkow icie zniszczony, skradziony lub zrab o w an y , a także gdy zostanie on uznany za n ie n a d a ją cy się do n a p ra w y z pow odu znacznego uszkodzenia — odszkodow anie u sta la się w w ysokości ró w n ej w arto śc i pojazdu w chw ili w ypad k u , po p o trąc en iu w arto ści pozostałości tego pojazdu.
Za p odstaw ę do u sta le n ia w artości p ojazdu w chw ili w y p a d k u p rz y jm u je się o b ow iązującą w h a n d lu uspołecznionym c e n ę 10 * now ego pojazd u te j sam ej m a rk i i typu, a pojazdu po k ap ita ln y m rem oncie — w arto ść pojazd u bezpośrednio po k a p ita ln y m re m o n c ie .11
Od ta k ustalo n ej w arto śc i o dejm uje się kw otę am o rty zac y jn ą pojazdu. Różnica m iędzy u sta lo n ą w e w skazany w yżej sposób w arto śc ią pojazd u a k w o tą jego
9 T zw . „ k o m is a rz e m a w a r y j n y m ” je s t z a g ra n ic z n y z a k ła d u b e z p ie c z e ń lu b s p e c ja ln a f irm a , k tó r a n a p o d s ta w ie u m o w y z „W A R T Ą ” p e łn i f u n k c j e j e j p rz e d s ta w ic ie la . T a k i z a k ła d lu b f irm a są u p o w a ż n io n e d o w y k o n y w a n ia w im ie n iu „W A R T Y ” n ie k tó r y c h c z y n n o ś c i z m ie r z a ją c y c h d o z lik w id o w a n ia sz k o d y . 10 C e n ą p o ja z d u o b o w ią z u ją c ą w h a n d lu u s p o łe c z n io n y m j e s t c e n a z a tw ie r d z o n a p rz e z P a ń stw o w ą K o m is ję C e n a lb o p rz e z in n y w ła ś c iw y o r g a n — z w y łą c z e n ie m c e n s to s o w a n y c h w e k s p o rc ie w e w n ę trz n y m . P o r. ta k ż e o rz e c z e n ia S N z d n . 9.V.1967 r . I II CR 409/65, O SN C P 1968, z. 2, poz. 20.
u W a rto ś ć tę u s ta la się w e d łu g z a s a d p o d a n y c h w § 20 o .w .u .
34
S t a n i s ł a w J e n g e r, i J a n u s z Ł a w r y n o w i c z N r 1 (157)am o rty zac ji stanow i w a r t o ś ć p o j a z d u w c h w i l i w y p a d k u . W razie b ra k u obow iązującej w h an d lu uspołecznionym ceny dla danego pojazdu, p rz y j m u je się cenę pojazdu te j sam ej lub najb ard ziej zbliżonej klasy, dla którego cena ta k a istn ieje. W artość pozostałości zniszczonego pojazdu określa się odpow iednio w edług w arto śc i tych części w stosunku do w artości całego pojazdu.
P rzy uszkodzeniach k w alifik u jąc y ch się do napraw y, przy kradzieży lu b ra b u n k u części pojazd u — w ysokość szkody ustala się na podstaw ie ra c h u n k u lu b w uza sadnionych p rzy p a d k ach na podstaw ie kosztorysu złożonego przez ubezpieczającego. N a p ra w a pojazdu pow in n a być przeprow adzona w zasadzie w Polsce. O dstąpienie od te j zasady może n astąp ić za zgodą „W ARTY” lub jej przedstaw iciela. Nie w y m aga ta k ie j zgody p rzeprow adzenie za granicą n apraw y niezbędnej do k o n ty n u o w an ia podróży, p rzy czym zakres tej napraw y ustala przedstaw iciel „W A RTY” G dyby koszt zw iązany z udziałem tego przedstaw iciela w oględzinach szkody był w ysoki w stosunku do kosztów sam ej napraw y, drobna n ap ra w a nie p rze k ra cza ją ca rów n o w arto ści 500 zł może być dokonana na m iejscu w ypadku bez u sta la n ia jej za k resu przez p rzedstaw iciela „W ARTY”, pod w arunkiem jednak p o siad an ia p ro tokołu sporządzonego przez m ilicję (policję) i zaw ierającego opis w y p ad k u oraz w szy stk ich jego okoliczności.
Za pod staw ę do u sta le n ia w ysokości szkody p rzyjm uje się w yłącznie ceny k a ta logow e części zam iennych obow iązujące w dniu w ypadku, a w b ra k u ceny takich części — ceny części analogicznych innego pojazdu tej samej klasy. Do części za m iennych n ab y ty ch w P olsce stosuje się ceny obow iązujące w h an d lu uspołecznio nym .
O prócz odszkodow ania za uszkodzenie, zniszczenie, kradzież albo ra b u n e k ubez pieczonego pojazdu o m aw iane ogólne w aru n k i ubezpieczenia p rze w id u ją ta k że inne św iadczenia w razie zajścia przew idzianego w um owie zdarzenia. Jeżeli w ięc w sk u te k w y p a d k u pojazd uległ zniszczeniu albo w w yniku uzgodnienia z „WDARTĄ” pojazd te n je st przyw ożony do Polski — „W ARTA” zw raca udo k u m en to w an e koszty p rze jaz d u zastępczym środkiem kom unikacji z m iejsca w y p ad k u do stałego m iejsca zam ieszkania ubezpieczającego i pasażerów będących członkam i jego n a j bliższej ro d z in y .12 K oszty te są zw racane w wysokości biletów d ru g iej k la sy po ciągu pospiesznego (bez opłaty za m iejsce sypialne) tychże osób, k tó re razem w y je ch a ły z Polski w celu odbycia w spólnej podróży.
„W A R TA ” p o kryw a także koszty niezbędnego tran sp o rtu uszkodzonego p ojazdu z m iejsca w y p ad k u do najbliższego w arsztatu naprawczego. Jeżeli n a żądanie „W A RTY” lub jej przed staw iciela pojazd został przewieziony do P olski, u b ez p ie czyciel zw raca koszty tego przew ozu z m iejsca w ypadku do m iejsca stałego za m ieszkania lub siedziby ubezpieczającego.
P o n ad to „W A RTA ” zw raca w całości udow odnione koszty, jakie ubezpieczający poniósł w celu zapobieżenia zw iększenia się szkody, jeżeli poniesienie ty c h kosztów było uzasadnione okolicznościam i w ypadku.
W y p łata odszkodow ania n a s tę p u je w Polsce. Jednakże w sytuacjach, gdy należało przep ro w ad zić za granicą n a p ra w ę niezbędną do kontynuow ania podróży, „W A RTA ” p rze k azu je za granicę należność za ta k ą nap raw ę bezpośrednio zakładow i n a p ra w
czem u albo osobie, k tó ra na zlecenie „W ARTY” należność tę zapłaciła. W p ra k ty c e n ajczęściej koszty n ap ra w y dokonanej za granicą, koszty tra n s p o rtu pojazdu
Ń r 1 (157) U bezpiecz, p ojazdów śam och. kra jo w có w dew izotopch
35
z m iejsca w y p a d k u do w a rsz ta tu napraw czego, koszty p rze jaz d u zastępczym śro d kiem k o m u n ik a cji oraz in n e koszty zw iązane z w y p ad k ie m a konieczne do p o n ie sienia za g ra n ic ą p o k ry w a upow ażniony przez „W A R TĘ” zag ran iczn y za k ła d ubez pieczeń, k tó ry n astęp n ie rozlicza się z „W A RTĄ ”.
K oszty poniesione za g ran ic ą, a p o dlegające zw rotow i zgodnie z om aw ianym i ogólnym i w a ru n k a m i ubezpieczenia przelicza się n a złote w ed łu g ta b e li k u rso w ej N arodow ego B an k u Polskiego, obow iązującej w d n iu w yp łaty odszkodow ania.
D o c h o d z e n i e r o s z c z e ń . Jeżeli zain te re so w an y nie zgadza się z decyzją O ddziału „W A RTY ” o n ie u zn a n iu roszczenia o odszkodow anie lu b gdy k w e stio n u je on w ysokość przyznanego odszkodow ania — może się odw ołać do C en tra li „W A RTY ” w ciągu 30 dni od dnia o trzy m a n ia decyzji. Je że li z a in te re sow any nie zgadza się z decyzją C e n trali lub nie skorzysta z p o stęp o w an ia odw o ławczego, może on dochodzić sw ych roszczeń w drodze sądow ej. Roszczeń tych nie m ożna dochodzić przed sądem po upły w ie 6 m iesięcy od dnia o trzy m an ia od „W ARTY” decyzji od m a w iają ce j u znania roszczenia o odszkodow anie albo decyzji 0 w ysokości przyznanego odszkodow ania. W razie odw ołania się zainteresow anego od decyzji O ddziału „W ARTY”, pow yższy 6-m iesięczny te rm in ulega prze rw ie 1 zaczyna on biec n a nowo od dn ia o trzy m an ia now ej decyzji w ydanej w try b ie odw oław czym .
J a k już zaznaczono w yżej, „W A R TA ” m a sw oje O ddziały: w W arszaw ie, w Ł o dzi, w G dyni ) w Szczecinie. O ddziały „W A RTY ” w W arszaw ie i w Łodzi o b słu g u ją m ieszkańców tych m iast, O ddział w G dyni — m ieszkańców T ró jm ia sta i O ddział w Szczecinie — m ieszkańców w ojew ództw a szczecińskiego. M ieszkańcy pozostałych teren ó w P o lsk i zgłaszają roszczenia w y n ik a ją c e z om aw ianych um ów ubezpieczenia z „W A RTĄ ” bezpośrednio do O ddziału „W ARTY” w W arszaw ie.
W y jątk iem od te j zasady je st sp raw a roszczeń z um ów ubezpieczenia pojazdów sam ochodow ych od uszkodzeń (AC). W celu u ła tw ie n ia poszkodow anym zgłaszania szkód z tych um ów i p rzyśpieszenia ich lik w id a cji oraz m ając n a w zględzie, że P a ń stw ow y Z ak ład U bezpieczeń m a na te re n ie w szy stk ich pow iatów ; m ia st w ydzielo nych in sp e k to ra ty (oddziały) p ow iatow e (m iejskie), Z ak ład te n — n a m ocy p o ro z u m ienia ąa w arteg o m iędzy nim a „W A RTĄ ” — został upow ażniony do p rz e p ro w a d z a nia w stęp n y ch czynności i lik w id a cji szkód z ubezpieczeń pojazdów m echanicznych od uszkodzeń (AC), za w ieran y ch przez „W A R TĘ” z k ra jo w c a m i dew izow ym i. W zw iązku z ty m k rajo w c y dew izow i zam ieszkali na te re n ie P o ls k i13 pow inni zgłaszać szkody z pow yższego ubezpieczenia p ow stałe za g ran ic ą a n a p ra w ia n e w k r a ju do in sp e k to rató w (oddziałów) pow iatow ych lu b m iejskich P ań stw o w eg o Z ak ła d u U bez pieczeń u p raw n io n y c h do lik w id a cji szkód objętych ubezpieczeniem auto -casco , w ła ściw ych dla m iejsca zam ieszkania ubezpieczających. Pow yższe je d n o stk i o rg a n iz a c y j ne PZU lik w id u ją te szkody łącznie z w y p ła tą należnego odszkodow ania. D ecyzje w sp raw ie lik w id a cji pow yższych szkód w y d aje P Z U w im ien iu i z u p o w ażn ien ia „W A RTY ”. E w en tu a ln e odw ołania od tych decyzji należy kiero w ać (z zachow aniem w sk azan y ch w yżej term inów ) do C e n trali „W A RTY” za p o śred n ic tw em je d n o stk i organ izacy jn ej PZU , k tó ra w y d ała tę decyzję.
>3 z w y ją tk ie m z a m ie s z k a ły c h w m . s t. W a rs z a w ie , w m . Ł o d zi, n a t e r e n i e T r ó j m i a s t a i n a te r e n ie w o je w ó d z tw a s z c z e c iń s k ie g o , k tó r z y sz k o d y z u b e z p ie c z e n ia a u to - c a s c o z g ła s z a ją — ta k j a k i d o ty c h c z a s — d o w y m ie n io n y c h ju ż w y ż e j O d d z ia łó w „W A R T Y ” .
36
S t a n i s l a w J e n g e r i J a n u s z Ł a w r y n o w i c z N r 1 (157)IV . U B E Z P IE C Z E N IE O D P O W IE D Z IA L N O Ś C I C Y W IL N E J
W ru c h u p rze k ra cza ją cy m granice p ań stw p o w sta je szereg problem ów w y n ik a ją cych z f a k tu p o ru sza n ia się w obszarach różnych system ów i porządków p raw nych, p rze w id u jąc y ch odpow iedzialność cyw ilną posiadacza p ojazdu sam ochodow ego. U bez pieczenie OC pow inno zapew nić w m ożliw ie szerokim zakresie ochronę u b ezp ie czeniow ą bez w zględu na różnice system ów odpow iedzialności deliktow ej w posz czególnych k ra ja c h .
P o stu la to m ty m s ta ra ją się uczynić zadość w aru n k i ubezpieczenia odpow iedzial ności cyw ilnej, z a w a rte w III części o m aw ianych tu ta j ogólnych w aru n k ó w ubez pieczen ia pojazdów m echanicznych k rajow ców dew izow ych w ru ch u zagranicznym przez u w zględnienie n astę p u ją c y c h podstaw ow ych zasad:
1) zupełności ochrony ubezpieczeniow ej, 2) szerokiego za k resu pokrycia,
3) efektyw ności ubezpieczenia,
4) po w iązan ia z system em porozum ień m iędzykrajow ych.
Ad. 1). S tosow nie do § 29 o.w.u. „W ARTA” w ypłaca św iadczenia, jeżeli p o sia
dacz p o ja zd u lu b upow ażniony przez niego kierow ca będą zobow iązani — n a p o d sta w ie obow iązującego p ra w a — do odszkodow ania za szkodę w yrządzoną przez ru c h pojazd u , w w y n ik u czego n astąp iły : śm ierć, uszkodzenie ciała, ro zstró j zdrow ia, u tr a ta , zniszczenie lub uszkodzenie rzeczy. O bow iązujące praw o to z reguły praw o m ie jsc a w y p ad k u . P rz y ta k szerokim u jęciu odpow iedzialność za k ła d u ubezpieczeń je s t zaw sze zaangażow ana bez w zględu n a to, ja k ie praw o rozstrzyga o podstaw ie i za k re sie odpow iedzialności ubezpieczającego.
P o stan o w ie n ie to oznacza także, że obow iązek św iadczenia ze strony „W ARTY ” n ie je st uzależniony od tego, czy w k r a ju odw iedzanym ubezpieczenie odpow iedzial ności cy w iln ej je st o b lig a to ry jn e czy też dobrow olne, ja k rów nież od tego, ja k a je st tre ść i za k res przepisów o obow iązkow ym ubezpieczeniu w k r a ju odw iedzanym .
T ak np. w W ielkiej B ry ta n ii ubezpieczeniem obow iązkow ym nie są o b j ę t e 14 w ogóle szkody tzw. rzeczow e (polegające na u tracie, zniszczeniu lu b uszkodzeniu rzeczy). P osiadacz po jazd u nie m a więc- obow iązku posiadania polisy zap ew n ia ją cej p o k ry cie przez za k ła d ubezpieczeń innych szkód niż szkoda n a osobie. U bezpiecze n ie „W A RTY ” o b ejm u je obydw a ro d zaje szkód, zapew n iając ochronę ubezpiecze n iow ą ta k ż e w razie zgłoszenia roszczeń o n a p ra w ę szkód rzeczow ych, aczkolw iek z p u n k tu w id zen ia możliwości p o ru sza n ia się po drogach W ielkiej B ry ta n ii w y s ta r czyłoby po k ry cie węższe, objęte g w a ra n c ją w ram a ch „Zielonej K a r ty ” (por. niżej p k t 4).
P oza sam y m św iadczeniem n a rzecz poszkodow anego „W A RTA ” zapew nia zw rot szeregu kosztów , k tó re zazw yczaj p o w sta ją w zw iązku z dochodzeniem przez osobę poszkodow aną roszczeń od p osiadacza lu b kierow cy pojazdu. N ależą do nich p rz e w i dzian e w § 30 i 31 o.w .u.:
a) koszty św iadectw i orzeczeń le k arsk ic h w ym ag an y ch do u zasad n ien ia ro szczenia,
14 N a p o d s ta w fe R o a d T ra f f ic A c ts z 1930 i 1934 o ra z „ M o to r I n s u r e r s B u r e a u — A g re e m e n t ” z 17 c z e rw c a 1946 r.
N c 1 (157) U bezpiecz, p o jazdów sam och. kra jo w có w d ew izo w ych 37
b) koszty p rze jaz d u poszkodow anego na b ad a n ia pom ocnicze lu b n a o b se rw a cję k liniczną tak że w ówczas, gdy skiero w an ie n a to b ad a n ie n a stą p iło w celu u zasad n ien ia roszczenia,
c) koszty uzysk an ia innych żądanych przez „W A RTĘ” dow odów , św iadectw , eksp erty z itp.,
d) zasądzone od zobow iązanego do zapłaty odszkodow ania koszty p o stę p o w an ia sądowego (procesu cywilnego),
e) koszty obrony w postępow aniu k arn y m .
Należy je d n ak p am iętać o tym , że dla sk o rzy stan ia z u p ra w n ie ń w yliczonych w p k t d) i e) konieczne jest spełnienie określonych w aru n k ó w . K oszty bow iem w ym ienione w p k t d) „W ARTA” zw raca jedynie pod w a ru n k ie m zaw iad o m ien ia „W ARTY” o w ytoczonym procesie.
N atom iast zw rot
kosztów
obrony k a rn e j przy słu g u je ty lk o w ów czas, gdy: a) postępow anie k a rn e wszczęto przeciw ko posiadaczow i lu b upow ażn io n em u przez niego kierow cy pojazdu objętego ubezpieczeniem ,
b) w szczęcie postępow ania n astąp iło z pow odu w y p ad k u m ogącego spow odo w ać zgłoszenie roszczenia odszkodow aw czego przeciw ko posiadaczow i lu b upow ażnionem u kierow cy pojazdu objętego ubezpieczeniem ,
c) „W A RTA ” żąd ała pow ołania obrony lub w y ra ziła zgodę na u sta n o w ien ie obrony.
Ad 2). Ogólne w a ru n k i zap ew n iają w zasadzie nieograniczony z a k res p o k ry cia
ubezpieczeniow ego. W szczególności — w odróżnieniu od w a ru n k ó w ubezpieczeń stosow anych przez za k ła d y ubezpieczeń szeregu krajów ' k a p italisty c zn y c h — o m a w ia ne w a ru n k i ubezpieczenia w um ow ach zaw ieran y ch przez k rajo w eg o ubezpieczyciela nie p rze w id u ją kw otow ej g ranicy odpow iedzialności zakładu ubezpieczeń.15 O g ra n i czenia odpow iedzialności „W ARTY” zostały sprow adzone do niezbędnego m in im u m i nie w p ły w ają one w zasadzie na zakres św iadczeń n a rzecz cudzoziem ca u p r a w nionego do w y stą p ien ia z deliktow ym roszczeniem przeciw ko u b ez p ie cz o n em u -k ra - jow cowi dew izow em u, gdyż § 32 om aw ianych w arunków ' w yłącza tylko n a s tę p u ją c e rodzaje szkód i kosztów:
a) szkody spow odow ane na te ry to riu m P R L ,18
b) szkody w yn ik łe w przew ożonych za o p łatą ła d u n k ac h , p rze sy łk ac h lub bagażu, a w ięc tak ie, za k tó re posiadacz pojazd u odpow iada e x co n tra c tu , 17 c) szkody w yrządzone osobom blisk im posiadaczow i pojazdu, chy b a że cho
dzi o n a stę p stw a w y p adków śm ierteln y ch ; ta k im i osobam i blisk im i w ro zum ieniu om aw ianych o.w.u. są: m ałżonek, dzieci w łasn e, przysposobione i p rzy ję te n a w ychow anie, pasierbow ie, rodzice, ojczym , m acocha, d ziad k o wie, rodzeństw o, teściow ie, zięciowie i synow e. 1
15 O d p o w ie d z ia ln o ść z a k ła d u u b e z p ie c z e ń w r a m a c h o b o w ią z u ją c e g o u b e z p ie c z e n ia OC o g r a n ic z o n a je s t n p .: w N R F — d o DM 250.000 za sz k o d y n a o so b ie i d o DM 50.000 za sz k o d y w m ie n iu ; o d p o w ie d n io w A u s tr ii — do 1.800.000 i 180.000 sz y i. a u s t r ., a w S z w a jc a r ii — do 150.000 i 20.000 f r a n k ó w s z w a jc a r s k ic h itp . (d a n e w g s t a n u w 1968 r.). i« S zk o d y te są o b ję te ro z p o rz ą d z e n ie m R a d y M in is tró w z d n ia 24 k w ie tn ia 1968 r . w s p r a w ie o b o w ią z k o w y c h u b e z p ie c z e ń k o m u n ik a c y jn y c h (Dz. U. N r 15, poz. 89). % u W p r a k ty c e w y łą c z n ie to d o ty c z y w z a s a d z ie ty lk o p o ls k ic h p rz e w o ź n ik ó w m ię d z y n a r o d o w y c h b ę d ą c y c h je d n o s tk a m i g o s p o d a rk i u s p o łe c z n io n e j (ch o d zi g łó w n ie o P rz e d s ię b io r s tw o M ię d z y n a ro d o w y c h P rz e w o z ó w i S p e d y c ji — „ P E K A E S ” ), k tó r z y je d n a k z o b o w ią z a n i są d o d a tk o w o u b e z p ie c z y ć s w o ją o d p o w ie d z ia ln o ś ć k o n tr a k to w ą (§ 5 w s p o m n ia n e g o r o z p o rz ą d z e n ia M in is tra K o m u n ik a c ji z 1963 r.).
33 S t a n i s ł a w J e n y e r i J a n u s z Ł a w r y n o w i c z N r 1 (157)
Zaznaczyć należy, że w rozporządzeniu dotyczącym obow iązkow ych ubezpieczeń k o m u n ik a cy jn y ch n a te re n ie P R L podobne w yłączenie, choć obow iązuje ono rów nież, doznało o słabienia przez w prow adzenie ograniczenia jego d ziałania tylko do w y p a d ków, gdy członkow ie rodziny p row adzą w spólnie gospodarstw o dom ow e.18
Poza om ów ionym i trzem a w yp ad k am i, w których odpow iedzialność „W ARTY” je st w yłączona, -wyliczono w ogólnych w a ru n k a c h ubezpieczenia jeszcze czw arty w y padek, tr a k tu ją c go rów nież jako ograniczenia odpow iedzialności ubezpieczyciela. M ianow icie stosow nie do § 32 p k t 1 o.w.u. „W A RTA ” nie odpow iada za k a ry p ie niężne (grzywny) sądow e lub a d m in istra c y jn e bądź konfiskaty. P o stanow ienie to w prow adzono — ze w zględów p raktycznych — w celu w yraźnego p o dkreślenia, że „W A RTA ” tego ro d zaju w yd atk ó w nie ubezpiecza oraz w celu postaw ienia przez to ta m y nieuzasadnionym żądaniom niek tó ry ch ubezpieczonych, nie obeznanych do stateczn ie z p rzepisam i praw a. O bow iązek zap łaty grzyw ny bow iem w y n ik a nie z przepisów p ra w a cyw ilnego, lecz jest orzekany na podstaw ie przepisów p ra w a k arn e g o lu b przepisów k a rn o -a d m in istra c y jn y c h ; nie ma on nic wspólnego z odpo w iedzialnością cyw ilną osoby zobow iązanej do zapłaty i nie stanow i przedm iotu
ubezpieczenia te j odpow iedzialności.
Ad. 3). U bezpieczenie odpow iedzialności cyw ilnej, jeżeli m a zapew nić rea ln ą
i efe k ty w n ą ochronę ubezpieczającego, pow inno stw arzać obow iązek zak ład u ubez pieczeń do w yłożenia za ubezpieczającego sum , k tórych on z reguły nie jest w s ta nie sam w ypłacić, gdyż p rzek racza to jego m ożliwości płatnicze. W ru ch u m iędzy naro d o w y m dochodzi do tego ta isto tn a okoliczność, że spełnienie św iadczeń w w ię k szości w y p adków pow inno n astąp ić w w alucie obcego państw a. O m aw iane w a ru n k i ubezpieczenia czynią zadość tym potrzebom , stan o w iąc w § 35, że „W A RTA ” w y p ła ca św iadczenia osobie u p raw n io n e j bezpośrednio lub za p o średnictw em zak ład u ubezpieczeń, k tó ry na zlecenie „W ARTY” p rzeprow adził za g ran ic ą postępow anie lik w id a cy jn e. W zw iązku z tym „W ARTA ” prow adzi także z poszkodow anym bezpo średnio p e rtra k ta c je dotyczące zgłoszonych przez niego roszczeń, a w razie p o trz e by, gdy poszkodow any w y tacza pow ództw o przeciw ko ubezpieczającem u, zapew nia o b ronę jego interesów .
Ad. 4). P e łn ą realizację założeń i zasad przedstaw ionego czytelnikow i ubezpiecze
nia odpow iedzialności cyw ilnej w zagranicznym ru ch u sam ochodow ym um ożliw ia fa k t uczestn ictw a polskiego to w arz y stw a ubezpieczeniow ego w system ach p o ro zu m ień d w u stro n n y ch , za w arty ch pom iędzy ubezpieczycielam i k ra jó w eu ropejskich zw anych system am i „Zielonej K a r ty ” i „N iebieskiej K acty”.
S ystem „Zielonej K a rty ” pow stał z in sp ira c ji i pod egidą E u ro p e jsk iej K om isji G ospodarczej N arodów Z jednoczonych ,a.
P otrzeb a p ow stan ia sy stem u w y n ik ła z n astęp u jących dw óch p o d sta w o w y ch p o stu latów :
1) żeby żadna osoba, k tó ra p2dła o fiarą w y p ad k u drogowego, nie była w ż a d n ym k r a ju E uropy w gorszej sy tu a cji przez to, że pojazd, k tó ry w y rząd ził je j szkodę, pochodzi z obcego k ra ju ,
i* P a r a g r a f 16 p k t 1 r o z p o rz ą d z e n ia RM (Dz. U. z 1968 r. N r 15, poz. 89).
i» S z c z e g ó ln e z n a c z e n ie m ia ły p r a c e g r u p y ro b o c z e j p o w o ła n e j d o o p r a c o w a n ia z a g a d n ie ń p ra w n o -u b e z p ie c z e n io w y c h w r u c h u m ię d z y n a ro d o w y m , u tw o rz o n e j w r o k u 1948 w ło n ie P o d k o m is ji d o S p ra w T r a n s p o r tu D ro g o w e g o E u r o p e js k ie j K o m isji G o s p o d a rc z e j O N Z w G e n e w ie , o r a z z a le c e n ie N r 51, u c h w a lo n e p rz e z tę P o d k o m is ję w d n . 25 s ty c z n ia 1949 r. w s p r a w ie u b e z p ie c z e n ia o d p o w ie d z ia ln o ś c i c y w iln e j w r u c h u s a m o c h o d o w y m . P o w o ła n ie s y s te m u n a s tą p iło w r. 1953.
N r 1 (157) U bezpiecz, p ojazdów sam och. Krajow ców d ew izo w ych 39
2) żeby autom obilista w y jeżdżający do obcego k r a ju lub prze jeż d ża jąc y przez k ilk a k rajó w E uropy nie m usiał n a tia f ia ć n a u tru d n ie n ia i p rz e rw y w po dróży przez to, że przy każdym przekroczeniu granicy obow iązany jest każdorazow o spełnić obow iązki przew id zian e w przepisach o obow iązkow ym ubezpieczeniu odpow iedzialności cyw ilnej k ra ju , do k tórego m a zam iar w y jechać 20.
Isto ta system u „Zielonej K a rty ” polega na tym , że ubezpieczyciel u ży tk o w n ik a pojazdu sam ochodow ego, w yjeżdżającego za granicę, w y d aje m u d o k u m e n t (k artę zielonego kodoru), k tó ry stanow i pośw iadczenie, że w ym ien io n a w ty m dokum encie osoba posiada na okres pobytu w odw iedzanym k r a ju ubezpieczenie o d pow iadające pod każdym w zględem przepisom o obow iązkow ym ubezpieczeniu pojazdów m echa nicznych obow iązującym w k r a ju odw iedzanym .
Jednocześnie ubezpieczyciel k r a ju odw iedzanego zobow iązuje się tra k to w a ć po siadacza „Zielonej K a r ty ”, k tó ry w y rząd ził szkodę, ta k ja k b y ubezpieczenie było za w a rte u tegoż ubezpieczyciela, lik w id u je szkodę i w yp łaca poszkodow anem u odszko dow anie, rozliczając n astęp n ie w ypłacone sum y z ubezpieczycielem , k tó ry w y staw ił „Zieloną K a rtę ”.
P odstaw ow ym w aru n k ie m uczestnictw a ubezpieczycieli danego k r a ju w system ie „Z ielonej K a rty ” je st utw orzenie tzw. „b iu ra k rajo w e g o ” zrzeszającego te zakłady ubezpieczeń, k tó re za w ie ra ją ubezpieczenie odpow iedzialności cyw ilnej w y n ik a ją c e j z ru ch u sam ochodow ego21. B iuro sk ła d a w niosek o przyjęcie do tzw. R ady B iur (organ system u Z ielonej K a rty o b rad u ją cy n a Z jazdach, ze stały m S e k re ta ria te m w Londynie). D alszym w aru n k ie m przy jęcia do system u je s t złożenie przez rz ą d d a nego k r a ju na ręce E uro p ejsk iej K om isji G ospodarczej ONZ za pew nienia całkow i te j swobody w tra n sfe rz e dew iz w y n ik ając y m z płatności zw iązanych z w y p ła tą od szkodow ań w ram a ch system u.
Po sp ełnieniu pow yższych w aru n k ó w i po przy jęciu do R ady B iur, b iu ro danego k r a ju za w iera z b iu ram i innych k ra jó w należących do system u d w u stro n n e um o w y w edług w zoru „jed n o litej um ow y m iędzy b iu ra m i” 22 * reg u lu jące j w za jem n e p r a w a i obow iązki b iu r w y n ik ając e z przed staw io n y ch powyżej założeń sy stem u „Zie lonej K a r ty ”.
Z chw ilą p odpisania ta k ie j um ow y i odpow iedniego zaw iadom ienia w ładz g ran ic z nych, obyw atele tego k ra ju , którego „b iu ro ” podpisało um ow ę z „b iu re m ” d ru g ie go k ra ju , zw olnieni są n a zasadzie w zajem ności od obow iązku za w ieran ia ubezpiecze n ia i opłacan ia składki przy w jeździe w granice k r a ju drugiego z k o n tra h e n tó w um ow y.
Polski ubezpieczyciel należy do system u Z ielonej K a rty od ro k u 1958. „Jednolite um ow y” za w arła „W ARTA” ze w szystkim i p ra w ie „ b iu ra m i” k ra jó w eu ro p ejsk ich — członkam i system u Zielonej K a r t y 22.
S ystem „N iebieskiej K a rty ”, k tó ry fu n k cjo n u je od ro k u 1963, o b ejm u je sw oim za sięgiem zakłady ubezpieczeń ZSRR i w szystkich euro p ejsk ich k ra jó w socjalistycz nych (łącznie z Ju g o s ła w ią )24.
20 P o r. W o lfg a n g S c h m i t t : S y s te m d e r G r ü n e n K a r te , B a se l 1968, s tr . 22—23. 21 W P o lsc e ro lę ta k ie g o „ b i u r a ” sp e łn ia „W A R T A ” , a w in n y c h k r a j a c h s o c ja lis ty c z n y c h , k tó r e n a le ż ą do s y s te m u „ Z ie lo n e j K a r t y ” (n ie n a le ż ą : B u łg a r ia , N R D i Z w ią z e k R a d z ie c k i), z a d a n ia b iu r a w y k o n u ją o d p o w ie d n io p a ń s tw o w e z a k ła d y u b e z p ie c z e ń ty c h k r a jó w . „ B iu r a ” is tn ie ją w e w s z y s tk ic h e u r o p e js k ic h k r a j a c h k a p ita lis ty c z n y c h . 22 u n i f o r m A g re e m e n t b e tw e e n B u re a u . 22 N ie z a w a rto d o ty c h c z a s u m ó w je d y n ie z P o r tu g a lią i L u k s e m b u rg ie m . ?4 A lb a n ia n ie n a le ż y d o ż a d n e g o z o m a w ia n y c h s y s te m ó w .
40 S t a n i s ł a w J e n g e r i J a n u s z Ł a w r y n o w i c z N r 1 U 57)
Założenia tego system u podobne są do zasad system u ..Zielonej K a r ty ”, z tą tylko różnicą, że zakłady ubezpieczeń w sp ó łp rac u ją w ram a ch system u „N iebieskiej K a rty ” szerzej i b ard z iej w szechstronnie. P orozum ienia zaw ieran e pom iędzy zakładam i ubezpieczeń tych k ra jó w dotyczą nie tylko ubezpieczenia odpow iedzialności cyw il n o -p ra w n e j. O b ejm u ją one także zagadnienia w zajem n ej pom ocy przy lik w id o w a niu szkód sam ochodów ubezpieczonych -od uszkodzeń (auto-casco) oraz pomocy przy załatw ian iu roszczeń obyw ateli obcego k r a ju pow stałych w k ra ju odw iedzanym — w sto su n k u do ubezpieczycieli odpow iedzialności cyw ilnej posiadaczy pojazdów -oby- w ateli k r a ju odw iedzanego. Szczególnie to ostatn ie rozszerzenie zakresu w spółpracy w ram ach „N iebieskiej K a r ty ” w poró w n an iu z system em „Zielonej K a r ty ” m a d u że znaczenie p rak ty c zn e dla osób, k tó re uległy w ypadkom drogow ym w czasie pobytu w je d n y m z k ra jó w socjalistycznych. T ak np. polski tu ry sta , k tó ry w cza sie pobytu na W ęgrzech został n ajec h an y przez sam ochód w ęgierski i w ypadek ten pow oduje odpow iedzialność zak ład u ubezpieczeń na W ęgrzech, nie m usi dla uzyskania odszkodow ania zw racać się do in sty tu cji lub w ładz tego k ra ju . Może on zgłosić sw oje roszczenia w „W ARCIE”, k tó ra przeprow adzi lik w id a cję szkody i w y płaci na m iejscu odszkodow anie na koszt w ęgierskiego zak ład u ubezpieczeń.
P ow iązanie system ów „Zielonej K a r ty ” i „N iebieskiej K a r ty ” z ubezpieczeniem odpow iedzialności cyw ilnej zaw ieran y m w „W ARCIE” n a stę p u je przez w ręczenie ubezpieczającem u obok polisy tak że odpow iedniego dokum entu, tj. „N iebieskiej K a r ty ” przy w yjeździe do k ra jó w socjalistycznych, a „Zielonej K a rty ” przy w yjeździe do k rajó w k ap italisty czn y ch , bądź też obu tych dokum entów łącznie, jeżeli zam ie rzona tra s a jazdy prow adzić m a przez k ra je należące do obu tych system ów . W p r a kty ce przy w yjeździe tylko do bliskich k ra jó w socjalistycznych, tj. do CSRR, NRD, ZSRR, na W ęgry oraz do Jugosław ii, p osiadanie om aw ianego d o kum entu nie będzie w ym agane, gdyż „W A RTA ” za w arła z zakładam i ubezpieczeń tych k ra jó w d o d atk o w e porozum ienia, zgodnie z k tó ry m i okazanie przez polskiego tu ry stę „N iebieskiej
K a rty ” na gran icy tych k ra jó w nie jest w ym agane.
Tablica z polskim i znakam i re je stra c y jn y m i sam ochodu stanow i dla w ładz g ra nicznych w ym ienionych w yżej k ra jó w dowód ubezpieczenia odpow iedzialności cy w iln ej jego posiadacza oraz dowód g w aran c ji udzielonej przez „W A RTĘ” zakłado wi ubezpieczeń k r a ju odw iedzanego, żc w ypłacone przez ten zakład sum y w zw iąz k u ze szkodą spow odow aną przez polskiego tu ry s tę zostaną przez „W A RTĘ” zw ró cone.
P ow iązanie ubezpieczenia OC z system am i „Zielonej K a rty ” i „N iebieskiej K a r ty ” z n a jd u je odbicie także w przytoczonym w yżej § 35 o.w.u., stanow iącym , że w y p łata odszkodow ania n a stę p u je także za p ośrednictw em zagranicznego zakładu ubezpieczeń, k tó ry na zlecenie „W ARTY” przeprow adził za g ran ic ą postępow anie likw idacyjne.
T . O B O W IĄ Z K I P O S IA D A C Z A (K IE R O W C Y ) P O J A Z D U W R A Z IE W Y P A D K U
P rz ed sta w io n y pow yżej system ubezpieczenia odpow iedzialności cyw ilnej w p o w iązan iu z system em „Zielonej K a r ty ” i „N iebieskiej K a r ty ” zdejm uje, ja k już o tym była m ow a, z ubezpieczającego ciężar św iadczenia odszkodow ania w razie spow odow ania za g ran icą w y p ad k u drogowego. Toteż w y p ły w ają ce z um ow y ubez pieczenia obow iązki ubezpieczającego sform ułow ane w § 34 o.w.u. nie są liczne ani
N r 1 (157) U bezpiecz, p o jazdów sam och. kra jo w có w d e w izo w yc h 41
uciążliw e, m a ją zaś n a celu zarów no zm niejszenie rozm iarów szkody 25, ja k i u ła t w ienie czynności lik w id a cy jn y ch oraz obrony przed e w e n tu aln y m i n ie u za sad n io ny m i roszczeniam i osób poszkodow anych. O bow iązki te p o w sta ją z chw ilą zajścia zdarzenia, w zw iązku z k tó ry m mogą być zgłoszone roszczenia odszkodow aw cze w o bec posiadacza pojazd u objętego ubezpieczeniem . Posiadacz lub kierow ca p ojazdu — jeżeli n ie jest nim sam posiadacz — obow iązany jest:
1) p o d ją ć s ta ra n ia o zm niejszenie szkodliw ych sk u tk ó w w y p ad k u , a w szcze gólności zapew nić pomoc le k a rsk ą osobom, k tó re doznały uszkodzenia ciała lu b ro zstro ju zdrow ia;
2) zabezpieczyć w razie potrzeby m ienie poszkodow anych; 3) u sta lić tożsam ość i m iejsce zam ieszkania poszkodow anych; 4) zaw iadom ić o w y p ad k u najbliższy p o ste ru n e k m ilicji (policji);
5) zaw iadom ić o w y p ad k u „W ARTĘ” lub jej p rzed staw iciela w k r a ju m ie j sca w y p ad k u , w łaściw ego dla lik w id a cji szkód osób trzecich, tj.: w k r a ju k ap italisty c zn y m — „biuro”, k tórego nazw a i ad re s w ym ienione są na odw rocie „Zielonej K a r ty ”, w k r a ju socjalistycznym (także w Jugosław ii) — n ajb liższą placów kę krajo w eg o zakładu ubezpieczeń (adresy w iększych placówrek podano w „ In stru k c ji postępow ania w p rz y p a d k u p o w sta n ia szko d y ”); zadośćuczynienie tem u obow iązkow i może n a stą p ić przez w ysłanie lis tu poleconego pod adresem „W ARTY” lu b jej p rze d staw ic ie la („b iu ra” w ym ienionego n a odw rocie „Zielonej K a r ty ”) albo — odpow iednio — pod ad re sem zak ład u ubezpieczeń w k r a ju socjalistycznym ;
6) udzielić „W A RCIE” n a jej żąd an ie in fo rm acji i w y ja śn ie ń dotyczących w y p ad k u ;
7) u ła tw ić p rzedstaw icielow i „W ARTY” przeprow adzenie dochodzeń dla u s ta le n ia okoliczności w y p ad k u oraz ro d za ju i rozm iarów szkody.
P oniew aż w yłącznie „W ARTA” św iadczy odszkodow anie na rzecz poszkodow ane go i do jego rąk , p rzeto zastrzeżono w ogólnych w a ru n k a c h ubezpieczenia, że ubez p ieczający bez zgody „W ARTY” nie może podejm ow ać żadnych zobow iązań w sto su n k u do osób w y stęp u jący ch z roszczeniam i ani też skład ać żadnych ośw iadczeń o p rzy ję c iu odpow iedzialności za w ypadek.
Z ak ład ubezpieczeń będzie m iał p raw o n a podstaw ie a rt. 471 k.c. uchylić się od odpow iedzialności za szkodę, jeżeli ubezpieczający bez jego zgody z a w a rł z po szkodow anym ugodę zobow iązującą do sp ełn ien ia n ieuzasadnionych p ra w n ie lub fak ty c zn ie św iadczeń, choćby ta k a ugoda w św ietle przepisów p ra w a b y ła w ażna w sto su n k ach m iędzy ubezpieczającym a poszkodow anym albo gdyby n a w e t s ta now iła ty tu ł egzekucyjny.
V I. U B E Z P IE C Z E N IE N A S T Ę P S T W N IE S Z C Z Ę Ś L IW Y C H W Y P A D K Ó W
J a k już w yżej w yjaśniono, k rajo w ie c dew izow y p rzy w yjeździe za g ran ic ę po jazdem sam ochodow ym pow inien zaw rzeć um ow ę ubezpieczenia odpow iedzialności cyw ilnej za szkody spow odow ane ruchem pojazdu oraz um ow ę ubezpieczenia tego p ojazdu od uszkodzeń.
M oże on ta k że zaw rzeć dobrow olną um ow ę ubezpieczenia n a stę p stw nieszczęśli w ych w y p ad k ó w każdorazow ego k ierow cy i ty lu p asażeró w pojazd u , ile w ynosi ich liczba w ym ien io n a w polisie. Tego ro d zaju ubezpieczenie o b ejm u je nieszczęśliw e w y
42 S t a n i s ł a w J e n g e r i J a n u s z Ł a w r y n o w i c z N r 1 (157)
padki, ja k ie ubezpieczającym m ogą się w ydarzyć w zw iązku z używ aniem objętego ubezpieczeniem pojazdu. U bezpieczeniem tym są o b jęte rów nież nieszczęśliw e w y padki, ja k ie m ogą się w ydarzyć kierow cy w zw iązku z obsługą tego pojazdu, ale pod w aru n k iem , że jazd a odbyw a się za w iedzą i zgodą ubezpieczającego.
Jeżeli w chw ili w y p ad k u pojazdem jechało w ch a ra k te rz e pasażerów w ięcej osób, niż zgłoszono do ubezpieczenia, to wów czas św iadczenie zostaje zm niejszone — jeśli chodzi o liczbę ubezpieczonych pasażerów — do fak ty c zn e j liczby pasażerów w ch w i li szkody. N a przy k ład do ubezpieczenia NW zgłoszono 4 osoby z łączną sum ą ubezpieczenia x. Jeżeli w chw ili w y p ad k u sam ochodem jechało 5 osób, to św ia d czenie dla k ażd ej z poszkodow anych osób w yniesie k w o tę x : 5 zgodnie z cytow anym w yżej p ostanow ieniem o.w.u.
Z ubezpieczenia są w yłączone w ypadki spow odow ane działaniam i w ojennym i, a także w y p ad k i, w któ ry ch udow odniono, że p rzyczyną ich było:
1) p o pełnienie przez ubezpieczającego zbrodni lu b w y stęp k u ;
2) rozm yślne, rażące przekroczenie przez ubezpieczonego w w ieku od 17 la t przepisów bezpieczeństw a w yd an y ch przez w ład ze — z w y ją tk ie m gdy cho dzi o rato w a n ie życia ludzkiego lub m ien ia albo gdy przekroczenie p rz e pisów n astąp iło z in n ej w ażnej przyczyny;
3) k ie ro w a n ie przez ubezpieczonego pojazdem sam ochodow ym bez w łaściw ego p ra w a jazdy;
4) sta n nietrzeźw ości (pijaństw o) ubezpieczonego albo b ó jk a — z w y ją tk ie m gdy ubezpieczony d ziałał w obronie koniecznej;
5) zab u rzen ia um ysłow e lub p ara liż ubezpieczonego, chyba że te sta n y choro bow e zostały w yw ołane w ypadkiem zaszłym w czasie trw a n ia u b ezpie czenia.
O m aw ian e u b ezp ieczenie p rzew id u je n astęp u jące rodzaje św iadczeń:
1) jeżeli w sk u tek doznanego w y p ad k u ubezpieczony z m arł w ciągu dw óch la t od jego zajścia, św iadczenie w ynosi pełn ą sum ę ubezpieczenia um ów ioną n a w yp ad ek śm ierci;
2) jeżeli w sk u te k w y p ad k u ubezpieczony doznał trw ałeg o in w alid ztw a nie później niż w dw a la ta od zajścia w y p ad k u , św iadczenie w ynosi:
a) w razie całkow itego (100%) in w alid ztw a — p ełn ą sum ę ubezpieczenia um ów ioną na w y p ad e k trw ałeg o inw alid ztw a,
b) w razie częściowego in w alid ztw a — ta k i p ro ce n t sum y ubezpieczenia na w y p ad ek trw ałego inw alidztw a, w ja k im procencie ubezpieczony do znał trw ałeg o in w alid ztw a w sk u te k w y p ad k u ,
3) poza ty m św iadczeniem o bjęty je st tak że zw ro t w ym ienionych w ogólnych w a ru n k a c h ubezpieczenia udow odnionych kosztów leczenia n a stę p stw w y p ad k ó w do w ysokości um ów ionej osobnej sum y ubezpieczenia za każdy w yp ad ek , jeżeli te koszty pow stały w ciągu dw óch la t od zajścia w y p ad k u . K oszty leczenia, p o k ry te z ty tu łu ubezpieczenia społecznego, nie p o d leg ają zw ro tow i z om aw ianego ubezpieczenia.
Na zakończenie należy zaznaczyć, że szczegółowe zasady w szystkich trze ch o m ó w ionych w yżej ubezpieczeń (AC, OC, NW) są z a w arte w odpow iednich ogólnych w a ru n k ac h ubezpieczenia, k tó re osoba w yjeżdżająca za granicę otrzy m u je przy za w ie ran iu z ,,W A RTĄ ” um ow y ubezpieczenia.
N i 1 (157) U bezpiecz, p o jazdów sam och. k ra jo w có w d e w izo w ych 43
V II. D O C H O D Z E N IE R O S Z C Z E Ń N IE O B JĘ T Y C H U M O W Ą U B E Z P IE C Z E N IA
P rzed sta w io n e w y ż e j szerokie p okrycie u b ezp ieczen io w e zm otoryzow an ego tu ry sty n ie obejm uje jednak sw o im zasięgiem — poza u b ezp ieczon ym od ryzyk a a u to-casco sam ochodem — in n ych szkód, jak ie np. w w y n ik u zd erzenia z in n ym pojazdem m o gą za granicą odnieść posiadacz, k ierow ca lu b p a sa żero w ie pojazdu.
W szczególności są to szkody polegające na uszkodzeniu, zniszczeniu lu b u trac ie w łasnego bagażu przew ożonego d anym pojazdem , szkody w rzeczach osobistych (garderoba, b iż u teria itp.), a w pow ażniejszych w y p ad k a ch — roszczenia z ty tu łu szkód osobowych (o ren tę , zadośćuczynienie, koszty pogrzebu itp.). Jeżeli sk u tk i w y p ad k u obciążają cy w ilnopraw nie podm iot m a jąc y siedzibę lub m iejsce zam ieszka nia za granicą, dochodzenie roszczeń przez poszkodow anego-krajow ca dewizow ego je st u tru d n io n e zarów no ze w zględów fak ty czn y ch ja k i p raw n y ch (nieznajom ość lub słaba znajom ość przepisów p raw n y ch i języka danego k ra ju , konieczność uzys k a n ia zezw olenia dew izow ego na udzielenie pełnom ocnictw a zagranicznem u adw o k ato w i itp.). „W A RTA” udziela pomocy przy dochodzeniu tych roszczeń n a podstaw ie bądź to porozum ień z a w arty ch w ram a ch przedstaw ionego w yżej system u „N iebies kiej K a rty ”, bądź to n a podstaw ie zlecenia udzielonego jej w ty m celu przez osobę poszkodow aną.26
W zależności od rodzaju i m iejsca wypadku oraz zam ieszkania (siedziby) osoby zobow iązanej do zapłaty odszkodow ania będzie m iał zastosow anie jeden z n a stę p u jących dwóch trybów postępow ania:
1. gdy w ypadek n astąp ił w jednym z k ra jó w należących do system u „N iebieskiej K a r ty ” (k raje socjalistyczne w ra z z Jugosław ią) i polegał na zderzeniu z sam o chodem z a reje stro w a n y m w k r a ju m iejsca w y p a d k u — poszkodow any zgłasza
sw oje p re te n sje do „W ARTY”, k tó ra w y stę p u je do zak ład u ubezpieczeń tego k r a ju z propozycją udzielenia przez ten zakład „W A RCIE” zlecenia na zlikw idow a nie roszczeń poszkodow anego polskiego obyw atela. Jeżeli zainteresow any zakład ubezpieczeń udzieli takiego z le c e n ia 27, „W A RTA ” lik w id u je szkodę w opisanym w yżej trybie, tj. w yp łaca osobie u p raw n io n e j odszkodow anie ustalone w edług przepisów i orzecznictw a sądów k r a ju m iejsca w y p ad k u ;
2. w e w szystkich innych sytu acjach , a więc:
a) gdy w ypadek — bez; w zględu n a to, w ja k im k r a ju — n a stą p ił z in n e j p rz y czyny niż z ru c h u pojazdu sam ochodow ego (np. n a jec h an ie przez fu rm a n k ę lub row erzystę, u p ad ek na oblodzonym chodniku itp.), albo
b) gdy osoba odpow iedzialna za szkodę w yrządzoną w zw iązku z ru ch e m pojazdu m ieszka lub m a siedzibę w k r a ju k ap italisty c zn y m —
poszkodow any obyw atel polski może udzielić „W A RCIE” zlecenia na w in d y k a cję w jego im ieniu roszczeń od zagranicznego dłużnika. Za usługę tę „W AR TA ” pobiera w y n ag ro d zen ia w granicach od 2 do 5% w y w indykow anej n ależ ności.28 Z ain k aso w an e przez „W ARTĘ” należności odszkodowaw cze poszkodo
26 Z g o d n ie ze s t a tu t e m „W A R T Y ” z a tw ie rd z o n y m z a rz ą d z e n ie m n r 83/63 M in is tra F in a n s ó w z d n ia 27 c z e rw c a 1963 r.
27 W m y śl p o s ta n o w ie ń u m o w y d o ty c z ą c e j „ N ie b ie s k ie j K a r t y ” u d z ie le n ie te g o ro d z a ju z le c e n ia j e s t f a k u lta ty w n e , z a le ż y ono b o w ie m k a ż d o ra z o w o od d e c y z ji z a in te re s o w a n e g o u b e z p ie c z y c ie la .
26 w z a le ż n o ś c i od te g o , czy d o c h o d z i do z a w a rc ia u g o d y , czy też w in d y k a c ja j e s t n a s tę p s tw e m p ro c e s u w k ilk u i n s ta n c ja c h s ą d o w y c h za g ra n ic ą .
44 A d a m K r u k o w s k i N r 1 (157)
w anego k ra jo w c a dewizow ego, k tó re do b a n k u w płynęły w w alucie k ra jó w k ap italisty c zn y c h , m ogą być — po u zyskaniu przez zainteresow anego zezw o le n ia w ładzy dew izow ej — w y k o rzy stan e w eksporcie w ew nętrznym . Z e zw olenie dew izow e w y d aw an e jest n a podstaw ie obow iązujących N arodow y B a n k P olski zasad, do k tó ry ch m. in. należy w aru n ek , że należność była d o chodzona za p ośrednictw em „W A RTY” (w przed staw io n y m pow yżej trybie).
ADAM KRUKOWSKI
Węzłowe problemy obrony koniecznej
na tle arł. 22 nowego kodeksu karnego
O brona konieczna należy n iew ątp liw ie do n ajsta rsz y ch in sty tu c ji p ra w a karnego. Je d n a k ż e p ra k ty k a w y m ia ru spraw iedliw ości sta le rew id u je , n a tle zm iennej m a terii życia społecznego i p o w sta jąc y ch w zw iązku z ty m k onfliktów , za sta n e i — zdaw ałoby się — ustalo n e już zasady czy elem enty k o n stru k c y jn e te j in sty tu cji. A jeśli dodam y jeszcze do tego zm iany w ustaw o d aw stw ie k arn y m , w p ro w a d za jąc e m odyf k ac je do obow iązujących dotychczas norm p raw nych, to sta n ie się jasne, że n aw et n a js ta rs z e zasady w y m ag a ją ciągłej reflek sji, w ery fik u ją c e j ich w ażność i p rzy d a tn o ść w dotychczasow ym kształcie. N iezależnie bow iem od k ry m in a ln o p o - lity czn j ch założeń u staw odaw cy ucieleśnionych w przepisie a rt. 22 now ego k.k. — o tym , czy i w ja k im stopniu in sty tu c ja obrony koniecznej sta n ie się w św iadom ości społecznej narzędziem sp rzy ja ją cy m udziałow i społeczeństw a w zw alczaniu zam achów na spo’eczne lu b in d y w id u a ln e in te resy chronione praw em , decydow ać będzie p rz e de w szy stk im p ra k ty k a w y m ia ru spraw iedliw ości w ty m zakresie. Celowe w ięc w y d aje się podjęcie p róby rozw ażenia n iek tó ry ch p rzy n a jm n ie j, w ęzłow ych m oim zd a niem , prob lem ó w obrony koniecznej na tle now ego u reg u lo w an ia w kodeksie k a rn y m z 1069 r.
I. P o d staw o w ą p rze słan k ą dopuszczalności obrony koniecznej je st z a m a c h b e z p o ś r e d n i i b e z p r a w n y . P rzez z a m a c h należy rozum ieć „zachow anie stw a rza jąc e niebezpieczeństw o dla d obra p ra w n ie chronionego”1 albo inaczej — „isto t ne zagrożenie dla określonych w arto śc i społecznych lub jedno stk o w y ch ” 1 2, dokonane przez człow ieka, p rzy czym p rz y jm u je się dziś pow szechnie, że zam ach w y ra ża ć się może zarów no w działaniu, ja k i w zaniech an iu .3 W łaściw e je d n ak pro b lem y p o ja
1 I. A n d r e j e w : P o ls k ie p ra w o k a r n e w z a ry s ie , W a rsz a w a 1970, s. 172. 2 L. L e r n e l l : W y k ła d p r a w a k a r n e g o , część o g ó ln a , t. I, W a rsz a w a 1989, s. 221. Co do in n e g o o k r e ś le n ia p o ję c ia z a m a c h u — p o r. A. K r u k o w s k i : O b ro n a k o n ie c z n a n a tle p o l s k ie g o p r a w a k a r n e g o , W a rsz a w a 1965, s. 11. 3 L. L e r n e l l , jw ., l.c. W. W o lte r [K. B u c h a ł a , W. W o l t e r : W y k ła d p r a w a k a r n eg o n a p o d s ta w ie k o d e k s u k a r n e g o z 1989 r., cz. I (Część o g ó ln a ), K ra k ó w 1970, s. 158 i i'n.] o g r a n ic z a z a m a c h w p o s ta c i z a n ie c h a n ia d o w y ją tk o w y c h w y p a d k ó w ,
