Czynności cywilnoprawne
mgr Agnieszka Kwiecień
Pojęcie czynności cywilnoprawnych
• Czynność prawna to skonstruowana przez
system prawny czynność konwencjonalna
podmiotu prawa cywilnego, której treść
określa, co najmniej w podstawowym
zakresie, konsekwencje prawne, tego
zdarzenia prawnego (art. 56 KC)
Definicja S. Grzybowskiego
• Czynność prawna to stan faktyczny, którego
istotną (czyli niezbędną) częścią składową jest
co najmniej jedno oświadczenie woli,
wywołujące skutki prawne z tej przyczyny, że
były one zamierzone oraz wyrażone w
oświadczeniu - element wolitywny
Definicja A. Woltera
Czynność prawna to stan faktyczny, w skład którego wchodzi co najmniej jedno oświadczenie woli, stanowiące uzewnętrznioną decyzję podmiotu prawa cywilnego wywołania określonych skutków cywilnoprawnych, z którym to stanem faktycznym ustawa wiąże skutki wyrażone w tym oświadczeniu, a także skutki prawne oświadczeniem tym nieobjęte, a wynikające z ustawy, zasad współżycia społecznego lub ustalonych zwyczajów.
A. Wolter podkreśla, że czynność prawna to takie zdarzenie
prawne, które polega na świadomym zachowaniu się osoby
fizycznej lub osoby prawnej poprzez jej organy, w którym
przejawia się dążenie do osiągnięcia określonych skutków
cywilnoprawnych.
Definicja A. Szpunara
• Czynność prawna - takie działania ludzkie
wywołujące skutki prawne, które prawo
przedmiotowe uważa za zamierzone przez
strony składające oświadczenie woli
Wady definicji odnoszącej się do woli stron
• Brak namacalnych, obiektywnych elementów,
• Odwołanie się do zamiaru podmiotów może sprawiać poważne trudności dowodowe
• Akt woli dokpóki nie zostanie uzewnętrzniony, dla osób trzecich (w tym także dla sądu)
pozostaje niezbadany.
Definicja Z. Radwańskiego
• Czynność prawna to regulacja stosunków cywilnoprawnych dokonywana przez podmioty cywilnoprawne w sposób i przy spełnieniu przesłanek przewidzianych prawem.
• Powyższa definicja unika niejasnego pojęcia
zamiaru, a z drugiej strony wiąże czynność
prawną z systemem prawa.
Definicja P. Machnikowskiego
• Czynność prawna jest instrumentem, za pomocą
którego podmioty prawa cywilnego mogą
kształtować wiążące je stosunki prawne. Dokonanie
zaś czynności prawnej ma charakter działania
normotwórczego i polega albo na ustanowieniu lub
zniesieniu normy postępowania (zwykle
indywidualnej i konkretnej), albo na
zaktualizowaniu czy zdezaktualizowaniu obowiązku
wyrażonego w ustanowionej wcześniej normie
prawnej (zwykle generalnej i abstrakcyjnej)
Znaczenie czynności prawnych
• Służą one podmiotom prawa cywilnego do samodzielnego kształtowania wiążących je stosunków cywilnoprawnych na mocy własnych decyzji – akt woli podmiotu działającego
• Są to akty o doniosłości społecznej, dotyczące
sytuacji prawnej podmiotów uwikłanych w
stosunki prawne – interesy innych osób
Czynności prawne i akty woli – Teoria woli
• Czynności prawne są tradycyjnie identyfikowane z aktami woli
• Stanowi to jedno z liberalno-indywidualistycznych założeń szkoły pandektystów niemieckich – I poł. XIX w.
• Rozróżniali:
a. Wewnętrzny akt woli ukierunkowany na wywołanie skutków prawnych – decydujące znaczenie woli wewnętrznej
b. Jego zewnętrzny wyraz określany jako „oświadczenie woli”
W razie niezgodności „woli wewnętrznej” z jej zewnętrznym wyrazem – decydujące znaczenie miała wola wewnętrzna.
Skutkiem takiej niezgodności była nieważność czynności
prawnej.Teoria oświadczenia
• Powstała w wyniku krytyki założeń teorii woli
• Zakładała, że decydujące znaczenie miała treść złożonego oświadczenia
• Oświadczenie powinno być rozumiane tak, jak może to uczynić typowy człowiek
• Decydujące znaczenie woli zewnętrznej
Teoria zaufania
• Stanowisko kompromisowe pomiędzy dwiema poprzednimi teoriami
• W razie niezgodności między „wolą wewnętrzną”, a jej zewnętrznymi przejawem –
„oświadczeniem woli” decydujące znaczenie
ma oświadczenie woli, ale tylko wtedy gdy
wymaga tego wzgląd na zaufanie odbiorcy
oświadczenia woli – interes kontrahenta
podmiotu składającego oświadczenie woli
Oświadczenie woli – art. 60 KC
• Oświadczenie woli co najmniej jednego podmiotu stanowi główny element czynności prawnej,
• Orz. SN z 1 czerwca 1964 (III CRN 27/64)
„oświadczeniem woli jest wyłącznie taki
przejaw woli, który wyraża w sposób
dostatecznie jasny zamiar wywołania
określonych skutków”
Podział czynności prawnych ze względu na liczbę oświadczeń woli:
• Czynności jednostronne np. testament
• Czynności dwustronne np. umowa najmu
• Uchwały osób prawnych typu korporacyjnego
np. uchwały zarządów, rad nadzorczych,
walnych zgromadzeń, o ile wywołują skutki w
obrębie prawa prywatnego
Sposoby wyrażenia oświadczenia woli
Co do zasady sposób jest dowolny – odstępstwa od tej zasady mogą wynikać z ustawy albo
umowy stron
Wola może być wyrażona przez „każde zachowanie się” z którego wynika dostateczny zamiar wywołania skutku prawnego.
• Wprost
• W sposób dorozumiany tzw. konkludentny
Sposoby wyrażania woli – c.d.
• Możliwe jest posłużenie się każdego rodzaju znakiem – tradycyjnym (pisemnym lub w formie ustnej), albo elektronicznym nośnikiem informacji.
• Konkretne zachowanie będzie mogło być uznane za
oświadczenie woli dopiero wtedy, gdy jest zrozumiałe
przynajmniej w drodze wykładni, a wynikająca z niego
decyzja dotyczy spraw unormowanych przez prawo
cywilne, a nie prawnie obojętnych i jednocześnie pod
warunkiem, że nie zostało ono dokonane pod wpływem
przymusu fizycznego i zostało złożone na serio
Dorozumiane oświadczenie woli
• Nie artykułuje wprost zamiaru wywołania określonego skutku,
• Okoliczności jego podjęcia pozwalają ten
zamiar określonemu zachowaniu
jednoznacznie przypisać np. podarcie
testamentu – art. 946 KC, wyrzucenie rzeczy –
art. 180 KC
Bierne zachowanie jako oświadczenie woli
• Zagadnienie to wywołuje kontrowersje w doktrynie,
• Czy milczenie może zostać uznane za oświadczenie woli,
• Przeważa pogląd, że decydujące znaczenie dla przypisania milczeniu skutku oświadczenia
woli ma ustawa - np. 68
2, 830 § 2 albo umowa
stron
Moment złożenia oświadczenia woli
• Ma kluczowe znaczenie dla określenia skuteczności oświadczenia woli – od tej pory składający jest nim związany i co do zasady nie może go odwołać
• Oświadczenia wymagające zakomunikowania
adresatowi np. wypowiedzenie umowy –
moment złożenia określa się wg. teorii
doręczenia
Teoria doręczenia – art. 61 § 1 zd. 1 KC
• „oświadczenie woli, które ma być złożone innej osobie jest złożone z chwilą, gdy doszło do niej w taki sposób, że mogła zapoznać się z jego treścią”
• W odniesieniu do oświadczeń składanych drogą elektroniczną – art. 62 § 2 KC: „oświadczenie woli wyrażone w postaci elektronicznej jest złożone innej osobie z chwilą, gdy zostało wprowadzone do środka komunikacji elektronicznej w taki sposób, żeby osoba ta mogła się zapoznać z jego treścią”
• Decydujący jest moment w którym powatała możliwość
zapoznania się z treścią oświadczenia woli – bez względu na
to czy faktycznie do tego zapoznania się doszło
Art. 62 KC, czyli „wypadki chodzą po ludziach”
• Jeśli pomiędzy przejawem oświadczenia woli,
a chwilą jego dojścia do adresata, w taki
sposób żeby mógł on się zapoznać z jego
treścią, składający je umrze lub utraci zdolność
do czynności prawnych, oświadczenie woli nie
traci mocy, chyba że co innego wynika z jego
treści, z ustawy lub z okoliczności.
Ciężar dowodu – art. 6 KC
• Udowodnienie okoliczności, że adresat oświadczenia miał możliwość zapoznania się z jego treścią spoczywa na tym kto z tego faktu wywodzi skutki prawne,
• Najczęściej będzie to składający oświadczenie
– powinien zadbać o warunki sprzyjające
możliwości zapoznania się z jego treścią,
przede wszystkim wyrazić je w języku
zrozumiałym dla adresta.
Odwołanie oświadczenia woli
• Jeśli oświadczenie zostało złożone innej osobie, jego odwołanie jest możliwe tylko wtedy gdy zostało złożone adresatowi jednocześnie z tym oświadczeniem lub wcześniej – art. 61 § 1 zd. 2
• Po tej chwili skuteczność odwołania uzależniona jest od zgody adresata,
• Wyjątek: art. 66
2– odwołanie oferty w stosunkach między
przedsiębiorcami – może nastąpić przed zawarciem
umowy, jeśli zostało złożone drugiej stronie przed
wysłaniem przez nią oświadczenia o przyjęciu oferty.
Oświadczenia woli składane nieoznaczonemu adresatowi
• Wymagające zakomunikowania ogółowi – występuje adresat nieoznaczony np. przyrzeczenie publiczne art. 919 KC – oświadczenie złożone z chwilą upublicznienia, może zostać w każdym czasie odwołane w sposób w jaki zostało rozpowszechnione,
• Niewymagające zakomunikowania komukolwiek –
np. testament – złożenie oświadczenia następuje w
chwili wyrażenia woli, czas i sposób odwołania w
zasadzie dowolne.
Oświadczenia woli składane w obecności
świadków lub przed organem władzy publicznej
• Np. zgoda na przysposobienie art. 119
1KRO, testamenty szczególne art. 952-953 KC
• Reguły ich złożenia określają przepisy
szczególne, nie stosuje się do nich przepisów
art. 61 i 62 KC
Funkcje oświadczenia woli
Wywołanie skutku prawnego w postaci:
• Ustanowienia
• Zmiany
• Zniesienia czynności prawnej
Na podstawie decyzji podmiotu dokonującego czynności prawnej.
Aby jednak czynność osiągnęła zamierzony skutek prawny, nie wystarczy samo złożenie oświadczenia woli ukierunkowanego na określony cel. O tym bowiem, czy oświadczenie woli osiągnie skutek prawny decyduje przepis prawa. Czynność prawna nie wywołuje bowiem skutku sama przez się, ale jedynie dlatego i dzięki temu, że ustawa wiąże z nią określony skutek – zresztą dlatego oświadczenie woli nie może dotyczyć spraw nienormowanych przez prawo. W takiej sytuacji byłoby ono z góry skazane na niepowodzenie. Cecha ta przesądza o tym, że czynność prawna jest czynnością konwencjonalną.
Wyr. SN z 24 lutego 1998 r.
„do czynności prawych stosuje się prawo
materialne obowiązujące w chwili dokonania
czynności lub powstania zdarzeń”
Zakres skutków czynności prawnej (art. 56 KC)
• Skutki określone w oświadczeniu
• Skutki wynikające z ustawy (ius cogens i ius dispositivum – o ile nie zostały wyłączone przez podmiot dokonujący czynności prawnej)
• Skutki wynikające z zasad współżycia społecznego - oceny moralne wyrażone w postaci uzasadnionych przez te oceny norm postępowania (norm moralnych) regulujących postępowanie jednych wobec drugich
• Skutki wynikające z ustalonego zwyczaju - utarta praktyka, która jest istotna zwłaszcza w stosunkach kupieckich, a także obyczajowość lokalną i przyjętą w danym środowisku za normę postępowania
Nie są oświadczeniami woli:
• akt woli wewnętrznej, ponieważ decyzje muszą być uzewnętrznione,
• potajemne zastrzeżenie, oświadczenie nie na serio,
• gentelmen's agreement,
• podjęcie zobowiązań grzecznościowych albo w czynie społecznym,
• obietnica wyborcza,
• oświadczenie niestanowcze,
• zawiadomienieczy potwierdzenie pewnych faktów,
• przejawy uczuć,
• czynności lub przejawy woli,
• reklama
Podobnie w orzecznictwie nie uznano za czynności prawne czynności procesowychani koncesji, która ma charakter publicznoprawny.
Oświadczenie woli ≠ czynność prawna
• Oświadczenie woli jest jedynie elementem stanu faktycznego składającego się na czynność prawną,
• Niekiedy dla dokonania czynności prawnej muszą zaistnieć jeszcze inne zdarzenia np.:
– Zgoda osoby trzeciej, – Akt administracyjny, – Orzeczenie sądowe, – Wydanie rzeczy,
– Wpis do urządowego rejestru.
Oświadczenia innego rodzaju –
oświadczenia wiedzy i przejawy uczuć
• Są przejawem decyzji kształtowania stosunku prawnego,
• Mają charakter zdarzeń prawnych z tego względu, że w ściśle określonych prawem sytuacjach należy wiązać z nimi wskazane w dyspozycjach tych norm konsekwencje prawne,
– Np. zawiadominie o wadach fizycznych rzeczy (art. 563 KC), zawiadomienie o przelewie (art. 512 KC), przebaczenie (art.
899 §1, 930 §1, 1010§1 KC) – odnoszą skutki prawne bez względu na to czy podmiot działający zdawał sobie z nich sprawę oraz czy treść oświadczenia przejawiała taką decyzję.
