Kazus z granic prawa do obrony
mgr Maria Górnicka
Violetta Z. zgłosiła na Policji zaginięcie i porwanie swojego dziecka. Płacząc opowiadała jak to, będąc na spacerze w parku, podszedł nagle nieznajomy,
zakapturzony mężczyzna i zabrał dziecko. Dlatego, że szarpała się z nim, powstały zadrapania, które pokazywała. Pokazała także guza, którego nabiła sobie padając i tracąc przytomność w efekcie walki o dziecko. To samo powtórzyła przed
kamerami programów informacyjnych. Samo miejsce zdarzenia było poza zasięgiem monitoringu. Nieopodal tego miejsca jednak mieszkał człowiek, o którym sąsiedzi mówili, że jest dziwny
i zawsze kryje się przed światem pod kapturem od dresu. Przeszukanie w jego domu nie wykazało jednak nawet przejściowej bytności dziecka. Człowiek ten nie miał także zadrapań. Tymczasem Violetta Z. w kolejnych zeznaniach zapewniała, że napastnik właśnie wyglądał na kogoś takiego. Szczegóły jej zeznań jednak
zaczęły się coraz znaczniej różnić od siebie. Ostatecznie organy ścigania doszły do wniosku, że to Violetta Z. zabiła swoje dziecko i ukryła ciało. Po postawieniu
zarzutów Violetta Z. początkowo zaprzeczała, ale potem, w wyniku zmęczenia całą tą sytuacją przyznała się do winy
i wskazała miejsce ukrycia zwłok dziecka. Dowodem przeciwko niej okazały się także, pisane przez podejrzaną pamiętniki.
Treść kazusu
1. Jaka jest treść prawa do obrony?
2. Jak wyglądają modelowo granice prawa do obrony?
3. Jakie czynności dokonała Violetta Z., aby się bronić?
4. Czy Violetta Z. mogła fałszywie powiadomić o przestępstwie w celu obrony?
5. Czy Violetta Z. mogła składać fałszywe zeznania w celu obrony?
6. Czy Violetta Z. mogła fabrykować dowody w celu obrony?
Pytania
Art. 6 KPK:
Oskarżonemu przysługuje prawo do obrony, w tym prawo do korzystania z pomocy
obrońcy, o czym należy go pouczyć.
Prawo do obrony w KPK
Oskarżony nie jest karany za składanie fałszywych wyjaśnień.
Oskarżony odpowiada za fałszywe
oskarżenie (art. 234 KK) innej osoby o popełnienie czynu zabronionego i
kierowanie przeciwko niej ścigania karnego (art. 235 KK).
Modelowe granice prawa do
obrony
Brak karalności za fałszywe wyjaśnienia nie jest prawem do kłamstwa.
/prof. Jerzy Skorupka/
Kiedy postępowanie zaczęło toczyć się przeciwko niej:
wyjaśnienia,
przyznanie się.
Wcześniej:
fałszywe zawiadomienie o przestępstwie,
fałszywe zeznania,
fałszywie zrobione zadrapania i guz, a przez to fałszywe oskarżenia i kierowanie ścigania karnego.
Czynności obrończe
Violetty Z.
Art. 238 KK:
Kto zawiadamia o przestępstwie, lub o przestępstwie skarbowym organ
powołany do ścigania wiedząc, że przestępstwa nie popełniono,
podlega grzywnie, karze ograniczenia
wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
Problem prawa do fałszywego
powiadomienia o przestępstwie
„Uznał Sąd Apelacyjny, że oskarżona zawiadamiając organy ścigania o uprowadzeniu jej córki działała wyłącznie w celu własnej obrony i nie wykroczyła poza granice przysługującego jej prawa do obrony”.
„Nie może zatem oskarżona być w gorszej sytuacji procesowej tylko dlatego, że w czasie rozpytywania przez funkcjonariuszy policji podała nieprawdziwe okoliczności mające związek z popełnioną przez nią zbrodnią, niż gdyby była przesłuchana w
charakterze świadka i podała te same okoliczności, nawet po pouczeniu jej o odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywych zeznań”.
Wyrok SA w Katowicach z 17
października 2014 r. II Aka 2/14
Problem prawa do fałszywych zeznań
Po nowelizacji Przed nowelizacją
Art. 233 KK:
§ 1. Kto, składając zeznanie mające służyć za dowód w postępowaniu sądowym lub w innym postępowaniu prowadzonym na podstawie ustawy, zeznaje nieprawdę lub zataja prawdę,
podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.
§ 1a. Jeżeli sprawca czynu określonego w § 1 zeznaje nieprawdę lub zataja prawdę z obawy przed odpowiedzialnością karną grożącą jemu samemu lub jego
najbliższym,
podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
§ 2. Warunkiem odpowiedzialności jest, aby przyjmujący zeznanie, działając w
zakresie swoich uprawnień, uprzedził zeznającego o odpowiedzialności karnej za fałszywe zeznanie lub odebrał od niego przyrzeczenie.
§ 3. Nie podlega karze za czyn określony w § 1a, kto składa fałszywe zeznanie, nie wiedząc o prawie odmowy zeznania lub odpowiedzi na pytania.
Art. 233 KK:
§ 1. Kto, składając zeznanie mające służyć za dowód w postępowaniu sądowym lub w innym
postępowaniu prowadzonym na podstawie ustawy, zeznaje
nieprawdę lub zataja prawdę, podlega karze pozbawienia wolności
do lat 3.
§ 2. Warunkiem odpowiedzialności jest, aby przyjmujący zeznanie, działając w zakresie swoich uprawnień,
uprzedził zeznającego o odpowiedzialności karnej za
fałszywe zeznanie lub odebrał od niego przyrzeczenie.
§ 3. Nie podlega karze, kto, nie
wiedząc o prawie odmowy zeznania lub odpowiedzi na pytania, składa fałszywe zeznanie z obawy przed odpowiedzialnością karną grożącą jemu samemu lub jego najbliższym.
„Zarówno w doktrynie, jak i w judykaturze utrwalony i niekontrowersyjny jest pogląd, że nie jest dopuszczalne skazanie sprawcy fałszywych
zeznań za przestępstwo z art. 233 § 1 k.k., jeżeli w postępowaniu karnym, w którym występował jako oskarżony, złożył je uprzednio w charakterze świadka co do okoliczności związanych z zarzuconym mu czynem. Stanowisko to szczególnie wyraziście zostało sformułowane w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 20.09.2007 r., sygn. I KZP 26/07: nie popełnia przestępstwa fałszywych zeznań, kto umyślnie składa
nieprawdziwe zeznania dotyczące okoliczności mających znaczenie dla realizacji i jego prawa do obrony (OSNKW 2007/10/71; por. też wyrok SN z dnia 12.02.2009 r., sygn. III K 339/08, LEX nr 486545; postanowienie SN z dnia 22.09.2008 r., sygn. IV KK 241/08, Prok. i Pr. 2009/2/6). We
wszystkich tych orzeczeniach odwołano się przede wszystkim do prawa do obrony jako fundamentalnego prawa obywatelskiego
gwarantowanego Konstytucją RP oraz przepisami konwencji międzynarodowych”.
Podobnie także wyrok SN z 22 listopada 2012 r. V KK 265/12.
Wyrok SA w Katowicach z 17
października 2014 r. II Aka 2/14
Art. 235 KK:
Kto, przez tworzenie fałszywych dowodów lub inne podstępne zabiegi, kieruje
przeciwko określonej osobie ściganie o przestępstwo, w tym i przestępstwo
skarbowe, wykroczenie, wykroczenie skarbowe lub przewinienie
dyscyplinarne albo w toku postępowania zabiegi takie przedsiębierze,
podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
Problem prawa do fabrykowania
dowodów i kierowania postępowania
„Uznał Sąd Apelacyjny, że oskarżona kierując podejrzenia o popełnienie tego czynu na określoną osobę działała wyłącznie w celu własnej obrony i nie wykroczyła poza granice przysługującego jej prawa do obrony”.
„Nasuwa się zatem pytanie, jak oskarżona po popełnienie zbrodni miała się zachować, aby z jednej strony nie
dopuścić się samodenuncjacji, a z drugiej strony nie narazić się na odpowiedzialność za powiadomienie
organów ścigania o porwaniu dziecka, co w istocie nie miało miejsca oraz skierowaniu podejrzeń o ten czyn na inną osobę w sytuacji, gdyby prawo do obrony jej nie przysługiwało i gdy jeszcze nawet nie pozostawała wstępnie podejrzana o tę zbrodnię”.
Wyrok SA w Katowicach z 17
października 2014 r. II Aka 2/14
Dziękuję za uwagę
Wyrok SA w Katowicach z 17 października 2014 r. II Aka 2/14.
Skorupka Jerzy (red.), Postępowanie karne.
Część ogólna, Warszawa 2012.
