ETYKA ZAWODÓW PRAWNICZYCH
PAWEŁ JABŁOŃSKI
Kwestie organizacyjne
Wykładowcy
Dr hab. Przemysław Kaczmarek pok. 512 bud. A
przemyslaw.kaczmarek@uwr.edu.pl
Dr Paweł Jabłoński pok. 512. bud. A
wtorek 15.00-17.00
pawel.jablonski@uwr.edu.pl
Warunki zaliczenia wykładu
wykład + ćwiczenia
zaliczenie pisemne (dwa pytania z wykładu, dwa z tekstów)
termin
Literatura przedmiotu
P. Skuczyński, S. Sykuna (red.), „Leksykon etyki prawniczej. 100 podstawowych pojęć”, Warszawa 2013.
H. Izdebski, P. Skuczyński (red.), „Etyka prawnicza. Stanowiska i perspektywy”, Warszawa 2008.
W. Galewicz (red.), „Moralność i profesjonalizm. Spór o pozycję etyk zawodowych”, Kraków 2010.
J. Filek, „Filozofia jako etyka”, Kraków 2001.
Ogólna charakterystyka przedmiotu
Dwie warstwy
Zakres materiału
Ekspozycja specyfiki i wewnętrznego
zróżnicowania zawodu prawnika
Wybrane pojęcia etyki
Wykład 1
Etyka a moralność
brak stabilności w sposobie używania tych terminów
etymologia: ethos (zwyczaj albo cecha charakteru), mores (obyczaje, zwyczaje).
warianty:
- zamienne używanie,
- moralność jako faktyczność, etyka jako refleksja nad moralnością
- moralność jako kwestia powinności, etyka jako problem pomyślności
Specyfika refleksji etycznej
Etyka jako odpowiedź a etyka jako podpowiedź
Kulminacja w tym, co szczegółowe
Uwikłanie historyczne
Uwikłanie światopoglądowe
Nieunikniony składnik codzienności (uczucia, sytuacje)
Zakres dopuszczalnej tematyzacji
Aksjologia
refleksja o wartościach lub konkretna teoria wartości
etyka a estetyka
aksjologia zawodowa jako wiedza o wartościach zawodowych
aksjologia zawodowa jako jedna z dwóch
(obok deontologii) warstw etyki zawodów
prawniczych
Relacje między wartościami
monizm – można odtworzyć jeden spójny i wspólny system
relatywizm – istnieje wiele systemów wartości, uzgodnienie nie jest możliwe, spójność jest możliwa tylko w ramach poszczególnych systemów
pluralizm – możliwe jest tylko częściowe uporządkowanie wartości; nie da się wyeliminować konfliktu w konkretnych przypadkach
Sprawiedliwość
sprawiedliwość dystrybutywna a sprawiedliwość retrybutywna
formuły sprawiedliwości dystrybutywnej
Słuszność
słuszność jako korekta sprawiedliwości
realizacja słuszności na poziomie
tworzenia prawa – zwroty niedookreślone i klauzule generalne
realizacja słuszności na poziomie
stosowania prawa – reguły egzegezy
tekstów prawnych
Bezstronność
proceduralne a materialne ujęcie bezstronności
wewnętrzny a zewnętrzny aspekt
bezstronności
Takt i umiar
reaktywność działania prawnika
znaczenie rozpoznania specyfiki wykonywanej roli
takt retoryczny (audytorium, charakter działania komunikacyjnego)
aspekty taktu retorycznego:
- ilość
- jakość (np. problem emocji, drastyczności opisów, zbędnych hiperbolizacji)
Takt
„Przez takt rozumiemy określoną wrażliwość i zdolność do odbioru wrażeń w pewnych sytuacjach oraz zachowanie w tychże sytuacjach, o których nie dysponujemy żadną wiedzą opartą na zasadach ogólnych. Dlatego niewyrazistość i niewyrażalność przysługują taktowi z samej jego istoty. Można coś powiedzieć taktownie.
Zawsze jednak będzie to oznaczało, że się coś taktownie omija i się tego nie dopowiada, nietaktowne zaś jest mówienie czegoś, co wypadałoby raczej pominąć.
Pomijanie nie oznacza jednak odwracania spojrzenia od czegoś, lecz spoglądanie na coś tak, by się o to nie potknąć, lecz przejść obok. Dlatego takt dopomaga w utrzymaniu dystansu, pozwala uniknąć przeszkody, zbytniego zbliżenia i naruszenia intymnej sfery danej osoby”
H-G. Gadamer, Prawda i metoda
Smak
pojęcie zmysłu wspólnego (sensus communis)
niedyskursywność smaku
fenomen przeciwstawny – nie tyle zły smak, ile brak smaku
smak jako niezbędny element sądu
etycznego
Smak
„Smak oznacza pewien swoisty sposób poznania. Należy do sfery tego, co na drodze refleksyjnej władzy sądzenia w czymś jednostkowym uchwytuje to, co ogólne, czemu to pierwsze ma być podporządkowane. Smak jako władza jednostkowa to osądy tego, co jednostkowe, przez wzgląd na całość, na to, czy to coś pasuje do reszty, czy więc jest stosowne”.
H-G. Gadamer, Prawda i metoda
Szacunek dla prawa
Wykład 2
Szacunek
korelacja szacunku i godności (wartości)
rodzaje szanowanych dóbr
kognitywne a konstruktywne ujęcie szacunku
Szacunek do prawa - podmioty
Relacja między zakresem podmiotów a przyjętą koncepcją prawa (rozkaz, obietnica, rozmowa)
Obywatele (adresaci)
Prawnicy (profesjonalna obsługa prawa)
Prawodawca
Szacunek a spór o ontologię prawa
szacunek kognitywny a szacunek konstruktywny – dwa poziomy konceptualizacji respektu dla prawa
pozytywistyczna a hermeneutyczna koncepcja prawa (Marek Zirk-Sadowski)
tekstocentryczne a nietekstocentryczne podejście do prawa (Ewa Łętowska)
analityczna a dekonstrukcyjna koncepcja znaczenia tekstu (Tomasz Spyra)
formalistyczna a nieformalistyczna koncepcja znaczenia tekstu (Marcin Matczak)
Argumenty za
przestrzeganiem prawa
argument z konsekwencji - zły przykład
- zasada generalizacji
argument z umowy
argument z uczciwej gry
argument z przynależności do społeczeństwa
argument z demokracji - aspekt legitymizacji - aspekt sprawczości
Obywatelskie
nieposłuszeństwo
jawność, intencja wpłynięcia na opinię publiczną
ochrona zasady moralnej lub prawnej
posługiwanie się środkami pokojowymi
akceptacja dla sankcji
wyczerpanie innych metod
postępowania
Idea sprawiedliwości proceduralnej w ujęciu psychospołecznym
(Na podstawie: S. Burdziej, „Sprawiedliwość i prawomocność.
O społecznej legitymizacji władzy sądowniczej”, Toruń 2017.)
Wykład 3
Trzy ujęcia sprawiedliwości proceduralnej
Ujęcie filozoficzne
Ujęcie prawnicze
Ujęcie psychospołeczne
Efekt proceduralny
Treść decyzji a sposób podjęcia decyzji
Statyczna a dynamiczna koncepcja legitymizacji
Różne sfery relacji społecznych
- Lekarz – pacjent
- Pracodawca – pracownik
- Urzędnik – petent
- Dorosły – dziecko
- Prawodawca – obywatel
Instrumentalny i nieinstrumentalny aspekt sprawiedliwości proceduralnej
Sprawiedliwość proceduralna jako środek optymalizacji sprawiedliwości
materialnej
Sprawiedliwość proceduralna jako
wartość samoistna
Model sprawiedliwości proceduralnej
1)
Głos
2)
Szacunek
3)
Bezstronność
4)
Zrozumienie
5)
Przyjazność
Przykład – holenderski program Fair Tracks
Program realizowany od 2008 roku
Odformalizowanie niektórych procedur administracyjnych
Typ kontaktu urzędnik – petent
Wyniki ewaluacji projektu
Inne istotne czynniki wpływające na poczucie sprawiedliwości
rozstrzygnięcia
Sprawiedliwość materialna (dystrybucyjna)
Stopień zależności od decydenta
Stopień identyfikacji osoby podlegającej rozstrzygnięciu z grupą, którą
reprezentuje decydent
Wątpliwości
ryzyko błędnego koła roszczeń
ryzyko marginalizacji kryterium
najważniejszego – zgodności decyzji z prawem
problem zrozumiałości języka ekspertów dla laików
problem warunków działania sędziego - czas
- ilość tekstu
Marina Kurkchiyan – typy mentalności wytwarzane przez systemy prawne
„każdy system prawny niesie ze sobą odmienne społeczne przesłanie i każdy tworzy odmienny typ mentalności zarówno wśród przedstawicieli tej instytucji, jak i wśród obywateli, którym ma on służyć”
Modele:
brytyjski – „responsywno-usługowy”
polski – „konfrontacyjno-państwowy”
bułgarski, ukraiński – „kafkowsko- formalistyczny”
Badanie z perspektywy obserwatora – sposób przeprowadzenia
2010-2015
26 375 rozpraw i posiedzeń
261 sądów wszystkich instancji
1838 wolontariuszy
formularze obserwacji składające się z
kilkunastu pytań
Badanie z perspektywy obserwatora - wyniki
Bezstronność 2%
Głos (brak określenia procentowego)
Szacunek 3%
Zrozumienie 17%
Ogólny obraz
Badanie z perspektywy obserwatora - rekomendacje
Przedstawienie się decydenta z imienia i nazwiska
Skrótowe przedstawienie przebiegu spotkania w toku którego ma zapaść decyzja
Zachowanie kontaktu wzrokowego pomiędzy
decydentem a osobami uczestniczącymi w spotkaniu
Dawanie uczestnikom możliwości przedstawienia swojego punktu widzenia
Odniesienie się do argumentów stron przy uzasadnieniu decyzji
Wyjaśnienie znaczenia i konsekwencji decyzji w zrozumiały sposób
