Zenon Guldon
"Księga wiadomości
historyczno-statystycznych wielkiego
pieca w Rejowie", z materiałów
oprac. przez Wacława Różańskiego
do druku przygot. Andrzej Rembalski
i Zbigniew J. Wójcik, Kielce 1995 :
[recenzja]
Rocznik Muzeum Narodowego w Kielcach 19, 454-455
1998
45 4 Recenzje i om ów ienia
reformy miejskiej z 1869 r. „miejscowości li czące naw et kilkadziesiąt tysięcy m ieszk ań ców zaliczano niekiedy w poczet w si” (s. 17). Przecież naw et gubernialne Kielce w 1869 r. liczyły n iespełna 8700 m ieszkańców (s. 22). Kielce jako jedyne na terenie guberni m iasto pozostają poza zakresem zainteresow ań A u tora.
W r o z d zia le I A u tor o m a w ia w ie lk o ść i zabudowę m iasteczek z uw zględnieniem ich ryn k ów i za b y tk ó w a r c h ite k to n ic z n y c h (s. 1 5 -7 9 ). W kolejnym rozdziale analizuje „czynniki determ inujące rozwój i upadek m ia steczek” (s. 80-125). N a rozwój m iasteczek nie m iał znaczącego wpływ u przem ysł, rozw inię ty siln iej je d y n ie w pow iecie o lk u sk im (s. 83 -8 4 ). Krystyn A ugust Moes zbudował k il ka zakładów przemysłowych: m łyn parowy, farbiarnię i olejarnię w Pilicy, fabrykę kortów i sukna w pobliskim Sław niow ie i papiernię w W ierbce8. K w estia w pływ u podm iejskich zakładów przem ysłow ych na rozwój m ia st jest jednak trudna do uchwycenia w źródłach. Przy o m aw ian iu cukrow ni „Lubna” w arto wspom nieć wydaną w tym sam ym roku pra cę H. Oziębłowskiego i S. Przybyszew skiego9. N ajciekaw szy chyba rozdział III dotyczy spo łeczności m ałom iasteczkow ej (s. 1 2 6 -2 1 5 ). J ego cen n ym u z u p e łn ie n ie m j e s t w yd an a równocześnie inna praca Autora, poświęcona m ałom iasteczkow ym rzem ieślnikom 10. Obie rozprawy, zw łaszcza dzięki solidnem u w yko rzystaniu szerokiej bazy źródłowej, stanow ią istotny wkład Autora w badania historii spo łeczno-gospodarczej regionu św iętokrzyskie go w 2. połowie XIX i początkach XX w.
Zenon Guldon
8 T a m ż e , s. 2 3 2 - 2 3 4
9 H. O z ię b ło w s k i, S. M. P r z y b y s z e w s k i C ukrow nia „Lub n a ” 1 8 4 5 -1 9 9 5 . M a te r ia ły i szk ice d o d zie jó w C u k ro w n i „L u bn a” i K a zim ie rzy W ielkiej. K a z im ie r z a W ie lk a 1 9 9 5
10 S . W iec h R z e m ieśln icy m a łych m ia steczek g u b ern i k ieleckiej w latach 1 8 7 0 -1 9 1 4 . K ie lc e 1 9 9 5
KSIĘG A WIADOMOŚCI HISTORYCZNO- -STATYSTYCZNYCH WIELKIEGO PIECA W REJOWIE. Z m ateriałów opracow anych przez W acława R óżańskiego do druku przy g o to w a li A ndrzej R em b a lsk i i Z b ig n iew J. Wójcik, Kielce 1995, Towarzystwo Przyja ciół Górnictwa, H utnictw a i Przem ysłu Staro polskiego, ss. 151 + 12 ilustr.
D la poznania daw nego stanu górnictwa, hutnictw a i przem ysłu m etalowego w Staro polskim Okręgu Przem ysłowym istotne zna czenie mają kroniki zakładowe, pozwalające p rześled zić tech n ik ę i rozm iary produkcji. W 1979 r. w ydana została pisana w latach 1 8 4 2 -1 8 8 2 kronika białogońska, której ręko pis znajduje się w zbiorach M uzeum N arodo wego w Kielcach1. Jeszcze w okresie powojen nym w M uzeum Św iętokrzyskim znajdowały się kroniki w ielkich pieców w Bzinie i Parszo- w ie2. Przedm iotem om aw ianego w ydaw nic tw a je s t kronika w ielkiego pieca w Rejowie. Publikację kroniki przygotował W. Różański, em erytow an y profesor A kadem ii Górniczo- -H utniczej w K rakow ie. Po jego śm ierci w 1994 r. wydawnictwo do druku przygotowali A. Rem balski i Z. J. Wójcik. N a istotne zna czenie kroniki zwracał uw agę M. R adw an3.
Do początków XIX w. Rejów stanow ił w ła sność opactwa cysterskiego w Wąchocku. Już w XV w. w dobrach tych funkcjonowały kuźni ce żelaza w Bzinie i Krzyżowej Woli. Z 1530 r. pochodzi najstarsza w zm ianka o kuźnicy w Żyrcinie, w 1662 r. nazyw anym już Rejowem. W 1754 r. zbudowano półwielki piec w Bzinie, w 1770 r. — w ielki piec w Rejowie i w 1789 r. - w ielk i piec w S tarachow icach4. W 1838 r. Bank Polski wybudował w Rejowie nowy w iel ki piec. Jego kronika, obejmująca dzieje za kładu do 1869 r., stanow i przedmiot om aw ia
1 O pis geograficzno-historyczny i statystyczno-techniczny
za k ła d ó w rządow ogórniczych w O d d zia le Białogon (do 1882 roku). W yd. R. G u ld o n i L. S t ę p k o w s k i. K ie lce 1 9 7 9
2 M. R a d w a n K sięga R ejow ska. „ H u tn ik ” t. 20: 1 9 5 3 nr 1, s. 1; Ś w ia d ec tw o P a w ła B o le sła w a P o d cza szyń sk ieg o o sta n ie tech niki h u tn ictw a i g ó rn ictw a żelaznego w Z a g łę biu S ta ro p o lsk im z r. 1842. W yd. M. R a d w a n . „ S tu d ia z D z ie jó w G ó r n ic tw a i H u tn ic t w a ” t. 1, 1 9 5 7 , s. 3 6 5
3 M. R a d w a n K sięga..., s. 1 - 6
4 K. Z e m e ła R ę jó ie w XV 1-X V II wieku. D zieje cystersk iej o sa d y k u źn iczej. W: S zk ice d o h isto rii. S k a r ż y s k o - K a m ie n n a 1 9 9 3 , s. 2 9 —46; Z. G u ld o n , J. K a czo r G órnictw o i h u t n ictw o w S ta ro p o lsk im O kręgu P rzem ysło w ym w d r u g ie j p o ło w ie X V III w ieku. K ie lce 1 9 9 4 , s. 5 3 - 5 4
Recenzje i om ów ienia 455
nego w ydawnictwa. Dodać można, że zakład rejowski funkcjonował do 1901 r.
O m aw iane w yd aw n ictw o poza tek stem kroniki zawiera obszerne kom entarze teksto we i rzeczowe, słownik wyrazów technicznych i obcojęzycznych oraz indeksy: osobowy i nazw geograficznych. W sum ie otrzym aliśm y istot ny dokum ent do dziejów polskiego górnictwa i hutnictw a w XIX w.
Zenon Guldon
ST E F A N IW ANIAK: Z IEM IA Ń SK IE D O BRA KULTUROWE W WOJEWÓDZTWIE KIELECKIM (1 9 44-1946), Kielce 1996, Wy ższa Szkoła Pedagogiczna, ss. 289
Om awiana praca dotyczy ważnego proble m u losów podworskiego m ienia kulturowego na K ielecczyźnie w latach 1 9 4 4-1946. Autor, ktorego rozprawa doktorska dotyczyła refor m y rolnej1, już wcześniej zajmował się kw estią podworskich księgozbiorów i innych dóbr kul turow ych2. Praca, poza w stępem i zakończe niem , składa się z czterech rozdziałów, w któ rych Autor om aw ia kolejno ekonom iczną li kw idację z ie m ia ń stw a , lo sy podw orskiego dziedzictwa kulturowego w czasie wojny i w okresie bezpośrednio po jej zakończeniu, za bezpieczenie, przejm owanie i rew indykację m ienia podworskiego w latach 1 9 4 4-1946, a także aktualne problemy reprywatyzacji po dworskich dóbr kulturowych.
W ś w ie tle za ch o w a n y ch źródeł trudno u sta lić w ysokość stra t w zakresie ziem iań skich dóbr kulturowych. Przyjmuje się, że z około 15 ty s. je d n o ste k (druki i rękopisy) w bibliotece chroberskiej zachowało się jedy nie ponad 6 tys. egzem plarzy3. Ze sporządzo nego w 1940 r. przez G. L abudę k od ek su dyplom atycznego O rdynacji M yszkow skiej w ynika, że w archiwum chroberskim
znajdo-1 S. I w a n ia k R eform a rolna w w o je w ó d ztw ie kieleckim w la ta ch 1 9 4 4 -1 9 4 5 . W a r s z a w a 1 9 7 5
2 S. I w a n ia k A kcja za b ezp iecza n ia d ó b r p odw orskich na K ielecczyźnie w la ta ch 194 4 -1 9 4 6 . „R o czn ik M u z e u m Ś w ię to k r z y s k ie g o ” t. 10: 1 9 7 7 , s. 1 4 9 - 1 9 8 ; te n ż e : D obra k u ltu row e na K ielecczyźnie. W: P isa rze regionu św ięto k rzysk ie go. R ed. J . P a c ła w s k i. K ie lce 1 9 8 7 , s. 1 2 6 - 1 6 8 ;K sięgozbiory p o d w o rsk ie w o jew ó d ztw a kieleckiego w latach 1 9 44-1946.
„R o czn ik B ib lio te k i N a r o d o w e j” t. 11: 1 9 7 5 , s. 2 4 9 - 2 7 7 3 S . I w a n ia k A&cya..., s. 186; t e n ż e :K sięgozbiory..., s. 2 7 5
w ało się 107 dokum entów pergam inow ych z la t 1 3 7 3 -1 7 8 8 4. Obecnie w zbiorach Archi w um P aństw ow ego i M uzeum Narodowego w Kielcach znajdują się 64 dokumenty, co sta nowi około 60 proc. stanu z okresu wojny5.
Sporo miejsca Autor poświęca charaktery styce i wartości przejętego m ienia kulturow e go (s. 158-197). Problem ten w ym aga szcze gółow ych stu d ió w sp e c ja listó w z z a k resu różnych dyscyplin naukowych, zw łaszcza ar chiwistów, bibliologów i historyków sztuki. To sam o dotyczy w ykorzystania przejętych dóbr w dotychczasowej literaturze naukowej. Tak na przykład archiwa M ałachowskich i P late rów z Białaczow a stały się podstaw ą rozpra w y o g o sp o d a r s tw ie w iejsk im w dobrach b iałaczow skich w latach 1 7 7 7 -1 9 3 9 6. Przy om aw ianiu akt podworskich przejętych przez kieleckie Archiwum P aństw ow e warto chyba uw zględnić przewodnik po zasobie tego archi w um 7.
O m awiana praca porusza w ażny i ak tu al ny problem losów i stanu zachowania podwor skiego m ienia kulturowego. Ocena jego w ar tości w ym aga jeszcze badań szczegółowych.
Zenon Guldon
4 C odex M y s zk o w ia n a e O rd in a tio n is d ip lo m a tic u s.
O p rać. G. L a b u d a . C h ro b er z 1 9 4 0 . M p s w B ib lio te c e P A N w K r a k o w ie , r k p s 5 6 3 7
5 A. H e r c D o k u m e n ty p r ze d ro z b io r o w e z A r c h iw u m O rd y n a c ji M yszk o w sk ic h . „ S tu d ia K ie le c k ie ” 1 9 8 3 n r 3, s. 8 0 - 8 1
6 J . P iw e k G o spodarstw o w iejskie w dobrach b ia ła czo w skich w latach 1 7 7 7 -1 9 3 9 . K ie lce 1 9 7 9 . M p s w B ib lio te c e W y ż sze j S z k o ły P e d a g o g ic z n e j w K ra k o w ie. Zob. te ż te n ż e
G ospodarstw o chłopskie w dobrach białaczow skich w latach 1 7 7 7 -1 8 6 4 . K ie lc e 1 9 8 2
7 A rc h iw u m P a ń stw o w e w K ielcach i je g o o d d z ia ły
w Jędrzejow ie, Pińczow ie i Starach ow icach. P rzew o d n ik po z a s o b ie a r c h iw a ln y m . R e d . S . M a r c in k o w s k i. W a r s z a w a - Ł ó d ź 1 9 9 3 , s. 2 4 9 - 2 5 6
