"Motu proprio Causas matrimoniales. Le cause matrimoniali nel diritto canonico. Come ottenere la nullità e lo scioglimento del matrimonio", Romualdo Pandini, Roma 1973 : [recenzja]

Zenon Grocholewski

"Motu proprio Causas matrimoniales.

Le cause matrimoniali nel diritto canonico. Come ottenere la nullità e lo scioglimento del matrimonio",

Romualdo Pandini, Roma 1973 : [recenzja]

Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 18/1-2, 308-311

1975

ry c z n y m ; zw ła sz c z a z a jm u je się k la s y c z n y m p r a w e m k a r n y m o ra z p ó ź­

n ie js z y m i te o r ia m i i o sią g n ię c ia m i, p rz e d e w s z y s tk im w ło sk ie j szk o ły a n tro p o lo g ic z n e j p r a w a k a rn e g o , a ta k ż e sz k o ły a n g lo s a s k ie j; p o czym stw ie rd z a , że te n n o w y ro z w ó j m oże b y ć w id z ia n y ja k o k o n ty n u a c ja c h rz e ś c ija ń s k ie j tr a d y c ji, k tó r a w p ra w ie k a n o n ic z n y m ju ż od d a w n a oprócz k a r o d w e to w y c h z n a ła k a r y p o p ra w c z e . N a s tę p n ie czy n i A. c ie ­ k a w y p rz e g lą d z a ry s o w u ją c y c h się te n d e n c ji w p ra w ie k a rn y m , g dy c h o d z i o e le m e n ty , k tó r e n a le ż y w z ią ć p od u w a g ę p rz y w y m ie r z a n iu k a r y , te o r ię p rz e s tę p s tw a , p o ję c ie w in y , s y s te m a ty k ę p r a w a k a rn e g o , w sp ó ło d p o w ie d z ia ln o ść , s a n k c je k a r n e i ich w y k o n a n ie o ra z u m ię d z y ­ n a ro d o w ie n ie p r a w a k a rn e g o . A. z a u w a ż a , że w ty c h te n d e n c ja c h w i­

d a ć w ie le c h rz e ś c ija ń s k ie j ideologii, lecz w y m a g a ło b y s p e c ja ln e j a n a ­ lizy b a d a n ie , czy i o ile t e n o w e te n d e n c je p o w s ta ły z c h rz e ś c ija ń ­ sk ie g o p o d ło ża, co z re s z tą b y ło b y b a rd z o tr u d n e do ro z s trz y g n ię c ia w k o n k r e tn e j s y tu a c ji. N a s tę p n ie b a rd z o k r ó tk o p rz e d s ta w ia A. n a t u ­ rę w p ły w u c h rz e ś c ija ń s k ie j m y ś li n a p ra w o i w s k a z u je n a p e w n e p o d ­ s ta w o w e m y ś li c h rz e ś c ija ń s k ie , k tó r e są a k tu a l n e ta k ż e d la d z isiejszej s y tu a c ji p r a w a k a rn e g o .

Z p o w y ższeg o w y n ik a , że o m a w ia n a k s ią ż k a n ie s ta n o w i p e łn e g o i do k o ń c a w y p ra c o w a n e g o p r z e d s ta w ie n ia w p ły w u m y ś li k a to lic k ie j n a p ra w o p o z y ty w n e ; A A . o g ra n ic z a ją się w z a sa d z ie do p r z e d s ta w ie n ia te g o w p ły w u n a je d e n ty lk o k r a j lu b k r a j e u ż y w a ją c e ję z y k a n ie m ie c ­ k ie g o ; ró ż n a je s t te ż m e to d a p o szczeg ó ln y ch o p ra c o w a ń i z a k re s p rz e ­ b a d a n e g o m a te r ia łu . N ie m n ie j je d n a k b a rd z o in te r e s u ją c a i p o ż y te c z n a je s t le k t u r a te j k sią ż k i, m a ją c ta k ż e n a u w a d z e p o w a g ę n a u k o w ą a u to ­ ró w , k tó r z y w y p o w ia d a ją się z d z ie d z in y w ła s n e j sp e c ja ln o ś c i i p o c h o ­ d z ą z ró ż n y c h śro d o w isk n a u k o w y c h . U d e rz a te ż f a k t d u ż e j o tw a rto ś c i A u to ró w , ic h sc e p ty c y z m w o b e c u s iło w a ń je d n o p rz y c z y n o w e g o ty lk o w y ja ś n ia n ia z ja w is k . O m a w ia n a k s ią ż k a p o d s u w a ró w n ie ż w ie le te m a ­ t ó w do d a lsz e g o o p ra c o w y w a n ia t a k b a rd z o zło żo n ej i tr u d n o w y ­

m ie rn e j p ro b le m a ty k i.

K s. Z e n o n G ro c h o le w sk i

R O M U A L D O P A N D I N I, M o tu p ro r io C a u sa s m a tr im o n ia le s . L E C A U S E M A T R IM O N IA L I N E L D IR IT T O C A N O N IC O . C orne o tte n e re l a n u ll ità e lo sc io g lim e n to d e l m a trim o n io , R o m a (D ETS E d ito re ) 1973, ss . 335.

A u to r o m a w ia n e j k sią ż k i, R o m u a ld P a n d i n i, z n a n y je s t z k ilk u p r a c z z a k r e s u w ło sk ieg o p r a w a św ie c k ie g o („N u o v a le g g e o rg a n ic a s u lla c a s a ”, „L a n u o v a d is c ip lin a d e l c o m m e rc io ”, „N u o v issim o m a ­ n u a le d e lle u d ie n z e d i c o n c ilia z io n e ”, „ E c c o lo g ia -In q u in a m e n to -D ife s a deH ’e q u ilib rio n a tu r a l e ”, „ L a rif o r m a d e l d ir itto d i fa m ig lia ”).

O b e c n a J e g o k s ią ż k a , d o ty c z ą c a p r a w a k a n o n ic z n e g o , s k ła d a się z n a s tę p u ją c y c h części: W stę p (ss. 7— 14), T e k s t ła c iń s k i i w ło sk i M o tu p ro p r io (M P) C a u sa s m a tr im o n ia le s (ss. 15— 26), m a k s y m a r iu m o rz e c z ­ n ic tw a są d o w e g o w s p r a w a c h m a łż e ń s k ic h (ss. 27— 155), k o m e n ta r z do M P C a u ssa m a tr im o n ia le s (ss. 157— 214), d o d a te k (ss. 215— 299) i spis rz e c z y o ra z in d e k s a n lity c z n y p rz e d s ta w io n e g o o rz e c z n ic tw a (ss. 301—

—335).

W e w s t ę p i e , n a w ią z u ją c do g ło só w p ra s y , k tó r e łą c z y ły w y d a n ie M P C a u sa s m a tr im o n ia le s z w y d a n ie m p r a w a ro z w o d o w e g o w e W ło ­ sz e c h , A. o m a w ia to p ra w o , a zw ła sz c z a a k tu a l n e u s iło w a n ia je g o a b r o - g a c ji, o ra z w s k a z u je n a p o d ło że h is to ry c z n e , p r a w n e i sp o łeczn e, z k t ó ­ re g o zro d ziło się M P , co d o w o d zi je g o n ie z a le ż n o śc i od w s p o m n ia n e g o p r a w a w ło sk ieg o .

M a k s y m a r i u m d o ty c z y o rz e c z n ic tw a z l a t 1960— 1970. Z a c z e rp ­ n ię te je s t ono z w y ro k ó w R o ty R z y m sk ie j (z 47 w y ro k ó w ), z in n y c h są d ó w k o śc ie ln y c h (z 50 w y ro k ó w ) a ta k ż e z o rz e c z n ic tw a w ło sk ic h s ą d ó w c y w iln y c h (z 110 w y ro k ó w ). A. tw ie rd z i, że są to n a jw a ż n ie js z e m a k s y m y z o s ta tn ie g o dziesięcio lecia, że o n e ta k ż e w p ły n ę ły n a r e ­ fo r m ę z a w a r tą w M P C a u sa s m a tr im o n ia le s i d la te g o p o z w a la ją n a j e ­ go le p s z e z ro z u m ie n ie ; z a u w a ż a też, że w p ro w a d z e n ie p r a w a ro z w o d o ­ w eg o w e W ło szech sp o w o d o w a ło w ię k s z ą e la s ty c z n o ś ć w in t e r p r e ta c ji n o rm k a n o n ic z n y c h p rz e z s ą d y k o śc ie ln e , z k o le i z aś s ą d y ś w ie c k ie s to s u ją p r a w o ro z w o d o w e z w y g ó ro w a n y m ry g o ry z m e m .

W k o m e n t a r z u do M P o m a w ia n e są n a s tę p u ją c e k w e s tie : 1) U sta w o d a w s tw o k o śc ie ln e w ogó ln o ści (m o w a je s t o o rg a n a c h p r a ­ w o d a w c z y c h , fo r m a c h n o rm p ra w n y c h , n a k a z a c h , p rz y w ile ja c h , d y ­ sp e n s a c h , r e s k r y p ta c h i o M o tu p r o p r io w o g ólności); 2) f a k t y i u s t a ­ w o d a w s tw o , k tó r e p o p rz e d z iły C a u sa s m a tr im o n ia le s i w p ły n ę ły n a j e ­ go w y d a n ie ; 3) A lo k u c je O jc a św . P a w ła V I do R o ty R z y m sk ie j, z k tó ­ ry c h A. c y tu je d u ż e w y ją tk i n a n a s tę p u ją c e te m a ty : f u n k c j e sę d z ie ­ go, k u lt s p ra w ie d liw o ś c i ja k im o d z n a c z a ć się p o w in ie n sęd zia, z n a ­ c z e n ie o rz e c z n ic tw a ro ta ln e g o d la re f o r m y K o d e k su o ra z f u n k c je i z a ­ d a n ia R o ty R z y m s k ie j; w w y p o w ie d z ia c h ty c h — z d a n ie m A u to ra — z n a jd u je się ja k o b y f u n d a m e n t d e c y z ji O jc a św . w y d a ją c e g o M P C a u ­ sas m a tr im o n ia le s ; 4) W y d a tk i p ie n ię ż n e z w ią z a n e z p ro c e s e m m a ł­

ż e ń s k im w s ą d a c h k o śc ie ln y c h (A. p r z e d s ta w ia o s ta tn i d o k u m e n t S y g ­ n a tu r y A p o s to ls k ie j w te j m a te rii, w y d a n y 14.10.1972, k tó r y d o ty czy są d ó w k o śc ie ln y c h w e W łoszech i z o s ta ł ro z e s ła n y do P rz e w o d n ic z ą ­ cy ch K o n fe re n c ji B is k u p ó w ró ż n y c h k ra jó w ) ; 5) P rz y g o to w u ją c a się r e ­ f o r m a K o d e k s u P r a w a K a n o n ic z n e g o , i w z w ią z k u z ty m p o ję c ie p r a w a w K o ściele, p o ję c ie K o ścio ła ja k o sp o łeczn o ści, p o z y c ja p r a w n a lu d u B ożego, o d p o w ie d z ia ln o ść w ie rn y c h , w ła d z a ja k o m is ja m iłości, n a t u r a p a s t o r a ln a re f o rm y , p o p rz e d n ia k o d y fik a c ja ; A. k o ń c z y te n p u n k t stw ie rd z e n ie m , że M P C a u sa s m a tr im o n ia le s id zie po lin ii r e ­ fo r m y K o d e k s u ; 6) O g ó ln e p o ję c ie o p ro c e s ie m a łż e ń s k im (zb y t d łu ­

g ie tr w a n i e ty c h p ro c e s ó w d o ty c h c z a s; cel p ro c e s ó w m a łż e ń sk ic h , n o r ­ m y k tó r y m i on się k ie r u je , w y ro k n ie m a n ig d y p o w a g i rz e c z y p r a ­ w o m o c n ie o są d z o n e j, p o d w ó jn y w y ro k zgo d n y , p ro m o to r s p r a w ie d li­

w o ści, zd o ln o ść p ro c e so w a , w ła d z a śle d c z a sęd zieg o i o b o w ią z e k s e ­ k r e t u , w y k lu c z e n ie m o żliw o ści k o m p ro m is u p o z ap ro ceso w eg o , „ fa v o r m a tr im o n ii”, o b ro ń c a w ę z ła ); 7) z a w a rto ś ć r e f o rm y d o k o n a n e j p rz e z M P C a u sa s m a tr im o n ia le s : n a jp ie r w A. o m a w ia po k ró tc e j a k d o k o ­ n u je się p ro c e s m a łż e ń s k i (w n ie s ie n ie s k a rg i, u s iło w a n ie k o n w a lid a c ji, fa z a in s tr u k c y jn a , w y ro k ), n a s tę p n ie (ss. 207—213) p rz e d s ta w ia n o rm y M P , k r ó tk o je k o m e n tu ją c .

D o d a t e k z a w ie ra k a n o n y K o d e k su d o ty c z ą c e m a łż e ń s tw a , są d ó w k o śc ie ln y c h i s p r a w m a łż e ń sk ic h , d o k u m e n ty u d z ie la ją c e s p e c ja ln y c h w ła d z w k w e s tii p ro c e s o w e j K o n fe re n c jo m B is k u p ó w S ta n ó w Z je d n o ­ czonych, A u s tr a lii, B elg ii i W ie lk ie j B ry ta n ii, o ra z d o k u m e n ty o d n o ­ sz ą c e się do p ro c e s ó w n a d m a łż e ń s tw e m n ie d o p e łn io n y m , łą c z n ie z n a j ­ n o w sz ą in s tr u k c ją w y d a n ą 7 m a r c a 1972.

O m a w ia n a p r a c a n ie p rz e d s ta w ia w ie lk ie j w a rto ś c i. M a k s y m a - r i u m z a c z e rp n ię te ję s t d o sło w n ie z „II D iritto E c c le s ia stic o ” (1961—

— 1971) i to je d y n ie z te g o czaso p ism a , lecz A u to r n ie w sp o m in a o ty m a n i sło w a . N ie u w z g lę d n io n o w y ro k ó w p u b lik o w a n y c h w in n y c h c z a ­ so p ism a c h , ch o ć m a ją on e w ie lk ie z n a c z e n ie ; zob. np. z n a n y w y ro k R o ty R z y m sk ie j c o ra m E w e rs z d n ia 18 m a ja 1968, p u b lik o w a n y w „M o­

n ito r E c c le s ia s tic u s ” 94 (1969) 395— 407, czy te ż w ie le in n y c h . A. n ie z a d a ł so b ie n a jm n ie js z e g o tr u d u , b y z a jr z e ć do in n y c h czaso p ism . W cza sie p u b lik o w a n ia p ra c y b y ły ju ż w y d a n e „D ecisiones se u S e n - te n t ia e ” R o ty R z y m sk ie j do r o k u 1963 ze s o lid n ie z ro b io n y m sp ise m rz e c z o w y m ; A. te ż te g o n ie w z ią ł p o d u w a g ę . P o za ty m w y d a je się w ie lk ą p rz e s a d ą tw ie r d z e n ie A u to ra , że p rz e d s ta w io n e o rz e c z n ic tw o s ta n o w iło p o d s ta w ę i p o z w a la le p ie j z ro z u m ie ć C a u sa s m a tr im o n ia le s ; p rz e d s ta w io n e o rz e c z n ic tw o k o śc ie ln e p rz e c ie ż d o ty czy m e r itu m s p r a w m a łż e ń s k ic h (m etu s, e rr o r, im p o te n tia itd.) i w a rto ś c i e le m e n tó w d o ­ w o d o w y c h , zaś C a u sa s m a tr im o n ia le s je d y n ie u p ro s z c z e n ia p ro c e d u r y p o d y k to w a n e g o zw ła sz c z a p ra g n ie n ie m z m n ie js z e n ia o k re s u tr w a n i a r o s n ą c e j ilości p ro c e s ó w m a łż e ń s k ic h (zob. w s tę p n ą część C a u s a s m a ­ trim o n ia le s ). Je s z c z e m n ie js z y je s t z w ią z e k o m a w ia n e g o M P z o rz e c z ­ n ic tw e m w ło sk ic h są d ó w św ie c k ic h . B e z p o d s ta w n y m te ż je s t m n ie m a ­ n ie A u to ra , że w p ro w a d z e n ie p r a w a ro zw o d o w eg o w e W ło szech sp o ­ w o d o w a ło w ię k sz ą e la s ty c z n o ś ć w in t e r p r e ta c ji n o rm k a n o n ic z n y c h p rz e z s ą d y k o śc ie ln e s. 31); w ż a d n y m zaś w y p a d k u n ie i l u s t r u j e t e ­ go p rz y to c z o n e p o ty m w s tę p n y m tw ie r d z e n iu o rz eczn ictw o , ty m b a r ­ d z ie j, że d o ty c z y ono o k re s u p o p rz e d z a ją c e g o w y d a n ie p r a w a ro z w o d o ­ w e g o w e W łoszech. Z p r z e d s ta w io n e j zaś p o w y ż e j p ro b le m a ty k i k o - m e n t a r z a w id a ć ja k lu ź n o je s t on z w ią z a n y z M P C a u sa s m a ­ tr im o n ia le s : A. d a je p o d s ta w o w e w ia d o m o śc i w ie lu s p r a w , n a to m ia s t p rz e d s ta w ie n ie i o m ó w ien ie sa m e g o M P z o sta ło d o k o n a n e n a sie d m iu

s tr o n a c h (207—213). N ie u w z g lę d n io n o w ie lu k o m e n ta rz y , k tó r e n a te n t e m a t u p rz e d n io się u k a z a ły . K o m p le tn ie b łę d n ie o d c z y ta ł A. a r t y k u ł V I M P , tw ie rd z ą c , że k o b ie ta m oże s p e łn ia ć f u n k c ję a s e s o ra i a u d y ­ to r a (s. 211), co je s t n ie p r a w d ą . P o z a ty m n ie b r a k in n y c h n ie ś c i­

słości.

C h o ć c a ła t a k s ią ż k a , w g in te n c ji A u to ra , c h c e b y ć ja k im ś k o m e n ­ ta r z e m do M P C a u sa s m a tr im o n ia le s , to je d n a k je s t z n im je d y n ie b a rd z o lu ź n o z w ią z a n a . Z p u n k tu w id z e n ia n a u k o w e g o n ic n ie w n o si.

M oże b y ć je d y n ie o k re ś lo n ą ja k o p o p u la r n o - n a u k o w ą , lecz i do ja k o ta k ie j o d n o sz ą się w y ż e j w y m ie n io n e z a s trz e ż e n ia . P e w n ą u ż y te c z n o ść p r a k ty c z n ą p rz e d s ta w ia z e b ra n ie r a z e m p e w n e j ilo ści m a k s y m o rz e c z ­ n ic tw a są d o w e g o z o s ta tn ic h l a t w ra z z d ość d o b ry m in d e k s e m a n a ­ lity c z n y m .

K s. Z e n o n G r o c h o le w s k i

GIACOMO S A N T O K I , Compedio di sessuologia, IV Edizione, Sa- luzzo (Edizioni Minerva Medica) 1972, ss. 587.

D o n ie ła tw y c h s p r a w w s ą d a c h k o śc ie ln y c h n a le ż ą p ro c e s y o o rz e ­ czen ie n ie w a ż n o śc i m a łż e ń s tw a z p o w o d u n ie m o c y p łc io w e j (im p o te n ­ cji). S a m o ju ż p o ję c ie t e j n ie m o c y n a le ż y w n a u c e p r a w a k a n o n ic z ­ n e g o do k w e s tii b a rd z o sk o m p lik o w a n y c h i d y s k u to w a n y c h . P o m in ą w ­ sz y je d n a k to , i zało ż y w szy , że s ą d k o śc ie ln y tr z y m a się d o k tr y n y w y ­ p ra c o w a n e j w te j m a te r ii p rz e z o rz e c z n ic tw o R o ty R z y m sk ie j, n ie m a łą tr u d n o ś ć s ta n o w ią p rz e d s ta w io n e w y n ik i b a d a ń le k a r s k ic h , n a k tó r y c h k o n ie c z n ie tr z e b a się o przeć. S ę d zia, a d w o k a t czy o b ro ń c a w ę z ła sp o ­ ty k a się t u t a j z b a rd z o s p e c ja lis ty c z n ą te r m in o lo g ią i w ogóle z n ie ­ ła t w ą d y s c y p lin ą w ie d z y m e d y c z n e j. M im o to m u s i w k o n k r e tn y m w y ­ p a d k u o cen ić w a rto ś ć o rzeczeń b ie g ły c h z p u n k tu w id z e n ia p r z y d a t­

n o śc i ty c h o rzeczeń d la u d o w o d n ie n ia n ie m o c y p łc io w e j w z n a c z e n iu p r a w a k a n o n ic z n e g o . P o z a ty m b e z d y s k u s y jn ą je s t p o tr z e b a o p a rc ia się w te j d z ie d z in ie n a n a jn o w s z y c h zd o b y c z a c h m e d y c y n y i się g a n ia do li te r a t u r y n a jb a r d z ie j a u to r y ta ty w n e j. Z ty c h to r a c j i c h y b a n ie b ez s e n s u je s t w s k a z a n ie n in ie js z e g o k o m p e n d iu m se k su o lo g ii n a ł a ­ m a c h p is m a k a n o n is ty c z n e g o .

O m a w ia n a k s ią ż k a p rz e z n a c z o n a je s t w z a sa d z ie d la le k a r z y - p r a k t y - k ów . M a o n a, w g. p ra g n ie n ia A u to ra , s ta n o w ić u z u p e łn ie n ie s tu d ió w u n iw e rs y te c k ic h i p o u n iw e rs y te c k ic h p rz e z s y s te m a ty c z n e p r z e d s ta w ie ­ n ie m a te rii. A u to r w y s tr z e g a się p ły tk ie j p o p u la r y z a c ji; o p ie ra się n a n a jn o w s z y c h o s ią g n ię c ia c h w ie d z y i b o g a ty m d o św ia d c z e n iu . C ałość p ra c y s k ła d a się z d w ó ch części: P ie r w s z a część (ss. 1—226) d o ty c z y