Zmiany szaty roślinnej Bagna Dubeczyńskiego w okresie 35 lat (1958-1993) - Biblioteka UMCS

(1)

I n s ty tu t B io lo g ii U M C S Z ak ład S y ste m a ty k i R oślin

A N N A L E Ś

U N IV E R S I T A T I S M A R I A E C U R I E - S K L O D O W S K A L U B L I N — P O L O N I A

VOL. XLIX, 8 SECTIO C 1994

D o m in ik F I J A Ł K O W S K I , K a z i m i e r z K A R C Z M A R Z , R e n a t a W Ó L C Z Y Ń S K A

Zmiany szaty roślinnej Bagna Dubeczyńskiego w okresie 35 lat (1958-1993)

Changes in Plant Cover of Bagno Dubeczyńskie Peat-Bog Over the Last 35 Years (1958-1993)

WSTĘP

Torfowisko Dubeczno koło Włodawy można było przed 30 laty, tj. w r. 1963, zaliczyć do najpiękniejszych i najbardziej zróżnicowanych torfowisk w Polsce. Teren torfowiska badał już K w ie c iń s k i (13). W latach 1955-1960 przeprowadzono szczegółowe badania złoża torfowego i opracowano jego stratygrafię (15, 17). Niektóre dane batymetryczne jez.

Dubeczno podał W i l g a t (18), natomiast pierwsze badania geobotaniczne przeprowadził F i j a ł k o w s k i (3), wyróżniając na tym terenie 16 zespołów roślinnych i 13 gatunków bardzo rzadkich dla flory Polski. Były to: Salix lapponum, S. myrtilloides Aldrouanda uesiculosa, Carei chordorrhiza, C. dioica, Drosera intermedia, D. anglica, Pedicularis sceptrum-carolium, Utricularia minor, U. intermedia, Ophioglossum yulgatum, Gentiana pneumonanthe i Silene lithuanica. Występowały one głównie, podobnie jak i obecnie, w pasie torfowiska przyjeziornego. W badaniach biologicznych (10, 11) stwierdzono duże bogactwo flory mszaków, w tym gatunków reliktowych mchów: Helodium blandowii i Tomenthypnum nitens oraz ogólnie rzadkich — Brachythecium mildeanum i Splachnum ampullaceum. W celu zabezpieczenia tych osobliwości botanicznych utworzony został wokół jeziora pas ochronny szerokości 100 m. Umożliwiło to przetrwanie niektórych gatunków rzadkich.

Po 20 latach (1960-1980) eksploatacji torfu powstały wyrobiska na powierzchni kilku

dziesięciu hektarów. Przeprowadzono też na szeroką skalę prace osuszające. Doprowadziło to do obniżenia poziomu wód gruntowych przeciętnie o 1 m w strefie jeziora Dubeczno oraz 1,5 m na jego obrzeżach (ryc. 1 i 2). Od strony południowo-zachodniej, zachodniej i północno-zachodniej wykarczowano całkowicie drzewa i zarośla na torfowisku wysokim i przejściowym, teren zaorano i sposobem pełnej uprawy założono sztuczne uprawy łą

kowe. Pozostawiono też od strony wschodniej liczne pasy wyciętych zarośli, ale terenu

(2)

102 Dominik Fijałkowski, Kazimierz Karczmarz, Renata Wólczyńska

nie przeorano. Stworzyło to wiele nowych, sztucznych siedlisk i spowodowało wkroczenie nowych zespołów nie opisanych w r. 1960 (3).

Celem niniejszej pracy było zbadanie współcześnie wykształconych ze

społów roślinnych i zanalizowanie zmian w zbiorowiskach i florze badanego terenu na przestrzeni ok. 30 lat.

METODA

Podstawą opracowania są wyniki badań przeprowadzonych w okresie wiosennym 1993 r. Polegały one na wykonaniu 194 zdjęć fitosocjologicznych i szeregu pomocniczych notowań i spostrzeżeń poza płatami zdjęciowymi, mających na celu ustalenie granic po

szczególnych zbiorowisk roślinnych (ryc. 3, 4). Powierzchnia zdjęć dla zespołów z klas Lemnetea i Potamogetonetea wynosiła 10 m2, a dla zespołów turzycowych, trawiastych, zarostowych i leśnych 100 m2. W niektórych płatach kopano odkrywki glebowe o głębo

kości ok. 1 m i dokonano wierceń świdrem glebowym do głębokości 2 m celem określenia poziomu wody gruntowej i ustalenia makroskopowo składu florystycznego torfu, jego typu oraz gatunku. Odczyn glebowy badano tylko w wierzchnich warstwach gleby metodą kolo

rymetryczną Helliga z dokładnością do ok. 0,5 pH . Szczegółowe wyniki badań glebowych podane zostały wcześniej przez F ij a łk o w s k ie g o (3). Szczegółowe dane opisowe badań przedstawiono na ryc. 3-5, natomiast wyniki analizy fitosocjologicznej zespołów i zbioro

wisk zestawiono w tab. 1-11.

UWAGI HISTORYCZNE

Torfowisko Dubeczno należy administracyjnie do województwa chełm

skiego. Od ponad 100 lat torfowisko związane jest ściśle z hutą szkła w Du- becznie, dla której materiałem energetycznym było początkowo drewno z la

sów torfowiska oraz terenów do niego przyległych, a ostatnio również złoża torfu.

Około 100 lat temu (według informacji, których udzielił gospodarz Michał D o s z k o z kol. Swiców, a także inne osoby) pokrywał torfowisko las sosnowy różnej wielkości. Jedynie najbliższe partie torfowiska, przylegające do obniżenia ściekowego biegnącego od SE w kierunku NW, porastały liczne wysokopienne olszyny. Brzeżne partie torfowiska stanowiące okrajek torfowiska wysokiego były bardzo silnie podtopione. Teren suchy i dostępny pokrywał wysokopienny las sosnowy, a poszczególne drzewa osiągały ok.

20 m wysokości i 50 cm średnicy. Bliżej brzegów jeziora las typu boru bagiennego stawał się coraz niższy i bardziej podmokły.

Obecnie stwierdzono na całym obszarze wyrobisk w południowej części torfowiska liczne pnie sosnowe, a wiek ich obliczony na podstawie zachowań słoi wynosi ok. 90 lat. Prawdopodobnie są one znacznie starsze, gdyż

(3)

ANN. UNIV. MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA, sectio C, vol. XLIX, 8 Tabl. I

Ryc. 1. Jezioro Dubeczno od południowego brzegu Lakę Dubeczno from Southern margin

Dominik Fijałkowski, Kazimierz Karczmarz, Renata Wólczyńska

(4)

ANN. UNIV. MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA, sectio C, vol. XLIX, 8 Tabl. II

Jy .. . f ■...

Ryc. 2. Wąska strefa torfowiska przejściowego i trzcin na południowym brzegu jeziora Dubeczno

Narrow zonę of intermediate peat bog and reeds on Southern margin of lakę Dubeczno Fot. M. Bloch

(5)

Zmiany szaty roślinnej Bagna Dubeczyńskiego... 103

Ryc. 3. Lokalizacja zdjęć fitosocjologicznych Localization of phytosociological records

zewnętrzne partie drewna są zbyt silnie zbutwiałe. Przyrost roczny grubości kształtował się następująco:

Wiek w latach 1-10 11-20 21-30 31-40 41-50 51-60 61-70 71-90

Średni przyrost roczny w mm

5,0 2.5 1.5 0,7 0,6 0,6 0,5 0.4

Od 24 lat roczny przyrost grubości obniża się gwałtownie do 1 mm. Jest to prawdopodobnie okres, kiedy korzenie drzew rosnących na kopczykach nie mogą wnikać w głębsze warstwy torfu na skutek zbyt silnego podtopie- nia ich wodą. Podobne zahamowanie wzrostu w wieku ok. 25 lat ma miejsce i u obecnie rosnących sosen. Przyrost grubości przedstawia się u nich nastę-

(6)

104 Dominik Fijałkowski, Kazimierz Karczmarz, Renata Wólczyńska

Ryc. 4. Rozmieszczenie podstawowych jednostek fitosocjologicznych:

Distribution of basie phytosociological units:

1 — Lemnetea, Potamogetonetea, Phragmitetea, 2 — Molinio-Arrhenatheretea, 3 — Nardo-Callunetea, 4 — Scheuchzerio-Caricełea fuscae, 5 — Sphagnetum magellanici, 6 — Eriophoro-Sphagnetum, 7 — Eriophoro-Betuletum, 8 — Betuletum pubescentis, 9 — Vaccinio uliginosi-Pinetum, 10 — Molinio-Pinetum, 11 — Leucobryo-Pinetum, 12 —

Alnetea glutinosae

pująco (według okazu stosunkowo najbujniejszego, ściętego w odległości ok.

200 m na S od jeziora):

Wiek w latach 1-10 11-20 21-30 31-40

Średni przyrost roczny w mm

3.5 5,11.6 0,6

W okresie 30 lat (1963-1993) na skutek osuszenia podłoża średnie przyrosty grubości sosny wynoszą ponownie 5-6 mm.

Rozkład przyrostu na poszczególne lata drzew współczesnych i kopal

nych z obszaru wyrobisk wskazuje również, że całe torfowisko, z wyjąt-

(7)

Zmiany szaty roślinnej Bagna Dubeczyńskiego... 105

Ryc. 5. Stanowiska roślin rzadkich:

Localities of rare plants:

1 — Silene lithuanica, 2 — Salix lapponum, 3 — S. myrtilloides, 4 — Drosera anglica, 5 — D. intermedia, 6 — Corel chordorrhiza, 7 — C. dioica, 8 — Eriophorum gracile, 9 — Aldrouanda uesiculosa, 10 — Utricularia minor, 11 — U. intermedia, 12 — Liparis loeselii, 13 — Gentiana pneumonanthe, 14 — Pedicularis sceptrum-carolinum, 15 — Ophioglossum wilgatum, 16 — Helodium blandowii, 17 — Tomenthypnum nitens, 18 — Splachnum

ampullaceum

kiem niektórych partii na wschód od wyspy Świców, było typu wysokiego.

Na porębie starodrzewu pierwotnego rozwinął się drzewostan współcze

sny, liczący 30-40 lat i jedynie nieliczne okazy, zwłaszcza rosnące w po

bliżu jeziora oraz w południowej części torfowiska, osiągają wiek ok. 100 lat. Sosny wyrastają najczęściej na obumarłych i zbutwiałych pniach po

przedniego drzewostanu. Pnie te występują bardzo licznie na głębokości 30-40 cm.

Głębokość zalegania pni sosnowych w torfie pozwala określić miąż

szość przyrostu rocznego złoża torfu na ok. 0,8-1,0 cm. Ponieważ naj

większa miąższość torfu na badanym torfowisku wynosi ok. 4 m, to wiek

(8)

złoża torfowego nie powinien przekroczyć 500 lat. Ze względu jednak na to, że w początkowym okresie torfowisko było typu niskiego, któ

rego jedną z cech jest mniejszy przyrost torfu na grubość niż w torfo

wiskach wysokich, to jego wiek jest w istocie większy. O tym, że torfo

wisko było początkowo torfowiskiem niskim, świadczą — poza analizami próbek torfowych — kłody dębowe spotykane w gytii jeziornej w obrę

bie obecnych granic jeziora i na jego brzegach. Kilkadziesiąt lat temu były one przez okoliczną ludność wybierane na opał i budulec. Obec

ność pni dębów w jeziorze jest niezaprzeczalnym dowodem występowa

nia: 1) mineralnego podłoża w ich strefie, 2) żyznego siedliska, które mo

gło dać początek torfowisku tylko niskiemu, 3) krasowego powstawania je

ziora, 4) powiększania się powierzchni torfowiska, 5) stopniowego wyłącza

nia się torfowiska spod użyźniającego wpływu wód terrestrycznych i po

wolnego przekształcania się go w torfowisko wysokie typu kontynental

nego.

Według dokumentacji geologicznej złóż torfu (17), ogólna powierzchnia obiektu wynosi 559,16 ha, w tym powierzchnia torfowisk zajmuje 439,72 ha, wysp mineralnych — 41,10 ha, wyrobisk — 64,96 ha, jeziora 13,38 ha.

Powierzchnia torfowisk obejmuje ok. 20 ha łąk i pastwisk, 18 ha terenów zakrzewionych, 3 ha lasów wysokopiennych i 299 ha młodników oraz drą- gowiny.

Największa miąższość torfu w złożu wynosi 6,05 m (średnio 1,75 m), gytii — 15,2 m (średnio 1,99 m). Największą miąższość całego złoża można określić na 18,95 m. Ogólne zasoby złoża torfu oblicza się na 7681211 m3, a gytii na 44412 730 m3 (od miąższości 0,5 m i bez wyrobisk). Powierzchnia zalegania gytii (od miąższości 0,5 m) zajmuje łącznie z powierzchnią jeziora 179,24 ha. Pnistość torfowiska jest stosunkowo duża i wynosi miejscami ok. 10% (średnio ok. 2%).

STOSUNKI PRZYRODNICZE

Dane przyrodnicze dotyczące terenu, na którym znajduje się torfowisko Dubeczno, można znaleźć w wielu publikacjach (1-6, 13, 15, 18).

Budowę geologiczną, morfologiczną, stratygrafię złoża torfowego i sto

sunki wodne przedstawił wcześniej na podstawie piśmiennictwa F i j a ł k o w s k i (3). W późniejszych latach nastąpiła bardzo duża zmiana tych warun

ków na skutek obniżenia poziomu wód gruntowych średnio o 1 m, wyeks

ploatowania ok. 20% obszaru torfów w części południowej „Bagna” oraz za

gospodarowania rolniczego łąk, zwłaszcza w południowej i zachodniej części badanego obiektu.

(9)

ZESPOŁY ROŚLINNE

W czasie badań wykonano 194 zdjęcia fitosocjologiczne (ryc. 3), które uporządkowano i wyróżniono 91 zespołów i zbiorowisk roślinnych. Ich no

menklaturę podano na podstawie F ij a ł k o w s k i e g o ( 7 ) , M a t u s z k i e w i c z a (14) i P o p i o ł k a (16).

WYKAZ ZESPOŁÓW ROŚLINNYCH 1. Lemnetum trisulcae R. Tx. 1955 (tab. 1, zdj. 1, 2).

2. Lemnetum minoris (O b e rd . 1957) M ille r et G o rs 1960 (tab. 1, zdj. 3-5).

Wariant z Typha latifolia.

3. Lemno-Spirodelletum polyrrhizae (K e lh o f e r 1915) W. K o c h 1954 em. M u lle r et G o rs 1960 (tab. 1, zdj. 6, 7).

Wariant z Lemna minor.

4. Stratiotetum aloidis N o w iń s k i 1930 (tab. 1, zdj. 8-11).

Wariant z Typha latifolia i T. angustifolia.

5. Hydrocharitetum morsus-ranae ( L a n g e n d o n c k 1935) F ij a łk o w s k i mscr. (tab.

1, zdj. 12, 13).

6. Potamogetonetum pectinati C o r i l li o n 1983 (tab. 2, zdj. 14,15).

7. Ranunculetum circinati (B e n n e m a et W e st. 1943) S e g a l 1965 (tab. 2, zdj.

16-17).

8. Elodeetum canadensis (P ig n . 1953) P a s s . 1964 (tab. 2, zdj. 18, 19).

9. Ceratophylletum demersi H o łd . 1956 (tab. 2, zdj. 20).

10. Myriophylletum spicati S oó 1927 (tab. 2, zdj. 21).

11. Potamogetonetum natantis S oó 1927 (tab. 2, zdj. 22, 23).

Wariant z Lemna minor.

12. Nupharo-Nymphaeetum albae T o m a s z . 1958 (tab. 2, zdj. 24, 25).

13. Nymphaeetum candidae M ilja n 1958 (tab. 2, zdj. 26, 27).

Wariant z Carei rostrata.

14. Hottonietum palustris R. Tx. 1937 (tab. 2, zdj. 28-30).

Wariant z Carex rostrata i Typha latifolia.

15. Scirpetum lacustris ( A llo rg e 1922) C h o u a r d 1927 (tab. 3, zdj. 31, 32).

Wariant z Phragmites australis i Thelypteris palustris.

16. Typhetum angustifoliae (A llo rg e 1922) S oó 1927 (tab. 3, zdj. 33-38).

Wariant z Phragmites australis i Thelypteris palustris.

17. Sagittario-Sparganietum emersi R. T x. 1953 (tab. 3, zdj. 39, 40).

18. Sparganietum erecti R o li. 1938 (tab. 3, zdj. 41,42).

19. Eleocharitetum palustris S c h e n n ik o v 1919 (tab. 3, zdj. 43, 44).

20. Equisetetum limosi S te f f e n 1931 (tab. 3, zdj. 45, 46).

21. Phragmitetum communis (G a m s 1927) S c h m a le 1939 (tab. 3, zdj. 47-53).

Wariant z Typha latifolia i Sphagnum magellanicum.

22. Typhetum latifoliae S oó 1927 (tab. 3, zdj. 54-56).

23. Oenantho-Rorippetum L ohm . 1950 (tab. 3, zdj. 57).

24. Glycerietum maiimae H u e c k 1931 (tab. 3, zdj. 58, 59).

25. Sparganio-Glycerietum fluitantis B r.-B l. et S iss. in B o e r 1942 (tab. 3, zdj. 60, 61).

(10)

108 Dominik Fijałkowski, Kazimierz Karczmarz, Renata Wólczyńska 26. Thelypteridi-Phragmitetum K u i p e r 1957 (tab. 4, zdj. 62, 63).

27. Cicuto-Caricetum pseudocyperi B o e r et S iss. in B o e r 1942 (tab. 4, zdj. 64, 65).

28. Iretum pseudacori E g g e r. 1933 (n. n.) (tab. 4, zdj. 66, 67).

29. Caricetum ripariae S oó 1927 (tab. 4, zdj. 68, 69).

30. Caricetum acutiformis S a u e r 1937 (tab. 4, zdj. 70-73).

31. Caricetum uesicariae B r.-B l. et D e n is 1926 (tab. 4, zdj. 74, 75).

Wariant z Typha angustifolia.

32. Caricetum rostratae R u b e l 1912 (tab. 4, zdj. 76-78).

33. Caricetum elatae K o c h 1926 (tab. 4, zdj. 79-82).

34. Caricetum appropinguatae (K o c h 1926) S oó 1938 (tab. 4, zdj. 83, 84).

35. Caricetum distichae (N o w iń s k i 1928) J o n a s 1933 (tab. 4, zdj. 85, 86).

36. Caricetum gracilis ( G r a e b n . et H u e c k 1931) R. Tx. 1937 (tab. 4, zdj. 87).

37. Phalaridetum arundinaceae (K o c h 1926 n.n.) L ib b . 1931 (tab. 4, zdj. 88).

38. Sparganietum minimi S c h a a f 1925 (tab. 5, zdj. 89).

Wariant z Carei elata.

39. Drepanocladeto (reuoluentis)-Utricularietum intermedii F ij a łk o w s k i 1960 (tab. 5, zdj. 90).

40. Polygono-Bidentetum (K o ch 1926) L ohm . 1950 (tab. 5, zdj. 91, 92).

41. Leersio-Bidentetum (K o c h 1926) P o li et J. T x. 1960 (tab. 5, zdj. 93).

42. Molinietum medioeuropaeum K o c h 1926 (tab. 6, zdj. 94-97).

43. Junco-Molinietum P rs g . 1951 (tab. 6, zdj. 98, 99).

44. Cirsietum riuularis R a l s k i 1931 (tab. 6, zdj. 100, 101).

45. Scirpetum siluatici K n a p p 1946 (tab. 6, zdj. 102).

46. Juncetum conglomerati F i j a ł k o w s k i mscr. (tab. 6, zdj. 103, 104).

47. Deschampsietum caespitosae G r y n i a 1961 (tab. 6, zdj. 105, 106).

48. Holcetum lanati I s s l e r 1936 (tab. 6, zdj. 107).

49. Alopecuretum pratensis (R e g e l 1925) S te f f e n 1931 (tab. 6, zdj. 108, 109).

50. Arrhenatheretum medioeuropaeum (B r.-B l. 1919) O b e rd . 1952 (tab. 6, zdj. 110—

112).

Wariant z Carei panicea i Dactylis glomerata.

51. Poo-Festucetum rubrae F i j a ł k o w s k i 1959 (tab. 6, zdj. 113-116).

52. Lolio-Cynosuretum R. T x. 1937 (tab. 6, zdj. 117, 118).

53. Caricetum limosae B r.-B l. 1921 (tab. 7, zdj. 119, 120).

54. Caricetum lasiocarpae K o c h 1926 (tab. 7, zdj. 121, 122).

55. Carici-Agrostietum caninae R. T x. 1937 (tab. 7, zdj. 123, 124).

56. Ranunculo-Caricetum fuscae ( T o łp a 1956) P a łc z . 1975 (tab. 7, zdj. 125).

57. Sphagno-Caricetum rostratae ( S te f f e n 1931) Śm. 1947 (tab. 7, zdj. 126, 127).

58. Junco effusi-Sphagnetum recurui P a łc z . 1964, P a s s . 1964 (tab. 7, zdj. 128, 129).

59. Sphagno-Calamagrostietum canescentis F i j a ł k o w s k i mscr. (tab. 7, zdj. 130).

60. Sphagnetum magellanici (M ałe. 1929) K a s t n e r et F lo s s n e r 1933 em. D ie r s s 1975 (tab. 7, zdj. 131, 132).

61. Eriophoro-Sphagnetum recurui H u e c k 1929 (tab. 7, zdj. 133, 134).

62. Ledo-Sphagnetum magellanici S u k o p p 1959 em. N e u h a u s l. 1969 (tab. 7, zdj. 135, 136).

Wariant z Vaccinium uliginosum.

63. Eriophoro-Betuletum H u e c k (1925) 1931 (tab. 7, zdj. 137, 138).

Wariant z Yaccinium uliginosum.

(11)

64. Eriophoro-Pinetum syluestris H u e c k 1925 (tab. 7, zdj. 139-141).

Wariant z Vaccinium oiycoccos.

65. Hieracio-Nardetum K o r n a ś 1955 n. n. (tab. 8, zdj. 142, 143).

66. Sphagno-Nardetum K lik a - Ś m . 1944 (tab. 8, zdj. 144).

67. Calluno-Nardetum strictae H ry n c . 1959 (tab. 8, zdj. 145).

68. Zbiorowisko z Calluna yulgaris (tab. 8, zdj. 146).

69. Sphagno squarrosi-Alnetum S o l.-G ó rn . 1975 (tab. 9, zdj. 147, 148).

Wariant z Carei rostrata.

70. Ribo nigri-Alnetum S o l.-G ó rn . 1975 (tab. 9, zdj. 149).

Wariant z Urtica dioica.

71. Sphagno-Salicetum cinereae F i j a ł k o w s k i mscr. (tab. 9, zdj. 150).

Wariant z Corel elata i Phragmites australis.

72. Salicetum pentandro-cinereae (A lm g. 1929) P a s s . 1961 (tab. 9, zdj. 151-159).

Wariant z Calamagrostis epigeios, Urtica dioica i Deschampsia caespitosa.

73. Molinio-Pranguletum P a s s . (1955) 1968 (tab. 9, zdj. 160).

74. Betulo-Franguletum F i j a ł k o w s k i mscr. (tab. 9, zdj. 161).

Wariant z Pyrola minor.

75. Alno-Franguletum F i j a ł k o w s k i mscr. (tab. 9, zdj. 162).

Wariant z Vaccinium myrtillus. —

76. Calamagrostio (canescentis)-Pranguletum F ija łk o w s k im s c r . (tab. 9, zdj. 163, 164).

Wariant z Carei nigra.

77. Betuletum pubescentis (H u e c k 1925) R. T x. 1937 (tab. 10, zdj. 165, 166).

78. Sphagno-Betuletum (L ib b . 1933) P a s s . 1968 (tab. 10, zdj. 167, 168).

Wariant z Eriophorum yaginatum i Calluna yulgaris.

79. Vaccinio uliginosi-Pinetum K l e i s t 1929 (tab. 10, zdj. 169, 170).

Wariant z Eriophorum yaginatum.

80. Molinio-Pinetum M at. 1982 prov. (tab. 10, zdj. 171-174).

Wariant z Vaccinium myrtillus.

81. Leucobryo-Pinetum M at. (1962) 1973 (tab. 10, zdj. 175-177).

Wariant z Vaccinium myrtillus i Pteridium aąuilinum.

82. Festuco oyinae-Pinetum K o b e n d z a l9 3 0 (tab. 10, zdj. 178).

83. Cladonio-Pinetum J u r a s z e k 1927 (tab. 10, zdj. 179, 180).

Wariant z Calluna yulgaris.

84. Zbiorowisko z Calamagrostis epigeios (tab. 11, zdj. 181, 182).

85. Lolio-Plantaginetum ( L in c o la 1921) B e g e r 1930 (tab. 11, zdj. 183).

86. Zbiorowisko z Cirsium aruense (tab. 11, zdj. 184-186).

87. Lolio-Potentilletum anserinae K n a p p 1946 (tab. 11, zdj. 187-189).

88. Zbiorowisko z Urtica dioica (tab. 11, zdj. 190, 191).

89. Zbiorowisko z Rubus suberectus (tab. 11, zdj. 192).

90. Zbiorowisko z Rubus idaeus (tab. 11, zdj. 193).

91. Zbiorowisko z Carei brizoides (tab. 11, zdj. 194).

Wyróżnione obecnie zespoły roślinne nie różnią się już w sposób istotny od wcześniej opisanych (3). Zauważalny jest jednak fakt, że zespoły z klasy Lemnetea i Potamogetonetea związane bezpośrednio z lustrem wodnym zwiększyły znacznie swój udział w stosunku do lat pięćdziesiątych (tab. 1).

Mają one charakter w dużym stopniu zubożały na skutek ich pionierskiego wkraczania do wyrobisk potorfowych. Pierwotnie występowały bowiem tylko

(12)

110 Dominik Fijałkowski, Kazimierz Karczmarz, Renata Wólczyńska Tab. 1. Skład florystyczny zespołów klasy Lemnetea Floristic composition of associations of Lemnetea class

Numer i nazwa zespołu No. and name of association

Pokrycie roślin zielnych c w % Cover of herb-layer c in %

uo

•Hc a

§ JS

p3

rHV t l

£

■HO.

tn

c

ptn w(0 i wI 3E

£

* - oj tń

8 8 8 8 8 8 R 8 8 8 8 S R

Głębokość wody w cm

Depth of water in cm 5 £ $ 5 £ £ fc $ $ § $ u

p p3

s p

Numer zdjęć N o . of records

Liczba gatunków w zdjęciu

N o . of species in record m m w\ m oj m Gatunki charakterystyczne i wyróżniające jednostki fitosocjologiczne z klasy Lemnetea:

Characteristic species and distinguishing phyto8ociological units from Lemnetea cl a s s : 1. Lemna trisulca

2. L. minor

3. Spirodela polyrrhiza 4. Stratiotee aloides 5. Hydrocharis morsus-ranae

5 3 ...

2 2 9 8 8 3 2 1 + + + 2 1 . . 1 . . 4 4 ...

... 6 9 6 6 . 1 ...♦ . ♦ 4 3 Lemnetalia, Lemnion minoris:

Elodea canadensis

Gatunki towarzyszące zbliżone do siedlisk i zbiorowisk z klasy:

Accompanying species approximating habitałs and communities from cl a s s :

a. Phragmitetea:

Glyceria fluitans Berula erecta Carex elata C. rostrata Phragmites australis Rumex hydrolapthanum Typha latifolia T. angustifolia

... ♦ . . . ♦ . . . . . . 1 . . . 1 1 1 . . ...♦ . ♦ ...

. . ♦ ...

. . . . 3 . . . 1 3 . . + 2 1 ...1 + . 4 . ♦ b. Inne grupy roślin:

Other groups of plants:

Potentilla palustris

w jeziorze Dubeczno i na jego podtopionych brzegach. Szczególnie zwiększył się udział Lemnetum minoris, Potamogetonetum natantis i Elodeetum cana

densis (tab. 2).

Zespoły murawowe z klasy Phragmitetea należą również do zbiorowisk pionierskich i ubogich w gatunki (tab. 3). Przed pojawieniem się koparek małe płaty tych zbiorowisk występowały tylko nielicznie na obrzeżach je

ziora. Obecnie wielohektarowe skupienia na wyrobiskach tworzą zwłaszcza

(13)

Zmiany szaty roślinnej Bagna Dubeczyńskiego... 111 Typhetum angustifoliae i Phragmitetum communis. Duża liczba zespołów szuwarowych nie była w ogóle notowana w latach pięćdziesiątych. Podob

nie zwiększony udział i charakter pionierski ma kilkanaście zespołów wy

sokich turzyc ze związku Magnocaricion. Szczególnie dotyczy to Caricetum rostratae i Caricetum elatae (tab. 4 i 5). Na płytkich wyrobiskach i wa

łach torfowych licznie rozwinęły się zarośla zwłaszcza zespołów Salicetum pentandro-cinereae i Sphagno-Salicetum cinereae.

Znacznie powiększyły swój udział łąki naturalne z dominującą trzęślicą modrą oraz zagospodarowane i dziczejące. Te ostatnie opanowały zdecydo

wanie zespoły: Poo-Festucetum rubrae, Deschampsietum caespitosae i Hol- cetum lanati (tab. 6).

Zmianom uległy pierwotne struktury zbiorowisk torfowiskowych: przej

ściowych i wysokich (tab. 7). Tylko lokalnie zachowały one swoją pierwotną strukturę i skład fłorystyczny. Generalnie jednak ulegają one eutrofizacji, co zaznacza się zmniejszeniem dominacji sosny na korzyść brzozy omszo

nej. Stąd stwierdza się pojawianie zespołów Eriophoro-Betuletum, Betule- tum pubescentis i Sphagno-Betuletum (tab. 7, 8, 10). Miarą postępującej synantropizacji torfowiska Dubeczno jest również pojawienie się kilku ze

społów synantropijnych. Niektóre z nich, a zwłaszcza z udziałem trzcinnika piaskowego i pokrzywy (tab. 11), przyspieszają dalszą degradację torfowiska.

ROŚLINY RZADKIE ORAZ OBJĘTE OCHRONĄ GATUNKOWĄ

Na badanym terenie stwierdzono 22 gatunki roślin rzadkich i chronionych

— gatunki oznaczone wykrzyknikiem (!) oraz 4 gatunki mchów:

Andromeda polifolia Betula humilis (!) Carex dioica C. chordorrhiza C. limosa C. riparia

Dianthus superbus Drosera anglica^.) D. intermedia (ł) Frangula alnus(\)

Gentiana pneumonanthe (!)

Brachythecium mildeanum Helodium lanatum

Ledum palustre(\)

Ophioglossum vulgatum(\) Pedicularis sceptrum-carolinum(\) Pyrola minima

P. rotundifolia Salix lapponum(!) S. myrtilloides (!) Silene lithuanica (!) Utricularia intermedia U. minor

Vibumum opulus(\) M chy

Tomenthypnum nitens Splachnum ampullaceum

Gatunki te skupiają się niemal wyłącznie na obrzeżach jeziora Dubeczno.

Ich istnienie uzależnione jest ściśle od zmian, jakie zachodzą na całym

(14)

112 Dominik Fijałkowski, Kazimierz Karczmarz, Renata Wólczyńska Tab. 2. Skład florystyczny zespołów klasy Potamogetonetea Floristic composition of associations of Potamogetonetea class

E t g S

-C >. V H O.JC 60 O O. O

h o a e t e

« 5 £ £

Pokrycie roślin zielnych c w %

Cover of herb-layer c in % P Q p O p O O O O O O O O Q Q O Q Głębokość wody w cm

Depth of water in cm ' o o i n o t n o i n t n o i n p p o o o p Numer zdjęć

No. of records 4 Itu Z ) C- CO O f\j fn -4 lA vO C^- CO C b Q Liczba gatunków w zdjęciu

No. of species in record

Gatunki charakterystyczne i wyróżniające jednostki fitosocjologiczne z klasy Potamogetonetea:

Characteristic species and distinguishing phytosociological units from Potamogetonetea class:

6. Potamogeton pectinatus 7. Ranunculus circinatus 8. Elodea canadensis 9. Ceratophyllum demersum 10. Myriophyllum spicatum 11. Potamogeton natans 12. Nuphar lutea 13. Nymphaea candida 14. Hottonia palustris

Potamogetonetea:

Utricularia vulgaris

6 5 ...

. . 4 5 ...

. . . . 6 4 . 1 ...

... 6 ...

...7 5 ... + ...3 2 ...

...5 6 7 4 . . . ... 9 8 7

Gatunki towarzyszące zbliżone do siedlisk i zbiorowisk z k l a s :

Accompanying species approximating habitats and communities from classes:

a . Lemnetea:

Hydrocharis morsus-ranae Lemna minor

Stratiotes aloides b. Phragmitetea-.

2 2 3 2 3 2 1 1

Carex acutifolia ...

C. elata ...

C. p s e u d o c y p e r u s ...

C. rostrata ...

Rumex hydrołapathum . ♦ ...

Phragmites australis ... + 2 + 2 Eąuisetum fluviatile ...

Lysimachia thyrsiflora

Lythrum salicaria ...+ . . Typha angustifolia ... 1

T. latifolia ...

c. Inne grupy roślin:

1 +

P o t e n t i l l a p a l u s t r i s

(15)

Zmiany szaty roślinnej Bagna Dubeczyńskiego... 113 torfowisku. Szczególnie dotyczy to obniżenia poziomu wód gruntowych i stopnia ich eutrofizacji.

CHARAKTER ZMIAN SZATY ROŚLINNEJ

W ostatnich 35 latach nastąpiły duże zmiany szaty roślinnej na tor

fowisku Dubeczno. Podstawową przyczyną tego było osuszenie terenu sie

cią rowów odwadniających i pełne zagospodarowanie (orka, wysiew miesza

nek łąkowych) na użytki zielone. Objęto nim całą zachodnią i częściowo południową część badanego obiektu. Szczególnie zostały dotknięte znacz

nym uszczupleniem zbiorowiska i flora torfowisk przejściowych oraz ze

społy naturalnych łąk ze związku Molinion i Cynosurion. Ich miejsca za

jęły trawy kośne ze związku Arrhenatherion: Festuca pratensis, Alopecu- rus pratensis, Phleum pratense, Dactylis glomerata i Arrhenatherum ela- tius. Na skutek obniżenia poziomu wód gruntowych przeciętnie o 1 m na

stąpiły zmiany i w pozostałych 75% powierzchni bagien. Zaznaczył się gwałtowny skok we wzroście drzew, a zwłaszcza brzozy brodawkowatej i omszonej. U sosny nastąpiło zwiększenie grubości pni przeciętnie z 2 do 5 mm/rok. Jednocześnie zwiększył się roczny przyrost wysokości z ok. 30 do 50 cm. Osuszenie podłoża i zwiększenie ocienienia spowodowało zamar

cie w niektórych częściach torfowiska krzewinek: Vaccinium uliginosum, V.

oxycoccos, Ledum palustre i Andromeda polifolia oraz torfowców. Zespół Ledo-Sphagnetum przekształcił się w bory: Betuletum pubescentis i zeutrofi- zowane torfowiska wysokie: Eriophoro-Sphagnetum w Eriophoro-Betuletum i Eriophoro-Pinetum. Powiększyły się zubożałe w krzewinki bory bagienne.

Na skutek osuszenia torfowisk wysokich położonych na zachód od jeziora w kierunku Swicowa nastąpiła najbardziej zaznaczająca się eutrofizacja.

Wyginęły prawie zupełnie dominujące niegdyś karłowate sosny. Ich miej

sce zajęły brzozy (Betula pubescens, B. pendula). W runie natomiast do

minujące krzewinki ustąpiły zwartym łanom trzęślicy modrej. Wytwo

rzyły się niskie drzewostany i zarośla trzęślicowo-borowe. Ich klasyfikacja w systemie fitosocjologicznym nie jest jeszcze znana. W wyniku eksplo

atacji torfu metodami zmechanizowanymi powstało ok. 165 ha wyrobisk.

Zdjęto z nich warstwę torfu ok. 1 m grubości. Na wyrobiska wkraczają gromadnie szuwary złożone głównie z pałki wąskolistnej oraz trzciny, nie

licznie z pałki szerokolistnej. Dużą dynamikę rozwoju wykazuje roślinność wodna pływająca i przytwierdzona do dna. Szczególnie z tej grupy rozwi

ja ją się: Stratiotes aloides, Potamogeton natans, Elodea canadensis, Cera- tophyllum demersum, Myriophyllum spicatum, rzadziej inne. Do wyrobisk z płytkim lustrem wody wracają nie tylko rośliny pływające przytwier

(16)

dzone do dna i wynurzone z wody ze związku Phragmition, ale również turzyce wysokie ze związku Magnocaricion (tab. 4 i 5). Pojawiają się na

wet zubożałe w gatunki całe układy roślinności przypominające zespoły:

Caricetum elatae, C. appropinąuatae, C. uesicariae, C. gracilis, C. rostra- tae. Grupa ta wiąże się przede wszystkim z wyrobiskami starymi położo

nymi w południowej części torfowiska, blisko Dubeczna. Ku północy jed

nak żyzność podłoża torfowego spada, poziom wód gruntowych podnosi się, co prowadzi do wnikania roślin i zespołów roślinnych torfowisk przej

ściowych: Carici-Agrostietum caninae, Caricetum lasiocarpae, C. diandrae i Sphagno-Caricetum rostratae. W wyrobiskach zachodzi więc stopniowa regeneracja roślinności. Nie stwierdzono dotychczas obecności roślin rzad

kich, które obserwowane były w latach sześćdziesiątych: Aldrouanda ve- siculosa, Drosera anglica, D. intermedia, Salix lapponum, S. mytrilloides i kilku innych. Należy sądzić, że pojawią się one w późniejszym okresie, je

śli zostanie zachowana stabilizacja stosunków wodnych. Nie powinno się też eksploatować torfu. Proces renaturalizacji mógłby być przyspieszony stop

niowym podnoszeniem lustra wodnego w głównym kanale melioracyjnym Dubeczno-Żdżarka, przebiegającym po zachodnich obrzeżach osiedla Swi- ców.

W wyniku postępującej eutrofizacji i degradacji naturalnej szaty roślin

nej torfowiska Dubeczno pojawiło się wiele roślin synantropijnych, a nawet zespołów ruderalnych. Najczęściej mają one charakter inicjalny, ale niektóre zaczęły dominować. Do nich należy przede wszystkim: Lolio-Plantaginetum, Lolio-Potentilletum, Polygono-Bidentetum, a przede wszystkim zwarte łany trzcinnika piaskowego. Z roślin masowo opanowujących przesuszone torfo

wiska występują: Potentilla anserina, Calamagrostis epigeios, w mniejszym stopniu Arabis arenosa, Cirsium aruense i Urtica dioica. Stopniowo roślin

ność zielna zastępowana jest przez bardzo zróżnicowane zespoły zaroślowe z odziałem Salix rosmarinifolia, S. nigricans, S. pentandra oraz Betula pu-

bescens i B. pendula, a także Alnus glutinosa (tab. 9).

OCHRONA TORFOWISKA DUBECZNO

Torfowisko Dubeczno należało w latach pięćdziesiątych do najpiękniej

szych i naukowo najbardziej wartościowych torfowisk wysokich w Polsce, zasługujących na całkowitą ochronę (3). Nie udało się jednak tego dokonać ze względu na popierane wówczas inwestycje melioracyjne.

Od ok. r. 1960 przedsiębiorstwo „Geotorf” rozpoczęło eksploatację złoża torfowego metodą zmechanizowaną. Nie przyniosło to jednak spodziewanego

(17)

Tab. 3. Skład florystyczny zespołów klasy Phragmitetea (związek Sparganio-Glycerion) Floristic composition of associations of Phragmitetea class (Sparganio-Glycerion alliance)

5

*»5

■ e

*»3

s_o.

&

s.s ^i. a

3 3

fluitantis

Pokrycie warstwy krzewów b w % Cover of shrub-layer b in % Pokrycie roślin zielnych c w t Cover of herb-layer c in % Pokrycie m szaków d w % Cover of bryophyte-layer d in % Głębokość wody w cm

Depth of water in cm Numer zdjęć No. of records

Liczba gatunków w zdjęciu No. of species in record

Drzewa i krzewy:

Trees and shrubs:

8 8 g g 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 & & 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8

R 88 ? § 8 8 8 8 8

8 S R R S 8 S P °R !5 8 S !R R 8 5 8 R 2 S o,n!G8o R 8 8 8 o

tA«ntnmir\minmtAin«2\o

r- «- r- r- OJ »- »- OJ c-

E

8

3 ó 2s

Betula pubescens B. pendula Salix cinerea S . nigricans S . pentandra S. rosmarinifolia

Gatunki charakterystyczne i wyróżniające jednostki fitosocjologiczne z klasy ^Phragmitetea:

Characteristic species and distinguishing phytosociological units froro Phragmitetea class •. 15. Scirpus lacustris

16. Typha angustifolia 17. Sagittaria sagittifolia

Sparganium emersum 18. S. erectura

19. Eleocharis palustris 20. Bquisetum fluviatile 21. Phragmites australis 22. Typha latifolia 23. Oenanthe aquatica 23. Rorippa araphibia 24. Glyceria maxima 25. G. fluitans

6 7 . . . 2 . 9 7 5 8 6 5

. . . ♦ * . * 2 . 3 1 . 3 4 3 .

♦ 1 . 1 . * 1 1

. . . . 7 5 ... 2 1 1 1 3 . . 9 8 4 6 8 8 8 . . . ... 3 . . . 8 8 6

8 7 . . . . 6 8

♦ 3 5 4

Sparganio-Glycerion:

Beruia erecta

Phragmitetalia. Phragmitetea Galium palustre

Lysimachia thyrsiflora Peucedanum palustre Ranunculus lingua Scutellaria galericulata Al istna plantago-aguatica Carex acutiformis C. elata C. acuta C. pseudocyperus C. rostrata Cicuta virosa Rumex hydrolapathum Calliergon cordifoliuro C. giganteuro

Cardamine atnara Lythrum salicaria Mentha aquatica Poa trivialis Ranunculus repens Lycopus europaeus

Gatunki towarzyszące zbliżone do siedlisk i zbiorowisk z klas:

b. Scheuchcerio-Caricetea fuscae:

♦ 1 3 3

1

♦ 1 1 2 7

Potentilla palustris Drepanocladus aduncus

Other groups of plant8:

Drepanocladus fluitans Thelypteris palustris Brachythecium rutabulum Bryum pseudotriguetrum Calliergonella cuspidata

1 ♦ . * 2 1 4 1

Gatunki sporadyczne (Sporadic species):

a. Molinio-Arrhenatheretea: Agrostis stolonifera 55/4, Alopecurus pratensis 61/*, Caltha palustris 36/4, 39/4, Carex panicea 50/4, 56/4, Cardamine pratensis 52/*, Poa pratensis 52/4, Pestuca rubra 52/4,

b. Vaccinium oxyccocos 53/1, Sphagnum palustre 53/3, S. nemoreum 53/1, S magellanicum 53/5, Agrostis caniana 50/1, 56/1, Carex curta 50/4, 56/*, C. nigra 50/2, 56/2, C. lasiocarpa 53/*, C. echinata 50/*. 56/*, Eriophorum angustifolium 53/*, Menyanthes trifoliata 39/*, 40/*,

c. Aulacomnium palustre 49/1, 53/*, Calamagrostis canescens 48/*, Utricularia intermedia 49/2, U. minor 49/1, Plagiomnium elatum 49/*, Leptodictium riparium 49/*, Amblystegium serpens 32/*, 49/*, Brachythecium salebrosum 49/*, Polytrichum piliferum 53/*. P. strictura 53/*, Calliergon stramineum 32/*, 53/*, Sphagnum fallax 32/*, 53/*, S. cuspidatum 32/*, S. fimbriatum 32/*. Plagiothecium sylvaticum 32/*, Bryum capillare 32/*. Lophocolea heterophylla 32/*, 51/*.

Annales UMCS, sectio C, vol. XLIX, 8

(18)

Tab. 4. Skład florystyczny zespołów klasy Phragmitetea (związek Magnocaricion) Floristic composition of associations of Phragmitetea class (Manocaricion alliance)

£ 3 C s 3 83

T3 -H U

•H U «

S «3ft

♦» I o

S 88 : 3 2

£ u Si^{•w «}^o^S ^t* <5^u

o E

3

3S 8

o.

3 K

3 3

+» +»

4) O

O o U U

3 3

A R

3132

o e

c ■•3

h» u o « T*S3 u o.

i i

Pokrycie warstwy krzewów b w % Cover of shrub-layer b in % Pokrycie rofilin zielnych c w % Cover of herb-layer c in % Pokrycie mszaków d w % Cover of bryophyte-layer d in % Głębokość wody w cm

Depth of water in cm Pozion wody gruntowej w cm Horizon of ground water in cm Numer zdjęć

No. of records

Liczba gatunków w zdjęciu No. of species in record

Drzewa i krzewy-.

Trees and shrubs:

R

8 8 8 °8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 R R °8 8 8 8«- T- W

o o ° ° 9 2 2 ° ° 2 ° ? o

r-T- +- +• <O in rn f- oi oi Ol Ol

O O O O O O O m O Q «n

•” r-^{O |} ^{r -} ^{O l} ^Ol

nimgin\x>t'-:nO'o*“ Oiir'-#ir'tOf'*cDO'Q»- oiw\.±mvocs»co

\nsOvovO\ovOvovoo*-^t*^t**t*^i*>^«^«cocoQ}codaooococo

O O C O ^ C ^ r c D C n r t ^ o K M r - r O S y O l ^ ^ O I C O C O ^ ^ O O l O

Salix cinerea S. nigricans

Gatunki charakterystyczne i wyróżniające jednostki fitosocjologiczne z klasy Phragmitetea:

Characteristic species and distinguishing phytosociological unita frora Phragmitetea class:

26. Thelypteris palustris 26. Phragmites australis

Carex pseudocyperus Cicuta virosa Iris psedoacorus Carex riparia C. acutiformis C. vesicaria C. rostrata C. elata C. appropinquata C. disticha C. acuta

Phalaris araudinacea

7 6 1 3 ...

3 1 ...

5 5 ...

♦ 1 ...

. . 8 6 ... 1 . . . . . . . . . 9 9 ...

. 1 . 1 ♦ 1 8 8 6 6 1 1 3 . . ♦ . 1 . ... 8 7 . . . . . 1 ♦ . . . 1 . . . ♦ . 8 3 7 . . . . 3 . . 1 . ♦ 1 . . . 1 . . . . 8 7 7 6

1 1 4

7 1 . 7 Magnocaricion:

Poa palustris Scirpus sylvaticus Alisma plantago-aguatica

Phragmitetalia, Phragmitetea:

Typha latifolia T. angustifolia Oenanthe aquatica Rorippa amphibia Eleocharis palustris Equisetum fluviatile Galium palustre Peucedanum palustre Scutellaria galericulata Stellaria palustris Mentha aquatica Lythrura salicaria Myosotis scorpioides Lyćopus europaeus Ruroex hydrolapathum Calliergon cordifolium C . giganteum

Cardamine amara Glyceria fluitans Lysimachia thyrsiflora Poa trivialis Sparganium emersum

1 3 ♦ . 1 .

♦ 1 .

2 2 . . 1

Gatunki towarzyszące zbliżone do siedlisk i zbiorowisk z klas:

a. Molinio-Arrhenatheretea:

Calliergonella cuspidata Carex panicea

Caltha palustris Cirsium palustre Festuca rubra Juncus effusus Poa pratensis Lysimachia vulgaris

1 1 . 1 1 . 2 1 . .

♦ . . ♦ 1 1 2 .

. ♦ . 1 1 .

3 1 . . . ♦ . 2 1

i

b. Scheuchzerio-Caricetea fuscae:

. . . 1 Potentilla palustris

Drepanocladus aduncus D. fluitans

Calamagrostis canescens Lemna minor

Ranunculus repens

. 1 1 . . 3 ’ ’ i ♦

Gatunki sporadyczne (Sporadic species):

a. Agrostis stolonifera 81/1, Alopecurus pratensis 69/+, 87/1, Anthoxanthum odoratum 72/+, Cardamine pratensis 88/*, Climaćiurn dendroides 72/*, 82/*, Deschampsia caespitosa 72/1, 73/*, Bpilobium palustre 71/*, 78/*, Galium mollugo 77/*, G. uliginosum 87/*, 88/*

Linum catharticum 72/*, Molinia coerulea 72/1, Potentilla anserina 72/1, Taraxacum offi- cinale 72/+. 73/+;

b. Menyanthes trifoliata 76/+;

c. Boleus cernuax 69/*, B. tripartitax 69/+, Calamagrostis epigeios 72/*, 73/4, Cam- pylium stellatum 72/*, Polygonum hydropiper 69/*, Brachythecium rutabulum 8o/+, 82/+, B.

salebrosum 80/+, Plagiomnium elatum 80/+, Bryum pseudotriąuetrum 80/*, B. capillare 77/*, B. pallens 77/*, B. argenteum 77/+, Leptodictyum riparium 80/+, Amblystegium serpens 80/+, Ceratodon purpureus 77/+.

Annales UMCS, sectio C, vol. XLIX, 8