sta n o w ej w X V w . au tor o d sy ła ł c z y te ln ik a do w ła sn y c h , p o g łęb io n y ch a n a liz w ielu , k w e sti nad k tó ry m i .pracow ał jeszcze p rzed w o jn ą , czy zaraz p o rok u 1945 4. T ezo w e
•niejako u j m o w a n i e s p r a w sp o łeczn y ch i u stro jo w y ch ulegało r o zw in ięc iu w p artiach tr u d n iejszy ch dla stu d en ta , a od n oszących się do in s ty tu c ji p ra w n y ch . N o w e , a p rzez to i bez w ię k sz y c h za strzeżeń od b ieran e b y ło to, co autor p r z e d sta w ił na tem a t X I X i X X w iek u .
W zg lęd y tech n iczn e, jak p is z e V . V a n ěček , n a k a za ły m u dalszą k o n d e n sa c ję t e k stu w n o w y m w y d a n iu . D ok on an o jej p rzed e w s z y stk im k o sztem n a stęp u ją cy ch p a rtii m a teria łu : okres p rzed p a ń stw o w y , doba h u syck a, ro zu m o w a n a b ib lio g r a fia (!), a n ek sy . Te o sta tn ie, za ty tu ło w a n e „M ateriały d la p o g łęb ia n eg o stu d iu m n iek tó ry ch d ziałów d z ie jó w p a ń stw a i .prawa w Č SRS” (s. 525—>551), z a w ie r a ły tr z y situdia a u tora, p u b lik o w a n e u p rzed n io p rz e w a ż n ie w języ k a ch obcych , a d otyczące: p ra w a g ó rn i
czego w d ob ie p rzed h u sy ck iej, ro d zin n y ch n ie d z ia łó w m a ją tk o w y c h oraz ro zw o ju zgrom ad zeń sta n o w y c h w C zechach. P oza tym n o w e w y d a n ie za ch o w a ło u k ład p o p rzed n ieg o , a jego k o le jn e p aragrafy, op atrzon e cią g łą n u m eracją, p od d an o raczej n iezn a czn y m zm ian om r ed a k cy jn y m i to g łó w n ie w o d n ie s ie n iu do d z ie jó w n a j
n o w szy ch . K o n ieczn o ść jeszcze w ię k sz e g o sk ra ca n ia w ie lu w y w o d ó w , a tak że b i
b lio g r a fii sk ło n iła n a to m ia st a u to ra do szerszeg o niż p op rzed n io p o w o ły w a n ia w p rzyp isach w ła sn y c h stu d ió w m on o g ra ficzn y ch .
Już w c h w ili ich u k a zy w a n ia s ię zn a czy ły orne n iejed n o k ro tn ie zw ro t w d o ty c h c za so w ej czesk iej h isto r io g r a fii 5 Z tego też 'w zględu, a tak że biorąc pod u w a g ę w ie lo stro n n y , p ó źn iejszy d o ro b ek n a u k o w y i d y d a k ty czn y autora, m ożn a sfo rm u ło w a ć pod jeg o ad resem pilmy p o stu la t — p rzy g o to w a n ia (sam em u lu b w e s p ó ł z gronem , w sp ó łp r a c o w n ik ó w , k tórych ty lu w y c h o w a ł) o b szern iejszej, bodaj d w u to m o w ej w e r s ji sy n tezy , m ogącej słu ż y ć z w ie lk im p o ży tk iem zarów n o je g o rod ak om , ja k i badaczom o b cy m .
S t a n i s ł a w R u s s o c k i
F ran çoise P i p o n n i e r , C o s t u m e e t v i e sociale. L a Cour d ’A n j o u X I V e—X V e siècle , C iv ilisa tio n s et S o c ié té s 21, S orb on n e, É cole P ra tiq u e des H a u tes É tu d es, VIIe S ectio n : C entre de R ech erch es H isto riq u es, P a ris — 'La H a y e il'97'0, s. 429, ryc. 48.
K sią żk a ta jest d o n io sły m w y d a r z e n ie m w b o g a tej fra n cu sk iej lite r a tu r z e k o - s tiu m o lo g iczn ej. P o ra z p ie r w sz y zerw an o z tra d y cy jn y m b a zo w a n iem p rac z zak resu h isto rii o d z ie ż y na za b y tk a ch m u zea ln y ch , ik o n o g r a fii i najb ard ziej d o stęp n y ch źró d łach p isa n y ch : lite r a tu r z e p ięk n ej, p a m iętn ik a ch i n ie lic z n y c h in w en ta rza ch ru ch o m ości. A u to rk a o m a w ia n ej p racy w y k o r z y sta ła p rzed e w s z y stk im źród ła p isa n e s t o su n k o w o ‘n ie lic z n e ’ d la X IV i X V w ie k u . W śród ty ch źró d eł nie m a p ra w ie jeszcze n ajb ard ziej p rzy d a tn y ch dla h isto ry k a o d zieży in iu en ta rzy ru ch om ości w p o sta c i sp i
só w w y p r a w ślu b n y ch czy rzeczy zm a rły ch w ła śc ic ie li. W zw ią zk u z tym au tork a oparła się n a źród łach zn aczn ie tru d n ie jsz y c h do z a n a lizo w a n ia i bard ziej rozp roszo
nych: na różn ego rodzaju ra ch u n k ach d w o rsk ich i o k o liczn o ścio w y ch w y k a za ch z a k u p ów . D rob iazgow a amaliza tych fra g m en ta ry czn y ch źró d eł d op row ad ziła do p o d sta w o w y c h u sta le ń z zak resu p ro d u k cji i u ż y tk o w a n ia ro zm a ity ch ty p ó w u b io ró w
4 P o r . p o d s u m o w a n ie w y n ik ó w w : V n i t H o r g a n i s ä c e C e c h a M o r a v y v d o b ě p ř e m y s l o v s k é r
„ V ě s t n ík C e sk e A k a d e m ie V ě d a U m ě n i” t. L I, 1942, z. 1 o r a z P r v n í c h t i s í c l é t . p ř e d s t á t n í s p o l e č e n s k á o r g a n i z a c e a v z n i k s t á t u ύ Č e s k ý c h S l o v a n u , P r a h a 1949 (r e c . W . H e j n o s z a C zP —H t. V , 1953).
5 P o r . u w a g i F. S e i b t a, L a n d u n d H e r r s c h a f t i n B o e h m e n , H Z t. 200, 1965 o r a z n a s z e Z b a d a ń n a d c z e s k i m s y s t e m e m b e n e f i c j a l n y m , C z P —H t. X X II I , 1971, z. 1.
w raz z u w z g lę d n ie n ie m całej b a zy su ro w co w ej w p o sta ci tk a n in i in n y ch w y r o b ó w w łó k ien n iczy ch , skór 1 fu te r , a ta k że k le jn o tó w i w sz e lk ic h ozdób.
P o szczeg ó ln e części o m a w ia n ej p racy u k azu ją n a jle p ie j zak res z a in tereso w a ń au tork i. C zęść p ie r w sz a u k a zu je p rzem ia n y d w o ru A n d e g a w e n ó w , jego h iera rc h ię i sto p n io w y upad ek zn aczen ia w o m a w ia n y m o k resie. C zęść drugą p o św ięco n o p o d sta w o w e j te m a ty c e , a w ię c d an ym m a te r ia ln y m o u biorze. P o ru sza się w ię c za g a d n ien ie k o n su m p c ji, jej p oziom u i zm ien n eg o ry tm u zak u p ów . P ó źn iej pow raca się do b a zy su r o w c o w e j, u ż y tk o w a n ia tk a n in w e łn ia n y c h , jed w a b n y ch , ln ia n y c h oraz fu ter. N a zak oń czen ie o m ó w io n o sp raw ę zaop atrzen ia w odzież 1 jego organ izacji.
Tu p rzed sta w ia s ię p r o d u k cję r z e m ie śln ik ó w d w o r sk ic h i ich p łace, im p ort tk a n in i u b iorów , sp osob y zakupu, p o śred n ictw o h a n d lo w e, g eo g ra fię za k u p ó w w ró żn y ch okresach i b ezp o śred n ie k o n ta k ty dw oru z r y n k ie m m ięd zy n a ro d o w y m . W części Lrzeciej p rzed sta w io n o u b ió r w p o w ią za n iu z u m y sło w o ścią śred n io w ieczn ą i str u k tu rą sp ołeczn ą. F orm y u b io ró w uk azan o na tle h iera rch ii d w o rsk iej, zaczyn ając od k sią ż ą t i ich n a jto liżs^ j rod zin y, p op rzez ry c e r stw o i w s z e lk ie g o rod zaju dw orzan , do a d m in istra cji, służby. O u b iorze m ieszcza ń sk im c z y ch ło p sk im m ożna b yło w n io sk o w a ć p ośred n io je d y n ie n a p o d sta w ie darow izn . A u to rk a rozgran icza staran n ie u b iory b ęd ą ce w y n ik ie m in d y w id u a ln y c h upodobań, stro je b a w ią cy ch na d w o rze cu d zo ziem có w i· ró żn eg o rod zaju u b iory sp ecja ln e. D o n ic h za liczy ć m ożna zarów n o p e w n e e le m e n ty u n ifo rm iza cji u b iorów słu żb y i w o jsk a , za czą tk i lib e r ii, u b iory p a
z ió w , a ta k że b ła zn ó w , k a r łó w i n ie w o ln ik ó w — M aurów . 'W osob n ym ro zd zia le za ty tu ło w a n y m „ P łeć i u b ió r” au tork a o m aw ia stro je k o b iece, d od atk i do nich i ró ż
n e fo rm y lu k su su d w o rsk ieg o . 'Ważne u z u p ełn ien ie te k stu k sią ż k i sta n o w i w y b ó r n aj
w a ż n ie js z y c h d o k u m en tó w , w y d a tk i d w o rsk ie z e sta w io n e w fo rm ie w y k r e só w , z e sta w ie n ie ilu str a c ji z szerok im o m ó w ien iem ź ró d ło w y m i o b szern y in d ek s za w iera ją cy k ró tk ie d e fin ic je p a ru set n a zw tk an in , in n y ch w y r o b ó w w łó k ie n n ic z y c h , fu te r i o d zie
ży w r a z z d odatkam i.
S z c z e g ó ło w e p r z e d sta w ie n ie treści k s ią ż k i je s t k o n ieczn e dla d alszej jej charak
te r y s ty k i. U b iór na d w orze A n d a g a w e n ó w zo sta ł p r z e d sta w io n y bardzo w sz e c h stro n n ie w ram ach h iera rc h ii fe u d a ln e j i z m ien ia ją c y ch s ię w cią g u d w óch w iieków p o trzeb dw oru w za k resie w o jsk a i słu żb y . R a m y gosp od arcze i sp o łeczn e te g o d w o
ru, m o ż liw e do o d tw o rzen ia na p o d sta w ie szczeg ó ło w ej a n a liz y r a ch u n k ó w i w y k a zó w zak u p ów , zo sta ły u k azan e tak szeroko, że g u b ią s ię w nich u ży tk o w a n e stro je.
P raca zaw iera duży m a te r ia ł do op racow an ia życia co d zien n eg o d w oru A n d e g a w e n ó w w X W i X V w . i zarazem n ie s ły c h a n ie in te r e su ją c e d an e o za ch o w a n y ch szczeb la ch h iera rc h ii fe u d a ln e j i ich p rzek raczan iu . Z a g a d n ien ie u b io ró w n a leży do p o d sta w o w y c h p ro b lem ó w h isto rii k o n su m p cji. "W o m a w ia n ej p racy au tork a zajm u je się jed n a k n ie ty lk o u b ioram i, a le ic-h prod u k cją, a ta k że n a b y w a n iem tk a n in ii fu te r na k ra jo w y ch i m ię d zy n a ro d o w y ch ry n k a ch zbytu. P o r u sz a w ię c p o d sta w o w e za
g a d n ien ia p ro d u k cji i w y m ia n y , p ro w a d zą ce n a stęp n ie do te m a ty k i k o n su m p c y jn ej.
Z arazem ze w z g lę d u na a n a liz o w a n y ty p źró d eł p isa n y ch , k tó ry m i b y ły przede w s z y stk im ra ch u n k i d w o rsk ie, au tork a w ie le u w a g i p o św ię c a cen om i ich flu k tu a c ji.
S z c z e g ó ło w a a n a liza i w y k r e sy , u k a zu ją ce w y d a tk i na od zież w ca ło ści w y d a tk ó w d w o rsk ich , w sk a z u ją na m a k sy m a ln e w y k o r z y sta n ie różn ego rod zaju ra ch u n k ów . Z a g a d n ien ie h isto r ii u b io ró w — o c z y w iśc ie d w orsk ich , ze w zg lęd u n a typ z a ch o w a n y ch źród eł p isa n y c h — zostało tu p r z e d sta w io n e na w y ją tk o w o szerok im itle g o sp o darczym . A u tork a sta ra ła s ię ró w n o c z e śn ie w p od ob n ie szero k i i w sz e c h str o n n y sposób u w z g lę d n ić tło sp o łeczn e ubioru. P o szczeg ó ln e gru p y — ro d zin y p a n u ją cy ch , g ości, d w orzan i słu żb y — z o sta ły o m ó w io n e do!ść szero k o i w szech stro n n ie; ukazano śro d o w isk o i p rzem ia n y stru k tu ry ży c ia d w o rsk ieg o . Jak słu sz n ie n ap isał Jacq u es L e G o f f w e w stę p ie do tej p racy, au tork a in te r e s o w a ła się n ie ub iorem , lecz u b ran ym cz ło w ie k ie m , w ła śc ic ie le m u ży tk o w a n y ch u b iorów . S tw ie r d z ić w ię c trzeba,
ż e om aw ian a k sią żk a u k azała za g a d n ien ie u b io ró w d w o rsk ich na w y ją tk o w o szero k im tle, tak sp o łeczn y m , jak i gosp od arczym . P od ty m w z g lą d e m je s t ona n o w a torsk ą p ozycją n a s k a lę eu rop ejsk ą.
O g ro m n e z a le ty o m a w ia n ej p racy n ie m ogą p rzesła n ia ć jej p o d sta w o w eg o b raku: jed n o stro n n o ści w p o tra k to w a n iu o p isy w a n y ch p rzez au tork ę u b iorów d w o r
sk ic h X IV i X V w ie k u . Ź ródła p isa n e dostarczają w a żn y ch in fo rm a cji w za k resie u b iorów , p o zw a la ją na u k azan ie tła gosp od arczego i życia sp o łeczn eg o . Jed n ak że au to rk a za su g ero w a ła s ię z b y tn io ich w a lo ra m i i w zb yt m a ły m sto p n iu p o w ią za ła je z.e źródłam i m a teria ln y m i, a w ię c za b y tk a m i m u z e a ln y m i i o d k ry cia m i a r c h e o lo g iczn y m i, i tak bogatą w e F ra n cji ik o n o g ra fią tego ok resu . Jed n o stro n n o ść tej k sią ż k i w y n ik a z fa łsz y w e j k o n cep cji w y d a w n ic z e j, n ie ob ciążającej ju ż autorki.
N ie m ożna w y d a w a ć k sią ż k i o u b iorach b ez ilu str a c ji czy też u m ieszcza ją c je j e d y n ie w a n ek sie i to w ta k sk rom n ej ilo śc i. N ie ch od zi p rzy ty m b y n a jm n iej ,o w sp a n ia łe b a rw n e ilu stra cje. S k rom n e, a le c z y teln e rep ro d u k cje p o w in n y b y ły zn a leźć s ię w o d p o w ie d n ic h p artiach te k stu , .a ju ż w najgorszym p rzyp ad k u na
•odpow iednio ro zm ieszczo n y ch w k ła d k a ch . N ie m ają one b yć ozdobą a le n ie o d łą c z n ym sk ła d n ik iem te k stu p racy z h isto rii u b iorów . A u tork a d o sk o n a le rozu m iała z n a c z e n ie źró d ła ik o n o g ra ficzn eg o i m a teria ln e g o i w szczeg ó ło w y ch ob ja śn ien ia ch do r y cin za m ieściła w ie le w a żn y ch in fo rm a cji i z e sta w ie ń , k tó re p o w in n y zn aleźć s ię w te k ś c ie pracy. M ożna b y ty lk o p o stu lo w a ć, aby o-bok bard ziej już znanej ik o n o g ra fii zn a la z ło się w ię c e j fra g m e n tó w u b io ró w i d od a tk ó w do n ich , k tóre za c h o w a ły się w m u zea ch ,
S zero k ie p o tra k to w a n ie ram życia sp o łeczn eg o i g osp od arczego w o m a w ia n ej p r a c y sp ra w iło , że w ia d o m o śc i o tk a n in a ch i u b iorach zn a la zły się po części w an ek sa c h . T ak w ię c z w ię z ło ść r o zd zia łó w o b azie su ro w co w ej u b iorów d w o rsk ich spra
w iła , że od czu w a1 się tam brak w y r a ź n ie jsz e g o rozróżn ien ia su k ie n i tk a n in p ó łw e ł- n ia n y c h , k tó r e ro zp o w szech n ia ją się w ła śn ie w o m a w ia n y m p rzez a u to rk ę ok resie.
M in im u m in fo rm a cji tech n iczn y ch p o zw o liło b y p ośred n io na lep sze u k a za n ie u b io
rów , k tó re m u s ia ły b y ć in aczej sz y te i o d m ien n ie się u k ła d a ły p rzy szty w n y ch su k n a ch i tk a n in a c h p ó łw e łn ia n y c h , ln ia n y c h czy jed w a b n y ch . A n a lizo w a n e r a ch u n k i p r z y n io sły sto su n k o w o s k ą p e dane do p rob lem u sło w n ic tw a tk a n in śred n io w ie c z n y c h , p oru szan ego o sta tn io p rzez au tork ę *.
O pisy u b io ró w d w o rsk ich , ja k k o lw ie k dość rozrzu con e i zam ieszczan e po części w opisach ilu str a c ji, p rzyn oszą w ie le p o d sta w o w y c h u sta le ń w zak resie ta k form , jak 'Zdobnictwa i k o lo ró w p rzy k o lejn y ch zm ian ach m ody. W n iek tó ry ch p rzy p a d k ach udało się a u torce p o w ią za ć n a zw y u b iorów z ich form ą, co sta n o w i zaw sze n a jtru d n iejszy p rob lem p rzy w y k o r z y sty w a n iu źró d eł p isan ych . Te w ła śn ie , tak w a żn e u sta len ia , g in ą w ob szern ym te k ś c ie p o zb a w io n y m ilu str a c ji. Z e sta w ie n ie ich u ła tw ia sz c z e g ó ło w y in d ek s. N ie sły c h a n ie in te r e su ją c e są u d o k u m en to w a n e w n io sk i a u to rk i co do h iera ty czn o śo i u b io ró w k sią ż ę c y c h . K sią ż ę ta d ą ży li k o n se k w e n tn ie do w y r ó ż n ie n ia się ro d za jem ub ioru i p o d k reślen ia sw ej ra n g i n a w e t w ży ciu c o d zien nym , nie ty lk o p rzy u ro czy sty ch w y stą p ien ia ch . Z arazem jed n ak autorka stw ierd za , że n ie b y ło żad n ych ty p ó w u b iorów , ani r o d za jó w u ży tk o w a n y ch tk a n in czy s p e c ja ln y ch b a rw , słu żą cy ch do u k azan ia niższej r a n g i isji w ła śc ic ie la , czy różn ego ro
dzaju p o d d a ń stw a . W ie le d a ro w y w a n y ch p rzez k się c ia u b io ró w n ie ró żn iło się ani jak ością tk a n in y ani b a rw ą od stro jó w sp ra w ia n y ch dla niego; pod ty m w zg lęd em je d y n ie sta r o św ie c k a fo rm a p o d k r e śla ła d o sto jeń stw o p a n u jącego. M łod si czło n k o w ie ro d zin y k sią żęcej p r z e ja w ia li n a jw ię k sz e .zain teresow an ie dla miodnych form u b io r ó w , n ajd roższych tk a n in jed w a b n y ch i lu k s u so w y c h fu ter. U sta le n ia te u zu p ełn ia ją d o ty ch cza so w e in fo rm a cje n a tem a t u b io ró w d w o rsk ich X IV i X V w ie k u , tw o rzen ia
1 F . P i p o n n i e r , A p r o p o s d e s t e x t i l e s a n c i e n s , p r i n c i p a l e m e n t m é d i é v a u x , ,,A n n a le s E S C ” 1967, nr 4.
a
czy te ż p rzestrzeg a n ia p a n u ją cej m o d y . D uże zn a czen ie m ia ły b y stu d ia p o ró w n a w cze n ad ub ioram i n-а p o szczeg ó ln y ch d w orach eu ro p ejsk ich , sz c z e g ó ln ie zaś w ło sk ic h , n iem ieck ich , w ę g ie r s k im i p o lsk im . A u to rzy m ie lib y jed n a k zn aczn ie tr u d n ie jsz e zad an ie, b o w ie m śr e d n io w ie c z n y u b ió r fr a n c u sk i m a w y ją tk o w o b ogatą ik o n o g r a fię i o b fite źród ła p isa n e.
Ir en a T u rn a u
E rik F ü g e d i , A . 15. s z â z a d i m a g y a r a r i s z t o k r á c i a m o b i li tá s a (Social M o b i l i t y of th e H u n g a r ia n A r i s t o c r a c y d u r i n g th e F if t e e n th C e n tu ry ) , B u d a p e st 1970, s. 234, itabl. 34 (str. w języ k u an gielsk im , ii r o syjsk im ).
P ra ca d oty czy m o b iln o śc i sp ołeczn ej m o ż n o w ła d z tw a w ę g ie r sk ie g o w X V w ., tj. w o k resie w y tw o r z e n ia s ię m a n a r c h iii e ta n o w e j. W tr a k c ie te g o s t u le c ia „ sta re”
m o żn o w ła d ztw o zostało za stą p io n e „ n o w y m ”. A u to r a n a liz u je ten p ro ces, sta ra ją c się w y ja śn ić jego p r z y c z y n y i m ech a n izm . P raca je s t b ogato ilu str o w a n a z e sta w ie n ia m i i tab elam i. D la b ad acza p o lsk ieg o in te r e su ją c e są p rzed e w sz y stk im m eto d y b ad ań za sto so w a n e p rzez a u to ra oraz ogóln e w n io sk i. F ü g e d i w y r ó ż n ia dw a c z y n n ik i m o b iln o ści m o ż n o w ła d z tw a w ę g ie r sk ie g o w X V w .: p o lity k ę k r ó le w sk ą w d zied zin ie n o m in a c ji na u rzęd y o ra z p o lity k ę rod zin n ą m o ż n o w ła d z tw a . J e ś li ch od zi o p ie r w sz y z ty c h c z y n n ik ó w , p a m ięta ć n a leży , że n a W ęgrzech w X V w . n ie istn ia ła zasada d o ży w o tn o ści urzęd ów . S tą d w ie le o b liczeń i z e sta w ie ń au to ra jest dla badacza p o ls k ie g o m a ło p rzy d a tn y ch jako w z o rzec b ad aw czy, np. ta b lic e 7, 8, 9, 14, 15 i 18 d oty czą ce d łu g o ści cz a su sp ra w o w a n ia u rzędu. W ażn e je s t n a to m ia st, na p rzyk ład , z e sta w ie n ie „ n o w y ch ” i „ sta ry ch ” m o żn o w ła d có w w p a rla m en cie w roku 1'505 (tabl. 24). P od p o ję c ie m „ n o w y ch ” ro zu m ie au tor p ie r w sz y c h p rzed sta w ic ie li danej ro d zin y w p a rla m en cie. M om en tem , k tó r y w e d łu g au tora d ecy d o w a ł o k arierze, b y ło ze tk n ię c ie s ię danej osob y z k ró lem i z w ró cen ie jego u w a g i na s ie b ie . D la osób spoza k ręgu m o ż n o w ła d z tw a is tn ia ły trzy sp osob y zn a lezien ia s ię w ta k ie j sy tu a cji: a) p o ja w ie n ie się n a d w orze w orszak u p rotek tora i zw r ó c e n ie n a s ie b ie u w a g i, b) z w ró cen ie ;na s ie b ie u w a g i osiągnięciaim i n atu ry w ojiskow ej i c) p ro tek cja k r e w n e g o — b isk u p a. N a W ęgrzech „ n o w i” m o żn o w ła d cy z r e g u ły raie d o ró w n y w a li
„ sta ry m ” pod w z g lę d e m ilo śc i p o sia d a n ej ziem i, która za p ew n ia ła tr w a łe zn aczen ie.
T oteż a w an s jed n o stk i często n ie p o c ią g a ł a w a n su rodzimy. J e ś li chodzi o w p ły w p o lity k i rod zin n ej m o żn o w ła d ztw a na m o b iln o ść tej w a r stw y , autor zw raca u w a g ę, że dla m o żn o w ła d ztw a n a jw a żn iejszą sp ra w ą b y ło z a p e w n ie n ie c ią g ło śc i ro d u i z a p o b ieżen ie jego w y m a r c iu . D la teg o sta ra n o s ię o ż e n ić syn a jak 'najszybciej. W y n ik i b ad ań nad w ie k ie m , w k tó r y m za w iera n o m a łż e ń stw a zaw iera ta b lic a 28.
N a duże tru d n o ści nap otyk a u sta le n ie m a łż e ń stw córek. K o b ieta n ie b y ła w ow ych czasach w sp o łe c z e ń stw ie w ę g ie r sk im tra k to w a n a jako p ełn o p r a w n y czło
nek ro d zin y i lo s y jej zn a jd u ją sła b e od b icie w źród łach . A u to r w y k a z u je , że m a ł
ż e ń stw a w e w n ą tr z w ła sn e j gru p y p rzew a ża ły , ale n ie b y ło to b y n a jm n iej zasadą (por. tabl. 3'3). R ó w n ież prze zn a czen ie sy n a do sta n u d u ch o w n eg o zw ią za n e b y ło z p o lity k ą rod zin n ą. C zyniono to je ś li lic z b a m ło d y ch m ężczy zn w ro d zim e gw a ra n to w a ła jej k o n ty n u a cję. P o tw ie r d z e n ie m tego jest, w e d łu g au tora, fa k t p o sia d a n ia p rzez b isk u p ó w w ę g ie r sk ic h b ad an ego o k r e su lic z n y c h k r e w n y c h w lin ii m ę sk ie j (tabl. 34). in t e r e s u ją c e je s t z w ró cen ie p rzez a u to ra u w a g i na tzw . m a łż e ń stw a w ią zan e i m a łż e ń stw a rodzin. Z d an iem au tora św ia d o m o ść rod zin n a m o żn o w ła d có w w y ra ża ła s ię u m ie ję tn o śc ią w y lic z e n ia sw y c h przod k ów , a w ię c d zia d k ó w w ob u lin ia ch , p ra d zia d k ó w itd . W y n ik i badań źró d ło w y ch pod ty m k ą tem z e sta w ia au tor w ta b lic y 5.
W su m ie praca m o że za in tereso w a ć nie ty lk o h isto ry k a m o żn o w ła d ztw a , a le
