Z Ocena typu i budowy pierwiastek ras mlecznych − geneza powstania systemu oceny

Wiadomości Zootechniczne, R. XLIV (2006), 2: 11-26

Ocena typu i budowy pierwiastek ras mlecznych − geneza powstania systemu oceny

Jan Trela, Roman Januszewski, Piotr Wójcik

Instytut Zootechniki, Dział Genetyki i Hodowli Zwierząt, 32-083 Balice k. Krakowa

………

w z

iązki zachodzące pomiędzy wyglądem ewnętrznym zwierząt a ich wartością użytkową były zawsze dla ludzi zajmujących się hodowlą istotną sprawą. Hodowca zawsze wybierał do rozrodu zwierzęta najładniejsze i o pożądanej wydajności mlecznej. Zwracano uwagę przede wszystkim na cechy, które przyczyniały się do dłuższego życia zwierzęcia,

większej jego produkcyjności i zdrowotności.

W ten sposób powstały pierwsze metody oceny pokroju, które zaczęły odgrywać ważną rolę w doskonaleniu bydła.

Oczywiście na inne cechy zwracano uwagę przy doskonaleniu bydła mlecznego niż przy doskonaleniu bydła mleczno-mięsnego czy mięsnego.

Z

W Polsce pierwszy system oceny typu i budowy wprowadzono w 1935 r., Zarządze- niem Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych do Ustawy z roku 1934. Przewidywał on ocenę 100- punktową, gdzie ocena za głowę, szyję i rogi wynosiła 5 pkt., za przód 20 pkt., za środek tu- łowia 15 pkt., za zad 20 pkt., za kończyny i chód 10 pkt., za oznaki użytkowości 10 pkt., wygląd ogólny 20 pkt. Uzyskanie co najmniej 75 pkt.

było warunkiem wpisu do księgi głównej. Sys- tem ten został zmieniony z początkiem roku 1963 pod względem rozdziału punktów. W 1986 roku ocena pokroju uległa ponownej modyfikacji z chwilą, gdy Ministerstwo Rolnictwa i Gospo- darki Żywnościowej powołało zespół specjali- stów pod kierownictwem dr. K. Nahlika, któ- remu zleciło opracowanie nowego systemu oceny pokroju bydła. Zaowocowało to opraco- waniem systemu oceny pod nazwą „Zasady oceny pokroju bydła dla celów hodowlanych”, wydanych przez Instytut Zootechniki w 1989 roku. System ten był dla bydła o dwukierunko- wym użytkowaniu.

W latach osiemdziesiątych XX wieku na Zachodzie opracowano nowe metody oceny po- kroju. Zaczął się upowszechniać na świecie spo- sób oceny punktujący cechy budowy w skali od 1 do 9, które pokrywają się z ekstremami biolo- gicznymi, bez zwracania uwagi na fakt, jak bar- dzo budowa zbliżona jest do wzorca. Cechy te nazwano liniowymi; stanowią one obecnie pod- stawę szacowania wartości hodowlanej buhajów pod względem cech budowy i międzynarodowy język stosowany w ocenie pokroju. Taki sposób umożliwia ocenę wartości hodowlanej pod względem cech pokroju w oparciu o wieloce- chowy model metodą BLUP oraz dokonywania porównań między krajami.

Mianem cech liniowych określa się cechy, które:

- są linearne w skali liniowej, - są oceniane niezależnie, - są odziedziczalne,

- mają znaczenie ekonomiczne,

- są wyrażane w skali punktowej (jednostką jest punkt),

- wykazują zmienność w obrębie populacji.

Współczesna praca hodowlana opiera się o liczne źródła informacji związane z oceną warto- ści użytkowej i hodowlanej zwierząt. Oprócz stałej oceny wartości hodowlanej buhajów pod wzglę- dem cech mlecznych prowadzi się także ocenę pod względem cech pokroju. Wytworzenie przez

kolejne lata w Polsce stad jednostronnie mlecz- nych o dużym udziale krwi bydła holsztyńsko- fryzyjskiego spowodowało konieczność dalszego przekształcania systemu oceny pokroju, tak aby uwzględniał aktualne trendy w hodowli bydła mlecznego.

W tym celu w Instytucie Zootechniki pod kierunkiem prof. Jana Treli rozpoczęto w 1991 roku badania nad opracowaniem wzor- ców dla bydła mlecznego z uwzględnieniem spe- cyfiki rasowej oraz warunków środowiskowych.

Prowadzone w ramach tematu badania na popu- lacji około 6300 krów poprzez pomiary zoome- tryczne pozwoliły wykazać, że w kraju w bydle mlecznym czarno-białym mamy 4 typy pokro- jowe. Badania te posłużyły do rozpoczęcia prac pod kierunkiem mgr Bogdana Wojtulewicza, wi- cedyrektora Centralnej Stacji Hodowli Zwierząt, nad systemem oceny typu i budowy ras mlecz- nych, ze szczególnym uwzględnieniem pierwia- stek po buhajach testowych i ich rówieśnicach.

Powołano zatem Zespół 15 selekcjonerów pod nazwą G-15, który szkolono w kraju i za granicą.

W Zakładzie Doświadczalnym Instututu Zoote- chniki w Pawłowicach zorganizowano cykl spotkań i szkoleń, które prowadzili przedstawi- ciele Ministerstwa Rolnictwa (Piotr Jakubowski), CSHZ (Bogdan Wojtulewicz, Mieczysław Ro- bak, Dorota Krencik), Instytutu Zootechniki (Jan Trela, Ireneusz Dymarski) oraz PAN (Zygmunt Reklewski, Marek Łukaszewicz). Duży wkład w przybliżenie obowiązującej na świecie metody oceny pokroju miały również wykłady i ćwicze- nia praktyczne przeprowadzone przez gości za- granicznych: Hansa Wegera z Niemiec oraz Bruce’a Johnsona z Kanady.

Zespół G-15 od października 1995 roku rozpoczął wdrażanie oceny typu i budowy przy użyciu 16 cech określanych w punktach od 1 do 9 i jednej cechy mierzalnej. Wstępną wersję re- gulaminu, wzorowaną na systemach obowiązują- cych w Holandii i Niemczech, opracował Piotr Jakubowski. Do prac nad regulaminem oraz szkoleń zostali włączeni także: Marek Kar- wacki, Jerzy Grzybowski, Edward Tomasik oraz Andrzej Maciejewski, którzy mieli znaczący wpływ na powstanie pierwszego krajowego sys- temu oceny pokroju w Polsce, dostosowanego do wytycznych Światowej Federacji Bydła Holsz- tyńsko-Fryzyjskiego (WHFF). W roku 2004 re- gulamin został przez Instytut Zootechniki zmo-

dyfikowany i dostosowany do zmieniających się trendów w hodowli i ocenie pokroju.

Cel i ogólne zasady oceny

Ocena budowy i pokroju pierwiastek jest podstawą do szacowania wartości hodowlanej buhajów pod względem cech pokroju, natomiast ocena bujajów w wychowalniach wchodzi do oceny osobniczej buhaja przed rozpoczęciem użytkowania rozpłodowego. Ponadto, wyniki oceny budowy i pokroju wykorzystywane są do:

- doboru buhajów i układania planów koja- rzeń,

- doboru buhajów na ojców następnego poko- lenia,

- doboru krów na matki buhajów, - selekcji krów w stadach hodowlanych, - oceny pokroju bydła na wystawach hodowla-

nych,

- oceny pierwiastek w okresie od 15. do 180.

dnia po wycieleniu,

- oceny pierwiastek po buhajach testowych oraz ich rówieśnic.

Oceniane cechy pokroju wyraża się w skali 9-punktowej, gdzie skrajne noty są ekstremami biologicznymi. Maksymalna ocena ogólna budowy pierwiastki w I laktacji wynosi 89 pkt.

Wszystkie wybrane cechy budowy zwierzę- cia zostały wytypowane w oparciu o zalecenia mię- dzynarodowych organizacji ICAR i INTERBULL, których jesteśmy członkami. System oceny obejmuje następujące cechy:

- wysokość w krzyżu (wyrażona w cm), - obwód klatki piersiowej (wyrażony w cm), - głębokość tułowia,

- szerokość klatki piersiowej, - ustawienie zadu, szerokość zadu, - postawa nóg tylnych - widok z boku, - racice (wysokość piętki),

- zawieszenie przednie wymienia, - wysunięcie wymienia do przodu, - zawieszenie tylne wymienia, - więzadło środkowe wymienia, - położenie wymienia,

- szerokość wymienia, - ustawienie strzyków, - długość strzyków, - umięśnienie, - charakter mleczny.

Cechy, z wyjątkiem dwóch pierwszych, oceniane były w skali od 1 do 9 punktów, które to noty stały się jednocześnie ekstremami biolo- gicznymi. Dodatkowo, oprócz oceny poszcze-

gólnych cech pokroju zaznaczano występowanie podstawowych wad budowy. Wady te zostały podzielone na 6 grup: przodu, środkowej partii ciała, grzbietu, zadu, kończyn, wymienia. Nasi- lenie się danej wady jest punktowane w skali od 1 do 2 (1 – wada słabo widoczna, 2 – wada wy- raźnie zaznaczona). Wprowadzono system oceny ogólnej typu i budowy krowy mlecznej zacho- wując sumę 100 punktów.

Dla krowy mlecznej ustalono:

- kaliber do 15 pkt., - typ i budowę do 15 pkt., - nogi i racice do 20 pkt., - wymię do 50 pkt.,

- ocena ogólna (suma punktów).

Dla buhajów mlecznych:

- ogólny wygląd do 20 pkt., - kaliber do 20 pkt., - typ do 20 pkt.,

- nogi i racice do 20 pkt., - zad do 20 pkt.

Od 1.01.1996 r. oficjalnie zaczęła pra- cować grupa ludzi zajmujących się opisem typu i budowy bydła mlecznego, znana w kręgu ho- dowlanym pod roboczą nazwą G-15. Liczyła ona wtedy 16 osób, którym przypisano odpowiednie kody: od 001 do 016.

Skład zespołu:

001 - Mirosław Anaczkowski 002 - Mieczysław Kopiczko 003 - Marek Solarek*

004 - Sławomir Piejaś*

005 - Marian Stachyra* (1/2 etatu) 006 - Sławomir Rzążewski*

007 - Andrzej Baehr 008 - Andrzej Toroński*

009 - Paweł Serafin − biuro 010 - Piotr Wójcik (1/2 etatu) 011 - Piotr Kowol * (1/2 etatu) 012 - Leszek Materna*

013 - Czesław Kamiński*

014 - Grzegorz Przyjemski*

015 - Rafał Sieradzki 016 - Roman Januszewski*

017 - Eugeniusz Orzechowski¹ (od 1.01.1997)

1Obecny skład zespołu

Nad organizacją i charakterem pracy Grupy sprawował nadzór mgr Mieczysław Robak, od początku silnie związany z Grupą, później dr Dorota Krencik do chwili przejścia Grupy do Instytutu Zootechniki. Obecnie pracą Grupy kieruje prof. Jan Trela. Jej członkowie początkowo byli zatrudnieni w OSHZ, później w CSHZ, KCHZ i od 1.07.2002 r. − w Instytucie Zootechniki.

Skład osobowy Grupy w ciągu minionych 10 lat ulegał zmianom. Odeszli:

Rafał Sieradzki (1997), Paweł Serafin (1998), Andrzej Baehr i Piotr Wójcik (1999), Mieczysław Kopiczko (2002), Piotr Kowol i Marian Stachyra (od 2002 pozostają na pracach zleconych), Mirosław Anaczkowski (2004). Przybył: Eugeniusz Orzechowski (1997).……….

Obecnie oceną zajmuje się 11 osób, w tym 9 pełnoetatowych pracowników Instytutu Zootechniki, oceną rasy polskiej czerwonej (RP)

− 1 osoba na zlecenie i rasy simentalskiej (SM)

− 1 osoba na zlecenie. Podstawowym zadaniem selekcjonera jest niezależna i obiektywna ocena pierwiastek po buhajach testowych oraz ich ró- wieśnic wg dwóch obowiązujących regulami- nów: dla bydła rasy simentalskiej i pozostałych ras mlecznych.

Wraz ze zmianami osobowymi w grupie specjalistów następowały też stopniowe zmiany re- gulaminu oceny pokroju. Na początku roku 2000 zrezygnowano z pomiaru obwodu klatki piersio- wej, a następnie w marcu 2002 system oceny typu

i budowy uległ kolejnym, większym już zmianom.

W ocenie szczegółowej zrezygnowano z oceny wysunięcia wymienia do przodu oraz umięśnienia a wprowadzono cechę: postawa nóg tylnych – wi- dok z tyłu. Skala ocen pozostała jednak bez zmian (1 - 9 pkt.). Zmodyfikowano także system oceny ogólnej (kaliber) rozszerzając ją na kaliber i po- jemność. Zamiast not za ocenę ogólną wprowa- dzono wagi: kaliber i pojemność – 15%, typ i bu- dowa – 15%, nogi i racice – 20%, wymię – 50%.

Ocena każdej kategorii podobnie wyrażona jest w skali 50-100 pkt. Suma punktów czterech katego- rii, po uwzględnieniu wag stanowi ocenę ogólną krowy. Maksymalna ocena ogólna krowy w pierw- szej laktacji wynosi 89 pkt.………

Ocena ogólna (pkt) Interpretacja oceny

50-64 65-69 70-74 75-79 80-84 85-89 90 i więcej

niedostateczna (N) słaba (S) dostateczna (DS)

dość dobra (DD) dobra (DB) bardzo dobra (BD)

doskonała (E)

W przypadku stwierdzenia w budowie wymienia przynajmniej jednej z następujących wad: przystrzyk, strzyk dodatkowy drożny, wymię kozie, następuje dyskwalifikacja zwierzęcia. Podobnie jak dla krów, także dla buhajów wprowadzono wagi: ogólny wygląd -

20 pkt., kaliber i pojemność - 20 pkt., typ - 20 pkt., nogi i racice - 20 pkt., zad - 20 pkt. Ocena każdej kategorii jest wyrażona w skali od 50 do 100 pkt. Suma punktów pięciu kategorii po uwzględnieniu ich wag stanowi ocenę ogólną buhaja, którą interpretuje się następująco:

Ogólna cena (pkt.) Interpretacja oceny

50-69 70-74 75-79 80-84 85-89 90 i więcej

niedostateczna (N) dostateczna (DS) dość dobra (DD)

dobra (D) bardzo dobra (BD)

doskonała (E) Lista cech liniowych dla krów typu mlecznego

w Polsce:

1. Wysokość w krzyżu 2. Głębokość tułowia

3. Szerokość klatki piersiowej 4. Ustawienie zadu

5. Szerokość zadu

6. Postawa nóg tylnych – widok z boku 7. Racice (wysokość piętki)

8. Postawa nóg tylnych – widok z tyłu 9. Zawieszenie przednie wymienia 10. Zawieszenie tylne wymienia 11. Więzadło środkowe wymienia

12. Położenie wymienia 13. Szerokość wymienia

14. Ustawienie strzyków przednich 15. Długość strzyków przednich 16. Ustawienie strzyków tylnych 17. Charakter mleczny

W przypadku rasy simentalskiej oce- niamy wszystkie ww. cechy liniowe, z wyjąt- kiem charakteru mlecznego oraz dodatkowo 4 cechy uwzględniające specyfikę tej rasy, tj. ob- wód klatki piersiowej, grubość strzyków, umię- śnienie przodu oraz umięśnienie zadu.

1. Wysokość w krzyżu (wynik podaje się w cm)

2. Głębokość tułowia

1 5 9

płytki (1 pkt) głęboki (9 pkt)

3. Szerokość klatki piersiowej

1 5 9

wąska (1 pkt) szeroka (9 pkt)

4. Ustawienie zadu

1 5 9

1 ⁵ 9

uniesiony (1 pkt) spadzisty (9 pkt)

5. Szerokość zadu

1 5 9

wąski (1 pkt) szeroki (9 pkt) 6. Postawa tylnych nóg − widok z boku

1 5 9

pionowa (1 pkt) podsiebna (9 pkt)

7. Racice

1 5 9

niska (1 pkt) wysoka (9 pkt) 8. Postawa nóg tylnych − widok z tyłu

1 5 9

iksowate (1 pkt) równoległe (9 pkt)

9. Zawieszenie przednie wymienia

5 9 1

luźne (1 pkt) mocne (9 pkt) 10. Zawieszenie tylne wymienia

1 5 9

niskie (1 pkt) wysokie (9 pkt)

11. Więzadło środkowe wymienia

5 9

1

słabe (1 pkt) mocne (9 pkt) 12. Położenie wymienia

5 9 1

niskie (1 pkt) wysokie (9 pkt)

13. Szerokość wymienia

1 5 9

wąskie (1 pkt) szerokie (9 pkt)

14. Ustawienie strzyków tylnych

zewnętrzne (1 pkt) wewnętrzne (9 pkt)

15. Ustawienie strzyków przednich

1 5 9

zewnętrzne (1pkt) wewnętrzne (9 pkt)

16. Długość strzyków

1 5 9

krótkie (1 pkt) długie (9 pkt) 17. Charakter mleczny

ordynarny (1 pkt) szlachetny (9 pkt)

Podobny system stworzono dla rasy si- mentalskiej, użytkowanej w typie kombinowa- nym, jednak ze względu na dwukierunkowy typ użytkowy został on rozszerzony o dodatkowe ce- chy budowy:

- Obwód klatki piersiowej (mierzony w cm), - Długość strzyków przednich,

- Grubość strzyków, - Umięśnienie przodu, - Umięśnienie zadu.

W ocenie ogólnej dodatkowo wprowa-

dzono ocenę umięśnienia, tym samy powodując zmianę wag dla poszczególnych ocen: kaliber - 20%, typ i budowa - 15%, nogi i racice - 10%, wymię - 30%, umięśnienie - 25%. Podczas do- konywania oceny pokroju specjalista może zdys- kwalifikować krowę ze względu na wymię w przypadku stwierdzenia w jego budowie przy- najmniej jednej z następujących wad: przystrzyk, strzyk dodatkowy drożny, wymię kozie.

Od 1996 r. do końca 2005 ocena po- kroju prowadzona jest dla bydła czarno-bia-

łego, czerwono-białego, polskiego czerwonego i simentalskiego. Zasady oceny, jak zaprezen- towano powyżej, ulegały nieznacznym zmianom, jednak sposób jej dokonywania i gromadzenia danych przeszedł rewolucyjne zmiany. Począt- kowo specjaliści dokonywali oceny na specjal- nych arkuszach, na których nanosili wyniki oceny.

Od lipca 2002 r. specjaliści ds. oceny typu i budowy pracują w Instytucie Zootechniki w Balicach. Instytut wyposażył Grupę w profe- sjonalny sprzęt do prowadzenia oceny pokroju w postaci przenośnych komputerów PSION (wyposażonych w czytnik kodów paskowych, który umożliwia odczytanie numeru zwierzęcia bezpośrednio z kolczyka) do wprowadzania oceny, drukarki termiczne oraz osobiste kompu- tery (laptopy). Instytut Zootechniki, wspólnie z firmą informatyczną AXED w Poznaniu, opra- cował oprogramowanie umożliwiające wprowa- dzanie i przetwarzanie danych – KLASYFIK.

W ten sposób noty za ocenę poszczególnych cech pokroju pierwiastek są bezpośrednio wpro- wadzane do systemu KLASYFIK u hodowcy na przenośny system gromadzenia danych – PSION.

Dane zgromadzone w PSIONIE grupowane są w pliki. W takiej postaci przekazywane są za po- mocą odpowiedniego oprogramowania do stacji roboczej (przy bezpośrednim połączeniu z kom- puterem), a następnie przesyłane przez Internet do centralnej bazy danych w Instytucie Zootech- niki (do systemu SIROB G-15). Jednocześnie,

informacje te są przesyłane do sytemu SYMLEK (ZETO w Olsztynie). Instytut Zootechniki gro- madzi całoroczne informacje z oceny pokroju pierwiastek, krów i buhajów, następnie przeka- zuje je do szacowania wartości hodowlanej bydła pod względem cech pokroju.

Dwa razy do roku zgromadzone dane o ocenie typu i budowy bydła mlecznego, uzupełnione o informacje rodowodowe z tego systemu, przesyłane są z ZETO w Olsztynie do Instytutu Zootechniki w celu włączenia ich do szacowania wartości hodowlanej buhajów pod względem cech pokroju w oparciu o wieloce- chowy model BLUP. Wspólne opracowanie, w którym biorą udział: Krajowe Centrum Ho- dowli Zwierząt, Katedra Genetyki i Metod Do- skonalenia Zwierząt AR w Krakowie i Instytut Zootechniki, jest wydawane jako publikacja dwa razy do roku przez IZ.

Na podstawie publikowanych wyników Stacje Unasieniania mogą opracowywać katalogi i udzielać pełnych informacji odnośnie buhajów użytkowanych w rozrodzie. Jednocześnie, skrócony został czas oczekiwania hodowcy na wyniki oceny, a tym samym istnieje możliwość we wczesnym stadium produkcji krowy prowa- dzić odpowiednią selekcję i dobór do kojarzeń.

Informacje o ocenie typu i budowy krów mlecz- nych przesyłane są także do systemów zawiadu- jących programami zarządzającymi fermami mlecznymi - system OBORA.………

PSION Workabout

W rasie czarno-białej nastąpił znaczący wzrost ocenianych pierwiastek z 23 433 szt.

w 1996 r. do 40 001 szt. w 2005. Oceniana rasa stanowiła 92,12% ogółu pierwiastek poddanych ocenie typu i budowy (tab.1). W rasie czerwono- białej ocenione pierwiastki stanowiły 6,62%

ocenianych sztuk, jednak liczba ich w ostatnich latach nieznacznie zmalała. Niepokoi także fakt zmniejszania się liczby pierwiastek ocenionych w rasie polskiej czerwonej. Sukcesywnie wzrasta

nionych pierwiastek w rasie simentalskiej.

Dodatkowo, specjaliści z grupy G-15 oceniali kandydatki na matki buhajów, matki buhajów oraz brali udział w selekcjach buhajów w wychowalniach (tab. 2). W wyniku prze- szkolenia własnych selekcjonerów organizacje hodowlane we własnym zakresie dokonują oceny typu i pokroju. Natomiast selekcjonerzy z Grupy G-15 w dalszym ciągu biorą aktywny udział w ocenie zwierząt na wystawach hodowlanych.

Tabela 1. Ocena pokroju pierwiastek w poszczególnych latach Table 1. Evaluation of first calver conformation by year

Liczba ocenionych krów wg rasy* - No. of cows evaluated by breed*

Rok

Year czarno – biała Black-and

White

czerwono – biała

Red-and White polska czerwona

Polish Red simental

Simmental razem rocznie total per year

1996 23433 2168 183 183 25967

1997 28694 2646 154 351 31675

1998 28524 2684 135 330 31673

1999 30190 2270 125 239 32824

2000 30748 2754 106 353 33961

2001 32476 2465 96 261 35298

2002 37697 2661 105 376 40839

2003 39263 2349 71 405 42088

2004 40281 1903 78 483 42745

2005 40001 1899 65 445 42410

Razem 331307 23799 1118 3426 359650

% 92,12 6,62 0,31 0,95 100,00

*Nazewnictwo ras jeszcze wg dotychczasowego określania.

*Breed names according to previous nomenclature.

Tabela 2. Skala oceny pokroju krów i buhajów w poszczególnych latach Table 2. Scale of coe and bull conformation evaluation by year

Liczba ocenionych sztuk – No. of animals evaluated Rok

Year kandydatki i matki buhajów

candidates and mothers of bulls

buhaje w wychowalniach bulls in rearing houses

1996 brak danych - no data brak danych - no data

1997 1613 425

1998 600 349

1999 2110 295

2000 1010 179

2001 183 192

2002 147 106

2003 169 123

2004 54 86

2005 0 29

W celu podnoszenia swoich kwalifikacji i ujednolicenia sposobu oceny Grupa G-15 od- bywała systematyczne szkolenia w kraju i za granicą. Szkolenia krajowe mają na celu ujedno- licenie oceny pomiędzy klasyfikatorami oraz analizę statystyczną ocen każdego klasyfikatora;

organizowane są 2-3 razy w roku. Miejscem spotkań były następujące miejscowości, w których znajdują się czołowe obory: Pawłowice, Kobylniki, Polanowice, Polanica, Nowielice, Parzniew, Bratoszewice, Raba Wyżna, Stare Bogaczowice, Lubiń, Osięciny, Głogówek, Iwno, Końskowola,

Rawa Mazowiecka, Osiek, Dłoń, Olecko, Dobrzyniewo, Lubiana, Kołbacz, Łebcz, Odrowąż, Ciechanowiec, Rzędziany, Raszowa oraz Balice.

Wyjazdy szkoleniowe zagraniczne całej grupy są okazją do porównania oceny i dyskusji z klasyfikatorami z innych krajów.

Wspólny trening jest też elementem prowadzącym do ujednolicania sposobu oceny w skali Europy. Grupa była na szkoleniach w następujących krajach: Holandia (1997), Niemcy, Włochy (1999), Czechy (2000), Belgia (2004), Niemcy (2005, 2006).……….

Tabela 3. Liczba obór, w których oceniali pokrój pierwiastek specjaliści w latach 1996-2003 Table . 3. Table 3. Number of herds in which experts evaluated first calver conformation in 1996-2003

Rok -Year Kod specjalisty

Code of expert 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 1 287 355 406 410 492 584 833 793 405 --- 2 298 272 307 298 434 450 *--- --- --- --- 3 221 254 262 243 346 564 716 864 870 903 4 132 128 155 139 318 357 564 998 771 820 5 36 61 55 210 232 268 400 404 364 357 6 512 699 608 550 680 623 1000 963 976 1084 7 147 134 111 76 13 *--- --- --- --- --- 8 182 166 130 231 381 478 791 738 853 884 9 94 89 *--- --- --- --- --- --- 195 --- 10 138 197 212 69 --- --- --- --- --- --- 11 58 87 144 153 312 188 273 337 352 302 12 118 119 158 141 226 256 551 579 837 903 13 118 128 148 218 244 260 587 562 527 664

14 11 48 104 132 347 285 322 725

15 87 66 11 *--- --- --- --- --- --- --- 16 277 276 291 309 271 297 376 649 646 621 17 --- 311 406 527 648 706 842 924 1197 1137 Razem

Total 2705 3342 3415 3622 4701 5095 8096 7280 8309 8400

* Oceniający zakończył swoją działalność.

* Tester has wound up his activities.

Średnio na jednego etatowego pracownika (9 osób) przypadło w 2005 roku 860 odwiedzin w oborach, przy rozpiętości od 621 do 1138 odwiedzin. Nastąpił znaczący wzrost ilości odwiedzin w ciągu roku z 2705 w 1996 do 8400 w 2002 (prawie o 300%).…

………..

W 1986 roku z inicjatywy Europejskiej Federacji Bydła Holsztyńsko-Fryzyjskiego (Eu- ropean Holstein Friesian Confederation - EHFC) powstała grupa robocza, której zadaniem było ujednolicenie i harmonizacja systemów oceny pokroju. W 1988 roku World Holstein Friesian Federation (WHFF) przyjęła program ujednoli- cania zaproponowany przez EHFC. Głównym celem było przygotowanie zaleceń prowadzą- cych do ujednolicenia oceny. W tym celu organi- zowane są warsztaty dla głównych klasyfikato- rów krajowych. W ubiegłym roku WHFF zorga- nizowała w Holandii już VII Światowe Warsz- taty Klasyfikatorów, w których uczestniczyli przedstawiciele z 26 krajów. Stałe ujednolicanie i doskonalenie sposobu oceny w różnych popula- cjach bydła holsztyńsko-fryzyjskiego to podsta- wowy cel tych warsztatów. Tu określa się grupę cech tzw. standardowych (nazwa cechy, defini- cja), które powinny znaleźć się w krajowych systemach oceny pokroju, umożliwiając jedno- cześnie porównania międzynarodowe, ponieważ

są oceniane we wszystkich krajach w podobny sposób. Początkowo było ich 13, a obecnie jest 16 − wszystkie są oceniane w naszym kraju. Li- sta cech standardowych nie jest zamknięta.

Względy ekonomiczne oraz nowe technologie produkcyjne wymagają prowadzenia oceny no- wych cech, które pozwolą na dłuższe i efektyw- niejsze użytkowanie zwierząt. Kolejną cechą, która prawdopodobnie dołączy do listy cech standardowych jest lokomocja.

Mając na uwadze unifikację systemów oceny pokroju przedstawiciele Grupy biorą od 1998 r. czynny udział w światowych /Ś/

i europejskich /E/ warsztatach klasyfikatorów:

Niemcy /E/ (1998), Hiszpania /Ś/ (1999), Węgry, Austria /E/ (2002), Kanada /Ś/ (2003), Portugalia /E/ (2004), Holandia /Ś/ (2005).

Poza tym, organizowane są europejskie warsztaty sędziowskie, na których również od kilku lat jesteśmy obecni. Warsztaty prowadzące do harmonizacji i ujednolicania pracy sędziów bydła mlecznego były organizowane m. in.

w Anglii, Francji, Portugalii, Danii, a w 2006 r. − w Szwajcarii podczas EXPO BULLE 2006.

Przeniesienie zasad sędziowania oraz procedur ringowych (przyjętych w Europie za standard) na pokazy organizowane w Polsce prowadzi do stałej poprawy poziomu i jakości wystaw zwie- rząt hodowlanych w naszym kraju.

Szkolenie kadr selekcjonerskich KCHZ przez kilka ostatnich lat (z udziałem G-15) do- prowadziło do dużej unifikacji oceny pokroju w Polsce. Na północy czy południu kraju krowa oceniana jest podobnie, wg tych samych kryteriów.

Gdy w 1996 r. G-15 zaczęła pracę, prawdopodobnie nie wszyscy, którzy byli wtedy związani z hodowlą, zdawali sobie sprawę, jak ważną rolę pełnią Ci ludzie. Część osób nie wierzyła, że utworzona grupa o zasięgu ogólnokrajowym przetrwa dłużej niż rok, może dwa. Udział G-15 (poza oceną pierwiastek) w komisjach wyceny na wystawach, w wyborze matek buhajów, buhajków w wychowalniach był czymś nowym, co zmieniło dotychczasowe stereotypy. Niezrozumiałe decyzje, eliminujące buhaja lub krowę z hodowli, dziś odnoszą skutek. Dlatego, tak ważna jest wiarygodność

w ocenie cech pokroju.

Dzisiaj każdy podmiot zajmujący się dystrybucją nasienia zmuszony jest przedstawić dużo szersze informacje o swoim towarze aniżeli wcześniej. Nie ma katalogu z ofertą buhajów bez oceny jego córek, opisującej budowę i pokrój przedstawione graficznie. Dzięki temu, można teraz przedstawić dokładną analizę eksterieru, jaką przekazuje każdy rozpłodnik i wybrać naj- odpowiedniejszego pod względem pokroju ojca naszych przyszłych krów. Nie tylko potencjał produkcyjny, ale również cechy pokroju wpły- wające na długowieczność i zdrowie decydują o opłacalności produkcji. Dobór może spowodo- wać, że potomstwo odziedziczy zalety a nie wady. Trzeba pamiętać jednak, że nawet najlep- szy buhaj będzie posiadał także słabsze córki, co wynika z prawa dziedziczenia.

Należy się zastanowić, co jest ważniej- sze: mleko czy zdrowie? Najwłaściwsze wydaje się połączenie tych dwóch elementów. Właściwy typ i budowa krowy wspomaga jej produkcję, sprzyja zwiększeniu zdrowotności i długowiecz- ności. Wysoko wydajna krowa posiada zna- komite wymię oraz mocne nogi i racice, czyli to, czego oczekuje od niej hodowca i producent mleka.

O ogromie pracy Zespołu świadczy fakt, że w ciągu tych 10 lat oceniono ponad 359 000 pierwiastek. Nie byłoby to możliwe bez zaanga- żowania selekcjonerów w pracę terenową, a także bez wyposażenia Grupy w najnowsze zdobycze elektroniki obliczeniowej.

Należy pamiętać, że ocena budowy i po- kroju jest ważnym narzędziem w pracy hodow- lanej, ponieważ dostarcza dodatkowych informa- cji o zwierzęciu, jego predyspozycji do większej produkcyjności, długowieczności, a także o ko- rzystnych zmianach w sylwetce zwierząt w każ- dym pokoleniu. Cechy pokroju nie są bezpośred- nio związane z wydajnością mleczną krów, jed- nak ich pośredni wpływ został stwierdzony.

Zwierzę o poprawnej budowie nóg i zadu znacz- nie dłużej jest użytkowane w stadzie, tym samym zmniejsza się stopień brakowania. Prawidłowo zbudowane i pojemne wymię oraz właściwe jego zawieszenie to możliwość większej produkcji mleka, a także mniejszego ryzyka powstawania urazów i występowania chorób wymienia;

ułatwia także mechaniczny sposób pozyskiwania mleka.

Wieloletnia działalność Grupy G-15 zo- stała podsumowana 7 lutego 2006 roku w Balicach w sesji naukowej pt. „Znaczenie prac hodowlanych w doskonaleniu zwierząt". Osiągnięcia Grupy przedstawiono w wykładach wygłoszonych na Se-

sji. Znaczącym akcentem tych uroczystości było odznaczenie wszystkich obecnych selekcjonerów odznaką „Zasłużony dla Rolnictwa", którą wręczyła przedstawicielka Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, dr Ela Sawicka (patrz str. 72).…….

EVALUATION OF TYPE AND CONFORMATION OF DAIRY FIRST CALVERS – ORIGINS OF THE TESTING SYSTEM

Summary

In 1991, studies aimed at developing dairy cattle standards with regard to breed specificity and environmental conditions were begun at the National Research Institute of Animal Production under the direction of Prof. Jan Trela. These studies were used as a basis for work initiated by Bogdan Wojtulewicz (Central Animal Breeding Office) on the system of testing dairy breeds for type and conformation, with regard to first calvers derived from test sires and their age mates. The G-15 Team was established and its members were trained in Poland and abroad. From October 1995, the G-15 Team started to implement the evaluation of type and conformation of dairy cattle using 16 traits (scored on a scale of 1 to 9) and one measurable trait.

From 1996 to the end of 2005, Black-and-White, Red-and-White, Polish Red and Simmental cattle were evaluated for conformation. The Team is managed by Prof. Jan Trela at the National Research Institute of Animal Production. Twice a year, data are collected on the type and conformation of dairy cattle. Together with pedigree data, they are published by the National Research Institute of Animal Production in Kraków.

Fot. w artykule – Jan Trela