Cyclus Jubilaei Judaici ex Lev. XXV, 10-11 expositus cum ad jubilaei semisaecularis ab aedificii scholastici dedictatione tertii celebrationem d. XXVII Novemb. a. MDCCXLIX. Felici, faxit Deus! Sidere instituendam [...]

(1)

C Y C T V S

J V B I L J i l J V D A I C I

EXT L E V . X X V , i o , I I . E X P O S I T V S ,

c v m Ad

J V B I L & 1 S E M l S / E C V L A R l S

A B

SCHOLASTICI

D E D I C A T I O N E

T E R T I I

C E L E B R A T I O N E M ,

r' *

D. X X V I I . N O V E M B . A. M D C C X L IX . F E L I C I , F A X I T D E V S ! S I D E R E

I N S T I T V E N D A M ,

P E R M A G N I F I C O S E T A M P L I S S I M O S

REIPVBLIC^ ELBINGENSIS

STATORES,

_^ _^ C ^ T E R O S C T V E

PATRON O S, FA V T O R ES, AMICOS

H O N O R A T I S S I M O S E T S P E C T A T I S S I M O S

O F F I C I O S E AC B E N IG N E I N V I T A R E T

JO A N N ES LANGIVS.

GYMN. R EC T . P. P. ET BIBL.

E L B I N G & , S T A N N O P R E V S S I A N O .

(2)

. \

.

‘

-

■

I ■■ >'

L

'i v

• - '

i

(3)

F

elix tandem, fauftum & exoptatum illud affulfit tempus fidusque, quod natalem Gymnafii patrii centefimum & quinquagefimum h. e. tertium a dedicatione novi aedificii fcholaftici jubilaeum femifaeculare, quae D E I eft mifericordia! fecum ducit: fidus, quod omnium fuo fplendore afficit animos, nec an- guftis includi debet limitibus; tempus, quod pauciores ex nobis viderunt & vi furi funt in pofterum, quodque eo majori laetitia tranfigendum eft, quo propius ad cyclum jubilaei judaici accedit.

Quinquagefimum enim quemque annum, florento adhuc Judae

orum Theocratia, jubilaeum fuifle falutatum, ex divina patet inftitutione, quam Mofes, fideliflimus oeconomiae V . T . tninifter, populo ifraelitico l.c. hac ratione exponit: HJttf Djttf Dis* DHlit f l p )

& fanSiificabis annum quinquaginta annorum, h. e. quinquagefimum;

quibus verfu fequenti addit: ppftn njttf rOtt/ N P jubiU us ip fi annus quinquagefimus erit vobis. Quae verba quamvis omni gaudeant perfpicuitate, a Chronologis tamen & Philologis fub incudem vocata, a dubiae & incertae explicationis cenfura liberari non potuerunt. Nam cum alii in fabbathicis & jubilaeis numeran

dis, initium ftatim a primo poft jubilaeum anno faciant, ut nun

quam idem & jubilaeus <Sc fabbathicus fit annus, fed feptimum

l quemque flve ultimum fabbathismum femper excipiat jubilaeus;

V Cunaeo a) tamen, aliisque eruditorum a Meyero b) & Pfeiffero c)

"recenfitis, ab anno jubilceo calculum ducere, eumque primum kifimul primi fabbathici appellitare annum placuit.

)( 2 Qua

a) de republ. Hebr. L . I. c. 6 .

,b) in tr. de temp. & feft. diebus Hebr. c. XVIII. 0. 5 . c) in dnb. vex, Ccnt. II, L. XIV. Qu. II. p. 3 1 1 . 3 1 2 .

(4)

Qua vero ratione non quinquagefimum quemque fed quadra- gefimum nonum annum jubilaeum elle apparet. Cujus quidem fen- tentiae fe&atores afylum libi invenifTe credunt in feptenario numero, quem in conftituendis fandis diebus juxta ac annis facratum voluit D E V S . Aft fciant hi myftici calculi admiratores, legislatorem ficut feptimum quemque, non vero fepties feptimum diem, itan ecu nd e- quinquagefimum annum, fed feptimum quemque inquietis fuae me

moriam otiofum & facrum in jubilaeo fanciendo voluiile. Quibus fuam ut opponeret fententiam Petavius, annorum fabbathicorum rationes turbari ftatuit, (1 quinquagefimum admittimus: quippe fi fepties feptem annis demum finitis jubilaeus fequeretur, qui ad cal

culum annorum fabbathicorum fecundus eilet, exifteret demum primus. Verum enim vero ex diligenti legis confideratione facile co n flat, D E V M non (impliciter feptimum quemque annum, fed eum, qui a primo agriculturae anno feptimus eft, dwftinaflefabbathi- cum. Interim Cunaeo 1. c. non modo pro miraculo e ft, D E V M ex copia anni cujuslibetfexti, feptimo fine femente ac mede omni

um rerum abundantiam paravifle, fed memorabilius adhuc videtur portentu m , fi annona unius anni quatuor annis, fexto fc. in quo m etitu r, feptimo utut fabbathico, jubilaeo & denique primo poft jubilaeum, cui meflem aeftas demum prom ittit, fufficere debuiilet.

Aft quem fugit, eam in D E O etfe vim atque potentiam, ut triennio vel quadriennio otiofo pari negotio atque cura ac biennio confu- lere poffit, curam gerens, ne populo ifraelitico famem pareret fabbathici & jubilaei annorum quies.

Sed quid eft, cur hisce moramur dubiis, dum ipfa S. S. omni tefte m ajor, fcrupulum, quem fruftra in fcirpo quaerunt eruditi, haefitantium animis evellit. N on ne haec plus una vice, diftin&isque vocibus, imo addito n emphatico f. demonftrativo quinquagefimi anni exprefTam facit m entionem? N on n e haec a quadragefimo _ no no i. e. fabbathico quinquagefimum expreffis diftingvit v e r b i s ,#

indicatura, numeratis quadraginta novem annis numerandum efle demum quinquagefimum h. e. jubilaeum? N onne ipfa ecclefia ju- daica, cui hic jubilandi mos concreditus fu it, quid de termino ac tempore jubilaei fentiendum fit, evidentiffimum exhibet teftimo-

nium?

(5)

nium? Praeter Gemariftas enim paucos, annum quinquagefimum ^ 0 . magna confenfione propugnant fere omnes. Nam alios inter, ut Jofephum d) & Philonem e) filentiipeplo involvam, R. Sal. Jarchi, ut Buckius audor eft: f ) faciet, in quit, feptem annos continuos fabbathicos & jubilaeum poft eos. E t quid quaefo evidentius eft, quam fi idem pergit: cum eft jubilaeum, duo anni fancH inveniun

tur, fequentes alter alterum confeftim , annus nempe X L I X fabbathicus & L jubilaeus.

Sicuti veio ante Mofis tempora jubilaeorum altum apud Ebraeos fuit filentium, ita ab illis non ad alias modo graecas italasque gentes, fed in chriftianam quoque ecclefiam horum folemnia promanarunt.

Etfl non unus omnium in celebrandis jubilaeis terminus fuit finisque. Ifacidae enim ex inftitutione mofaica fundos, venditione aliorum juris fa&os, ad avitos pofTefiores, hominemque paupertate in fervitutem reda&um, ad fuam quemque tribum & familiam mitte

bant, imo agris a cultura quiefcentibus fuum velut fabbathum agere concedebant, adumbraturi partim plenam omnium reftitutionem, per Chriftum piis certo expe&andam, partim gloriofam aeterni Sab- bathi in coelis agendi quietem ;g) Chriftiani vero in feftivitate jubi- Icea pro infignibus beneficiis vel in ecclefiam vel patriam vel femet aliosque collatis, fummas quas poliunt D E O agunt gratias, h)

Quodii porro terminum folemniorum jubilaei fpecles, ad centefimum plerumque annum quemque ea devolvunt ex chriftianis eruditi, faecularem cum jubilaeo ar&illime conjungentes. Gujus rei

& confvetudo & experientia optima eft magiftra. Quem enim fugit, tria illa eccleliae noftrae jubilaea, quorum primum in memo

riam reformationis per Lutherum fa&ae A. M D C C X V I I. d. X X X I . 061. i ) alterum in recordationem A. C. Carolo V . glor. memoriae

)(5 exhi-

d) in ani. jud. L. III. c. IX. p. 9 6 . c) in lib. QiXx&pumiotq. p. 7 0 4 . f ) in dijf. de anno bebr. jub. c. IV. 0. 2 . g) vid. Dietericus in antiqu. V. T. p. 2 2 0 . h) conf. Melleri dijf. de jubiUo Lutheranorum, c. V.

j) vid. Wieglebs hifiorie iw reformation Lutheri & Ludwigs univerfal hifiorie in frppL p. 97.

(6)

exhibitae*, A. M D C C X X X . d. X X V . Jun. k) in omnibus Saxoniae aliisque Germaniae provinciis celebrata funt; tertium autem in commemorationem pacis religiofae f. transactionis paffavienfis ficuti fseculo praeterito, 1) ita A. M D C C L V adhue celebrandum inftat, cyclum centum annorum requirere. Quibus plura adnumerari pof- funt alia, uti funt jubilaea archontica, cujus generis auguftiffima regnum Daniae ob delatam A. M C C C C X L 1 X in domum Oldenbur- gicam regiam dignitatem d. X X V I I I . menfis praeteriti multo laetiti

arum concentu transegille, fama d ocu it; civica, qualia Elbinga noftra in memoriam natalium fuorum A. M D C C X X X V I I . d.

X X V I I I . Nov. celebravit m ); academica* quae A. M D C C X L I V in honorem Alberti Sereniffimi PrufTorum Ducis, Fundatoris fui, alma inftituit Pregelana n ); illa artis inventae typographicae, de quibus Mufa elbingenfis A. M D C C X L . d. X X I V . Nov. verba fe c it o ) , multaque alia calculum centum annorum defiderantia.

Aft cum pauciffimi mortalium ob naturae humanae brevitatem fugamque centefimum vitae annum vix aen e vix quidem attingant, aequum omnino & fas eft, ut & jubilaea chriftianorum ad cyclum aetatis in origine, primaque eorum inftitutione quaerendum redu

cantur. H inc non modo genethliaca, nicetica, gamica p), illa pro- feffionis cujusdam vel ecclefiafticae q) vel academicae r) vel fchola- fticae s) aliaque periodo quinquaginta annorum abfoluta, magno omnium applaufu celebrari folent, fed quid vetat, beneficii quoque

divini,

L ) conf. Cappens 2 3o f c ^ r c ib u n g b e $ c v ffc tl confejf.ons Add. Coler i Supplementi &U bfV flUStTkfofUMl theol. Bibi.

I) vid. j o . G. Schlederus in Theatri europ, contln. fept. de A. 1 65 I ad 1 6 5 8 * m) vid. b. Seyleri aulas eucharifticus In mem. V. ab urbe regia Elbinga condita fu tili.

n) qua occafione prodiit Summe Vc-n. D. Artioldti hiJlorietiX Vniverjittf, o) vid. Seyleri atlus evehar, in mem. III. ab Iw j. Typogr. jubild.

p) qua: G. Fr. Adolphi, Pajlor Gralowenfis t j f dioecefeos Landsbergenfis Senior cum ux$r%

fu a, Anna Elif. 3x t d ) f | t c i g i t l, d. X. Sept. a. c. celebraffe legimus ( IU hamb. correft, n. 1 5 2 .a rt. 23erIilU d. XX. Sept.

q) conf. Gxtz.il Theologus femif&cularis & Bl/tmius in jublUo Theologorum emeritorum, Add. ©rofiVnS hi/i. lex. epemg. ^tobel^ricfttT.

r) conf. M. J o . Joach. t»cr ac<idfmi\d)Cn fjubclfc^cr m

.f>m n SkidN gv. t)on 3)ianfeufe(.

5) vid. v m Seelen hiftori& jubil&orum fcholafllcorum fpecimen in A ft. fchol. T. III. P.

P- 285-

(7)

divini, in aedificii noftri fcholaftici quinquaginta abhinc ultra faecu- lum annis fafta dedicationc confpicui memoriam recolere, eamque non ftatuis marmoreis, titulis & infcriptionibus, quae ab omnibus legi poflunt, fed pia recordatione reddere clariorem.

Id quod omnino ab omnibus, quibus res fcholaftica demandata f u it, probe obfervatum fuilTe, relatum legimus. J O . enim M Y - L I V S , ipfo dedicationis anno, qui fuit nonagefimus nonus fseculi fexti d. X X V . Nov. coetum Docentium difcentiumque fermone panegyrico de nova fcbola elbingenfi habito, typisque poftea expreffo, in novum introduxit aedificium; quinquaginta autem poft eodem d ie M IC H A E L , J O . M Y L II filius» felix & fp artae & virtutum pater

narum harres, oratione fua de pr^cipuis duobus civitatum ornamentis t), occafione Pf. C X X I I . quocum anniverfariam Encaeniorum Scholas feftivitatem aufpicari Majorum juOlt au&oritas, aedificii confervationem effufa in laudes D EI laetitia piaque exultatione coelo ulterius commendavit. Et quem fugit, M. JO . S A R T O R i V M , R ed . quon

dam vigilantiiTimum poft decurfum iterum quinquaginta annorum, fc. M D C IC . d. X X V I . Nov. quo Conflantinum Magnum in Sigismundo Augujio redivivum fpe£hbili Auditorum coronae contemplandum dedit, publica inter jubila idemfeciile. Quidni ergo & nobis incum

bere omni jure ac opera putemus, qui ter quinquagefimalem Gymnafii natalem feliciter fuperavimus, exemplo Majorum liberales Scholae Fundatores ac Confervatores dignis condecorare encomiis, florem- que huic & laetiora fubinde pie apprecari incrementa.

Nulla fane temporum injuria, nullum ingrati animi crimen m ag n ificaB R A U N IO R V M , I S E N D O R F IO R V M , S P R E N G E L I O - R V M , W I D E R O R V M delebit nomi na, quorum aufpiciis aedifi

cium fcholafticum recens editum & fplendide exornatum lucem fuam primum vidit & quibus quafi Nutricibus educatum fuccrevit.

Sed nec minori laude digni funt habendi, quorum lub patrocinio ifr eodem vigore ac flore in hunc usque diem confervatum ftat vigetque, ut pro rerum humanarum conditione ftare ac vigere poteft. Quare tantis fub Patronis, excubias pro Gymnafii incolu-

mnitate

t) qua: wter Myliana in Bibi. G ymi. in mfeto legitur.

(8)

mnitate agentibus, Seminarium patrium, lue quidem peftifera, omnia devaftante, & milite qvondam extraneo in illc difpofito, aliisque caufis triftiflimis premi & aliqua ratione obfcurari, non vero opprimi potuit & deleri penitus. Cui vero inprimis hanc Athencei drufici confervationem debemus, cum totas civitates atque regna, omiffo dignitatis fplendore, interire videamus ? nemini, nili D E O , foculorum conditori, rerumque omnium ftatori. H V I C omnino pro concefla & confervata Patriae litterarum fede, plane incompa

rabili Civitatis thefauro, grates funt perfolvendse publicas. Beatus vero eft populus, qui fcit jubilationem !

Adefte igitur S. R. M A J E S T .P O L . I L L V S T R I S B V R G G R A - B I E , S E N A T V S P R y ^ SE S, P R ^ C O N S V L E S , C O N SV L.ES, M A G N I F I C I , G E N E R O S I , M A X IM Eque S T R E N V I , de patria / E T E R N V M M E R I T I & S V B M IS S O P I E T A T I S A F F E C T V D E V E N E R A N D I ; adefte E X P E R I E N T I S S I M I , PL. R E V E R E N D I , C L A R I S S I M I , P R ^ N O B I L E S , N O B I L E S , S P E C T A B I L E S , H U M A N ISSIM Iqu e L I T T E R A R V M A M A T O R E S ac F A V T O - R E S ; adefte inquam & non folum grates accipite fubje$iflimas, quas pro cura, favore & benevolentia V E S T R A in Gymnadum hucdum collata, V O B I S perfoluturae funt Mufae, fed Seminarium quoq; V E S T R V M , pretiofiffimum Civitatis x.eipij\iov, tutelae divinas ulterius commendare, & pro felicitate, perenniq; ipfius flore ardwii- tiflima nobiscum craftina luce nuncupare vota, haud dedignemini.

Praeibit V O B I S hoc in graviflimo negotio rhetor publice c o n - ftitutus, florem civitatum a fcholarum confervatione dependere» paucis expoliturus, cui nihil seque prius nihilque pofterius in voris eft ac defideriis, quam aureum illud Mofis, totiusque populi ifraelitici effatum u ) : O Jeh ova, integrum ferva puteum , quem foderunt Principes & paraverunt Duces populi in datore legis & in ba

culis fuis!

u) Num. XXI, ig .

Pubi. d. X X V I . Nov. A. P. C. N. M D C C X L I X .

&

(9)

G Y

€ £ 2 B 2 f 6

DOltt

N A S I O

_Ut

E L B I N G

**fret* i ; o § | e t ) < !i c f j f m ^ S § e t ) C**

*>on ©■fcauung

bf$

anfdjnlicfjen © c ju ^ e M u te ^

® e r S o m & n e r *

JO . LEONHARD W ^ c h t e r ncbff Deu Qibgeorbnc^ti ber ubrigen Vir. ciafTcn tctriff fommct t»ie s. t . refp. uub £oc&g«&rtcftcn 3itin>cfent)c mif einer luricit 0*cbe 6ct) (Bclegenfjetf t>cr uBcr bcm atrio beo Gymn. ttu^I rtnge?

bracjjfftx UBerfdjvift: Doctrina coronat, uni) bittct btw Mufcn cin gencigh'$

@^»r au$.

^ofjam t C5o(tfrieb © cftm ibf/

5of>. £emrid? ^ricbric^/

3o&. ©eorge £offm arm ,

§fcrt|top& griebr. Sapner/

©c&mibt,

§t)riffa|}& © ilber, . 6 a r l g ric b r. iS urdjarbi,

'Tjrifftan 0cl)abii?alb, oftfricb © ieb cm au n

Danicl Lebrecht Roggc, Carolus Dan. Laurentz, David Hausmann, jacobus Hxrtel, Thomas Hingelberg

C h . I . 1

I

I crje^lctt bic 25etbienfle unferer 2>orfa|jM i, bie

© | a b t bcntyint unb tE>rt (rintvojjincr glucflicfc iu m « $ e n .

I

v

j

ch. n.

] be&aupfen, b a§ ber $ u & m ber © fa b e a u $ J» b u r $ bie offcntlic^m © cb au b c au^ c.'

i breitet ftorb cn .

J

(10)

j o h a n n e s s a m u e l h e m p e l &el)lef t uttfer b fin clurafter emeS SReifenben / jU ben mtcjefe&cu|teti G M duben bev (0tat>t «ucJ) ba$ g y m n a s i u m .

C h . I I I .

7

I ,

| ru&men bie am ttufljige C ag c, bie cufferlidje

l gierbe utib ben innem 58ert& be$

Gymnafii.

©alomon ©djeuttJfllb/

fjfof). Dan- Deveer,

<£rn|t e dp&raim SBur^ef/

2Nid)ael Xru^arf, 3 aco6 fiampert, 3 p^aun Scfc&nec

C h . I V .

j o . m e l c h i o r w i l d f a n g rebef »oti ber 3Scrf»crItc^uug ©otteS biir# &ftauung unb (gr&rtlfuhg c&rijilic&er ©c&«len.

£fofj. ©offlieb SRabetyoj?, (Bottfrieb ©d)mibf/

©otffrieb t a p e r f ,

©eorcje ©rubnau, 3 o&. ©amuel i'oc(cf/

3 o&. ©igi$mun& ^oelcf

SAM. LeONH. W .tC H T B R , Em a n u e l Li n c k,

Jo. W l L H E L M BuRCHARDI, Go t t f r. Hi n g e l b e r g, Go t t f r. KoTTOWSKIj Go t t f r. Ar e n d,

Ge o r g e Fr i e d r. He n n i nGS

Ep h r a i m Ri t t e r s d o r f f>

J o . Jacob Horn

m

1

)> er&e&ea bie 2 to r# e ile einer pffenlic&en © c& nle.

j

C h . V .

ru&mett bie fdmflicfjen Remores ber elBingftyett

©£f;u(c Dor uub n(ic& Mylii $pb. B«

roelc&en

] noc5 einige nttbcre Benlfjittfe Serrer be$ clGing*

j fcf;en Gymnafii Oiniuftlgcn.

C h . V I .

GNAPHAEUS, MYLIUS unb fili GENIUS,

in ben ^erfon en be£

GEORGE SAMUEL ROGGEN, JO. MICHAEL SIEFFERTS, DAN. W lLHELM CROVECKEN

^aUctt im 9?etc& ber Jo b fe jt cine entrevue unb reben tw i ben © Iu cf&

lUlb U n g llk f^ b($ Gymnafii.

m«1

(11)

C h . V I I .

C H R IS T . Z A C H . S K U B O W IU S perglcidjef iti einem lateinifc&eu ©ebic&f bie © cfrule mit bun pnrabififcljfn S u tfw b ;

3o&. grnji ftrie§,

2Jnbrea$ Q»cDnau/

S)anicl ®ilf)elin 5>orloff, 3acob 9)?ttiocI)/

2Jbra(jam ftratnpf,

£ )ic fblgcnben abcr

' riner fuffen QpcHe.

— mifebfiren £ eerb c.

— fruc&t&am? £anb.

tdglic&cn fja^rntarcff.

ergiebigen ®crgnjercf.

Dolien £od)ct\

C h . V I I I .

c h r i s t o p h h e i n r i c h praefentircf einen S M iticffdjer ber mcrFtPurbigea UberfcfjrifteR

bCtf Gymnafii.

# m

Sttidjael £ram pf, griebrid) Sttuio#/

Jjo f). B encd id gangf/

i flellen bie Qlbgeorbnefett bcr fd m fl. v m ciafTcn t>c$ G ym n. t>or, ti)eld)e por Dcffen J» $altu n g ^(i. $ o $ c n D b rig feit bcn fc&ul*

Ch. IX .

^ etn rid j £mit>

£>einricf) ^orfcfj 3o^@o(tfrieD £ennin$

fo it>irl>

Por bic (rrbauung be$ Gymnafii bmufett.

tHgcn bcr C?rf>nl(iina De^Telben 3bn lobcn.

bafiVIbc unb fcincr ^flcgc roeiter cmpfc&lm.

Ser 9?a$retmet\

Gymn. eiuctt SieiKU|loif \>orge|icU, in n)dd)em Die 2wncn citi unb autffliegen, m it ber Uberfd^rift; DuJcis esca laborum, unb banfet benen s. T . refpcd.

&

(12)

M U S I C - T E X T

j u fccm

**1 5 0 | i ft ffu n $ s > * S § e ff**

G y m n a f i i .

1 2 2 . pf.

G Sto freue mtd) (jetjHcb unD /aiicf>§c batuber, g$jk

£ )te @ ta b t itf gebauet $ur 2Beiet)ei£, $um Seben,

£ B o l)tn ftct) bie @ td m m e be$ £ e m n begeben*

mugc bem , tt>etcf)er bicfiliebef, tt>oW se^n UnD griebe in beinen ^aQ dflen bejW )’n !

£ 8on roegen M ^auges U$ «jjjetren aQettt 0 u$t jebes beiti bcjtes je langer je licber.

Da Capo,

fffiie glilcF(icf) iit •

S t t c in (gl&ing (taS gcwcjVrt.

S)ic 53orfTct)t aufgefu&ret unb et$a(frir.

<£$ fcat ifjm nie gefe&lt

31» fl«§*0cn Serrer»/ nie an m irofrer ^ugcnb/

S5cr 3B eisjw f feinen (Soft lo&M.

2Iuf/ t»er Die 5£ o f)ltM fcl^a^fi

£)ancf/ legf Cobc&fteber

23or ben nieber!

Sebcf, banfet, groj? unb fletnc!

£ > a ibm ® o tt bieg # a u $ crw d^U t U nb $um ^igcntbum sejeblet*

Da Capo, C h or.

S3tfc0irm bie ^olicetjen *e. k.