I N P R I M I S
SCHOLASTICO
N O N N U L L A D I S S E R E N S , A D
S OL E MNI A
GYMNASII E L B I N G E N S I S
S E S T I V A
D. XI . S E P T . A. O. R. M D C C X L I X . H O R I S A ' I X . M A T U T I N I S
C E L E B R A N D A ,
M A G N I F I C O S E T A M P L I S S I M O S
URBIS PROCERES,
' ' f y C E T E R O S JQ j? E
MUSARUM PATRONOS,
Q U A N T O F A S E S T O B S E R V A N T I A C U L T U , Q V A M O F F I C I O S I S S I M E I N V I T A T
J O A N N E S L A N G I U S ,
E L B I N G / E .
P R A L O P R E U S S I A N O .
a aureae libertatis natura e f t, u t vel ipfum dulciflimum m ellitumque boni hujus inaeftimabilis n o m e n anim um m e n te m q u e ho m in is fua rapiat dulcedine & mirum q u an tu m dele&et, Diogenes h in c interrogatus o l i m : quid eflet in o m n i vita o p t i m u m , quid prceftantilli- m u m ? re fp o n d it: libertas. Hacc enim lemel amiila, n o n facile recuperatur, a) Mirum itaque n o n e f t, florentillimas o m n iu m te m p o ru m n ationes atque civitates in acq u iren da n o n minus quam tu e n d a libertatis dignitate nihil in au fu m , inta& um nihil reli- quille, p ro q u e illa, negle&is o m n ib u s divitiarum & h o n o r u m the- fauris n o n fecus ac p ro aris & focis fem per pugnafle. A eth iop es e n i m , A rabes, Spartan o s, aliosque ex v eterib u s, ne quid de rebus publicis, virtutis ac opulentiae fama n o ftro sevo celeberrimis dicam, m ori p otius ac pellum ir e , quam libertate amifla fub im perium cjitionemque alterius pervenire maluiile, hiftoriarum d o c e n t annales.
^ Q u a m v is vero libertatis adeo om n ib u s innata fit c u p i d o , u t jiifi cum vita am ittere o p t e n t ; ea tam en in depravata natura, foio aliquo vitiofo in arrogantiam fcepe, & quid q u o d in ilitiam ita degenerat, u t mortalium plurimi regere potius quam regi & regia illa de a m o re , obedientia atque diligentia lege reje&a
A 2 fui
L a a t. Lib, VI,
__________ "gf)3 ( 4 ) g i » ___________ - fui juris, fuique arbitrii effe, a c v ita m o m n i tam div in o rum quam h u m a n o ru m praeceptorum vinculo folutam agere cupiant. H an c h o m in u m c o n d itio n e m , im m u n em ab o m n i obligatione & novatu- riendi ftudium affe&antem, libertinismi accufare crim in e, quid v e ta t, qui q u o magis obedientiae & ordinis tollendi femina fternit,
& ab illo, q u o d pium juftum que eft, avocat, eo magis atro a o ta n - dus eft carbone.
Q uodfi rerum ecclefiafticarum rationem paulo accuratius pen- fitamus, periculofiffimus & circa puriorem chriftianismi do&rinam
& caerimonias circa ritusque m enti fe noftrae offert libertinismus.
Civibus q uippe oeconomiae V. T . ne genio fuo nimis indulgerent, fed legum cancellis circumfepti libertatis abufum e v itaren t, illud’
fcriptum erat: hab en t Mofen & P ro p h e ta s , eos audiant; & in N . foederis intervallo Meflias, dulciffimus lalutis recuperandae nuntius, divinae cognitionis ac fapientiae thefauros hom inibus recludens, nihil filentii peplo in v o lv it, q u o d fcitu cred ituq u e effet neceffa- r iu m , q u o qui ad chriftianorum caftra tra n fie ru n t, liberati q u id e m ab o m n i legis maledi&ione, legi tam en Spiritus & libertatis filiorum D E I parerent. Aft quae q u an taq u e lib ertin orum nubes in Ecclefia d e p r e h e n d itu r ! H o c enim n o m in e n o n illi m o d o fe dignos r e d d id e r u n t , qui atheismi vel epicureismi crim ine f u f p e d i, im perium D E I in mortalium genus una cum Ipfius exiftentia in dubium v o ca n te s , o m n e m N u m in is fenfum h o m in u m p e c o r i b u s excuffiim c u p i u n t , fed empaeftae q u o q u e & h e te r o d o x i, qui in propagandis o pinionibus & com m en d an d is moribus fuis cog itan d i, credendi, v ivendique libertate quam maxime abutuntur. H au d exigua vero libertinism o in terced it cognatio & affinitas cum indifferentismo religionum , b) Q u ip p e cui e c o n te m tu veritatis ac intem peftivo charitatis, pacisque ftudio vel etiam nim io chriftianae liberj^tis abufu prom ifcue om nis arridet relig io , ille im m oderata quJtiajn
fertu r
b) Vid. Wermdorffii differt. I» de itidijf, relig. §.
17
* 18* & Fechti Thiol. mdijfir*c. II. 0. 2.
- H 3 ( 5 ) m -
fertu r licentia dc reb u s, ad religionem p e rtin e n tib u s , p ro lubitu &
ex arbitrio fuo ftatuendi. Exem plum fifto A n to n iu m C o llin u m , h o m in em infeflandae Ecclefiae & co rru m p e n d is chriftianismi d o - gmatibus n a t u m , p ro m a c h u m nefariae fe&ae, quas quia libertinis- m um profiteb atu r, Anglis F re e - th in k in g , nobis vero ^repbencfet
& alia n o m in e grepgeifhT appellari con fv ev it, & Bentlejos, H o a d - lio s, PfaiKos, aliosque co ntradicentes & o p p u g n a to re s q u o n d a m habuit feliciflimos. c) Sed addo huic, praeter ceteros, qu o s addere exiguum chartae fpatium v e t a t, famigeratiflimum libereque fentien- tem J o .C h rift.^ fcelm an n , qui fua dillem inando religionis dogmata, fe nimis libertinismo theologico d ed itu m efTe quam evidentiflime p r o d id it, ab H a re n b e rg io , W a g n e r o , M e ie ro , aliisque fatis ex- plofus.
Aft ftatus politicus aeque fuum ac ecclefiafticus' habet liberti- nism um . Sum m os quidem Imperantes, ad re g n o ru m gubernacula divina adm otos p ro v id en tia, legibus humanis n o n t e n e r i , quia p o - teftati humanae fubjecli fu n t nulli, in apricum eft pofitum. In te rim obligantur praeceptis d iv in is, cum fint h o m in e s , im p erio D E I o b n o x i i ; obligantur etiam pa&is c o n v e n tis q u e , quae fu n t ferv an d a;
im o obligantur ex capite prudentiae legibus fuis, quas ipfi a civi
bus accurate obfervari cu p iu n t, fecundum illud ab A u fo n io divini
tus d i& um : Pareto legi, quisquis legem fanxeris. d) Q u ip p e ad m o v e n d o s animos & ad oblequium legibus praeftandum in d u c e n dos nihil eft aeque efficax ac Superiorum exem plum . V itam enitn Principis cenfuram h. e. legem l o q u e n te m , eam que p erpetuam , ad quam d irig im u r, ad quam c o n v e r tim u r , quam affabre vocavit Plinius, e ) Quodfi itaque in clara reipubl. luce & in oculis o m n iu m c o n ftitu ti, jufti ac honefti fren u m m o rd ere & ad inge-
A , ___________ ____________ ^
c) vid. H eim anni bift. A theism i. p. 459. Buddeus de A t h . c. I. 5. p. IQ, Ejusd.
dijf. de Ubertate cogitandi in Syntagm . dijf. ait, p. 3 2 3 . ad. 1'iUCHt^ll theclo- g i \ t y 25ibl. Dctf 2(cn £&• 3 ©t* F- 29 5.
d) in Py:aci fententiis*
<c) in P an. c, LV I.
m ( ) m -
nium ac arbitrium fuum redeuntes, obfequium LL. divinis-pa&isque praeftundum exuere ft udent, quid q u s f o hac re aliud, quam liberti- nismi am orem p r o d u n t Superiores. Q u o d vero -ad cives atque fu b d ito s, ilii vix facili cervice ac sequo anim o jugum fubire folent.
N o n n e , qui anim o hoflili erga Im perantes & Magiftratutn indu to , po teftatem Superiorum majeftaticam im m inuere ac regiminis fo r
mam tam monarchicam quam ariflocraticam o m n i ftudio, om n iq u e ardo re funditus evertere allaborant, libertinismi, obedientiam legi
bus recufan tis, fufpicionem injiciunt? Cujus vel evidentiifima criteria in legum ac Magiftratuum c o n t e m tu , juftorum tr i b u to r u m denegatione, m u rm u ra tio n ib u s , fa&ionibus, feditionibus, t u m u ltib u s , aliave ratio n e latere, facilis eft conje&ura. C redas o m n in o t o t in ftatu civili inveniri libertinos, q u o t m onarcho m a- c h i , q u o t ariftocratomachi in republica n o ftro femet offerunt o b tu tu i. H in c G e o rg iu m B uchananum S c o t u m , p erfonatum illum Step han u m J u n iu m B r u tu m , Jo a n n e m B u ch eriu m , Francifcum H o t t o m a n n u m , aliosque m onarchom achos de libertinismi Audio nulla u n q u am abfolvet pofteritas. f ) N u n q u a m vero libertinismi fp iritu s, fumma imis c o n f u n d e n s , majores tu m u ltu s , majoresque m o tu s excitafle videtur, quam aetate n o f tr a , ubi in Batavia, H elve
tia, aliisque libertatis antiquae fedibus, multi pietate in Magiftratutn d a m n a ta , in lib ertin o ru m caftra defcendere m a lu eru n t, quam in p ervetufta regiminis form a acquiefcere & S uperiorum mandatis facere fatis. H ac vero ratione, quam m ulto fangvine, multisque fum tibus p e p e re ru n t Majores, libertatem pofteri, tanti boni pertaefi, p erd itu m ire allaborant.
V e ru m enim vero ad illud me potius c o n v e r t o , q u o d capuc caufae eft, libertinismi fcil. fcholaftici co n tem platio n em . Q u em m ih i ad anim um revocanti, n o n ea h o c n o m ine libertinorum
f) Conf. Buddel hijl. J . N . quA in felettis J . N . & G, exta t. §. 52. p. 7 7 . &c. jlac, Thom afius in obf. hall. Torn. VI. obf. I. de hifi, JecU M a c k ia v , & M cnarcb. p. 6»
$chnbertt Phil. Pr,
c, VIII. 2077. 207S.
m ( 7 ) m
Synagoga, quae cum cereris c o n tra Stephanum infurgens, g) H ar- d uin o , A ltingio, G r o tio , aliisque artis criticae Magiftriseruditilfimum com paravit negotium , h) fed illum potius fcholarum ftatum, illam- q ue fcholafticorum in n u o c o n d itio n em , qua in educanda ju v en tu te
& aperiendo ludo fub libertatis praetextu p io ru m circa rem littera
riam defideriorum augetur m ultitudo.
Scholis o m n in o maxima ineft libertas. F lo r e n t in iltfs artes ingenuae & ftudia liberalia, quae h o m in e libero digna, cultores fuos in libertatem five civilem a fervitute, five moralem a vitiis vindi
c an t & ad p ru d en tiam ac officia fo rm a n t benevolentiffima. i) F lo r e n t in illis ingenia ingenua & pe&ora liberalia, n o n ad fervitu- te m & fu b jec lio n e m , fed nobilem illam im m u n itatem n a ta , qua verbis n o n v erberibus, ratione n o n caftigatione ad illum vitae &
ftu d ioru m fe c o n f e r u n t t e n o r e m , qu em ipfi eligere lubentiffime cu p iu nt, n o n co g u n tu r. F lo re n t in illis libertates, im m unitates ac privilegia ab Imperatoribus, Regibus, Principibus, aliisque M ufarum N u trito rib u s eis con ceifa, qui in litterarum praeftantia ac dignitate fuum quaerunt otiu m , delicias fuas.
Q u e m vero fug it, libertatem q u o q u e fcholafticam libertinis- m um habere com item . Fidillimus fane doctrinae Achates pietatem, gratam D E O & Parentibus amicam, jam cu m lacie m atern o & p ri
mis litterarum elem entis, juvenum animis inftillare allaborat, qua auxiliante felicem reru m fuarum exitum fibi p ro m itte re poflim t.
A ft q u o tu s quaefo quisque difcentium fua fp o n te a D E O capit ftu
d io r u m , laborum & ex ercitatio n u m prim ordia. N o tu m licet om nibus fit A A ^ g m illud: dim idium fa&i rite precatus h abet;
multi tam en vel invita Minerva & illotis u t ajunt m an ib u s, vel b onis naturae ingeniique dotibus freti absque N u m in is altiflimi in-
\ vocatione ftudiis fe tra d u n t haud fecus ac fi fcholarum alumni ab ni pietatis n o n fucatae exercitio prorfus liberi fint.
E adem g)
a & .vr,
g .h) vid. Deyllngiiebf. facr. P. II. ob£ X X XV . p. 4 3 7 . &c.
i) conf. Bud&Hs dcflud. liti, injlit, apud C r w m n in tr, de educatione litteraria, p. 6 . 7 ,
-H ? ( 8 ) 8 ts~
Eadem eft & diligentiae & m o ru m in fchoiis con d itio , quibus tir o n e m nihil magis ornat, decet nihil. Q u an tu m enim in huma
n ita te , reveren tia, aliisque v irtu tu m ftudiis lateat b o n i , q u a n t u m c o m m o d i, Ethices praecepta & vitee honefte inftituendae ratio d o c en t. C u r vero n o n ex quovis ligno M ercurium , docfrina & m o ribus excellentem, o m n i cura, o m n iq u e ad m o n itio n e fua fcholarum Magifter fabricari po teft? C u r alii juventutis fcholafticae, o m n i nobilitatis ftudio exuto, humi potius repere & fervilia praeftare offi
cia f tu d e n t; alii contra nimiae exiftimationis praejudicio capti pefti- fero (piAcfcu™*? erro ri nullos ftatuere term inos fatagunt? C u r alii n o m e n quidem S tudioforum prae fe f e r u n t, in ter ftudia vero vel n u llu m , vel breviflimum faltem tem p o ris fpatium c o n f u m u n t?
Quales illi fu n t, qui apud Plinium ad audiendum pigre, lente, cun- f ta n te rq u e v en iu n t, nec tam en p erm a n en t, fed ante finem reced u n t vel diflimulanter & furtim vel fimpliciter & libere, k) C u r d e n i
q u e alii adhibito in litterarum cam po diferimine, n o n o m nia exer
citia fcholaftica, fed illa faltem , quae vel ad politioris vitae habitum vel ad c o m m o d u m & utilitatem vel ad animi recreationem & dele
g a t i o n e m p e r t i n e n t , in votis hab en t ac defideriis? N o n n e hgee o m n ia ex libertinismi ftudio p rom anare videntur?
Adhaec libertinismum o le t, fi juventus fcholaftica, quae in fe
m oribus anim advertit, p er aetatem ipfi minime co n v en ien tia, ad im ita n d u m fibi p r o p o n it : fi illa abfente Praeceptore, ac fi N u m e n divinum praefens elTet n u llu m , p ro b itatis, modeftiae & diligentiae exercendae loco ftrep itu s, rixas & co n te n tio n e s fufeipit: fi volun
tate P a r e n tu m , P a tro n o ru m & cujuscunque nom inis f u n t, c e te ro ru m c o n fe n fu , ad aliud vitae genus aut ad Academias* tanquam altiora Mufaruin domicilia nimia feftinatione faepius abitura, vel nulla vel proletaria faltem grati animi fignificatione D o& oru m lu o ru n T ftudium ac laborem agnofeit; im o p r o ingentibus & maxime falu-
tiferis
k) in cp. XIIL L. i.
-§i>2 ( 9 ) 8 t§ -
tiferis beneficiis e fchola deportatis, Magiftros fuos c o n te m tu , vili- p e n d i o , aliisque malis praemii loco adficere audet.
Quodfi p o rro difciplina: fcholafticae tem p eram en tu m a tte n d i
m us, quae o m n e m & corporis ftatum & mentis habitum red dit c o m p o fitu m , ejus o m n in o neceffitatem argu u n t aetatis juvenilis im p o te n tia , licentiae v is , con fu lto rum im p r o b ita s , folemnia nequitiae p a tro c in ia , m oresque a u d i to r u m , ad voluntatem DEI & S uperio
rum com ponendi. 1) Salva enim in fcholis difciplina, falva q u o q u e fcientiarum eft dignitas, Praeceptorum au& oritas, juventutis falus;
qua vero fublata, tollitur om nis o r d o , o m n isq u e vitae fcholafticae anima. Audias hin c in divinis litteris de difciplina exercenda Spi- ritusSan&i praecepta, d ic e n tis : N o li fubtrahere a p u ero difciplinam.
C urva cervicem ejus in juventute. Stultitia colligata eft in co rd e pueri & virga difciplince eradicabit eam. m) Sicuti vero fub d ito ru m n o n n u lli M agiftratum , falutis publicae gubernaculis fine fafcibus &
fecuribus adm otum p otius videre c u p i u n t, quam eum, cui poteftas p u n ie n d i malos cum jure vitae & necis commifla e ft, ita juvenes laepius fcholaftici, e o ru m q u e Parentes deM agiftri caftigantis injuria conquefti, n ec verba nec verbera, liberius vitia dam nantia, vitiofos- q ue revocantia ad frugem, fuftinere volunt. R e & e h in c & fapienter Jacobus P o n ta n u s : Q u o d fi, i n q u i t, difciplina h o c faeculo valeret, melius forfitan ageretur cum republica: tam perditam ac rebellem juventutem n o n haberem us, n ec t o t facinerofi ac peftiferi cives exifterent. n) Q u id vero in caufa eft, cur difciplince im p ed im en ta
& reipubl. offenfiones, aetati ac licentiae juvenili fub falfillimo liber
tatis n o m in e lenocinantes offeru n tur? N ihil nifi libertinismus.
Sed n o v u m libertin o ru m genus in ipfo D ocentium coetu mihi occurrit. Pii quidem bo n aru m artium m o ru m q u e Magiftri, q u o ru m curae co rd iq u e commifla eft patriae proles, futurus populus, ad
B amuf-
1) conf. Vocktrodtii de litterarum (ludiis confult. XX. p. 376.
m) Prov. XXIII, 13 . XIII, 24. Sir. XXX, 1 2 . XXII, 15 . n) L. I. Progymn. L, VIII.
•§§8 ( i o ) 8f?~
amuffim voluntatis divinos & confciencice tam dicla quam facta fua applicantes, n o n monitis laltem & regulis falutaribus, fed vita ipfa
& exemplis honeftillimis a vitiorum & licentiae deviis auditores revocare ftudent. S en tiu n t enim Livii verba quaii ex trip o d e p r o lata, veritatis talo maxime niti, c o n te n d e n tis: (i quid inferiori in jungere velis, id prius in te ac tuos fi ipfe juris ftatueris, facilius o m nes habeas obedientes. o) Aft v eren d u m eft, ne & in pulvere fcholaftico ejusmodi inv en ian tu r H odogetae, qui dam nata o mn i f u b o rd in a tio n e , o m niq u e in tradendis fcientiis o rdine fublato, vel Superioris -monita pati recufant, vel conam ina lcholaftica pro liber
tate & utilitate fua inftituere allaborant. Hi vero, q u o magis genio ac defiderio fuo in d u lg en t, eo magis libertinismi fe fufpe&os red d u n t & fidei luse commiffis, haec facile obfervantibus, anfam prae
b e n t , majori ftu d io , majorique nifu licentiae, libertatis fimiae pa
trocinandi.
H a n c libertinismi indolem , quae anguftos in ter fcholarum can
cellos o b ferv atu r, ex depravata hominis natura juxta ac perverfa te m p o r u m & vivendi r a ti o n e , lo c o ru m illecebris, educatione d o- meftica, converfatione cum m alis, adfli&ionibus publicis, aliisque Caufis fuum & fangvinem & vitam capere n o n adjiciam, fed illud faltem a d d am , Medici in ftar, corpus aegratum fanantis praeftare:
u n d e media mali hujus curandi peten da fint? om ni cura om n iq u e labore indagare. Quodfi a m o r, tim o rq u e N um inis altilUmi purus fcholafticorum im pleret anim u m , o m n iu m q u e fpiritus per fangvi
n em foederis ab om ni iniquitate ac malo liber eliet faftus confilio, n o n haberemus, cur de libertinismo fcholaftico querelam ageremus.
C u m ita vero a natura com paratum fit, u t vitium virtutis & licentia libertatis locum o c c u p e t, ad divinam legum autforitatem tanquam ad facram an c o ra m , in tuen d a confervandaque rerum aequitate f u - sv g iendum efle, ambabus u t ajunt manibus co n cedet omnis. Lex e n im , valore & p o n d e re divino armata» civili fociecate idem prae-
ftar,
o) Lib. XXVI. c. 36.
- m ( i o a &
![Qvid de morte philosophica statvendum sit ostensurus ad solemnia Gymnasii Elbingensis aestiva D. XX. Sept. MDCCLXVIII [...] celebranda [...] invitat Ioannes Lange [...]]()