HYDROGEOLOGICZNE ASPEKTY ZATAPIANIA ZLIKWIDOWANEJ KWK GRODZIEC
HYDROGEOLOGICAL ASPECTS OF GRODZIEC COAL MINE FLOODING ANTONICZAPNIK1, AGNIESZKAJASIÑSKA1
Abstrakt. W artykule zaprezentowano ogó³ zagadnieñ zwi¹zanych z likwidacj¹ i zatapianiem KWK Grodziec w pó³nocno-wschodniej czêœci Górnoœl¹skiego Zag³êbia Wêglowego. Grodziec jest jednym z Rejonów Centralnego Zak³adu Odwadniania Kopalñ (CZOK), którego zadaniem jest zapobieganie powstawaniu zagro¿eñ wodnych dla kopalñ czynnych, poprzez odwadnianie zrobów kopalñ zlikwidowanych i utrzymywanie zwierciad³a wody na odpowiednim poziomie, co jest wymaganiem okreœlonym w prawie geologicznym i górniczym. Likwi- dacja kopalni i jej zatapianie to procesy bardzo trudne i d³ugotrwa³e, powoduj¹ce zmiany warunków hydrogeologicznych, geologicznych i górniczych.
S³owa kluczowe: likwidacja kopalni, odwadnianie zlikwidowanych kopalñ, monitoring wód kopalnianych.
Abstract. The paper presents the problems of liquidation and flooding of the Grodziec coal mine, northeastern part of the Upper Silesian Coal Basin. The Grodziec area is one of the fields of the Central Department of Mine Dewatering (CZOK). Its main task is to protect working coal mines against water hazard. The necessity of keeping the groundwater level under connections between abandoned and working coal mines is required in the Polish geological and mining law. Mine liquidation and its flooding are difficult and long-lasting processes causing changes of hydrogeological, geological and mining conditions.
Key words: mine liquidation, dewatering of abandoned mines, mine water monitoring.
DANE O KWK GRODZIEC I JEJ LIKWIDACJI
Obszar górniczy zlikwidowanej KWK Grodziec I, o po- wierzchni 33,87 km2, po³o¿ony by³ w pó³nocno-wschodniej czêœci GZW, w granicach administracyjnych województwa Œl¹skiego i obejmowa³ miasta: Bêdzin, CzeladŸ, Siemianowi- ce Œl¹skie i Wojkowice oraz gminy Bobrowniki i Psary. Pod wzglêdem geograficznym jest to pó³nocno-wschodnia czêœæ Wy¿yny Œl¹skiej.
Usytuowanie by³ej kopalni w otoczeniu zlikwidowanych kopalñ obrazujefigura 1.
Z³o¿e wêgla kamiennego by³ej kopalni Grodziec po³o¿one jest w pó³nocnej czêœci elementu strukturalnego
zwanego nieck¹ bytomsk¹ i zrêbu Piekary-Trzebinia. Usko- ki bêdziñsko-wojkowicki (o przebiegu równole¿nikowym) i grodziecki (o przebiegu po³udnikowym) dziel¹ z³o¿e na 4 bloki tektoniczne (partie od A do D) o odmiennych warun- kach geologiczno-strukturalnych.
W budowie geologicznej tego obszaru wyró¿nia siê:
– czwartorzêd (holocen i plejstocen),
– trias (wapieñ muszlowy i pstry piaskowiec),
– karbon (warstwy siod³owe, porêbskie, jaklowieckie, gruszowskie i pietrzkowickie).
1SRK SA, Centralny Zak³ad Odwadniania Kopalñ, ul. Koœciuszki 9, 42-253 CzeladŸ; e-mail: antekcz@interia.pl, agajasinska@interia.eu
KWK Grodziec rozpoczê³a eksploatacjê 7 VI 1899.
Z³o¿e udostêpnione by³o z 4 poziomów 150, 240, 300 i 500 m. Wydobycie prowadzono w 8 pok³adach 501, 504, 510, 612, 615, 616, 620 i 816, na g³êbokoœci od kilkudziesiê- ciu do 840 m p.p.t. (rzêdna ok. –540 m). Podstawowym spo- sobem eksploatacji, by³ system z zawa³em stropu i w nie-
wielkim zakresie, w pok³adach grupy 500, z podsadzk¹ hy- drauliczn¹ (Bielecki, W¹tor, red., 1999).
W dniu 31 XII 1998 zakoñczono eksploatacjê w kopalni, a 30 IX 2000 jej likwidacjê. Pozostawiono jedynie szyb II, przekszta³cony nastêpnie na pompowniê g³êbinow¹.
ZATAPIANIE WYROBISK GÓRNICZYCH ZLIKWIDOWANEJ KOPALNI (WG STANU NA 31.01.2009 R.)
Konsekwencj¹ likwidacji kopalni, by³o ca³kowite za- przestanie z dniem 26 paŸdziernika 2000 r. odwadniania stacjonarnego, które uprzednio odbywa³o siê przez dwie pompownie zlokalizowane na poziomach 300 m (1,0 m n.p.m.) i 500 m (–191,0 m n.p.m.). Od 1 I 2001 kopalnia Grodziec zosta³a przejêta przez Spó³kê Restrukturyzacji Kopalñ SA (SRK SA), która utworzy³a z niej rejon odwad- niania Grodziec Centralnego Zak³adu Odwadniania Kopalñ (CZOK) w Czeladzi. Jego zadaniem jest utrzymywanie, przy pomocy pompowni g³êbinowej w szybie II, lustra wody w zrobach na takim poziomie, który zabezpieczy ko- palnie Niecki Bytomskiej (g³ównie ZG Piekary) przed za- gro¿eniem wodnym. Czêœciowe zatapianie KWK Grodziec rozpoczêto w sierpniu 1999 roku, od najg³êbszych zrobów pok³adu 816. Ca³y dop³yw do wyrobisk górniczych, w ilo- œci ok. 4,5–4,8 m3/min, by³ retencjonowany od X 2000 r. do 27 XII 2005 r., tj. do momentu uruchomienia, przy rzêdnej zwierciad³a wody 58,36 m n.p.m., pompowni w szybie II.
Zatapianie zrobów w interwale od oko³o 840,0 do 491,0 m p.p.t. (poziom 500 m; rzêdna –191,0 m), nie by³o monitoro- wane. Od tej g³êbokoœci do chwili obecnej wykonywany
jest monitoring tempa podnoszenia poziomu lustra wody, iloœci i jakoœci pompowanych wód w rejonie Grodziec (Frolik, 2002)
Dop³yw wód do wyrobisk kopalni Grodziec w latach 1991–1998 kszta³towa³ siê na poziomie od 4,3 do 6,4 m3/min. W roku 2000, tu¿ przed wy³¹czeniem pompowni stacjonarnych na poziomie 300 i 500 m, dop³yw wód wyno- si³ oko³o 4,8 m3/min, w tym 3,0 m3/min do poziomu 300 m i 1,8 m3/min do poziomu 500 m (Szczepañski, 1998, 1999).
W kolejnych latach zaobserwowano systematyczny spadek dop³ywu, zwi¹zany przede wszystkim ze zmniejszonym za- siêgiem leja depresji i zwiêkszonym ciœnieniem hydrosta- tycznym spowodowanym zatopieniem wyrobisk od g³êbo- koœci oko³o –540,0 m p.p.m., czyli ok. 630 m w pionie. Sza- cowany dop³yw do wyrobisk rejonu Grodziec w 2008 roku wyniós³ ok. 1,50 m3/min (tab. 1). Z dotychczasowych obser- wacji iloœci pompowanej wody oraz poziomu lustra wody wynika, ¿e dop³yw ten mo¿e kszta³towaæ siê na ni¿szym po- ziomie, tj. oko³o 1,0 m3/min. Rzeczywista wielkoœæ bêdzie mo¿liwa do ustalenia po rozpoczêciu pompowania i d³u¿- szym okresie obserwacji (Monitoring..., 2001–2009).
Fig. 1. Mapka sytuacyjna rejonu Grodziec Situation sketch of the Grodziec area
PRZEBIEG ZATAPIANIA
Zatapianie wyrobisk od rzêdnej –191,0 do 85,72,0 m n.p.m. (lustro wody w szybie II w dniu 31 I 09) odby³o siê w 3 etapach. Dla ka¿dego z nich zosta³ wyznaczony dopusz- czalny poziom zatopienia kopalni Grodziec: 40,0, 57,0 i 90,0 m n.p.m. Pierwszy (40,0 m n.p.m.) wynika³ z g³êboko- œci istniej¹cych po³¹czeñ hydraulicznych, pomiêdzy wyrobi- skami kopalñ Grodziec, Saturn i Jowisz oraz koniecznoœci skorelowania poziomu zatapiania dwóch pierwszych kopalñ.
Przyczynkiem do dalszego piêtrzenia, do rzêdnej 57,0 m n.p.m., by³a korzystna sytuacja hydrogeologiczna w otocze- niu Rejonu Grodziec, polegaj¹ca na tym, ¿e w miêdzyczasie:
– KWK Jowisz i ZG Wojkowice zosta³y ca³kowicie zli- kwidowane i rejon Grodziec ju¿ nie graniczy³ z ¿adn¹ czynn¹ kopalni¹;
– po³¹czenie poœrednie pomiêdzy KWK Grodziec i rejo- nem Saturn, poprzez filar wêglowy w pok³adzie 615 na rzêdnej oko³o –12,0 m n.p.m., okaza³o siê niedro¿ne dla wody;
– wolna pojemnoœæ zrobów kopalni Jowisz do rzêdnej 59,0 m n.p.m. (punkt przelewowy w kierunku ZG Pie- kary) wynosi³a ponad 1,0 mln m3i stanowi³a element ochronny dla ZG Piekary.
W dniu 27 XII 2005 r. w szybie II uruchomiono pompow- niê g³êbinow¹. W szybie zabudowano agregat g³êbinowy fir- my RITZ o wydajnoœci oko³o 5,3 m3/min. Od tej pory przez ponad rok utrzymywano ci¹g³e pompowanie wody, odprowa- dzanej do potoku Wielonka. Po tym czasie dokonano ponow- nej analizy warunków hydrogeologicznych w tym rejonie i podjêto decyzjê o dalszym zatapianiu wyrobisk kopalni Gro- dziec. Korzystnym zjawiskiem, pomimo zatopienia wyrobisk do 58,0 m n.p.m., by³o stwierdzenie szczelnoœci po³¹czenia z by³¹ kopaln¹ Jowisz na rzêdnej 45,0 m n.p.m.
Warto przypomnieæ za³o¿enia ujête we Wniosku Zak³adu CZOK do Komisji Zagro¿eñ Wodnych WUG (Czapnik, 2006). W dokumencie tym oszacowano œrednie tempo zatapiania miêdzy rzêdnymi 57,0–90,0 m n.p.m. na T a b e l a 1 Chronologiczny przebieg procesu zatapiania rejonu Grodziec
Chronology of flooding processes in the Grodziec area
Okres Opis sytuacji
Ca³kowity dop³yw do kopalni
[m3/min]
Dopuszcz.
rzêdna piêtrzenia [m n.p.m.]
Charakterystyka piêtrzenia
Interwa³ piêtrzenia [m n.p.m.]
Przyrost lustra wody
[m]
Œrednie tempo zatapiania
[m/d]
Czas zatapiania
[d]
od VIII 1999 r.
do 26 X 2000 r.
zatapianie wyrobisk w pok³. 816, poni¿ej
poziomu 500 m, dop³ywem ok. 1,75 m3/min 4,5–4,8 nie ustalono
od –540,00
do –191,00 brak monitoringu
od 26 X 2000 r.
do 27 XII 2005 r.
wy³¹czenie pompowni stacjonarnych na poziomie 300 i 500 m
i kontynuacja zatapiania zrobów pok³adów:
816, 620, 616, 615, 612, 510, 504 i 501, ale ju¿ ca³oœci¹ dop³ywu naturalnego
4,5 40,0 / 57,0 od –191,00
do 58,36 249,36 0,11 2255
od 27 XII 2005 r.
do 14 II 2007 r.
uruchomienie pompowni g³êbinowej
w szybie II 3,0–4,0 57,0
ci¹g³e pompowanie wody lustro wody utrzymywane w zakresie
40,0–50,0 m n.p.m.
od 14 II 2007 r.
do 6 IX 2007 r.
podniesienie dopuszczalnego poziomu zatopienia wyrobisk do 90,0 m n.p.m.
rozpoczêcie piêtrzenia wody 57,0–75,0 m n.p.m.
2,4 90,0 od 55,60
do 74,31 18,71 0,09 205
od 6 IX 2007 r.
do 11 V 2008 r.
wznowienie pompowania
8-miomiesiêczny okres obserwacji hydroge- ologicznych i stabilizacji zwierciad³a wody
1,5–2,4 90,0
ci¹g³e pompowanie, lustro wody utrzymywane w zakresie
70,0–75,0 m n.p.m.
od 11 V 2008 r.
do chwili obecnej
rozpoczêcie kolejnego etapu piêtrzenia wody w zrobach w zakresie 75,0–90,0 m n.p.m.;
po osi¹gniêciu poziomu 88,0 m n.p.m., wznowione zostanie ci¹g³e pompowanie
1,5 90,0 od 77,11
do ok. 88,00 10,89 0,04
czas trwa- nia tego eta-
pu, liczony do koñca
I 2009, wynosi 266 dni
Z obserwacji tempa piêtrzenia wynika, ¿e osi¹gniêcie poziomu 88,0 m n.p.m. (górna rzêdna zbiornika retencyjnego) i wznowienie ci¹g³ego pompowania, nast¹pi nieco póŸniej ni¿ planowano, czyli prawdopodobnie na prze³omie I i II kwarta³u br. Dla pompowni Grodziec zbiornik retencyjny wyznaczony jest na rzêdnych 85,0–88,0 m n.p.m., a awaryjny 88,0–90,0 m n.p.m. Dop³yw do wyrobisk rejonu Grodziec szacowany jest na okolo 1,50 m3/min.
oko³o 0,04 m/d, a czas jego trwania na oko³o 825 dni (2,5 roku). Pojemnoœæ do³owego zbiornika wodnego w zrobach kopalni Grodziec do 90,0 m n.p.m., obliczono na oko³o 10,3 mln m3. Bior¹c pod uwagê ró¿norodnoœæ czynników decyduj¹cych o tempie zatapiania, wykonana prognoza by³a trafna i obarczona niewielkim b³êdem. We wniosku postawiono równie¿ tezê, ¿e wody z kopalni Grodziec mog¹ filtrowaæ do partii I KWK Jowisz, dopiero po osi¹gniêciu rzêdnej 90,0 m n.p.m. Z dotychczasowych ob- serwacji wynika, ¿e przyjête za³o¿enia potwierdzi³y siê w praktyce.
Za zatapianiem wyrobisk do 90,0 m n.p.m. (poza wy- mienionymi wczeœniej), przemawia³ brak filtracji wody do wyrobisk kopalni Jowisz, przez zroby pok³adu 510 na rzêd- nej oko³o 45,0 m n.p.m. i nastêpuj¹ce okolicznoœci:
– w szybie II zainstalowano pompowniê g³êbinow¹ z bie-
¿¹cym monitoringiem lustra wody i iloœci pompowanej wody;
– w obszarze górniczym zlikwidowanej kopalni Jowisz wykonano dwa piezometry, o symbolach: P-Wojkowi- ce 1/2004 i P-Wojkowice 2/2006, które umo¿liwi³y kontrolowanie ³¹cznoœci hydraulicznej miêdzy kopalni Jowisz, a rejonem Grodziec;
– po³¹czenie hydrauliczne na rzêdnej 45,0 m n.p.m. za- kwalifikowane dotychczas jako bezpoœrednie okaza³o siê poœrednim.
Dla trzeciego, trwaj¹cego nadal, etapu piêtrzenia do 90,0 m n.p.m. najwa¿niejsze znaczenie ma w dalszym ci¹gu po³¹czenie rejonu Grodziec ze zlikwidowan¹ kopal- ni¹ Jowisz, poprzez zroby podsadzkowe i zawa³owe w po- k³adzie 510, na rzêdnej 45,0 m n.p.m. W przypadku udro-
¿nienia zrobów poeksploatacyjnych, po³o¿onych w strefie granicznej kopalñ Grodziec i Jowisz, woda z kopalni Gro- dziec wype³ni zroby by³ej kopalni Jowisz, a nastêpnie prze- leje siê do ZG Piekary. Wyrobiska ZG Piekary posiadaj¹ bezpoœrednie po³¹czenie hydrauliczne z by³¹ KWK Jowisz, poprzez zarurowany otwór sp³ywowy TS-1/01 o œrednicy Æ 457 mm i d³ugoœci 129,0 m. Otworem sp³ywaj¹ wody z partii III by³ej KWK Jowisz do ZG Piekary na poziomie 415 m, w iloœci oko³o 0,3 m3/min. Pozosta³y dop³yw do by³ej KWK Jowisz, retencjonowany jest w zrobach partii I i II (fig. 2).
Dla monitorowania ³¹cznoœci hydraulicznej zrobów zli- kwidowanych kopalñ Grodziec i Jowisz, w by³ym obszarze górniczym Kopalni Jowisz do sp¹gu zrobów pok³adu 510 wykonane zosta³y dwa piezometry (fig. 2):
Fig. 2. Schematyczny przekrój uwzglêdniaj¹cy po³¹czenia hydrauliczne rejonu Grodziec, b. KWK Jowisz i ZG Piekary Schematic section considering hydraulic connections in the Grodziec area, abandoned coal mine Jowisz and active coal mine Piekary
– piezometr P-Wojkowice 1/2004 o g³êbokoœci 268,0 m, wykonano w 2004 roku w partii I-ej; po raz pierwszy zawodnienie zrobów w piezometrze stwierdzono 26 IX 2006; zwierciad³o wody znajdowa³o siê na rzêdnej 20,07 m n.p.m.; w dniu 30 I 2009 lustro wody by³o na 36,85 m n.p.m., a œrednie tempo zatapiania zrobów par-
tii I, pomiêdzy tymi datami, wynosi³o ok. 2,8 cm/d (Aniszczyk, 2004);
– piezometr P-Wojkowice 2/2006 o g³êbokoœci 220,3 m wykonano w 2006 r., w partii II KWK Jowisz; do 31 I 2008 nie stwierdzono nim zawodnienia wyrobisk do rzêdnej 48,0 m n.p.m. (dno rury podfiltrowej piezome- tru) (Pazera, 2006).
ANALIZA ZMIAN W CZASIE ZATAPIANIA
Obserwacje zarówno w pompowni jak i w piezometrach sk³aniaj¹ do stwierdzenia, ¿e obecnie brak jest oznak filtracji wód z by³ej kopalni Grodziec w kierunku zlikwidowanych kopalñ Jowisz, Saturn i Siemianowice. Do tej ostatniej filtra- cja zachodzi poœrednio, poprzez wyrobiska kopalni Jowisz.
Piezometry, usytuowane na drogach potencjalnej filtracji wody, pozwalaj¹ kontrolowaæ sytuacjê hydrogeologiczn¹ w wyrobiskach kopalni Jowisz. Wed³ug Dokumentacji... nie wystêpuje ³¹cznoœæ hydrauliczna pomiêdzy partiami I i II do rzêdnej 45,0 m n.p.m. oraz II i III do 59,0 m n.p.m. Po wype³nieniu partii I do 45,0 m n.p.m., wody zaczn¹ zatapiaæ partiê II, a ta z kolei po zatopieniu do 59,0 m n.p.m. partiê III, po³¹czon¹ otworem TS-1/01 z ZG Piekary (fig. 2).
Chronologiczny przebieg zatapiania wyrobisk kopalni Grodziec, od momentu jej likwidacji do 31 I 09, przedstawia figura 3oraztabela 1.
W rejonie Grodziec zatopione zroby pok³adów: 501, 504, 510, 612, 615, 616, 620 i 816, tworz¹ podziemny zbiornik wodny nr W-5 (powsta³y w 1999 r.), obejmuj¹cy praktycznie ca³y by³y OG Grodziec. Objêtoœæ zbiornika w interwale rzêd- nych od –540,0 do 90,0 m n.p.m., wynosi oko³o 11,6 mln m3.
Zmniejszanie szybkoœci zatapiania, w latach 2000–2009, wp³ywa na spadkiem dop³ywu do wyrobisk górniczych zli- kwidowanej kopalni, co przedstawiono wtabeli 1.
Z analizy monitoringu zatapiania i odwadniania zrobów kopalni Grodziec wynikaj¹ nastêpuj¹ce wnioski (Pazera, 2007):
– zroby kopalni Grodziec w latach 1999–2008, zosta³y zatopione w przedziale g³êbokoœci od 840,0–210,0 m p.p.t.;
– zmiana podstawy drena¿u o oko³o 630 m i czêœciowe wype³nienie leja depresji, spowodowa³a systematyczny
Fig. 3. Wykres przebiegu zatapiania rejonu Grodziec ca³oœci¹ dop³ywu naturalnego Diagram of flooding processes in the Grodziec area by all natural inflow
spadek dop³ywu naturalnego do zlikwidowanej kopalni z 4,5–1,5 m3/min; prze³o¿y³o siê to na zmniejszaj¹ce siê tempo zatapiania zrobów;
– wraz ze zbli¿aniem karboñskiego horyzontu wodnego do utworów nadk³adu, widoczne jest wyraŸne spowol- nienie tempa zatapiania, zwi¹zane ze wzrostem poro- watoœci ska³, dotychczasowa zmiana warunków hydro-
geologicznych w obrêbie karboñskiego piêtra wodono- œnego nie spowodowa³a zmian w œrodowisku wodnym u¿ytkowych poziomów wodonoœnych w nadk³adzie i na powierzchni terenu;
– rzeczywista objêtoœæ zbiornika wodnego w zrobach zli- kwidowanej kopalni ró¿ni siê od tych prognozowanych w wielu analizach i opracowaniach.
PODSUMOWANIE
Zaprzestanie odwadniania kopalni spowodowa³o stop- niowe samozatopienie wyrobisk górniczych i czêœciowe wype³nienie leja depresji, wodami z dop³ywu podziemnego i infiltracji opadów atmosferycznych. Nastêpuje stopniowa odbudowa karboñskich poziomów wodonoœnych. Jest to jednak proces bardzo powolny i d³ugotrwa³y. Obserwacje hydrogeologiczne w tym regionie nie wskazuj¹ na istotne zmiany warunków hydrogeologicznych.
Doœwiadczenia CZOK zwi¹zane z zatapianiem kopalñ wêgla kamiennego wykaza³y, ¿e prognozowanie czasu ich zatapiania jest bardzo trudne. Z nabytych doœwiadczeñ wy- nika, ¿e najbardziej miarodajnym sposobem oszacowania tego zjawiska, jest metoda analogii hydrogeologicznej. Pod- noszenie zwierciad³a wód w zlikwidowanych kopalniach, przyczynia siê do wypracowania przez CZOK najbardziej skutecznych metod prognozowania czasu ich zatapiania.
Pierwszoplanow¹ kwesti¹ w bezpiecznym zatapianiu ka¿dej kopalni jest nale¿yte rozpoznanie hydrogeologiczne tego procesu, a przede wszystkim odpowiedni monitoring.
Znajomoœæ warunków hydrogeologicznych na ca³ym ob-
szarze zatapianych wyrobisk, a zw³aszcza w strefach po³¹czeñ, jest podstawowym zagadnieniem w bezpiecznym zatapianiu zlikwidowanych kopalñ. Przyk³ad rejonu Gro- dziec dowodzi, ¿e pomiary po³o¿enia zwierciad³a wody w odpowiednio zaprojektowanych piezometrach, umo¿li- wiaj¹ kontrolê zawodnienia nie tylko danej kopalni, ale ta- k¿e kopalñ chronionych. Poziomy zatopienia wyrobisk i górotworu w zlikwidowanych kopalniach, pomimo ich bliskiego s¹siedztwa, kszta³tuj¹ siê bowiem bardzo ró¿nie i nie tworz¹ ci¹g³ego horyzontu wodnego.
Dane z pomiarów w jednym szybie s¹ dalece niewystar- czaj¹ce do kontroli zwierciad³a wody w zrobach. Utrzymy- wanie poziomu zatapiania w rejonie szybu w granicach zbiornika retencyjnego, nie daje pewnoœci, ¿e powierzchnia piezometryczna zwierciad³a wody na obrze¿ach obszaru od- wadniania, jest taka sama. Nale¿y zbadaæ czy kszta³tuje siê ono powy¿ej czy poni¿ej po³¹czeñ hydraulicznych z s¹sied- nia czynn¹ lub zlikwidowan¹ kopalni¹, a nastepnie zdecydo- waæ czy i na jakim poziomie utrzymywaæ odwadnianie w zlikwidowanej kopalni.
LITERATURA
ANISZCZYK M., 2004 – Projekt prac geologicznych na wykonanie piezometru P-Wojkowice 1 dla prowadzenia pomiarów po³o¿e- nia zwierciad³a wody podziemnej w górotworze karboñskim zlikwidowanej KWK „Jowisz” w Wojkowicach, powiat bê- dziñski. Arch. CZOK, CzeladŸ.
BIELECKI S., W¥TOR L., red., 1999 – Dokumentacja okreœlaj¹ca warunki hydrogeologiczne w zwi¹zku z likwidacj¹ KWK „Gro- dziec” w Bêdzinie, wg stanu na 01.07.1999 r., Katowice. Wy- konana przez Konsultant Sp. z o.o. Arch. Zak³. CZOK, CzeladŸ.
CZAPNIK A., 2006 – Wniosek w sprawie zmiany dopuszczal- nej rzêdnej piêtrzenia z +57,0 m npm do +90,0 m n.p.m.
w Rejonie „Grodziec” Zak³adu CZOK. Arch. Zak³. CZOK, CzeladŸ.
DOKUMENTACJA geologiczna z³o¿a wêgla kamiennego KWK
”Jowisz”, 1984 – Katowickie Przedsiêbiorstwo Geologiczne w Katowicach, Terenowy Oddzia³ Geologii w Czêstochowie.
FROLIK A., 2002 – Dokumentacja Centralnego Zak³adu Odwad- niania Kopalñ okreœlaj¹ca warunki hydrogeologiczne w zwi¹zku ze zmiana poziomu odwadniania zlikwidowanego zak³adu górniczego – Rejon Grodziec, wed³ug stanu na 31.12.2002 r. GIG Katowice, Arch. Zak³. CZOK, CzeladŸ.
MONITORING poziomu lustra wody w pompowniach g³êbino- wych za lata 2001–2009, prowadzony przez Dzia³ Mierni- czo-Geologiczny Zak³adu CZOK. Bie¿¹ce dane i archiwum Zak³adu CZOK, CzeladŸ.
PAZERA D., 2006 – Projekt prac geologicznych na wykonanie pie- zometru P-Wojkowice 2 w celu prowadzenia monitoringu po³o¿enia zwierciad³a wody podziemnej w górotworze karboñ- skim i zrobach pok³adu 510 zlikwidowanej KWK „Jowisz”
w Wojkowicach, powiat bêdziñski. Arch. CZOK, CzeladŸ.
PAZERA D., 2007 – Za³o¿enia teoretyczne, a faktyczny przebieg piêtrzenia wód w zrobach zlikwidowanej KWK „Grodziec”.
Praca niepublikowana.
SZCZEPAÑSKI A., 1998 - Projekt koncepcyjny docelowego mode- lu odwadniania KWK „Saturn” i kopalñ s¹siednich tworz¹cych tzw. podsystem Saturn, AGH Kraków, Arch. Zak³.
CZOK, CzeladŸ.
SZCZEPAÑSKI A., 1999 - Projekt koncepcyjny docelowego mode- lu odwadniania kopalni „Sosnowiec” i kopalñ s¹siednich, tworz¹cych podsystem Sosnowiec (stan na 31.12.1998 r.), AGH Kraków, Arch. Zak³. CZOK, CzeladŸ.
SUMMARY
The minefield of the abandoned Grodziec coal mine is situated in Grodziec (a quarter of Bêdzin) in the northeastern part of the Upper Silesian Coal Basin. The Grodziec coal mine was estabilished in 1899 and produced coal over one hundred years. Unfortunately, mining industry has dramati- cally changed during the last half-century. Many hard coal mines have been abondoned in Upper Silesia since 1989. In the north of the Upper Silesian Coal Basin, most of the mines (working and abandoned) are potentially hydraulically inter- connected, either directly or indirectly, by drifts, boreholes, roadways, goaf or intact coal barriers of limited thickness.
To protect still-active mines from excessive water inflows in the Upper Silesian Coal Basin, the Central Department of Mine Dewatering (Centralny Zak³ad Odwadniania Kopalñ or CZOK) was established in 2001 . The CZOK was charged with responsibility for management of mine water and
operation of dewatering plant in abandoned mines in the Up- per Silesian Coal Basin.
Grodziec coal mine is one of sixteen CZOK fields. Its flooding has been continued from 1999 and proceeded in a few stages. The water level has increased from –540.0 m a.s.l. to 88.0 m a.s.l. during the period. The flooding process is monitored all the time and the dewatering system is ready for action. During this process, efficient dewatering system is very important and necessary. The objective of dewatering is to maintain the water level in the abandoned mine under the level of the “over-spill” connection to the adjacent wor- king mine.
Flooding of abandoned coal mines is a very complicated and long-lasting process, which depends on hydro- geological, geological and mining conditions and causes changes in the surrounding orogen.
