R
O
Z
P
R
A
W
Y
ROCZNIKI TEOLOGICZNO-KANONICZNE Tom X V III, zeszyt 1 — 1971
K S. J Ó Z Ę I K U C OMI
IN TERPR ETA C JA M ESJAŃSKA PSA LM U !22 1
Zasadniczym problem em egzegetyczrUm Ps 22 jest postać tjp rÄ ila , w ystępująca w ty m utfgbrze. W iąże się z ty m mterprpjijaęja m e^Ł ńska tego Psalm u. K om entatorzy u w f j ^ j ą i i s Ps 22 za P salm bezpośrednpj m esjański podkreślają, że P s 2® opisuje tylko m ękę M esjasza. Ci, k l j f |l t takiej in terp re tacji nie przy jm u ją, w różny sposób sta ra ją się odpowie dzieć na pytanie, kogo Ps 22 opisuje.
Szkoła G unkela tw ierdzi, że autor Ps 22 opisuje jakiegoś człowieka
chorego i dręczonego przez swoich wrogów. R. K i t t e l2 uważa nieprzy
jaciół w P salm ie za głów ny tem at tego utw oru, a jeżeli postać w ystępu-
> jąca w Psalm ie jest chora, to n a skutek działalności wrogów. B. D.
E e rd jijg jl uw aża P s 22 za w ielką m etaforę, napisaną przez człowieka w d e liriu m 3. S. M owinckel widzi we w rogach udręczonego demonów, k tóre są rów nocześnie spraw cam i ch o ro b y 4. E. Podechard uw aża cier piącego z P s 22 za przestępcę p o lity c |§ |g o , k tó ry został uwięziony i d rę czony przez k a t a 5. H. B irkeland sądzi, że nieprzyjaciele w ystępujący w P s to wrogowie zew nętrzni, zagrażający bezpieczeństwu króla jako głowie narodu 6. R. G. C astellino natom iast widzi w w. 15 nn. Ps 22 nie ty le opis choroby, ile raczej sym ptom y trw ogi i strachu, spowodowanego zasadzką wrogów. P salm ista znajdow ał się w podobnej sytuacji, jak Jezus przed m ęką: coepit pavere et Jaedere 7.
Zanim odpow iem y na pytanie, kim jest postać z Ps 22, przypatrzm y się w ogólnych zarysach ideologii m esjańskiej Starego Testam pjitu. W księgach ST napotykam y nadzieje i przepow iednie soteriologifine,
1 A rtyk u ł je st częścią p racy doktorskiej pt. P rze śla d o w a n y i W v Ä B ö w l/ w P sa lm ie 22, p isan ej pod kieru nk iem ks. pilgŁlljdra S tan isław a Łacha na V & d ziale T eologiczn ym KUL.
2 D ie P sa lm e n , L eip zig 1929, s. 83. Kom. A T 12. 3 T h e H e b r e w B o o k o f P sa lm s, 4 ed* L eid en 1947, s. 31. 4 P s a lm e n s tu d ie n , Bd. I, K ristian a 1921-^jpizedr. 1960), s. 73.
5 h e P sa u tie r. T r a d u c tio n litte r a ir e e t e x p lic a tio n h isto r iq u e , L yon 1949, s. 109. 6 D ie F e in d e d es I n d iv id u u m s in d e r is ra e litisc h e n P s a lm e n lite r a tu r , Oslo 1933, s. 317.
6 K S . J O Z E F K U C O M I
m esjańskie i chrystologiczne. Osoba M esjasza w ystępuje często w ST jako postać drugorzędna. Główna uw aga pisarzy starotestam entalnych spoczywa na zbawieniu, które Bóg przyobiecał zrealizować, o pośredni ku b ra k |f§ ||je m naw et wzmianki. M e f S z , c f S ó r y m ijjjszą hagiografo wie, nie pokryw a się koniecznie z sam ą postacią jHHMius a 8. ST m iał więc o M esjaszu pojęcie niedoskonałe. Pojm ow ał go jako króla-zbaw cę yjęgHii^j&statecznych, którego wzbudzi Bóg, aby założy^& iroje królestwo. F§j|S tym Mesjasz w ystępuje w ST jako cierpiący S łtijn i Syn czło- w i^ lH lj
W P sałterzu napotykam y jakąś absolutną ufność w zbawczą in te r w encję Boga, z k tórą wiąże się m yśl oczekiwania g |d ® śc ia królestw a Boga Zbawiciela. Nie należy się jednak spodziewać, że znajdziem y w PśM terzu p o rtre t Jezusa Mesjasza. Różnice, jakie zlfchodzą między m esjifiskim i opisami ST a Jezusem C hrystusem , dałyrjrodstaw ę do w y odrębnienia m esjanizm u w znaczeniu szerszym. Je d n i posługują się w yjaijiieniem typicznym , inni mówią o m e sja n iz m it" dynastycznym . Jeszcze inni sądzą, że przed duchow ym i oczyma prarofców i
defil|f§vali. aktualnie rządzący królowie i §jifejaszj§ple w syntezie p e r spektyw icznej postacie te porraesszaip się. Są i tacy, którzy widzą M esja sza przedstawionego antycypialnie w w yidealizow anym narodzie. Nie którzy zaś w y jaśn iają oczekiwanie m esjańskie przez ||w . re in terp re- ta c ję lB. W konkretnej in terp re tacji m esjańskiej Ps 22 poglądy te od- zwiejfjiedlają się.
Część autorów uw aża Ps 22 za m esjański w senlfe słow nym bezpo średnim , tzn. że podm iotem P salm u jest w yłącznifj M esjaszn . Inni p rzy jm u ją znaczenie m esjańsko-typiczne Ps 22. Poeta przedstaw ia cier pienia jakiejś postaci starotestam entalnej lub swoje w łasne. Postać ta jest typem Mesjasza. Z ty m łączy się in terp re tacja P salm u w sensie pełniejszym 12. T ak zw ana szkoła M yth and R itual tw ierdzi, że m esja- nizm jest centralną treścią ksiąg ST. L am entacje indyw idualne odnoszą się do króla, k tó ry został skazany na śm ierć w noworocznym ry tu ale,
8 J. C o p p e n s , L e s e tu d e s r e c e n te s s u r le P sa u tie r, [W:] L e P sa u tie r, Ed. R. de L angh e, L ou vain 1962, s. 55. O rientalia et B iblica Loviiftifljpia IV.
9 H. G r o s s, D er M essia s im A T , Trier ThZ, T. 71: 1962, s. 163. 10 C o p p e n s , jw ., s. 56.
11 E. C o u r t e , Le P sa u m e X X I I a u p o in t de v u e ecTiOtMJfie, e x e g e tiq u e , d e la fo rm e , a in si q u ’a u p o in t d e v u e m e s s ia n ią u e e t d a n s la litu rg ie , P aris 1933, s. 101— 134; A . V a c c a r i, P s a lm u s C h risti P a tie n tis, V D , T. 20: 1940, s. 72— 80; F. A s e n s i o, S a lm o s M essia n ico s o S a lm o s N a tio n a le s, „G reg.”, T. 33: 1952, s. 578— 593; H. H e r k e n n e , D as B u c h d e r P sa lm e n , B onn 1936, s. 104; P. H e i n i s c h, C h r is tu s d e r E rlo eser im A T , Graz 1955, s. 115— 117.
12 J. M. L a g r a n g e, N o te s s u r le M e ssia n ism e d a n s l i s W ia u m es, RB, T. 14: 1905, s. 50— 53; A. F e u i 11 e t, S o u ffr a n c e e t co n fia n c e en D * s 4 'n R T , T. 80: 1948, s. 137—149.
I N T E R P R E T A C J A M E S J A Ń S K A 7 aby następniefżm artw ychw stać i rozdaw ać nowe życie. S tąd P s 22 rów nież uw ażają za P salm królew ski i m esją|ńs^|. M esjanizm u nie pojm ują jed n ak zw otólhicy tego k ierunku w M aczeniu tradycyjno-chrześcijań- skim . N ie odnoszą go g p przyszłości. Mjbsjasza u w a ż n ą Ł a Boskiego króla w świejge ponadczasowymi. W djro czn y m ry tu ale św ięta Nowego Roku uznają go za zbawcę. P rzedstaw iają M esjasza jako króla w ystę pującego w cyklicgfiyjgji św i||a c h . Taki pogląd sprzeciw ia się jed n o fa zowemu w ypełnieniu oczekiwania m es|ań s|ie g o , czyli ujęciu m esjani zmu w sensie chrzeąpiją^skirn 13.
Jeszcze inni w y jaśn iają mijsjańskość Ps | | przez tzw. reinterpretację, P salm ista opisał c ijlp ie n ia jakiegoś spraw iedliw ego człowieka lub swoje własne. PóźnielS p i redaktor tekst ów b ib lijly c h odczytał te n P salm na nowo i nadał m u ijjjiaczenie m esjańskie |§j Inna grupa biblistów zaprze
cza m esjańskości P s 22 15 H b uważa, że dopiero w okresie chrześcijań
skim nadf|jj§ij Psjjjm owi zn|§:zenie m esfj|ńsl||feie.
P rzy jrz y jm y się obecnie dokładniej m esjańskim in terpretacjom Ps 22 Zw olennicy in terp re tacji jfjrtesjańskiej lifzpOsrednieW opierają się n a tym że opis cierpień psalm isty można z a s |9 |||f||ić wyłącznie do C hrystusa Do żadnych ze z n i l y c h nam :postaci ST nie odnosi się treść P s 22. Ani Dawid1, ani Jerem iasz, ani nik t in n y w S ta ry m Testj^nencie nie przeży- cierpień opisanych w Psalm ie. Nikogo też nie ożyw iały ijf c u n iw e r s a - listyczne o p isanę||v w. 28-32. Jedynie C h ry p u s przfl|ył n j « |f p jj w P sal m ie mękę. Zaznaczony w w. 28 pow rót pogan do Boga i powszechne rozszerzertiigjsię k|pleglw a Bożego wzięły w łaśnie początąfe od śmierć:
i zm artw ychw stania C hrystusa 17. E. Courte 18 w ym ienia Dawida, Eze
chiasza, Jerem iasza i M ardocheusza jako ew entualne podm ioty Ps 22 przytacza jed n ak racje, k tóre — jego zdaniem — w ykluczają tak ą ewen- |i|§liiBŚć. A utor teff]j5rżYziiąje;;|r6f^nież, że niektóre wierszejlps 22 możiu by zastosow ać do opisu prześladow ań D aw ida przez Saula. Także opis
13 C. H a u r e t , ^ i n t e r p r e ta t i o n d e s P sa u m e s se lo n 1’ecole „ M y th a n d Rżtł§j|f R evS cR . T. 33: 1959, s. 3 2 ^ -3 4 6 ; T. 34: I960, s. 1-34; A . B e n t z e n, M essia s, AfjjleJ
M e n sc h e n so h n , Zürich 1948, s. 20.
pi a . G e 1 i n, L e s p a u v r e s que a im e , P aris 1967, s. 100— 113. F oi 9 p v a n te 41; S. B. F r o s t , Psalm . 22, an e t ^ M i o n , CanJT, T. 8: ® B 2j|s. 102— 115.
i« H. G u n k e l , D ie P sa lm e n , 1926, s. 94; H. J. K r a u s , Du P ś a lm e n , A u fl. 3, N eu k irchen 1966, s. 184. B ib lisch er K om m en tar A T XV, 2 C. W e s t e r m a n n , Gt S v e n d e te K la g e. j j H 3 A u s le g u n g d e s 22 P sa lm s, Neujäjr' d l S ł 1955, s. 62, B ib lisch e S tu d ien 8.
1« J. B e c k e r , Isr a e l d e u te t se in e P sa lm e n . U r fo r m u n d N e m n te r p r e ta tfq i fajyäjfflp Paalm eit. S tu t t gart 1966, s. S 2 n . A u tor ten opow iad a sij j M f f t t e r p r e t j i i ą n ie zfjgdza się jed n ak n a k on k lu zję, że P s 22 odczytano w m e sja ń s lin w^-okiäesife przedctttjEilafcowiJftnl
17 H e r k e n n e , jw ., s. 104; H e i n i f l h , jw „ s. 115. 1» C o u r t e , i m s. 105—111.
8 K S . J O Z E F K U C O M I
rew olty Absaloma z 2 Sm zdradza pew ne podobieństwa do treści Ps 22. Jednakże, w nioskuje E. Courte, m otyw acja osoby, miejsca, sposobu i czasu jest różna w Ps 22 i w innych opisach biblijnych. Różnice są zbyt wielkie, by Dawid, Ezechiasz, M ardocheusz czy Jerem iasz mogli być podm iotam i P s 22. B rak więc w ST osoby, której m ożna by przy pisać bez zastrzeżeń treść P s 22. S tąd E. C ourte w yprow adza wniosek, ż e ' M esjasz jest podm iotem P s 22 19. Do konkluzji te j m ożna m ieć za strzeżenia. Jeżeli treść P salm u m ożna zastosować do w ielu osób, św iad czy to, że opisy w nim zaw arte są bardzo ogólnikowe. Ps 22 jest utw o rem kultow ym , dlatego sform ułow ania są tak ogólne, łatw o przystoso- w alne do różnych okoliczności. Poza tym wielu w yrażeń P salm u nie można w yjaśnić dosłownie, stąd wniosek o podobieństwie czy różnicy sytu acji w Psalm ie a określonym w ydarzeniem historycznym w ydaje się mało prawdopodobny.
Zwolennicy bezpośredniej in terp re tacji m esjańskiej P s 22 odw ołują się ponadto do zbieżności, jaka istn ieje m iędzy ty m utw orem a pieśnia m i o Słudze Jahw e. Zastanow im y się więc, czy istnieje pokrew ieństw o tem atyczne i filologiczne m iędzy P s 22 a Iz 40-55.
C ierpienie, które polega na opuszczeniu przez Boga, zostało mocno podkreślone w Ps 22 (w. 2. 12. 20). Podobna idea Tiystępujjjjw Iz 49, 14, gdzie zostało użyte |H |ż e słow0r"Taźab. W ydaje się jednak, że zbieżność m i f c i M i tekfgami jest bardzo nikła. A utor D rugiej Pieśni o Słudze Jahw e każe przem aw iać Syjonowi: „Jahw e mię opuścił, P an o m nie za pom niał”, podczas gdy w Ps 22 przem aw ia jednostka. Tem at „opuszcze nie przez Boga” zachodzi często w Piśm ie św. Słowo 'äzab w takim zna czeniu zachodzi w Ps 27, 9; P w t 31, 17; Iz 54, 7; J e r 12, 7 itd. Podobną m yśl w yraża też term in gm n (Iz 40, 27; 54, 8; Oz 11, 8-9). Z tego w y nika, że nie można mówić o zależności Ps 22 od tek stu D rugiej Pieśni 0 Słudze Jahw e ani o zależności odw rotnej. Analogia jest za ogólna, aby mogła służyć za podstaw ę takich wniosków.
Nie można także w ysnuw ać wniosku o zależności utw orów na pod staw ie w yrażenia töla'at (Ps 22, 7) i täla'at Ja'ököb (Iz 41, 14); Term in
ten, w yrażający idee „słabego”, w ystępuje także w Job 25, 6. Tym b a r
dziej, że Iz 41, 14 określa w ten sposób naród izraelski, a autor P s 22 — lam entującego.
W yrażenie herepäh zachodzi w wielu księgach biblijnych: Joz 5, 9; Ez 16, 57; 21, 33; 36, 15; Oz 12, 15; Mi 6, 16; Sof 2, 8; Ps 69, 10; 79, 12 1 in. Stąd nie można mówić o zależności na podstaw ie hereppat ädärn (Ps 22, 7), lecz hereppat enóś (Iz 51, 7).
N iektórzy autorzy podkreślają treściow e pokrewieństwo, jakie za chodzi między Ps 22 a Czwartą Pieśnią Sługi Jahwe. Mimo pew nych
I N T E R P R E T A C J A l | J § i ! i | Ń S j j | i § j j P S A L M U 22 9 podo p e n stw istn ie j® n ię d z y tffini u tffpram i istotnllróżnice. I tak Iz 52, 13-15 mówi o chw ale ^jjwajngjgsgeniu Sługi Jahwjjgt D ruga czjfjjg Psj§§2 przedstaw ia w yratow anego 'änäitf, oddającego chw ałę Bogu. O chwale samego lam entującego niew iele się dow iadujem y. Tylko w. 26 „Tobie zawdzięczam m oją chw ałę w w ielkim Zgrom adzeniu’!! podaję bardzo ogólnikowo w zm iankę o zw ycięstw ie ciupiącego, k§jl§ zawdzięcza Bo gu. Term inologia P s różni się od słow nictw a C zw artej Pieśni, l | ó | | j autor
określił chw ałę Sługi term inam i: jaśekil, jarum , niśśas, gäbah. W Ps 22, 26 zachodzi w yrażenie t ehillätl. Żaden z term inów Iz, określających chw ałę Sługi, nie w ystępuje w Ps 22.
Iz 52, 14 w dość ogólnie p rzy jętej in terp re tacji zdaje się w yrażać pew ne podobieństw o treściow e z P s 22, 7. „W ygląd Sługi został nieludz ko oszpecony i postać jego by ła niepodobna do ludzi” (Iz 52, 14). C ytat
z P s 2jlj 7 brzm i: „a ja jestem nie człfjwiek” . Obaj poeci opi
su ją postać cierpiącą, nie dziw więc, że n iektóre ich obrazy w ykazują p o d o ||eń stw o . (g^le i to podobtotaftprenie św iadczy, jak sif^ w y d a jw o za- leżnsjlfei, ty m b ardziej że term inologia WTpbu opisach m iędzy Iz 53, 3 a Ps 22, 7 jest różna. Z danie „w zgardzony i odepchnięty przez ludzi, m ą ż b o l || ści osw ojony z cierpieniem ” (Iz 53, 3) przypom ina „jestem igraszką ludzi, w zgardą pospólstw a” (Ps 22, 7). W P salm ie w ystępuj§§w yrażenie b 'zü j- *am , w Iz n ib'zeh — od tego samego rdzenia bäzäh. L am entujący stał się ig r a s z S szydzących wrogfipr, Sługa U w e został w zgardzony i ode pchnięty przö# ludzi?: Ale już drii§i stych t l | o samego w iersza w Iflje s t
przeciw ieństw em w. 8 P s 22. :§jłuj|a Jah w e został przedsjaw iony jako
fljtoś, przed kim się tw arze { g sg |Jf$ |’ ( I g 53, 3). (Ql, którzy patrzą n a
c M rt^ W M w Ps- 2 2, nie; -nakrywająi-tw arzy, ale szydzą z niego (w. Aj
wli!!iM!|Hftwl|j w zrok w niego (w. 18).
T K eba jpSjcze zestaw ić słynny w. 17c Pś"22 z Iz 53, 5. Tekst izajań- Ik i brzm i: „lecz on by ł przebity ii: n asię g J H H y , zdruzgotany za nasze w ffiy|! AulMg C tw a rtej Pieśni o Słudze Jatajje użył: słowa: m ehöläl. W y
ra z hälal w poezji oznacza: niepokoić, przebił, zranić; w piel: p fllb ić , zabić (Ez 28, 9; 32, 26; Iz 51, 9; 53, 5) 20. T ekst P s 22, 17c jest niepew ny. P rzyjąw szy lekcję „przebodli ręce i nogi m oje”, znajdziem y pew ne po dobieństw o m iędzy obu tekstam i. Sługa Jah w e został przebity i zd ru zgotany, lam entującem u z Ps 22 przebodli ręce i nogi. Ale wi|§äÜ izjań- ski zaw iera przy te j okazji w zm iankę o cierpieniu zastępczym. W P s 22 b ra k tego tem atu. Obok podobieństw a istnieje więc m iędzy p H l m i zasadnicza różnica, i to zarówno pod względem treściow ym , jak i języ kowym . D latego zależność w ydaje się znów problem atyczna.
Podobieństw a i p u n k ty styczne m iędzy P s 22 a S łu g ^ JS h w e -i^ w i S ogólnikowe, by uspiffeiMidliwiały iÄ iftsek o identyczności postaci, d
10 .SP- Jwffiil’ KUC Om i
w anych prpifz obu autorów . Pöza ty m wiadomo, że poglądy n a tem at m esjańskiej in terp re tacji Pieśni o Słudze Jahwe są bardzo rozbieżne i nie pozw alajćpha jednoznaczny pod ty m względem osąd 21.
Zwolennikiem in terp re tacji m esjańskiej bezpośredniej P s 22 jest również A. Charue 22. U zasadnia jednak swojfg zdanie w inny sposób. Podkreśla on, że druga część P s 22 mówi o naw róceniu pogan i o pni- w ersalnym królestw ie Jahw e oraz o now ym narodzie. S ą to ch arak te rystyczne B lem en ty eschatologii żydowskiej. Tym sam ym pow staje p y tanie;: czy spraw iedliw y cierpiący, którego doświadczenia in au g u ru ją tę eschatologię, nie jest M esjaszem 23. A. C harue daj.e odpowiedź
ną. P rzyznaje jednak, że nie w szystkie wypowig|§L P salm u można za stosować do M esjasza, ale na ty m w łaśnie p o lÄ a Objawienie prorockie, że nie jest we w szystkich szczegółach ścisłe. Proroctw o nie jest historią. A. C harue podkreśla, że przede w szystkim zakończenie P salm u (w. 28-32) odznacza się perspektyw ą eschatologiczno-m esjańską. S tąd w P s 22 nie chodzi o osobę obojętną, ale o M esjasza, od w ybaw ienia którego zależy realizacja nadziei narodow ych. A. C harue nie w yklucza jednak możli wości późniejszej adaptacji P salm u do idei m esjańskiej przez dodanie w. 28-32. Dopuszcza więc pogląd, któ ry zwie się obecnie re in te rp reta - cją P s 22 w sensie m esjańskim . Zdaniem A. C harue psalm ista opisuje chwilowe w łasjj| przeżycia, a nie przyszłe. Jeżeli w ięc ostatnie w ier sze Ps o tem atjU pieschatologicznej nie należą do tek stu pierw otnego, tylko dwie hipotezy są możliwe: albo Ps był początkowo m esjański w sensie bezpośrednim , albo był tylko zw yczajną lam entacją bez zna czenia mesjańskiego, naw et typicznego. Treść P salm u została jednak w taki sposób podana; ze mogła służyć do późniejszej adaptacji m esjań skiej, c h o c ä f s a m a i S r P salm u nie potrzebow ał sobie tego uśw iada m i a . Sam A. Ijh a ru e gBowiada się za in terp retacją P s 22 w znaczeniu bezpośrednio m esjańskim 24.
Innego jjzdania jest M. Desnoyers. Nie godzi się n a in terp retację m esjańsk^lbe|j>ośrednią P s 22. Jego zdaniem nic nie w skazuje n a to, by poeta m yślał bezpośrednio i w yłącznie o Mesjaszu. Treść Psalm u, jak i sform ułow ania w ydają się wskazywać, że poeta opisuje w łasne prze- życia, nie zaś jak:fi|p tajem niczej postaci, k tó ra m iałaby n a stą fić pjcjjnim. Z drugiej strony psalm ista przedstaw ia swoją--sytuację niezw ykle t r u d ną do tegffl] stopnia, że m a się w rażenie, że tala|:h okoliczności w ogóle
21 C. R. N o r t h , Isa ia h 40— 55, London 1952, s. 1— 60; J. C o p p e n s, Le s e r v ite u r d e j llk h v e , v e r s la so lu tio n d ’u n e e n ig m e , [W:] S a cra P agina, T. 1, G em - b lo u x 1959, ||i| 434 n. B ib lioth eca Eph. T heol. L ov. X II— X III.
22 d u G ra n d D elaisse, CollN am , T." 1931, s. 272— 288. 23 C h a r u e , jw ., s. 280.
24 T a r ife , s. 286: „Le p sau m e est m essian iq u e au sen s littera l et decrit e x clu - siv em en t le M essie”.
I N T E R P R E T A C J A M E S J A Ń S K A P S A L M U 22 11
nie było. D esnoyers podkreśla, że P salm należy do rodzaju li|§rackiego poezji. P oeta nie jest zobowiązany do przedstaw ienia realnegS jjtanu swe go położenia. Rzeczywistość jest dla poety tylko okazją do kontem placji jakiejś id e i-fe lg do ekspresy wnego w yrażenia u c z u c ia 25. Zdaniem Des- noyersa H ebrajczycy szukali w realiach historii, a w luf§§ich i w yda rzeniach znaków prorockich, k tóre zaw ierały dla nich taką! ścisłą pew ność, jak najb ard ziej jasne słowa. W P s 22 m yśl Boża przystosow uje się do w arunków psalm isty, ale przew yższa je i n ie jjp o z ^ la się nim i ograniczyć. |jggnoyg§-s konkluduje, że Ps 22 jest m esjański w sposób typiczny, p o riie \||ż opisuje strach i w ybaw ienie spraw fldliw ego, któ rego życie z o sta ła opatrznościowo przez rządcę historii przew idziane ja ko proroctw o o M esjaszu.
P. D rijv ers usiłu je rów nież w Ps 22 odnaleźć znaczenie m esjańsko- -typiczne. Ubogi, k tó ry błagał Jahw e w swoim cierpieniu o pomoc i do znał w ybaw ienia, stał się w zorem i typem . P s 22 stopniowo nabierał te j szerszej perspektyw y. Szczególnie w. okresie późniejszym , kiedy ideał 'änäw im zdobył w ięcej uznania w śród ludu i znalazł dobitniejszy w yraz w oczekiwaniu m esjańskim , zaczęto spoglądać na P s 22 w tym nowym aspekcie 26.
Los człew ieka cierpiącego, którem u dopomógł Jahw e, m iał być udzia łem Ubogiego, |ctóry m iał nadejść. M esjasz m iał jeszcze w ięcej w ycier pieć, ale Bóg wyw yższy go następnie ponad wszystko. Jego uw olnienie i wywyższenie pjfeez Boga nastąpią w epoce m esjańskiej, w której po w stanie także długo oczekiwane królestw o Boże, do którego będą nale żeć w szystkie narody. Ów p ar excellence m ąż boleści będzie zw iasto wał swoim br&dfóńi w now ym już królestw ie: „tego dzieła dokonał Ja h w e ”. M oje cierpienia, jak rów nież przejście ze śm ierci do życia są dziełem Jahw e. P. D rijvers przyznaje, że w trad y c ji żydowskiej b rak śladów takiej in te r p U l ii ji P s 22. Jed y n y m znakiem tak iej in terp re tacji jest, jego zdaniem , dodatek do Psalm u, m ianowicie w. 28-30b. Opis un i w ersalności królestw a Jahw e, przedstaw iony w ty ch dwóch wierszach, zdradza niew ątpliw ie w pływ D euteroizajasza na redaktora. Ten nie duży dodatek został w łączony do opisu o w ybaw ieniu i chw ale m ęża boleści P s 22. Można to w yjaśnić jedynie ew olucją idei. Późniejsze pism a ż y d o f tjB l stosują te trz y w iersze do przyszłego królestw a m e sjańskiego, u i|k a ją c skrzętnie sanpigo term in u „M esjasz”. A jed n ak zachodzi niew ątpliw y związek maęitef wybawieniem zhańbionego i opusz czonego c z ł |l ||i k a a zakresem królestw a Jahw e. Cały P salm bow iem 25 L. D e s n o y e r s , H isto ire d u p e u p le h e b r e u des J u g es d la c a p tiv ite , T. 3, P a ris 1930, s. 320 n.
26 p . D r i j v e r s , L e P s a u m e 22: m is e r e e t g loire d e l’h o m m e est d u F ils de- l’h o m m e , A ssS , T. 37: 1965, s. 31.
12 K S . J O Z E F K U C O M I
był przedm iotem m odlitw y i śpiew u społeczności żydowskiej. Uwolnie nie tego Ubogiego m iało coś wspólnego z królestw em czasów m esjań skich. Syn człowieczy zjaw ił się na ziemi jako człowiek, który dzielił istotne koleje egzystencji ludzkiej. On rów nież doszedł do życia i chw a ły tylko przez cierpienie i śm ierć 2~.
Zestaw iając Ps 22 z Iz 52-53 D rijvers słusznie zaznacza, że idea cier pienia zastępczego i ekspiacyjnego nie została w yraźnie w Ps 22 w y ra żona. A utor Ps podkreślił związek, jak i istnieje między cierpieniem a zakresem królestw a Bożego, nie precyzując bliżej jego natu ry . Kon cepcja, że: cierpienie jest przyczyną życia, że po pozornej klęsce może nastąpić rehabilitacja, że w ielu zostało w ybaw ionych przez jednego, nie znalazła w yrazu w Ps 22.
W ydaje się, że nie można zgodzić się n a in terpretację m esjańską bezpośrednią Ps 22. Opisane w Psalm ie cierpienia w yraźnie odnoszą się do teraźniejszości, um ieszczanie ich w przyszłości jest problem atyczne. P salm ista skarży się na boleści, jak wiele innych postaci w ystępujących w lam entacjach indyw idualnych 2S. W treści P s b rak oczekiwania escha tologicznego, zapowiedzi nadejścia przyszłego króla, którem u można by nadać ty tu ł M esjasza i z którym łączono by nadejście czasów nowych, kiedy m iałoby nastąpić przyw rócenie utraconego ra ju 29. Poza tym, je żeli Ps 22 m ów iłby w yłącznie o Mesjaszu, można by postawić pytanie, dlaczego niektóre w iersze nie w ypełniły się w całości męki C hrystusa. W relacjach o męce Zbaw iciela brak w zm ianki o mieczu (Ps 22, 21). W Psalm ie nie m a w yraźnie mowy o fakcie śmierci. W iersze, w których w ystępują baw oły, lw y i psy (w. 13, 21-22), zwolennicy interpretacji m esjańskiej bezpośredniej w yjaśniają m etaforycznie, stosując obrazy te do wrogów C hrystusa. Inne natom iast wiersze, np. 19 — m ówiący o rozdziale szat, w yjaśn iają dosłownie. W ydaje się to być niezgodne z regułam i herm eneutyki. Je st praw dą, że osoba w ystępująca w Psalm ie nie przeklina swoich wrogów, nazyw a ich jednak bawołami, lw am i i psa m i albo p rzynajm niej porów nuje ich do tych zwierząt. Tym sam ym w y raża negatyw ne nastaw ienie do nich 30. Ponadto w opisach męki i zm ar tw ychw stania C hrystusa b ra k w yraźnej wzm ianki z drugiej części P s 22.
C. W esterm ann zw raca uwagę, że Ps 22 nie jest proroctwem . P salm ten jest modlitwą. S tąd należy go w yjaśniać jako modlitwę, a nie jako proroctwo. Nie można w yjaśniać Psalm u częściowo jako m odlitwę, a
na-27 Tam że, s. 32.
28 L a g r a n g e , jw ., s. 52; F e u i l l e t , jw., s. 145.
29 J. A . S o g g i n , A p p u n ti p e r V esegesi c ristia n a d e lla p r im a p a r te d e l S a l- . m o 22, BeOr, T. 7: 1965, s. 113.
30 J. R. S c h e i f 1 e r, El S a lm o 22 y la C ru c ifix io n d el S en o r, EstB ib, T. 24: 1965, s. 82 n.; por. G e 1 i n, L e s p a u v re s, s. 103.
I N T E R P R E s Ł c j A M Ę M S f J Ś J |A P S A L M U 22 1 3
stęfEpfe jako proroctwo. Sław a, k t < f i j j |||y i| z głębokifeo cierpietiiä= nie mogą m j|ć podwójnego znaczenia 31. P s | j | n i | a przedstaw ia je d iflk swo je pafw rpdczenie w świetlęijbbjawięjjiia, pnglijosi je S | inny, wy^Śżjripo- ziom. CÜ sam jakby się usuw ał, p o d itk ś gdy na pierw szy plan w y stę p u je cjfrp iąca postać Sługi J # v e z 1 ||$ 3 , k tóra b ę t j j i p r zed em L udu Bożego, w ykazuje r0JK'hoęź^|A|^ cęjchjJ- kolekt^jwjjs^ i indyw idual ne. A utor P salm u zw raca baczniejsza uwajgę na terdffi „uniżenie i w y w yższenie”, przedstaw iając go jako ch arakterystyczny dla zbawczej działalności Bożej. P om ija praw ie zupełnie m ilczeniem praw dę o c l i i i p ieniu zastępczym . U szczytu historii zbaw ienia rzeczywiście tem at „uniżenie i w yw yższenie” okazał się w Jezusie M esjaszu jedną z pod staw ow ych praw d. D latego C hrystus w ypow iedział słowa tego P salm u w o statniej sw ej godzinie (Mk 15, 34; M t 27, 46). Syn Boży zstąpił w najgłębszą otchłań m ęki i opuszczenia przez Boga, co zostało opisane w Psalm ie. Ale jego sk arg a nie pozostała bez odpowiedzi: Bóg w ysłu chał w sposób cudow ny i jed y n y C hrystusa, w skrzeszając Go z m ar tw y ch i ustanaw iając Go głową naw racających się narodów. To w łaśnie podkreśla wagę Ps 22 dla L udu Bożego Nowego Przym ierza, a nie zgod ność pew nych szczegółów z now otestam entalną re la cją m ęki Pańskiej.} K iedy chrześcijanie odm aw iają P s 22, m odlitw ę, k tó rą w |B dzinie śm ier ci odm aw iał ich Zbawca i P an, zstępują rów nież w jego ciem ną otchłań cierpienia, ale stam tąd razem z Nim w stępują ku w spaniałej jutrzence zm artw ychw stania. W tak i sposób przedstaw ia in terp retację Ps 22 A. D eissler 3a.
W podobny sp o só f|z a p a tru je się na z a g a d ijlitie m esjańskości Ps 22
Ul! Schilling. Jego I M i ł l l i W P s 22 w yraża niie|M aniczoną w prost ideę
uniw ersalizm u. Po głębokiej pustce opuszczenia przez Boga słyszym y rö p le dziękczynną pieśń uratow anego, k tóra przeradza się w obejm ujący ÜBE św iat hym n, w łączający naw et zm arłych do w ielkiej chw ały Jahw e. W ypowiedzi śm iertelnie chorego przew yższają transcendentnie los każ dego pojedynęzego człowieka. Typowe i paradygm atyczne wypowiedzi o cierpieniu i chw ale, w porów naniu z konw encjonalnym i sposobami
przekazyw ania w g r a ją w sobie coś prawzorczego i ponadindy-j
w idualnego. O. Schilling zapytuje,' czy ta typowość i prawzorczość mo gą być w skazówką in terp re tacji m esjańskiej Ps 22. W odpowiedzi za- jzj^cg.ą, i ę . M pewno nie,, gdy idzie o m esjanizm w ystępujący w psalm ach królew skich. J*|Bli jed n ak spojrzym y na m esjanizm w zfjaczeniu zbaw
czej i eschatologicznej zapowiedzi, możemy Ps 2 2|||fi§§|j:feIifikować do
kategorii psalm ów m esjańskich. Z cierpieniem bpireifelm znoszonym
31 W e s t e r m a n n , jw., s. 62n.
32 A. D e i s s K e f , D ie P sa lm e n , Bd. 1, L eip zig 1965, s. lOffn. D ie B o tsc h a ft G ottes 3.
14 K S . J O Z E F K U C O M I
z poddaniem się woli Bożej zw iązana jest obietnica zbawcza „dla w szy stkich” w sensie eschatologicznym. Samo cierpienie nie jest w Ps 22 przedstaw ione jako zastępcze ani pojednawcze, dlatego nie jest on, we dług O. Schillinga, ani paralelą do C zwartej Pieśni o Słudze Jahwe (Iz 53), ani do pojednaw czej śm ierci Jezusa C hrystusa. O stateczna reali zacja zbawcza, k tó rą psalm ista zapowiada, nie jest owocem Jego cier pienia, ale Jego niew zruszonej w iary, Jego stałości w zdaniu się n a Boga i Jego św iadectw a przed zgromadzoną gminą. Dlatego P s 22 nie jest proroctw em m ęki C hrystusa, jeżeli rozum iem y przez to szczegółową za powiedź stacji drogi krzyżowej. Istotne jed n ak nie są szczegóły, ale ca łość obrazu, Wyrażającego opuszczenie przez Boga i nagrodę za cierpie nie. Pod w pływ em natchnienia au to r biblijn y poznał i przedstawił cierpienie i jego chw alebne zakończenie jako coś, co jest owocne i „ko nieczne” w historii zbawienia. S tąd nie- je st to tylko przypadek, że C hrystus modlił się na krzyżu słowam i tego P salm u (Mt 27, 46), bo w nim najgłębiej uw ydatnił się w ew nętrzny związek, jaki zachodzi m iędzy cierpieniem , opuszczeniem przez Boga a zb a w ifp i|m 3*.
J. A. Soggin łączy postać z P s 22 ze Sługą Jahw e D eutero izajasza34. Egzegeta włoski zestaw ia postać Sługi z P s I l S z ideologią królew ską, jako bazą rozw oju oczekiwania m esjańskiego. E kspiacyjne cierpienie k róla za grzechy narodu tw orzy jeden z podstaw ow ych elem entów ideo logii królew skiej na S tarożytnym Wschodzie 3S. Z babilońskiego św ięta A kitu elem enty te m iały przejść do pobożności izraelskiej, gdzie otrzy m ały w łasne określenie bezczasowe 36. Elem enty te w pieśniach o S łu dze Jahw e i w lam entacjach indyw idualnych pochodziłyby więc w pew nej m ierze z ideologii królew skiej Starożytnego Wschodu. J. A. Soggin przyznaje, że nie w szystkie ogniwa tego rozum ow ania są jasne i pew ne 37. Tym bardziej że poglądy szkoły M yth j§nd RBUal wcale nie są obowiązujące, szczególnie w in terp re tacji lam entacji indyw idualnych. S tąd i w yjaśnienie m esjańskie P salm u na podstawie zasad tej szkoły
zdaje |lę nie w ytrzym yw ać krytyki. Siady świadczące o tym , że cier-
p i p y z P s 22 był królem , są ta k nikłgil®BMp' możha n a nich Spierać.
Z drugiej części Ps w ynika, że braćm i psalm isty są ubodzy ('änäwirrt) i pokorni, a nie królow ie czy książęta. W. 29 wspom ina o królew skim
33 O. S c h i l l i n g , V e r g e g e n w ä r tig u n g d e r P sa lm e n , L eip zig 1966, s. 150 n. 34 S o g g i n , jw ., s. 113— 115.
35 j . Scharbert dow odzi, że w rytualnych tekstach Starożytn ego W schodu nie m ożna odn aleźć id ei o cierp ien iu zastęp czym . Por. J. S c h a r b e r t , S te llv e r - tr e te n e s S ü h n e le id e n in d e n E b e d -J a h w e -L ie d e r n u n d in a lto r ie n ta lisc h e n R itu a l te x te n , BZ, T. 2: 1958, s. 190— 213.
36 S o g g i n , jw ., s. 115; por. I. E n g n e 11, T h e E b ed J a h w e S o n g s and th e S u ffe r in g S e r v a n t in D eu tero isa ia h , B JR yll, T. 31: 1948, s. 29— 41.
I N T E R P R E T A C J A M E S JA IŚ S K A P S A L M U U 15 panow aniu Jahw e. Jeżeli w P salm ie jest m owa o podziale w ładzy m ię d zy J a h Ä i króla, jest to w y rjlsjie zaznaczor||j jalf{§ip. l§f Ps 2, 2. W Ps 22 b rak tak iej w z m ia n k i38. Zresztą ST nie przedstaw ia króla jako nie w innie cierpiącego pośrednika. Tym bardziej nie można udowodnić kultow ego cierpienia króla w Ps 22 39. Treść P salm u nie w skazuje ni czym, że jest pozostałością ry tu a ln e j cerem onii cierpiącego i p o w stają cego do życia króla. Zw olennicy szkoły M yth and R itual usiłują pom i nąć te trudności przez przyjęcie tzw. dem okratyzacji tekstu. P ierw otny tek st u tw oru m iał w sobie zaw ifrać w yraźne elem enty ideologii kró lew skiej. Z biegiem czasu cechy te zatarły się, uległy dem okratyzacji. W yjaśnienie tek stu n a podstaw ie jego pierw otnego znaczenia w oparciu o pierw otne okoliczności i pierw otne środowisko życiowe jest błędem m etodologicznym oraz pogw ałceniem aktualnego tekstu, k tó ry jedynie może być przedm iotem pracy badaw czej eg z e g e ty 40.
Inaczej podchodzi do w yjaśnienia m esjańskiego charak teru P s 22 tzw. re in te rp re ta c ja 41. Zw olennicy tego k ieru n k u utrzym ują, że w czasie niew oli babilońskiej i po niew oli pow stają ze źródeł i trad y c ji praw ie w szystkie księgi Starego T estam entu, cftanow ał w tedy Izraelitów jakiś duch odnowy, k tó ry kazał im spogląj|a<f|§p przeszłość, k tó rą jednak na nowo w yjaśniali na podstaw ie świadomości o nowej roli zbawczej J a h we. Wówczas pow stały niektóre psalm y, inne od już istniejących, zw ła szcza indyw idualne lam entacje i pieśni dziękczynne były przystosow a n e do nowego posłannictw a przez red ak cy jn ą re in te rp reta cję 4*. P salm y re in terp reto w an e w czasie lub po niewoli odznaczają się piętnem escha tologicznym. Eschatologiczna re in te rp reta cja często „kolektyw izuje” indyw idualne form y m odlitew ne. Ostateczną redakcję zawdzięcza Psał terz kolektorom mądrościowym. R edaktorzy ksiąg biblijnych byli ra czej tradycjonalistam i. Uważali tek st P ism a św. za dziedzictwo praw ie kanoniczne. Z d rugiej stro n y ”i|z e b a było te k sty przystosować do no w ych czasów, u aktualnić je. Tym jfum aczy filę pozdäfemjenie “Starej form y przy rów noczesnym nadaniu jej noifiej treści. To ,,novum ” f e -
daktorzy zaznaczyli przez dodatki, glosy i zm iany te k sto w e43 A. G « n
38 M. N o t h , G o tt, K ö n ig u n d V o lk im AT,,j|/Iunchen 1964, s. 197—202. Sje- sa m m elte S tu d ien zum AT.
39 J. de F r a i n e, L ’a sp e c t r e lig ie u x d e la r o y tm te isra e lite , A n alecta Bibi»-* ca 3, R om a 1954, s. 27 nn.; t e n ż e , L e s im p lic a tio n s d u „ P a tte rn ism e ”, Bb, T. 37: 1956, s. 59— 73; J. S c h a r b e r t , H eilsm .ittle r im A T u n d im A lte n O rie n t, Q uaepj tion es D isp u tatae, t. 23/24, F reib urg 1964, s. 265.
40 K. H. B e r n h a r d t , D as P ro b le m d e r a ltq r ie n ta lis c h e n K ö n ig side o lm ie im A T , SV T, t. 8, L eid en 1961, s. 304.
41 B e c k e r , , jw ., s. 11. 42 Tam że, s. 24—26.
43 T am że, s. 36. Za reinterp retacją opow iad ają się: A. Robert, A. F e u tjp t A . G elin i in.
K S . J O Z E F K U C O M I
przypuszcza naw et, że re in te rp reta cja została nakazana przez au to ry te t u .
Zdaniem zw olenników re in terp retacji Ps 22 jest dziełem fSanäw, w y ratow anego z niebezpieczeństwa, najpraw dopodobniej ze ^Śmiertelnej choroby. Psalm ista odczuwa bardzo dotkliw ie, że został opuszczony przez Boga.
B oże n i p , Boże mój, czem uś m n ie opuścił? D aleki |* s|s |ij od m ego w o łan ia, od słów m ej skargi. Boże mójjljjtBSiin przez dzień, n ie odpow iadasz, w ołam i jjtóigifelnie zw ażasz na m nie.
(P s 22, 2-3)
Podw ójne —5Sjź ^xsäkTesila ogrom cierpienia psalm isty, ale w ypow ia dając y Śe słow a nie w ątpi, że Jahw e jest jego Bogiem. T ą inw okacją psalm ista w yraża swój udział w obietnicy! P rzym ierza danej narodow i izraelskiem u. N ajw iększe cierpienie, jakim jest o p u g ^ ie n ie przez Boga, autor w prow adza pytaniem , dlaczego Bóg, od k t ó i S | oczekuje pomocy i ocalenia, jest daleki -fppr. J e rr3&-23: Iz 49, 14).
Lam entującem u w ydaje się, że nęd§§j|w jakiej się znalazł, odarła go ze wszystkiego, co ludzkie.
A ja jestem robak, a n ie człowijfp,
igraszk a lud zi, w zgard zon y przeipp ospólstw o. W szyscy, którzy na m n ie patrzą, szydzą ze m nie, w y k rzy w ia ją usta, potrząsają głjjjjjpgfj
zdał się na Jah w e, n iech go w yb aw i,
n iech go w y rw ie, p rzecież u p o d o iflp so b ie w nim.
(P s 22, 7-9)
Tą wypowiedzią lam entujący przypjjpnina Sługę Jahw e, który mówi: „straciłem w szelkie podobieństwo do ludzi” (Iz 52, 14; 53, 3), „stałem się podobny do robaka” (Iz 41, 14; J o tj||5 , 6).
Z jaw iają się wrogowie. D rw iny m ają oddalić cierpiącego od Boga. W ykrzyw ianie ust jest gestem zniewagi i szyderstw a, podobnie jak po trząsanie głową (Ps 44, 15; 64, 9) 45.
L am entujący cierpi, odczuwa d o tk lS K “ swą samotność, jest bliski rozpaczy. Woła głośno do Boga, a On zdaje się nie słyszeć. To m ilcze nie Boga pogłębia jego samotność. A jednak podejm uje na nowo mo dlitwę. Ta ufna postawa wobec Boga jl s t postaw ą 'änäwim . W cierpie niu nastaw ienie to pogłębia się i dojrzewa.
W drugiej części Psalm u następuje zm iana sytuacji. U ratow any 44 A. G e 1 i n, L a q u e stio n d es „ r e le c tu re ß ’ b ib liq u e s ä V in te rieu r d ’u n e tr a d itio n v iv a n te , [W:] S a c ra P agina, T. 1, GemfijDux 1959, s. 304.
I N T E R P R E T A C J A M E S J A S i M M ä i g s M i W l i l f c 17
u d aje się do g w ią jfn i. Z daleka słyszy octgjłosy śpiew ających chórów. 'A häw im obchodzą święto. Byli to bojący się Jahw e, ci, którzy Go szu k ają. Ubodzy Jahw e biorą czynny udział w religijnym życiu po pow ro- cff: z w ygnania, uw ażają się za „resztę” w ybraną, k tó rą zapowiadali prorocy. Po ofierze zadośćuczynienia następow ał posiłek, uzupełnienie obrzędu liturgicznego. W tak i sposób odczytuje P s 22 w jego pierw szej w arstw ie A. Gelin 46.
P s 22 został praw dopodobnie p rz y ję ty jako w otum do oficjalnych zbiorów św iątyni. Zdarzało się to często, zwłaszcza z gatunkiem tödäh, którego cech nie b rak w drugiej części P s 22. Być może, że wówczas n a dano Psalm ow i ty tu ł. Posługiw ano się tego rodzaju utw oram i dla celów liturgicznych. Na tym tere n ie P s 22 otrzym ał znaczenie najw ażniejsze, m ianow icie m esjańskie. Jeżeli zaś P salm ten był od początku utw orem kultow ym , mógł rów nież ulec poszerzeniu i otrzym ać nowe znaczenie. Po powrocie z niew oli babilońskiej w ielką czcią otaczano króla Dawida. W ytw orzyła się wokół: jego osobyi! chariäfiterystyczna a tm lsfe ra m e s jlB ska. D aw id $|pł się anonim ow ym bohaterem 'änäw tm . jpgl 79 Psalm ów przypisyw anych Dawidowi w yraz 'ä n i^zachodzi 35 razy. Nie wiadom o kiedy, ale praw dopodobnie już pod koniec IV w. dodano do P s 22 w ier sze 28-32. U ryw ek ten w nadzw yczajny sposób r o z s z e |i|| perspektyw y królestw a Bożego aż do uniw ersalnego królestw a JałM e. W iersze te
pizjfifom inają sw ą treścią psalm y królew skie i Iz 52, 8. J Ü l li zgodzimy
się na dość jfflwszechnie p rzy jętą lekcję w. 30, w y c |jlfe m y ponadto w P salm ie naukę o zm artw ychw staniu um arłych. U ryw ek ten mówi jeszcze o przysgłych pokoleniach. W ten sposób wszyscy: zm arli w prze-
1B !§!! i pokolenia przyszłe utw orzą to wielkie zgromadzenie, na którym
ludzkość będzie R einterp retu jący red ak to r ubogacił P s 22
i nadał m u znaczÜ ie eschatologiczne i m esjańskie. Również ostatnie zdanie P salm u — „Jahw e bowiem dokonał tego”, ma znaczenie zbaw- czo-eschatologiczne 47.
N iech pam iętają o tym i naw rócą się do Jah w e w sz y stk ie krańce ziem i,
n iech d p f f i a mu cześć w s z y s tk ię |p o ® le n ia pogan. Bo do J a h w e n a leży królestw o,
On p an u je llfed narodam i.
Jego n iech czczą w szyscy, co śp ią w ziem i,
w szyscy, k f i z y zstęp ują w proch, Ipgśh się Jem u kłan iają. I ja ż y | | i f j j j f | l a N iego.
Potom stw o m oje Jem u będzie słu żfp , opow ie o P anu przyszłem u pokolerjjlu.
46 G e l i n , L e s p a u v re s, s. 101— 105.
47 B e c k e r , jw .,l§, 50; G e l i n , L a q u e stio n , s. 309.
18 K S . J O Z E F K U C O M I
O Jego sp raw ied liw ości opow iedzą lu d ow i, który się narodzi, Jahw e bow iem dokonał tego.
(P s 22, 28-32)
Tekst ten jest zapewne dziełem redaktora z kręgu 'änäwim , ożyw iol nego oczekiwaniem m esjańskim , podobnie jak D euteroizajasz (Iz 52, 13-53, 12). Nowe objaw ienie przedstaw iało M esjasza cierpiącego, k tó ry przez ofiarę zb a w cfi m iał w ykonać plan Boży. U a u to ra C zw artej Pieś n i Sługi Jahw e cierpienie ma charakter w yraźnie zastępczy. W P s 22 związek przyczynow y m iędzy cierpieniem lam entującego a uw olnieniem pogan nie w ystępuje w yraźnie. A. Gelin dostrzega tę lukę i w yjaśnia, że dla um ysłów m niej logicznych niż nasze, k tó re żyły nadziejam i m e sjańskim i zawąr|ymj[_w Iz 53, dodatek w. 28-32 P s 22 w ystarczał, aby cały P salm rozumieć w sensie m e sja ń sk im 48. Nie jest to w yjaśnienie w zupełn<||9| zadowalające. W ydaje się, że trochę św iatła n a te n pro blem rzuca pojęcie „corporate personality”. Wiadomo, że niektóre w y rażenia P s ^2 w skazują jrijb podmiot llo S k ty w n y (w. 4-6 i druga część Psalm u). Z drugiej strony P salm jiB I lam entacją w ybitnie indyw idual ną. A ntynom ię tę Hnożna jjjtja śn ić jlrz e z osoBowość korporatyw iią; Osoba j|$ip$tępująca w P s | n H re p fjz e n tu je wspólnotę i łączy ’ijję z nią lillirgicznie. R eprezentuje zaś tę spcM B ość w sposób za stępczy, b io r|c na siebie ciężar ich w in, a łąpfenie z w. 28-32 j.eśjf przedstawicielem: L u d u Bożego i całej ludzkości;, biorąc na siebie w ipy wszystkich. W taki sposób widzi J. A. Soggin jednostkę w ystępującą w Ps 22 4®. Cierpiący w MMB jest|jfvięc postacią charyzm atyczną, cho ciaż niekoniecznie królem , jś^ j§ b m in a ją c ą postać Sługi Jahw e. W taf kim ujęciu znaczenie m esjarfjkie Ps 22 jfędzie w yraźniejsze. Jeżeli re in terp retu jący redaktor w li k i sposób pojm ow ał osobę z Ps 22, nie potrzebował u śm ia ć jego zru-tcz^nui p sd |ja ń sk i||o .
INTERPRETATIO M ESSIA N IC A P S A L $ i ;;|j8 la m m a r iu m
P erson a p atien s h u in s . poem aH s: ad qu aestion em fu n d am en talem exEgetleam Ps 22 pertin et. Cum h a d 'lj u ä is t S ie in terp retatio m essian ica P s iun gitu r.
F autores in terp retation is directe m essia n ica e au tu m n an t p assion es, de quibus in Ps, solum de Christo in te lleg i posse. N u lla p erson a in V T in ven itu r, cui argu m entum P s adh iberi possit. H aec conclu sio tarnen non e s t sin e dubio. P s Jjff est enim opus culticum | i quo p salm ista modo quodam u n iv ersa lio rfflo q u itu r, ut ad varias circu m stan tias, in quibus passio e t lib eratio a p assion e adsit, accom m odari possit.
48 G e 1 i n, L e s p a u v re s, s. 107.
I N T E R P R E T A C J A M E S J A Ń S K A P S A L M U 22 19
R ationes ad probandam ö ie r p r e ta tio n e m m essian icam q u ae e x N T proveniant, solu m p iim a e v a c E cclesiae in tellectio n em hu iu s P s ostend un t, sed non dem onstrant e x eg e sim m essianicam .
Com paratio P s 22 cum O e U S n C R i a tam ph ilologica quam quoad th em a docet affin ita tem inter haec opera m ere extern am esse.
Exages-is - :typäca in hoc consisE |f|;quod auctor P s aut propriam aut alicu iu s alii p assion em et salu tem describit, qu ae su n t ty p ic e de M essia in telligen d a. E x e g e- ta e m oderni han c in terp retation em utjp jn su fficien tem vident.
H u m ilitas et ex a lta tio ut n o ta e action is sa lv ifica e D ei m a x im e in P s d esc p p ta e su nt. Hoc th em a esse n tia liter in M essia v erifica tu s est, un d e e x hac parte P sj2 2 ut m essia n icu s v id e ri p ossit. M essian ism u s de quo agitur e st p r a e n j it ia t io sa lv i- fica et eschatologica. A u ctor P sa lm i e x in sp iration e cognovit e t ex p r essit p a ssio n em e t gloriam tam qu am fructu s, q u i ad historiam sa lu tis n e c e s sa » i| sunt. I lf j r in - seca unio, qu ae inter p assion em et fructu m sa lu tis adest,: p rofu n d issim e in Christo ostend itu r.
S chola, quam dicun t M yth and R itu al arbitratur P salm u m 22 m ansion em esse ritu a lis cerem on iae regis, qui p atitu r e t ad v itam revertitu r e t in hoc sen su diffiM P salm u m m essian icu m esse. M essian ism u s in hoc sen su fe re ab om nibus exegejtis non accipitur.
Fautores sic d icta e rein terp retation is sen tiu n t quatuor Ultim os versu s P s 22 additos e sse tem p ore p osteriori, ita ut P sa lm u s tunc sensum m essian icu m accipegiet. H is ve rsib u s (Ps 22, 28-32) regn um D ei m irab ili m odo diffun ditur usqu e ad u n i versa le regnum Jahw e. A rgu m en tu m h u iu s p artis P s affin e est P sa lm is regalibus e t a ltera e p arti Isaiae. R edactor igitu r rein terp retan s P s 22 sensum m ess|gn icu m in hoc op ere releg it. Tam en u n iijc a u s a lis inter p assion em p atien tis et salu tem p a- ganorum non claregj||§P salm o v id etu r. A. G elin arbitratur hompjfrtifB® tem poribus non tam logice quam h od ie cogitatos e sse et sp es m essian icas e x Is 53 maxjfihum in flu x u m in eorum m en tes ex ercu isse, un d e versu m 28-32-|su fficien tes e r a iS ut totu s P sa lm u s m essia n ice in telligeretu r.
S i p erson a in P salm o acciperetur ut persona corp orap ya, dici p osset r f lr a e - sen ta ri p op u lu m D ei, qui pro om nium cu lp is p atitur et tunc irffp jireta tio m essia- n ica P sa lm i 22 clariu s evasisset.
