Uniwersytet Śląski w Katowicach Wydział Filologiczny
Urszula Lisowska-Kożuch
„Dziennik Polski” w latach 1945-1970.
Problematyka książki i jej upowszechniania
Praca doktorska
napisana pod kierunkiem
prof. zw. dr hab. Jerzego Jarowieckiego
Katowice 2007
Spis treści
W s tę p ... 4 Część 1. D zieje „D ziennika Polskiego” w latach 1945-1970
1.1. Społeczno-polityczne uw arunkow ania działalności prasow o-w ydaw niczej w latach 1945-1970 ... 14 1.2. Lokalne konteksty: krakow ski ośrodek w ydaw niczy w pierw szych latach
p o w o jen n y ch ... 37 1.3. Powstanie i rozwój „D ziennika Polskiego” w latach 1945-1970
1.3.1. „D ziennik K rakow ski” ... 45 1.3.2. „D ziennik Polski” 1945-1948
1.3.2.1. Rozwój i te m a ty k a ... 52 1.3.2.2. D o d a tk i...64 1.3.3. „D ziennik Polski” 1949-1956
1.3.3.1. Rozwój i te m a ty k a ... 87 1.3.3.2. D o d a tk i... 107 1.3.4. „D ziennik Polski” 1957-1970
1.3.4.1. Rozwój i te m a ty k a ...119 1.3.4.2. D o d a tk i... 149 1.4. „D ziennik Polski” w świetle ocen W ydziału Propagandy K W PPR i K W PZPR
w K ra k o w ie ... 151 1.5. „C óż to byłby za Kraków... ’’- p r ó b a p o d su m o w an ia... 168 Część 2. Problem atyka książki i jej upow szechnianie na łam ach „D ziennika Polskiego”
w latach 1945-1970
2.1. W ybrane problem y kultury książki w Polsce w latach 1945-1970 ... 183 2.2. Problem y kultury książki na łam ach „D ziennika Polskiego” w latach 1945-1970
w świetle s ta ty sty k i...198 2.3. Instytucje zw iązane z książką na łam ach „D ziennika Polskiego”
2.3.1. W y d aw n ictw a... 219 2.3.2. K sięgarnie i an ty k w ariaty ... 228 2.3.3. Biblioteki i a rc h iw a ... 236 2.4. Problem atyka książki na łam ach „D ziennika Polskiego”
2.4.1. L ite ra c i... 256 2.4.2. Utwory lite ra c k ie ... 291
2
2.4.3. Recenzje i publikacje o k s ią ż c e ... 325
2.4.4. Publikacje na tem at ogólnych zagadnień lite ra tu ry ... 355
2.5.U pow szechnianie książki na łam ach „D ziennika Polskiego” 2.5.1. Akcje, ankiety, konkursy i plebiscyty zw iązane z k s ią ż k ą ... 363
2.5.2. A ukcje, kierm asze, targi k s ią ż k i... 387
2.5.3. W y s ta w y ... 392
2.5.4. Im prezy lite ra c k ie ... 399
2.5.5. K luby literackie i cz y te ln ic z e ... 425
2.6. W ypow iedzi in n e ... 431
Z ak o ń c zen ie... 446
A n e k s y ... 469
B ib lio g rafia... 528
Indeks nazw isk i k ry p to n im ó w ... 544
Spis fo to g ra fii...565
W stęp
W 2007 r. m inęła 62 rocznica narodzin „D ziennika Polskiego” , pism a, które przez pierw sze pow ojenne lata usiłow ało pełnić rolę ogólnopolskiego dziennika i jednocześnie pism a literackiego, a które m iało niebagatelny w pływ na rozwój intelektualny i kulturalny nie tylko K rakow a, ale także naszego kraju.
25 stycznia 1945 r. ukazał się pierw szy num er „D ziennika K rakow skiego”, który zapoczątkow ał dzieje „D ziennika Polskiego” . Od 4 lutego pism o zaczęło ukazyw ać się pod now ą nazw ą, w tedy też „D ziennik Polski” przejęła Spółdzielnia W ydaw nicza „C zytelnik” . D ługoletni redaktor naczelny pism a Stanisław W itold Balicki chciał uczynić z „D ziennika Polskiego” codzienne pism o literackie1, zaś sam ą redakcję uw ażano za czołow ą placów kę kulturalną m iasta2. N a łam ach pism a debiutow ali tacy pisarze i poeci ja k W isława Szymborska, Jerzy H arasym ow icz, Tadeusz N ow ak, tu ukazyw ały się pierw odruki książek Jerzego B roszkiew icza, Tadeusza K w iatkow skiego, W ładysław a M achejka, Jana W iktora3.
„D ziennik P olski” odgryw ał rolę „poważnej trybuny literackiej” podejm ując, przez cały okres swego istnienia, problem atykę kulturalną, inicjując i organizując wiele w ażnych akcji kulturalno-społecznych, takich ja k m.in. pow ołanie do życia K lubu M iłośników Teatru, czy organizow anie w ystaw plastycznych lub spotkań z tw órcam i”4. W 1965 r. U chw ałą Prezydium Rady N arodow ej m. K rakow a przyznano pism u nagrodę zespołow ą w dziedzinie kultury5.
S. W. Balicki i inni redaktorzy „D ziennika Polskiego” odw oływ ali się do pew nych chwytów form alnych redakcji „Ilustrow anego K uriera C odziennego” , czego przykładem była
ilość i różnorodność w ydaw anych dodatków i kolum n tem atycznych pośw ięconych kulturze, literaturze i sztuce, oświacie, praw u, gospodarce, sportowi. W iele z nich na trw ale w pisało się w historię krakow skiej prasy - niektóre z nich dały początek sam odzielnym pismom :
„Ilustracja Polska” przekształciła się w „Przekrój”, „W alka” zapoczątkow ała „M łodą Rzeczpospolitą”, a „D ziennik Literacki” przekształcono w 1951 r. w „Życie Literackie” .
„D ziennik Polski” nie doczekał się jeszcze m onografii, pom im o tego, iż zdaniem Ignacego K rasickiego, jednego z jeg o redaktorów naczelnych, „zasłużył sobie na głębsze
1 Taką op in ią sfo rm u ło w a ł S. D zik i w ro zm o w ie z autorką pracy 0 8 .0 2 .2 0 0 1 r.
2 K. Z bijew ska, P ie r w s z e la ta w P a ła c u P ra sy , „ D zien n ik P o lsk i” 1990, nr 2 1 , s. 3.
3 ,, D zien n ik P o l s k i Z m u za m i p o d ręką. W ysta w a M u zeu m H isto ry c zn e m. K ra k o w a „ K r z y s z to fo r y " [konspekt W ystaw y Ju b ileu szow ej 1 9 4 5 -1 9 7 5 ]. Scen ariu sz K. Z b ijew sk a, K raków [1 9 7 5 ]. K opia w zbiorach pryw atnych.
4 (cz), U ro c zy ste w rę c z e n ie n a g r ó d m. K r a k o w a , „ D zien n ik P o lsk i” 1965, nr 167, s. 1.
' (E.Z.), Z e s p o ło w e i in d y w id u a ln e n a g ro d y m ia sta K ra k o w a za 1 9 6 5 r., tam że, 1965, nr 163, s. 1.
4
opracow anie, być m oże na prasoznaw czą m onografię”6. To zadanie uw ażano jed nak za trudne:
[„pisać b o w ie m o nim , to p isać o pow ojen n ej historii dziennikarstw a k rak ow sk iego, którą „ D zien n ik ” zap oczątk ow ał, to p rzecież p isać o ż y c iu kraju, m iasta w u b iegłym trzyd ziestoleciu , k tórego b y ł kronikarzem i ak tyw n ym u czestn ik iem . W końcu - historia „D zien n ik a P o lsk ie g o ”, to historia ż y c ia praw ie p o ło w y m ieszk a ń có w K rak ow a...”]7,
zaś M aria K w iatkow ska pisała:
[„nie z a zd ro szczę tem u, kto p od ejm ie d z ie ło op racow ania m onografii „ D zien n ik a P o lsk ie g o ” . T rzyd zieści lat zaw artych w trzydziestu (a m o że sz e ś ć d z ie się c iu p ó łro czn y ch ) pękatych to m iszcza ch , spojrzy na śm iałka, jak b y zapytać chciało: a c ó ż ty o nas w iesz? Ile potrafisz w y c z u ć z prasow ej inform acji, p u b licystyk i, felietonu o ludziach, rzeczach , czasach m in ion ych , zacierających się w p a m ięci”] .
„D ziennik Polski” zasługuje na gruntow ne zbadanie, a niniejsza praca być może stanowić będzie przyczynek do szerszych badań w tym zakresie.
Cel pracy
G łów nym celem pracy je st przedstaw ienie rozw oju „D ziennika Polskiego” w latach 1945-1970 i ukazanie zm ian, ja k ie zachodziły pod w pływ em sytuacji społeczno-politycznej oraz udow odnienie, że „D ziennik Polski” , niezależnie od pełnienia funkcji inform acyjnej, znaczną uw agę przyw iązyw ał do problem atyki kulturalnej i ośw iatow ej, a w jej obrębie szczególną uw agę pośw ięcał książce i jej upow szechnianiu.
Aby w pełni zrealizow ać ten cel, w yróżniono następujące cele szczegółowe:
przedstaw ienie losów pism a od jego narodzin po 1970 r., ukazanie tem atycznej ew olucji „D ziennika Polskiego” ,
zaprezentow anie ukazujących się dodatków tem atycznych pism a, przedstaw ienie kulturotw órczej roli „D ziennika Polskiego”,
zaprezentow anie tw órczości literackiej prezentow anej na łam ach „D ziennika Polskiego” i jego dodatków tem atycznych,
zaprezentow anie publikacji dotyczących książki i jej upow szechniania oraz instytucji zw iązanych z książką.
6 1. K rasicki, K ro k k ro k z życiem , „ D zien n ik P o lsk i” 1960, nr 2 0 , s. 4.
7 W ósm ym dniu w o ln o ś c i, „E cho K rakow a” 1975, nr 2 1 , s. 1.
8 M. K w iatk ow sk a, D ro b n e , n ie w a żn e w sp o m n ien ia , „E cho K rakow a” 1975, nr 21, s. 5.
Stan badań
Literatura dotycząca „D ziennika Polskiego” w zasadzie je st uboga, pom im o tego że formalnie na tem at pism a, a w szczególności jeg o założenia i pierw szych dni napisano wiele artykułów. O początkach pism a dow iedzieć się m ożna ze w spom nień jeg o redaktorów naczelnych, pracow ników i w spółpracow ników : Stanisław a W itolda Balickiego9, Jacka Friichlinga10, Jerzego P u tram en ta", Tadeusza B rezy 12, O lgierda Jędrzejczyka13, Jana K arola W ende14, A dam a W ło d ka15, W itolda Z echentera16, a także z licznych artykułów pisanych z okazji kolejnych rocznic, których autorami byli m.in.: A drian C zerm iński17, W acław Czynczys18, W ładysław C yb ulsk i19, Zdzisław D udzik20, Zygm unt G reń21, Ignacy K rasicki22, Jalu K urek23, M aria K w iatkow ska24, Tadeusz K w iatkow ski25, Zbigniew K w iatkow ski26, Juliusz K ydryński27, Zygm unt M erta28, B runo M iecugow 29, M arian Podkow iński30, Janusz
31 32 33 34
Roszko , Brunon Rajca , G rzegorz Sinko , Jan A lferd Szczepański , W isława
9 S. W. B a lick i, L u d zie ,,D zien n ik a P o lsk ie g o " z a p a m ię ta n i w c z o r a j i w id zia n i d ziś, „Z eszy ty P ra so zn a w cze”
1964, nr 3, s. 3 8 -5 6 ; teg o ż, Z a p a m ię ta n e w czo ra j, „D zien n ik P o lsk i”, 1965, nr 20, s. 4 -5 .
10 J. Friihling, „ D zie n n ik K ra k o w sk i" , tam że 1955, nr 20, s. 3; teg o ż, K a r ie r y m oich ó w c z e s n y c h , tam że 1960, nr 20, s. 3; teg o ż, W m oim k a le jd o s k o p ie , W arszaw a 1964; teg o ż, Z m in ion ych la t, „D zien n ik P o lsk i” 1965, nr 20, s.
4.
11 J. Putrament, D a le k o o d w o jn y, tam że 1965, nr 2 0 , s. 4; teg o ż, R o k K ra k o w a , tam że 1955, nr 2 0 , s. 3-4; tegoż, Spotkanie z „ D zien n ik iem " , tam że 1960, nr 2 0 , s. 3; teg o ż, P ó l wieku. T. 2, W ojna, W arszaw a 1969.
12 T. Breza, N elly. O k o le g a c h i o so b ie, W arszaw a 1970.
15 O. Jędrzejczyk, K rą żo w n ik W ielo p o le, K raków 1984.
14 J. K. W ende, Ta zie m ia o d innych d ro ż sza , W arszaw a 1981.
15 A. W łodek, D z ie s ię c io le c ie „ D zie n n ik a ” i m o je , „ D zien n ik P o lsk i” 1955, nr 2 0 , s. 13; teg o ż, M iłe d o b r e g o p o czą tk i, tam że 1970, nr 27, s. 3-4; teg o ż, N a sz łu p w o jen n y, K raków 1970.
16 W. Z echenter, U p ły w a sz y b k o ży c ie . K sią ż k a w spom n ień , t. 2, K raków , 1975.
17 A. C zerm iński, L a ta chm urne, la ta g ó rn e , „R oczn ik H istorii C za so p iśm ien n ictw a P o lsk ie g o ” 1973, z. 3, s.
413-430.
18 W. C zy n czy s, B y ł to o k re s d o ś ć n ie zw y k ły , „D zien n ik P o lsk i” 1965, nr 18, s. 5.
19 W. C ybulski, P o e ty c k i rym w „ D zien n ik u ”, tam że, 2 0 0 5 , nr 2 8 1 , s. 2 6 -2 7 ; te g o ż U k ła d a n ie s łó w w rządki, tamże 1995, nr 3 0 , s. 8.
20 Z. D udzik, 4 0 la t z W ami, tam że 1985, nr 2 1 , s. 1 ,3 , 21 Z. Greń, P ra w e m kaduka, tam że 1975, nr 15, s. 3.
221. Krasicki, B liż e j ży c ia , b liż e j czyteln ik a , tam że 1955, nr 2 0 , s. 12; teg o ż, K r o k w k ro k z ż y c ie m , tam że 1960, nr 20, s. 4.
23 J. Kurek, B ły sk a w ic zn a lista w sp o m n ień , „K w artalnik H istorii Prasy P o lsk iej” 1980. z. 4. s. 6 3 -8 0 . 24 M. K w iatkow ska, D ro b n e, n ie w a żn e w sp o m n ie n ia , „E cho K rakow a” 1975, nr 2 1 , s. 3.
25 T. K w iatkow ski, P e r s w a d u ję w r ę c e T w oje, „D zien n ik P o lsk i” 1955, nr 20, s. 14.
26 Z. K w iatkow ski, P r a w d a i b łę d y , tam że 1965, nr 2 0 , s. 6; teg o ż, W yznania d z ie c ię c ia m in io n eg o okresu, tamże, 1960, nr 2 0 , s. 4.
27 J. K ydryński, B y ł c za s , tam że 1990, nr 2 2 , s. 6; teg o ż, B y w a ło zim n o, b y w a ło ciep ło , tam że 1985, nr 21, s. 16;
tegoż, O d sa m e g o p o c zą tk u , tam że, 1975, nr 15, s. 6.
28 Z. Merta, P o w r ó t d o p ió r a i kaszty, tam że, 1970, nr 2 7 , s. 7.
29 B. M iecu gow , N ie p e łn y in d ek s o sób, tam że 1995, nr 30, s. 2; te g o ż 1 5 0 0 0 , tam że, 1993, nr 2 3 8 , s. 17.
30 M. P odkow iński, M ó j d e b iu t w k w e stii n iem ieck iej, tam że 1955, nr 20, s. 5.
31 J. R oszko, T ra n sa tla n tyk W ielo p o le, „G azeta K rakow ska” 1975, nr 4 2 , s. 1.
32 B. Rajca, P ięk n e c za sy, „ D zien n ik P o lsk i” 1955, nr 2 0 , s. 6.
33 G. Sinko, U p o c z ą tk ó w d ro g i, tam że 1975, nr 2 5 , s. 6.
34 J. A. Szczepański, P ię k n e czasy, tam że 1955, nr 2 0 , s. 6.
6
Szym borska35, O lgierd T erlecki36, Zbigniew Turek37, Jerzy W alaw ski38, A dam W łodek39, Krystyna Z bijew ska40, W itold Zechenter41. W iele inform acji dotyczących pierw szych lat istnienia pism a i jeg o dodatków zaw ierają także artykuły Jerzego Jarow ieckiego42 i Sylw estra D zikiego43, a podstaw ow ych informacji o pracy redakcji i jej pracow nikach dostarcza jubileuszow e w ydanie D ziennik Polski X X X -lecie w opracow aniu A dam a D zioka i Józefa
N iepokoją44.
„D ziennik P olski” stał się także obiektem zainteresow ania studentów: w K atedrze B ibliotekoznaw stw a i Inform acji N aukowej W yższej Szkoły Pedagogicznej w K rakowie, pod kierunkiem prof, dr hab. Jerzego Jarow ieckiego, pow stało kilka prac m agisterskich, z których najbardziej interesującą je st praca Alicji Staw ow iak pt. „ D ziennik P o ls k i’’ w latach 1945- 1950: p róba m onografiĆ 5.
Aby w sposób jak najbardziej pełny om ów ić pow stanie i dzieje „D ziennika Polskiego” , praca niniejsza w ym agała w ielu poszukiw ań w archiw um „D ziennika Polskiego”
i w pryw atnych zbiorach jeg o redaktorów . W zw iązku z pow yższym naw iązano kontakty i przeprow adzono rozm ow y z D anutą Jakubiec, Józefem P ałką i K rystyną Zbijew ską, od której uzyskano najwięcej danych. W iele inform acji odnaleziono w A rchiw um Państw ow ym m. K rakow a, cenne okazały się rów nież raporty O środka Badań Prasoznaw czych w K rakow ie46.
35 W. S zym borska, K o c h a n y „ D zien n ik u P olski" , tam że 1955, nr 2 0 , s. 10.
36 O. T erleck i, D o 5 0 -tk i, „ Ż y cie L iterackie” 1975, nr 4, s. 16; teg o ż, To b y ła sz k o ła , „D zien n ik P o lsk i” 1975, nr 20, s. 3.
37 Z. Turek, P ie r w s z y re p o r ta ż, „ D zien n ik P o lsk i” 1997, nr 2 5 1 , s. 4.
38 J. W alaw sk i, 5 0 g r o s z y , tam że 1995, nr 30, s. 13.
39 A . W łod ek , D z ie s ię c io le c ie „ D zie n n ik a ” i m o je, tam że 1955, nr 20, s. 13; teg o ż, M iłe d o b r e g o p o c zą tk i, tam że 1970, nr 2 7 , s. 3-4; te g o ż , N a sz łu p w o jen n y, K raków 1970.
40 K. Z b ijew sk a, B y li z nam i, „ D zien n ik P o lsk i” 1985, nr 2 1 , s. 11; tejże, M o je p r z y g o d y dzien n ik a rsk ie, K raków [2001]; tejże, N a da ch u P a ła c u P ra sy , „D zien n ik P o lsk i” 1985, nr 2 1 , s. 11; tejże, P ie r w s z e ła ta w P a ła c u P ra sy, tam że 1990, nr 2 2 , s. 3; tejże, U śm iech M elp o m en y, tam że 1995 nr 3 0 s. 11.
41 W. Z echenter, / o n i także, tam że, 1970, nr 35, s. 3.
42 J. Jarow iecki, P o c z ą tk i p r a s y k ra k o w sk ie j p o 1 9 4 5 roku. W: S tu dia n a d p r a s ą p o ls k ą X I X i X X w ieku, K raków 1997, s. 139-186.
43 S. D zik i, 2 0 la t z K ra k o w em , „Z eszy ty P ra so zn a w cze” 1965, z. 1, s. 1 2 5 -1 2 6 .
44 „ D zie n n ik P o l s k i ” X X X -le c ie . Oprać, p od red. A . D zio k a i J. N iep o k o ją , K raków 1975.
45 A. S ta w o w ia k , „ D zie n n ik P o ls k i” w la ta ch 1 9 4 5 -1 9 5 0 : p r ó b a m o n o g ra fii, m a szy n o p is pracy m agisterskiej w ykonanej w K atedrze B ib lio tek o zn a w stw a i Inform acji N au k ow ej W SP p od kierunkiem prof. dr. Hab. Jerzego Jarow ieck iego, K raków 1986.
46 Z. Bajka, P r a s a k ra k o w sk a na tle o g ó ln o p o lsk im . K raków 1975 r. Raport O środka Badań P rasozn aw czych w K rakow ie, sygn . 177; te g o ż C zy te ln ic tw o ,, G a ze ty K r a k o w s k ie j” na tle p o z o s ta ły c h d zie n n ik ó w w o je w ó d ztw a . Kraków 1973. Raport O środka Badań P rasozn aw czych w K rak ow ie, sygn. 119; B . G arlicki, P o s zc z e g ó ln e red a k cje p o ls k ie . K raków 1970 Raport O środka Badań P rasozn aw czych w K rakow ie, sygn . 61 a; W . M asłow sk i,
„ D z ie n n ik P o ls k i’’ 1973. K raków 1973. Raport O środka Badań P rasozn aw czych w K rakow ie, sygn . 122;
Inform acja o śro d k a c h m a s o w e g o o d d z ia ły w a n ia (K ra k ó w i w o je w ó d z tw o k rakow skie). K raków 1971. Raport Ośrodka Badań P rasozn aw czych w K rakow ie, sygn . 67.
W celu uzyskania danych porów naw czych, zw łaszcza do rozdziału „Społeczno- polityczne uw arunkow ania działalności prasow o-w ydaw niczej w latach 1945-1970”, przeanalizowano poszczególne dane „Rocznika Statystycznego”, „Rocznika Politycznego i G ospodarczego”, „Ruchu W ydaw niczego w Liczbach (1944-1973). Zestaw ienie retrospektywne”, a w drugiej części pracy skorzystano rów nież z „Rocznika Statystycznego Miasta K rakow a” .
Na tem at prasy (różnych je j aspektów ) w om aw ianym okresie przeczytano łącznie 129 tekstów zaw artych w książkach lub czasopism ach, skorzystano z 29 opracow ań lub artykułów 0 treści dotyczącej historii Polski, historii K rakowa, historii literatury polskiej, życia kulturalnego i literackiego, ponadto sięgnięto do 8 ustaw i dekretów w ydanych w pierw szych powojennych latach, a dotyczących prasy oraz życia kulturalnego Polaków , przeczytano 125 opracowania lub artykuły dotyczące „D ziennika Polskiego” oraz przeglądnięto 5 prac magisterskich napisanych w K atedrze B ibliotekoznaw stw a i Inform acji N aukow ej W yższej Szkoły Pedagogicznej w K rakowie.
Obszar badaw czy
Przedm iotem badania je st 26 roczników „D ziennika Polskiego” (8122 num erów ), jednakże należy w tym m iejscy zaznaczyć, że w 1970 r. do badań w zięto num ery od
1 stycznia do 2 kw ietnia (77 num erów ), co było zw iązane z zakończeniem pełnienia funkcji redaktora naczelnego przez M ieczysław a K ietę47 i stanow i p ew ną cezurę w dziejach gazety oraz jego dodatki tem atyczne ukazujące się w latach 1945-1970. Do badań w ykorzystano wszystkie num ery pism a z tych lat, m ateriały zachow ane w redakcji „D ziennika Polskiego”
i w pryw atnych archiw ach, m ateriały przechow yw ane w A rchiw um Państw ow ym m iasta Krakowa oraz raporty O środka Badań Prasoznaw czych w Krakowie.
Metody badaw cze
W pracy w ykorzystano m etodę analizy zaw artości prasy, elem enty w arsztatu historyka literatury i techniki statystyczne. Przedm iotem badania było 26 roczników „D ziennika Polskiego” i 22 jeg o dodatki i kolum ny tem atyczne. A by opracow ać tak obszerny m ateriał do części I pracy, całość m ateriału przeanalizow ano pod kątem jakościow ej analizy zaw artości,
47 M. K ieta red a k to re m n a czeln ym ,, P rze k ro ju " M. K a n ie w sk i red a k to re m n a czeln ym ,, D zien n ik a ”, „D zien n ik Polski” 1970, nr 78, s. 1.
8
a kryterium selekcji stanow iło znaczenie poszczególnych tem atów dla życia społeczno- politycznego, ponadto dokonano ilościowej analizy zaw artości 8 num erów „D ziennika K rakow skiego” (w tym celu zm odyfikowano klucz kategoryzacyjny zaw artości dzienników Ireny Tetelow skiej48). Do II części, poruszającej problem atykę książki i jej upow szechniania, m ateriał został przeanalizow any w całości. N a potrzeby pracy utw orzono klucz kategoryzacyjny zaw ierający następujące elementy: Proza na łam ach, Poezja na łam ach, Fraszki i utwory satyryczne na łamach, Sztuki sceniczne na łam ach, Inform acje o twórcach, B iblioteki i archiw a, K sięgarnie i antykw ariaty, W ydaw nictw a, R ecenzje, Inform acje 0 książce, Publikacje o literaturze, Akcje, Im prezy literackie, W ystaw y, Kluby literackie 1 czytelnicze, K onkursy i plebiscyty czytelnicze, A ukcje, kierm asze i targi książki, W ypow iedzi inne.
Ilościow a analiza om aw ianych zagadnień znalazła swoje odzw ierciedlenie w 20%
próbie reprezentatyw nej, do badania w zięto co 5 num er pism a zaczynając od num eru pierw szego, uw zględniając w nim dodatki niesam oistne takie jak: „O św iata i W ychow anie”,
„Sport i W ychow anie” , „N auka i W iedza”, „Praw o i Ż ycie” , „D ziennik Sportow y”, „K olum na M łodych”, ’’Literatura i Sztuka”, „W alka”, „K obieta w Polsce i Sw iecie”, „K olum na M łodych” , „Lajkonik” . W latach 1945-1950 przypadło do badań po 75 num erów , w 1951 r. - 71 num erów , w latach 1952-1969 po 65-66 num erów , w 1970 r. - 19 numerów.
Do badań w II części pracy nie uw zględniono dodatków sam oistnych w ydaw niczo, które zasługują na odrębne opracow anie.
U kład pracy
Praca składa się z dw óch części. Pierw sza część obejm uje dzieje „D ziennika P olskiego” w latach 1945-1970, a w prow adzeniem do niej je st rozdział „Społeczno- polityczne uw arunkow ania działalności prasow o-w ydaw niczej w latach 1945-1970”, który uzupełnia kolejny rozdział pt. „Lokalne konteksty: krakow ski ośrodek w ydaw niczy w pierw szych latach pow ojennych” .
W rozdziale trzecim opisano pow stanie i rozwój „D ziennika K rakow skiego” (pod takim tytułem pism o ukazało się po raz pierw szy, później zm ieniło nazw ę na „D ziennik P olski”), om ów iono w nim szczegółow o pow stanie pism a, w arunki pracy, skład redakcji oraz
48 I. T etelo w sk a , A n a liza z a w a r to ś c i g a ze t. W stęp n e stu diu m fu n k c jo n a ln e j ty p o lo g ii p r a s y , „Z eszyty P ra so zn a w cze” 1962, nr 4 , s. 3.
dokonano ilościow ej i jakościow ej analizy zaw artości ośm iu num erów „D ziennika K rakow skiego” .
W kolejnych rozdziałach przedstawiono rozwój i tem atykę „D ziennika Polskiego”
w latach 1945-1948, 1949-1956 i 1957-1970, a uw zględniono w nich m.in. zm ianę tytułu pism a w 1945 r., w ysokość nakładów i cenę, skład redakcji, stałe działy i rubryki, organizow ane akcje, konkursy, przeprow adzone ankiety, tem atykę, a także zaprezentow ano dodatki i kolum ny tem atyczne pism a ukazujące się w tychże latach („A kadem ik K rakow ski” ,
„D ziennik L iteracki”, „D ziennik M łodych” , „D ziennik Sportow y” , „G azeta D zieci”,
„Ilustracja Polska”, „K obieta w Polsce i Św iecie” , „K olum na M łodych” , „K olum na studencka”, „L ajkonik” , „Literatura i Sztuka” , „M yśl A kadem icka” , „N auka i W iedza”, „Od A do Z ” , „O św iata i W ychow anie” , „Praw o i Ż ycie”, „Problem y zdrow ia fizycznego i psychicznego” , Sport i W ychow anie Fizyczne” , „Spraw y Słow iańskie”, „W alka”, „Życie G ospodarcze”, „Życie Sportow e”)49.
K olejny rozdział zatytułow any „"D ziennik Polski" w świetle ocen W ydziału Propagandy K W PPR i K W PZPR w K rakow ie” pow stał w oparciu o m ateriały przechow yw ane w A rchiw um Państw ow ym m. K rakowa: akta U rzędu W ojewódzkiego, protokoły posiedzeń K olegium Prasow ego W ydziału Propagandy K om itetu W ojew ódzkiego PPR w K rakow ie z lat 1946-1948, dokum enty W ydziału Propagandy K W PZPR z lat 1954- 1970 (tu m iędzy innym i w ykorzystano oceny i inform acje dotyczące działalności redakcji
„D ziennika Polskiego” , protokoły posiedzeń K om isji Prasy, W ydaw nictw K W PZPR, protokoły posiedzeń K om isji KW PZPR ds. Prasy i W ydaw nictw , inform acje dotyczące działalności Stow arzyszenia D ziennikarzy Polskich, inform acje dotyczące działalności POP przy redakcjach prasy, radia, TV), protokoły ingerencyjne dotyczące „D ziennika Polskiego”
z lat 1960-1963, 1965-1968. W rozdziale tym przedstaw iono ocenę pism a i jeg o niektórych dodatków, zam ieszczanych artykułów , pracy redakcji, poszczególnych dziennikarzy, POP działającej przy redakcji pism a, ocenę problem atyki kulturalnej, św iatopoglądow ej i ideowej, a także zaprezentow ano ingerencje cenzorskie.
Podsum ow ującym pierw szą część pracy je st rozdział „Cóż to byłby za K raków ...” . D ruga część obejm uje problem atykę książki i jej upow szechniania, a w prow adzeniem do niej je st rozdział „W ybrane problem y kultury książki w Polsce w latach 1945-1970” .
W kolejnym rozdziale pt. „Problem y kultury książki na łamach "D ziennika Polskiego"
w latach 1945-1970 w świetle statystyki” przedstaw iono analizę ilościow ą publikacji
49 N ie o m ó w io n o tygod n ik a „M łoda R z e c z p o sp o lita ” , który potraktow ano jak o odrębne p ism o.
10
dotyczących książki i jej upow szechniania, w ypow iedzi dziennikarskich i niedziennikarskich, a następnie analizę ilościow ą publikacji z podziałem na 4 głów ne części: Instytucje związane z książką, Problem atyka książki, U pow szechnianie książki, W ypow iedzi Inne.
W rozdziale zatytułow anym „Instytucje zw iązane z książką na łam ach "Dziennika P olskiego"” opisano publikacje zw iązane z w ydaw nictw am i, księgarniam i i antykwariatam i oraz bibliotekam i i archiw am i, następnie zaprezentow ano „Problem atykę książki na łam ach
"D ziennika Polskiego"” , a w szczególności utw ory literackie zam ieszczane w piśmie, recenzje, artykuły i inform acje o książce, publikacje o twórcach.
W rozdziale „U pow szechnianie książki na łam ach "D ziennika Polskiego"”
przedstaw iono organizow ane przez Redakcję „D ziennika Polskiego” akcje, ankiety, konkursy i plebiscyty zw iązane z książką oraz inne formy propagow ania książki takie ja k aukcje, kierm asze, targi książki, w ystaw y, im prezy literackie, kluby literackie i czytelnicze, publikacje o literaturze.
R ozdział „W ypow iedzi inne” uzupełnia tę część pracy, a kończy ją rozdział podsum ow ujący.
Pracę zam ykają aneksy, w których zam ieszczono spis utw orów literackich opublikow anych w latach 1945-1970 na łam ach „D ziennika Polskiego” i jego dodatków niesam oistnych, bibliografia oraz indeks nazw isk i kryptonim ów .
Praca niniejsza nie pretenduje do m iana m onografii, pom im o tego, iż pierw sza część pośw ięcona je st pow staniu, rozw ojow i i tem atyce pism a. W iele tem atów jedynie zasygnalizow ano. W ażnym w ydaje się podjęcie kolejnych badań i zaprezentow anie w następnych pracach m.in. sylw etek redaktorów naczelnych i pozostałych pracow ników pism a, ukazanie w pływ u kolejnych redaktorów naczelnych na pism o i tem aty w nim zam ieszczane, sposobów przedstaw iania w ażnych w ydarzeń w „D zienniku” i porów nanie ich z publikacjam i dotyczącym i tych tem atów w innych gazetach, dogłębne zbadanie spraw y nakładu i kolportażu „D ziennika P olskiego” . Przedm iotem badań była przede w szystkim sam a gazeta i jej zaw artość, jednakże w pierw szej części poszerzono część inform acji, które m ogą być przydatne w opracow aniu pełnej m onografii pisma. Rów nież w spom nienia, które w ykorzystano do pracy -z perspektyw y dnia dzisiejszego - m ogłyby ulec w eryfikacji.
G łów nym celem niniejszej pracy było udow odnienie, że „D ziennik Polski”, niezależnie od tego, iż był dziennikiem ogólnoinform acyjnym oraz niezależnie od panującej sytuacji politycznej, bardzo dużo uw agi pośw ięcał szeroko pojętej książce i jej upow szechnianiu, a przeprow adzone badania w pełni tę tezę potw ierdzają.
K raków, maj 2007.
12
Część 1. Dzieje „Dziennika Polskiego” w latach 1945-1970
1. Dzieje „D ziennika P olskiego” w latach 1945-197050
1.1. Społeczno-polityczne uwarunkow ania działalności prasow o-w ydaw niczej w latach 1945-1970
O drodzenie prasy polskiej zaczęło się ju ż w 1944 r. podczas trw ających jeszcze walk, w kraju zniszczonym przez okupanta oraz przy braku odpow iednio przygotow anej kadry fachowej. Początki pracy były bardzo trudne: drukarnie i m ateriały archiw alne zostały zniszczone bądź w yw iezione przez N iem ców , brakow ało papieru, farb i czcionek.
Zniszczonych zostało 276 z 504 przedw ojennych zakładów poligraficznych, a w czasie w ojny poniosło śm ierć ponad 300 z 1200 drukarzy zaw odow ych51. Pow staw anie prasy determ inow ał stan kadry dziennikarskiej, straty polskiego dziennikarstw a podczas w ojny w yniosły ponad 30% stanu sprzed 1939 r.52
21.07.1944 r., w M oskw ie, pow stał Polski K om itet W yzw olenia N arodow ego z Edw ardem O sóbką-M oraw skim na czele, m ający pełnić rolę rządu na terenach w yzw olonych53. K ilka m iesięcy wcześniej postał tam zarys planu akcji w ydaw niczej na terenach w yzw olonych naszego kraju54. M iejscem , w którym zaczęto organizow ać ośrodek w ydaw niczy stał się Lublin, ów czesna siedziba nowo tw orzącej się w ładzy a zaczął organizow ać go Jerzy Borejsza, daw ny działacz K om unistycznej Partii Polski i w spółpracow nik pism lewicowych. 23.07.1944 r., w Chełm ie, ukazał się pierw szy num er dziennika „R zeczpospolita” - organu Polskiego K om itetu W yzw olenia N arodow ego, jednakże w iększość nakładu w ydrukow ano i przew ieziono z M oskw y55. W arunki prawne prasy zaczęły się kształtow ać z chw ilą ogłoszenia M anifestu P K W N , który deklarow ał przyw rócenie w szystkich sw obód dem okratycznych, w tym w olności prasy. W M anifeście pojaw iło się zastrzeżenie, że w olność ta nie m ogła być użyta przeciw ko dem okracji:
„P olski K om itet W y z w o le n ia N a ro d o w eg o przystępując d o od b u d o w y p a ń stw o w o ści p olskiej deklaruje u ro czy ście p rzyw rócen ie w szy stk ich sw o b ó d dem ok ratyczn ych , ró w n o ści w szy stk ich ob y w a teli b ez różn icy rasy, w y zn a n ia i n a ro d o w o ści, w o ln o śc i organizacyj p o lity czn y ch , za w o d o w y c h , prasy i sum ienia.
D em ok ratyczn e sw o b o d y n ie m o g ą je d n a k słu ż y ć w ro g o m dem okracji”56.
50 Pierw otna w ersja rozdziału obejm ująca d zieje „D zien n ik a P o lsk ie g o ” w d w ó ch p ierw szy ch okresach, tj. w latach 1 9 4 5 -1 9 4 8 oraz 1 9 4 9 -1 9 5 6 została op u b lik ow an a w „R oczn ik u H istorii Prasy P o lsk iej” 2 0 0 1 , z. 1, s. 117- 171 oraz 2 0 0 1 , z. 2, s. 9 7 -1 2 7 .
51 D z is ie js z a p r a s a p o ls k a , „R o czn ik P o lity czn y i G o sp o d a rczy ” 1948, s. 977.
" A . S ło m k o w sk a , M a te ria ln e zn iszc z e n ia i s tr a ty d zie n n ik a rs tw a p o ls k ie g o w w yniku II w o jn y św ia to w e j. W:
M a te ria ły p o m o c n ic z e d o n a jn o w sz e j h is to rii d zie n n ik a rs tw a P o ls k i L u d o w ej, t. 9, W arszaw a 1978, s. 27.
51 R. H abielski, J. O sica , M ię d z y n ie w o lą a w o ln o śc ią . W arszaw a 1998, s. 128.
54 W. R o szk o w sk i, H isto ria P o ls k i 1 9 1 4 -2 0 0 0 , W arszaw a 2 0 0 1 , s. 133.
55 A . K o zieł, P ra sa w la ta ch 1 9 4 4 -1 9 8 9 . W: P ra sa , r a d io i te le w izja w P o ls c e : z a r y s d z ie jó w , W arszaw a 1999, s. 112.
h M a n ifest P o ls k ie g o K o m ite tu W yzw o len ia N a r o d o w e g o . W : W ybór ź r ó d e ł d o n au ki p o ls k ie g o p r a w a p a ń s tw o w e g o . Stan p r a w n y na dzień 1 k w ietn ia 1 9 6 7 r., W arszaw a 1967, s. 5-1 0 .
14
Historycy dziejów najnow szych dowodzą, że tekst M anifestu został uzgodniony wcześniej z w ładzam i Z S R R 57.
W ram ach PK W N pow ołano Resort Inform acji i Propagandy (7.10.1944), którego zadaniem była m.in. organizacja nowego system u inform acji i prasy dzięki którem u Polska Partia R obotnicza uzyskała przew ażający w pływ na m edia, agencje inform acyjne i cenzurę : 58
w dekrecie PKW N pt. O zakresie działania i organizacji Resortu Inform acji i Propagandy przydzielono partii zadania nadzorow ania środków przekazu: prasy, radia i filmu. W 1944 r.
pow stały także pierw sze agencje inform acyjne: rządow a „Polpress” oraz A gencja Prasowo- Inform acyjna Spółdzielni W ydaw niczo-O św iatow ej „C zytelnik” .
W raz z kształtow aniem się now ego ustroju zm ieniono istniejące przed 1939 r. zasady w ydaw ania prasy, która stała się w łasnością publiczną, organem społecznym nie nastaw ionym na zysk, a w ydaw ać j ą m ogły tylko partie polityczne, spółdzielnie w ydaw nicze, różnorakie organizacje społeczne, kulturalne lub instytucje państw ow e, ale nie osoby pryw atne. Jak w spom inano, w latach w ojny i okupacji zniszczone i rozgrabione zostały drukarnie, ucierpiał też przem ysł poligraficzny i papierniczy. O calały jedynie drukarnie w K rakow ie i Łodzi, część zachow ała się na odzyskanych ziem iach zachodnich i północnych, jednakże - należy tu w spom nieć - ocalała baza poligraficzna była jed n ak przestarzała.
N a mocy ustaw y z dnia 3 stycznia 1946 r. drukarnie i zakłady papiernicze przeszły na w łasność państw a59 - w spom niana nacjonalizacja przem ysłu poligraficznego m iała także charakter polityczny, chodziło bow iem o to, by opozycja nie m ogła w ykorzystać go do walki z now ym rządem 60. Energicznie przystąpiono do odbudow y bazy technicznej. W iadom o, że w 1949 r. działało w Polsce 789 drukarń posiadających 101 m aszyn rotacyjnych, 1606 płaskich i 502 linotypów , którym i dysponow ały rządzące ugrupow ania polityczne oraz C entralny Zarząd Przem ysłu G raficznego (258 zakładów )61.
Zm ienił się system pow oływ ania now ych tytułów gazet i czasopism - zaczął obow iązyw ać system koncesyjny, w prow adzony przez R esort Inform acji i Propagandy.
G łówne cele polityki prasowej zakładały udział prasy w realizacji w szystkich przem ian
57 M. Fik, K u ltu ra p o ls k a p o J a łcie. K ro n ik a la t 1 9 4 4 -1 9 8 1 , Londyn, 1989, s. 13.
58 A. K o zieł, P r a s a w la ta ch 1 9 4 4 -1 9 8 9 , op. c it., s. 114.
59 U sta w a z d n ia 3 sty c z n ia 1 9 4 6 r. o p r z e ję c iu na w ła sn o ś ć p a ń s tw a p o d s ta w o w y c h g a łę z i g o sp o d a r k i n a ro d o w ej, „D zien n ik U staw R P” 1946, nr 3, p o z. 7.
60 M. C iećw ierz, P o lity k a p r a s o w a rzą d u p o ls k ie g o w la ta ch 1 9 4 4 -1 9 4 8 , „K w artalnik H istorii Prasy P o lsk iej”
1985, nr 1, s. 56.
61 Por. J. Ł ojek, J. M y śliń sk i, W . W ładyka, D z ie je p r a s y p o ls k ie j. W arszaw a 1988, s. 154, zob. też S.
L ew an d ow sk i, P o w s ta n ie p r z e m y s łu p o lig r a fic z n e g o w P o ls c e L u d o w ej. W: M a te ria ły p o m o c n ic z e do
n a jn o w sze j h is to rii d zie n n ik a rs tw a P o lsk i L u d o w e j, t. 9, W arszaw a 1978, s. 36; A . S łom k ow sk a, P r a s a w PRL, W arszaw a 1980, s. 20.
zachodzących w Polsce: prasa miała kształtow ać postaw y zgodne z „potrzebami socjalistycznego rozw oju kraju” oraz realizow ać, poza inform acyjną, trzy podstaw ow e funkcje: propagandow o-agitacyjną, organizatorską i ideow o-w ychow aw czą62. Od pow stania Polski Ludowej w ażnym instrum entem w ręku państw a stała się cenzura. Z chw ilą pojaw ienia się pierw szych tytułów zaistniała cenzura prew encyjna, k tó rą w pierw szym okresie pełniły:
agendy R esortu Inform acji i Propagandy (przem ianow anego z dniem 1.01.1945 na M inisterstw o Inform acji i Propagandy), a następnie agendy M inisterstw a Inform acji i Propagandy, od 19.01.1945 r. cenzurą zajm ow ało się Centralne Biuro Kontroli Prasy, Publikacji i W idow isk przem ianow ane od 15 listopada 1945 r. na G łów ny U rząd Kontroli Prasy, Publikacji i W idow isk63. G UK PPiW kontrolow ał prasę, udzielał zezw oleń na jej w ydaw anie, prow adził nadzór nad jej rozpow szechnianiem a działał poprzez w ojew ódzkie delegatury reglam entując inform acje, chociaż na ich zakres i charakter m iały w pływ czynniki polityczne.
Zm ierzając do stw orzenia scentralizow anego system u prasy i jednolitego kierow nictw a politycznego, w maju 1947 r., utw orzono w K om itecie C entralnym PPR K om isję Prasow ą, która w 1948 r. została przekształcona najpierw w W ydział Propagandy i Prasy, a następnie w W ydział Prasy i W ydaw nictw KC. W ydział ten stopniow o przejął kontrolę nad w szystkim i środkam i m asow ego przekazu. Istniała też cenzura wojskowa, zniesiona 1 sierpnia 1946 r.64. Po utw orzeniu w 1948 r. PZPR, przy jej K om itecie Centralnym nadal istniał W ydział Prasy i Propagandy, w 1955 r. przem ianow any na W ydział Prasy, Radia i W idowisk. W m aju 1958 r. pow ołano rządow ą K om isję ds. W ydaw nictw Prasowych i Sprzedaży Czasopism . G łów ny w pływ na działalność prasow o-w ydaw niczą m iały partie i ugrupow ania polityczne PPR, PPS, SD, PSL, SL; ruch w ydaw niczy innych środow isk niż polityczne skupiła i koordynow ała Spółdzielnia W ydaw nicza „C zytelnik” (od 1948 r.
Spółdzielnia W ydaw niczo-O św iatow a „C zytelnik”)65, kierow ana przez Jerzego Borejszę.
SW „C zytelnik” była w ydaw nictw em opartym na zasadach spółdzielczych, pow stała w Lublinie w październiku 1944 r., a jej organizatoram i byli B olesław Bierut, Edw ard O sóbka-M oraw ski i Jerzy Borejsza. C elem Spółdzielni była
„d ziałaln ość w y d a w n icza i p ropagandow a, oparta na zasadach dem okratycznych i p o stęp o w y ch , dla p o d n iesien ia o g ó ln e g o p o zio m u w ie d z y sp o łeczn o -p o lity czn ej w P o lsc e oraz u d ostęp n ien ie n ajszerszym m asom ob y w a teli
62 A . S ło m k o w sk a , P r a s a w PRL. W arszaw a 1980, s. 57.
63 J. Ł ojek, J. M y śliń sk i, W . W ładyka, D z ie je p r a s y p o ls k ie j. W arszaw a 1988, s. 153.
64 A . P aw lick i, K o m p le tn a s z a r o ś ć : cen zu ra w la ta ch 1 9 6 5 -1 9 7 2 . W arszaw a 2 0 0 1 , s. 31.
65 J. B orejsza, O cela c h i d ro g a c h ro zw o ju ,, C zy te ln ik a ", „ D zien n ik P o lsk i” 1948, nr 176, s. 1 (T u czytam y m .in.
„ w n o sim y na III w a ln e zgrom ad zen ie w n io se k o zm ia n ę n a zw y naszej S p ó łd zieln ia W yd aw n icza „C zyteln ik ” na
„ S p ó łd zieln ia W y d a w n iczo -O św ia to w a „ C zy teln ik ”).
16
R zeczp osp olitej korzystania z p ism cod zien n ych , p erio d y czn y ch i w sz e lk ie g o rodzaju w y d a w n ictw o treści p olityczn ej, sp o łeczn ej, ek o n o m iczn ej, literacko-artystycznej i popularno-naukow ej [...]” .
Spółdzielnia szybko przystąpiła do pracy - 15 października 1944 r. ukazało się pierw sze pism o „C zytelnika” : tygodnik społeczno-literacki „W ieś”67. W tym że m iesiącu „C zytelnik”
przejął w ydaw anie pierw szego w Polsce dziennika „R zeczpospolita” i tygodnika
„O drodzenie”, (oba pism a pow stały w cześniej, pierw szy num er „R zeczpospolitej” ukazał się 23.07. 1944 r., pierw szy num er „O drodzenia” - 3 w rześnia 1944 r.). Spółdzielnia zorganizow ała w ydaw anie prasy we w szystkich w iększych m iastach Polski, jej delegatury pojaw iły się w Łodzi, W arszaw ie, K rakowie, Bydgoszczy, K atow icach, Gdyni, Poznaniu, Szczecinie i W rocławiu. W krótce SW „C zytelnik” stała się w ydaw cą czołow ych polskich dzienników , do których należały: „Życie W arszaw y” (1 nr 15.10.1944), „D ziennik Polski”
(K raków; 04.02.1945 - początkow o ukazyw ał się pod nazw ą „D ziennik K rakow ski” ; 1 nr 25.01.1945), „D ziennik Zachodni” (K atow ice; 1 nr 06.02.1945), „G łos W ielkopolski”
(Poznań; 1 nr 16.02.1945), „Ziem ia P om orska” (Bydgoszcz; 1 nr 04.03.1945), „D ziennik B ałtycki” (G dynia; 1 nr 19.05.1945 - początkow o jak o „B iuletyn B ałtycki” ; 1 nr 08.05.1945),
„D ziennik Ł ódzki” (1 nr 06.07.1945), „Słow o P olskie” (W rocław ; 1 nr 01.11.1946 - początkow o jako „Pionier” ; 1 nr 27.07.1945) i „K urier Szczeciński” (1 nr 7/8.10.1945).
„C zytelnik” nie ograniczył się tylko do w ydaw ania dzienników , oprócz nich ukazyw ały się także czasopism a społeczno-literackie („O drodzenie” - w ydaw ane od 03.09.1944, „K uźnica”- od 01.06.1945), popularnonaukow e („Problem y” - 1 nr ukazał się 09.1945), satyryczne („Szpilki” - od 01.03.1945), czasopism a dla dzieci i m łodzieży („Św ierszczyk” - 1 nr w ydany 01.05.1945, „P rzyjaciel” - 1 nr 25.06.1945), czasopism a dla kobiet („M oda i Życie Praktyczne” - 1 nr w ydany 01.1946, „Przyjaciółka” - od 21.03.1948) i inne68. W 1945 r.
m iesięczny nakład dzienników i czasopism „C zytelnika” w ynosił 1,7 min. egzem plarzy, w listopadzie 1946 r. osiągnął 22 min egz.69.
Prasa w ydaw ana przez Spółdzielnię W ydaw niczą „C zytelnik” głów nie kierow ana do inteligencji i m ieszczaństw a, usiłow ała zjednać te środow iska dla zaistniałych przem ian ustrojow ych; była prasą form alnie bezpartyjną, przekładającą „na języ k dostępny i zrozum iały dla przeciętnego obyw atela myśli ideologicznej i form uł ideow ych”, którym i kierow ał się
66 S p ó łd z ie ln ia w y d a w n ic za ,, C zy te ln ik ”,,,R ze c z p o sp o lita ” 1944, nr 59, s. 4.
M. Z aw adka, Z h is to r ii n iek tó rych p o w o je n n y c h w y d a w n ic tw a p ra s o w y c h , „ Z eszy ty P rasozn aw cze” 1962, z.
1/2, s. 63; w g B ib lio g ra fii p r a s y p o ls k ie j 1 9 4 4 -1 9 4 8 . W: M a te r ia ły i stu d ia d o H isto rii P r a s y N a jn o w sze j, z. 1, W arszaw a 1966, s. 17 S p ó łd zieln ia W y d a w n icza „ C zy teln ik ” w yd aw ała to cza so p ism o do nr 12 z 1945 r., kolejnym w y d a w cą b y ł Z w ią zek S a m o p o m o cy C h łop sk iej.
68 D ane zaczerp n ięto z B ib lio g r a fii p r a s y p o ls k ie j 1 9 4 4 -1 9 4 8 pod red. J. M y śliń sk ieg o , W arszaw a 1966.
6 f D z is ie js z a p r a s a p o ls k a , „R ocznik P o lity czn y i G o sp o d a rczy ” 1948, s. 978.
obóz Polski dem okratycznej70. J. Borejsza był zw olennikiem „łagodnej rew olucji kulturalnej”, realizując koncepcję „stopniow ego w ychow yw ania społeczeństw a w duchu ideałów dem okratycznych i socjalistycznych”71. Prezes „C zytelnika” nie ukryw ał, że prow adzi w łasną niezależną politykę, co w latach późniejszych nie spodobało się ów czesnym w ładzom . 72
W 1948 r. został on odw ołany ze swojego stanow iska, a 16 listopada 1948 r. na posiedzeniu Komisji Prasowej KC PPR przyjęto nowe w ytyczne dla prasy wydaw anej przez tę Spółdzielnię: prasa „czytelnikow ska” m iała stać się pom ocniczym orężem Partii. Zarzuty o bezideow ość i bezpartyjność pojaw iły się także w 1951 r. Zygm unt Jolles w artykule 0 aktualnych zadaniach p ra sy ,, Czytelnika ” pisał m.in.:
„prasa C zyteln ik a poza n ieliczn y m i w yjątkam i, zbyt m ało je s z c z e d em askuje oh yd n e o b lic z e w rogiej plotki 1 zatrutej p ropagandy”73.
Pojaw iły się też zarzuty nieuw zględniania potrzeb czytelników , pochodzących z różnych kręgów społecznych, pisanie dla czytelników „w ogóle” i m echaniczne naśladow nictw o prasy partyjnej. W opinii Jollesa prasa „czytelnikow ska” m iała za zadanie
„ p olityczn e i sp o łe c z n e za k ty w izo w a n ie tych kręgów p o lity czn y ch , które [...] zajm ują czasem p o z y c ję ap olityczn ą, neutralną”74.
W tym m iejscu należałoby w prow adzić jeszcze kilka uw ag na tem at Spółdzielni: lata 1947-1948 okazały się czasem najw iększego rozkw itu spółdzielni, która spraw iała w rażenie
„potężnego kom binatu pracy kulturalnej, przerastającego am bicjam i, rozm achem i prężnością wszystko, co się w danej chwili w zakresie upow szechniania słow a drukarskiego dzieje”75.
W 1947 r. w SW O „C zytelnik” pow ołano trzy instytuty: Instytut K ulturalno-O św iatow y, Instytut Prasy i Instytut W ydaw niczy. Instytut K ulturalno-O św iatow y m iał na celu
„upow szechnianie książki i słow a drukow anego w śród najszerszych w arstw społeczeństw a”
i - ja k pisał S. Siekierski - spełniał w ażną i znaczącą rolę kulturotw órczą, organizując w ieczory autorskie, biblioteki ruchom e, prow adząc badania czytelnictw a76. „C zytelnik”
posiadał w łasny kolportaż, księgarnie, różnorakie kioski sprzedaży prasy, drukarnie, był inicjatorem budow y drukam i „D om Słow a Polskiego” . Przez cały okres działalności Spółdzielnia w ydaw ała książki: pierw sza książka ukazała się ju ż w lutym 1945 r. - był to
70 M. Z aw adka, O p r a s ie P o ls k i L u d o w e j, „ Z eszy ty P rasozn aw cze” 1964, z. 1/2, s. 13.
71 J. C en tk ow sk i, J e r z y B o re js za (1 9 0 5 -1 9 5 2 ). W: M a te r ia ły p o m o c n ic z e d o n a jn o w sz e j h is to rii d zie n n ik a rstw a P o lsk i L u d o w e j, z. 4 , W arszaw a 1974, s. 86; zob . też B. F ijałkow ska, B o re js za i R óżań ski. P r z y c z y n e k d o d z ie jó w stalin izm u w P o ls c e , O lszty n 1995.
~ A. S ło m k o w sk a , P r a s a w P R L , op. cit., s. 224.
73 Z. Jolles, O a k tu a ln ych za d a n ia c h p r a s y „ C zy te ln ik a ”, „Prasa P olska” 1951, s. 18.
74 T am że, s. 20.
75 S. S iek iersk i, S p ó łd z ie ln ia W yd a w n icza „ C zy te ln ik ", „R oczn ik B ib liotek i N a ro d o w ej” 1965, s. 180.
6 T am że, s. 180.
18
stenogram z procesu opraw ców obozu zagłady w M ajdanku77. W 1949 r. rozpoczął się pow olny upadek Spółdzielni.
„Trudno w ch w ili obecn ej o c e n ić , jak ie d alsze szan se rozw oju m iała teg o rodzaju p la có w k a kulturalna, w jakim stopniu kres d alszem u r o z w o jo w i tej instytucji o takiej strukturze p o ło ż y ły rozgryw ki p o lity czn e, ja k ie w 1949 i
1950 r. m iały m iejsce na tym od cinku, w jakim zaś k o n ieczn o ść przejm ow ania inicjatyw y w zakresie pracy ośw iatow ej p rzez instytucje i resorty p a ń stw o w e”
pisał później Siekierski78. Pewne jest, że 1 stycznia 1950 r. pow ołano Państw ow e Przedsiębiorstw o K olportażu „R uch” , które otrzym ało w yłączność na kolportaż i sprzedaż prasy, także „czytelnikow skiej”, zaś rozporządzenie Prezesa R ady M inistrów z dnia 1 m arca
1951 r. w spraw ie przejęcia prasy „C zytelnika” przez RS W „Prasa” okazało się rozporządzeniem zam ykającym działalność SW O „C zytelnik”79. Po zm ianach organizacyjnych Spółdzielnia W ydaw nicza „C zytelnik” w ydaw ała ju ż jedynie książki80.
Jak ju ż w spom niano, głów nym i koordynatoram i działalności prasow o-w ydaw niczej były partie i ugrupow ania polityczne, a m ianow icie Polska Partia R obotnicza (PPR), Polska Partia Socjalistyczna (PPS), Stronnictw o Ludow e (SL) i Polskie Stronnictw o Ludowe (PSL) oraz Stronnictw o D em okratyczne (SD).
P rasę PPR w ydaw ała R obotnicza Spółdzielnia W ydaw nicza „Prasa”, pow ołana do życia 10 m aja 1947 r.81. Przejęła ona kom órki w ydaw nicze poszczególnych kom itetów PPR 82.
W 1948 r. połączyła się z pionem prasow ym PPS - Spółdzielni „W iedza”, a w 1951 r., po przejęciu Instytutu Prasy „C zytelnika”, stała się najw iększym w ydaw nictw em prasow ym w kraju. PPR ju ż od 14 listopada 1944 r. w ydaw ała w Lublinie dziennik „G łos Ludu” , a następnie tygodnik społeczno-polityczny „Trybuna W olności” (od 26.09.1944), później doszły m.in. tygodnik „G łos P racy” (od 31.01.1945), tygodnik dla wsi „C hłopska D roga” (od 21.10.1945) czy czasopism o społeczno-polityczne „N ow e D rogi” (od stycznia 1947).
Prasę PPS w ydaw ała założona w 1945 r. Spółdzielnia W ydaw nicza „W iedza”, nadzorow ana przez referat prasow y działający w ram ach W ydziału Propagandow o- Politycznego C entralnego K om itetu W ykonaw czego PPS. 19.12.1948 r. pion prasow y
„W iedzy” połączył się z R SW „Prasa”83. Pierw szym dziennikiem PPS był „R obotnik”
77 S. S iek iersk i, S p ó łd z ie ln ia W yd a w n icza „ C z y te ln ik ”, op. cit., s. 182.
78 T am że, s. 181.
79 Szerzej o SW O „ C zy teln ik ” m. in. w artykułach: M . Zaw adka, Z h is to rii n iek tó rych p o w o je n n y c h w y d a w n ic tw p r a s o w y c h , „Z eszy ty P ra so zn a w cze” 1962, z. 1/2, s. 6 2 -7 9 ; J. C entkow ski, P r a s a S p ó łd z ie ln i W yd a w n iczo -
O ś w ia to w e j „ C z y te ln ik ”, „Prasa P olski L u d ow ej” W arszaw a 1971, z. 5, s. 17; S. S iek iersk i, S p ó łd zieln ia W yd a w n icza „ C zyteln ik " , „ R oczn ik B ib lio tek i N a ro d o w ej” 1965, s. 1 7 3 -1 9 7 oraz A . S ło m k o w sk a , P r a s a w PRL, op. cit.
80 M. Z aw adka, Z h is to r ii n iek tó rych p o w o je n n y c h w y d a w n ic tw p r a s o w y c h , op. cit., s. 63.
81 T am że, s. 66.
82 S. D zik i, P r a s a p o ls k a w la ta ch 1 9 4 4 -1 9 4 8 , „K w artalnik H istorii Prasy P o lsk iej” 1985, nr 1, s. 74.
8’ M. Z aw adka, Z h is to r ii n iek tó rych p o w o je n n y c h w y d a w n ic tw p r a s o w y c h , op. cit., s. 71.
w ydaw any od 11.11.1944 r., w tym że roku ukazał się także tygodnik polityczny „Barykada W olności” (od 10.09), w 1945 r. zaczął ukazyw ać się m.in. dziennik „G azeta R obotnicza”
(od 29.03), tygodnik polityczno-społeczny „N aprzód” (od 18.02), m iesięcznik „Przegląd Socjalistyczny” (od 01.11). O prócz tego PPS w ydaw ała gazety dla poszczególnych miast i regionów Polski (przykładow o w W arszaw ie ukazyw ał się „Ekspress W ieczorny”
(od 24.05.1946), a w Poznaniu „Ekspress Poznański” (od 20.12.1946).
„N ow a E poka” w ydaw ała prasę Stronnictw a D em okratycznego. Pow ołana do życia 15 maja 1945 r. m iała na celu „w ykonyw anie działalności w ydaw niczej”84, od 1946 r. istniała pod nazw ą „Prasa D em okratyczna - Spółdzielnia W ydaw nicza Stronnictw a D em okratycznego” . SD w ydaw ało m.in. tygodnik „N ow a Epoka” (od 21.01.1945), dzienniki:
„K urier C odzienny” (od 08.07.1945), „K urier W ielkopolski” (od 02.07.1946), tygodnik „Głos D em okratyczny” (od 31.03.1946), dw utygodnik „M łoda D em okracja” (od 15.01.1946) i inne.
P rasę Zjednoczonego Stronnictw a Ludow ego w ydaw ała Ludow a Spółdzielnia W ydaw nicza, pow stała z połączenia, 21.11.1949 r., W ydaw nictw a Ludow ego i SW „Chłopski Świat”. Przed zjednoczeniem , do 1949 r. PSL w ydaw ała m.in. dziennik „G azeta Ludow a”
(od 14.11.1945), tygodnik „C hłopski Sztandar” (od 14.10.1945), m iesięcznik „W ieś i Państw o” (od 01.1946), zaś SL w ydaw ało m.in. „D ziennik Ludow y” (od 29.08.1945) i tygodnik „Zielony Sztandar” ( od 17.09.1944).
O prócz wyżej w ym ienionych w ydaw nictw prasę w ydaw ały także Instytut W ydaw niczy „N asza K sięgarnia”, W ydaw nictw o M inisterstw a O brony N arodow ej, Państw ow y Zakład W ydaw nictw Lekarskich, W ydaw nictw o PAX, Państw ow e W ydaw nictw o Naukowe i in.85
W 1944 r. na łam ach prasy dom inow ała głów nie tem atyka w ojenna, inform acje 0 poczynaniach now ych w ładz, problem atyka zw iązana z odbudow ą zniszczeń w ojennych.
W latach 1945-1946 prasa „cieszyła się znaczną swobodą, a jej koloryt polityczny i ideowy wynikał z reguł dem okracji”86. Sytuacja zaczęła zm ieniać się w 1947 r., niebagatelny w pływ na zaistniałą sytuację m iały - ja k ju ż w iadom o - sfałszow ane w ybory do Sejmu, dzięki którym PPR stała się głów ną siłą polityczną. Polityka PPR zakładała ujednolicenie treści gazet i czasopism . Proces ten zapoczątkow ała likw idacja M inisterstw a Inform acji 1 Propagandy, pow odująca zakończenie produkcji w ydaw niczej w ielu tytułów tegoż
84 T am że, s. 73.
85 W ięcej inform acji na tem at w y d a w n ictw p rasow ych m .in. w: S. D zik i, P r a s a p o ls k a w la ta ch 1 9 4 4 -1 9 4 8 ,
„K w artalnik H istorii Prasy P o lsk iej” 1985, nr 1, s. 6 5 -7 7 ; M . Z aw adka, Z h isto rii n iek tó rych p o w o je n n y c h w y d a w n ic tw p r a s o w y c h , op. cit., s. 6 2 -7 9 ; J. Ł ojek , J. M y śliń sk i, W . W ładyka, D z ie je p r a s y p o ls k ie j. W arszaw a 1988, s. 1 5 9 -1 6 4 .
20
m inisterstw a i jeg o w ydziałów . W krótce proces koncentracji objął całą polską prasę - zlikw idow ano w iele lokalnych pism, zaczęły pojaw iać się scentralizow ane w ydaw nictw a (np.
w spom niane ju ż Spółdzielnia W ydaw nicza „W iedza” , Robotnicza Spółdzielnia W ydaw nicza
„Prasa” czy Ludow a Spółdzielnia W ydaw nicza). K om isja Prasow a KC PPR doprow adziła do zlikw idow ania 60 tytułów prasowych, ograniczyła przydziały papieru niektórym tytułom , nie w ydaw ała zezw oleń na pow ołanie now ych do 1.09.1947 r.87. W tym że roku utw orzono rów nież Biuro Prasy przy Prezydium Rady M inistrów , kierow ane przez Jakuba Bermana.
W 1948 r. nastąpiła dalsza unifikacja treści prasy, m.in. ograniczono dostęp do inform acji, nakazano publikow anie większej ilości m ateriałów dotyczących krajów socjalistycznych, a także przeprow adzono zm iany w redakcjach, usuw ając z pracy z przyczyn ideologicznych kilkudziesięciu dziennikarzy .88
Lata 1945-1948 były, zdaniem W. Sladkow skiego, okresem form ow ania się i utrw alania zarazem now ego w ielonurtow ego system u prasow ego w Polsce, latami prasy poszukującej89. N a jej łam ach znajdow ała odzw ierciedlenie intensyw na w alka polityczna tocząca się m iędzy partiam i i stronnictw am i Bloku dem okratycznego a ugrupow aniam i nie akceptującym i zm ian, jak ie niósł now y ustrój, tw orzony przez lew icę znajdującą się pod silnymi w pływ am i radzieckim i. Toczyły się spory o kierunkach przem ian społecznych w Polsce, o ludow ą dem okrację, o w ybory sejm owe. D yskutow ano o tradycjach narodow ych dalszych i bliższych, o stosunkach z aliantam i, oceniano przeszłość po odzyskaniu niepodległości, w ydarzenia w ojenne i pow ojenne. W pierw szych latach pow ojennych zadbano o rozwój szkolnictw a i upow szechnianie oświaty, szerokim echem odbijały się na łamach gazet kolejne akcje zw alczania analfabetyzm u. Prasa codzienna drukow ała powieści w odcinkach, zam ieszczała w iersze, fragm enty utw orów dram atycznych, a także liczne recenzje, inform ow ała o w ydarzeniach kulturalnych, przez co była „w ażnym źródłem inform acji o kulturze i oddziaływ ała [...] na w ybory książkow e, dokonyw ane przez jej odbiorców ”90. Prasę w tym okresie charakteryzow ała się dużą żyw iołow ością oraz zróżnicow aniem typologicznym tytułów prasow ych. O prasie w latach 1944-1948 napisał Sylwester Dziki:
8(1 A. K o zieł, P ra sa w la ta ch 1 9 4 4 -1 9 8 9 . op. cit., s. 116.
87 A . K o zieł, P r a s a w la ta ch 1 9 4 4 -1 9 8 9 , op. cit., s. 118.
88 T am że, s. 120-121.
8) W. Ś la d k o w sk i, O p e r io d y z a c ji, „K w artalnik H istorii Prasy P olsk iej” , 1985, z. 1, s. 112.
1,0 L itera tu ra p o ls k a 1 9 1 8 -1 9 7 5 . T. 3, 1 9 4 5 -1 9 7 5 . Cz. 1, W arszaw a, 1996, s. 31.
„W rezultacie dokonań sp o łe c z n o -p o lity c z n y c h i k u ltu raln o-ośw iatow ych (m .in. zlik w id o w a n ie analfabetyzm u) prasa stała się dostęp n a dla k a żd eg o , zaś krąg ludzi sięg a ją cy ch po n ią b y ł coraz szerszy. I to uw ażam za najtrw alszy dorobek teg o ok resu ”91.
Lata 1949-1953 to czas monopolizacji w ładzy PZPR i „apogeum stalinizm u” . Od połow y 1948 r. zaczęto realizow ać „politykę sowietyzacji Polski i pełnego jej uzależnienia od ZSR R ”92, co oznaczało podjęcie działań zm ierzających do podporządkow ania całego społeczeństw a w ładzy i kontrolow anie go. U społecznienie produkcji miało pomóc w likw idow aniu sam odzielności ekonom icznej społeczeństw a, rozbudow yw ano aparat terroru, osoby niepożądane elim inowano, organizując m.in. pokazow e procesy. N a w zór kultu Stalina zainaugurow ano kult osoby Bieruta, o którym pisał W. Roszkow ski, że „św iecić m iał w Polsce św iatłem odbitym pochodzącym od w odza K rem la” . 93 Cała polityka podporządkow ana była w ytycznym ZSRR. W pływ om uległy także kultura i sztuka, w których zaczął obow iązyw ać realizm socjalistyczny: „konw encja realizm u socjalistycznego m iała czynić ze w szystkich rodzajów tw órczości artystycznej oręż w w alce o urzeczyw istnienie ideałów socjalizm u”94.
Po śm ierci Stalina w m arcu 1953 r. i zm ianach, jak ie zaszły w kierow nictw ie KPZR, zaistniała odm ienna sytuacja - now e w ładze ZSR R zaczęły zdecydow anie krytykow ać rządy Stalina i kult jednostki, a po objęciu stanow iska I sekretarza K PZR, N ikita C hruszczów rozpoczął proces destalinizacji kraju, dążył do złagodzenia terroru, zaczął zm ieniać relacje z krajam i zachodnim i95. Sytuacja zaczęła się zm ieniać także i w Polsce. K ryzys gospodarczy spow odow ał nasilenie krytyki kierow nictw a partii, na k tó rą w płynęły rów nież audycje w radiu „W olna Europa” dem askujące m.in. zależność PZPR od M oskw y96. Do destalinizacji państw bloku socjalistycznego przyczynił się w znacznym stopniu w ygłoszony na XX Zjeździe K PZ R w lutym 1956 r. referat N. Chruszczow a O kulcie je d n o stk i i je g o następstw ach, a w Polsce ponadto śm ierć B olesław a Bieruta. N ow e kierow nictw o PZPR z E.
O chabem na czele obaw iało się reform , w społeczeństw ie narastało niezadow olenie Q7
z pow odu istniejącej sytuacji gospodarczej, czego tragicznym dow odem stały się w ypadki poznańskie w czerw cu tegoż roku. O czekując licznych zm ian na VIII Plenum KC PZPR
91 S. D zik i, P r a s a p o ls k a w la ta ch 1 9 4 4 -1 9 4 8 , op. cit., s. 76.
92 R. H ab ielsk i, J. O sica , M ię d zy n ie w o lą a w o ln o śc ią , op. cit., s. 154.
93 W . R o szk o w sk i, H is to r ia P o ls k i 1 9 1 4 -2 0 0 0 , W arszaw a 2 0 0 1 , s. 187.
94 R. H ab ielsk i, J. O sica , M ię d z y n ie w o lą a w o ln o śc ią , op. cit., s. 154.
95 W . R o sz k o w sk i, H isto ria P o lsk i 1 9 1 4 -2 0 0 0 , op. cit., s. 2 1 9 .
96 A u d ycje te n a siliły się p o u c ie c z c e Józefa Ś w ia tły , k tórego relacje od k ryw ały m ech an izm y za leż n o ści PZPR od M o sk w y.
n R. H ab ielsk i, J. O sica , M ię d z y n ie w o lą a w o ln o śc ią , op. cit., s. 180.
22
w październiku 1956 r. pierw szym sekretarzem KC PZPR w ybrano W ładysław a Gomułkę, uw olnionego w cześniej z więzienia.
Lata 1949-1956 m ożna podzielić na dw a okresy, w których realizow ano dw a różne m odele prasy, zw iązane z zaistniałą sytuacją polityczną. W latach 1948-1953/54
obow iązyw ał, zdaniem W. Sladkow skiego, m odel prasy proletariackiej
„zbudow any na teoretycznej k on cep cji w ypracow anej przez rosyjski ruch rob otn iczy u progu X X w ieku, w postaci w sza k że nader zw u lgaryzow an ej. U siło w a n o w c ie lić w ż y c ie daw ne k on cep cje pism a rob otn iczego, które m iało b yć k o lek ty w n y m propagandystą, agitatorem i organizatorem ”1'18.
W latach 50. utrw alony został zw iązek Partii z prasą i jej w pływ na nią. Jak pojm ow ano rolę prasy w om aw ianym okresie? W licznych artykułach om aw iających rolę prasy z przesadnym zadow oleniem pow itano fakt, że „z inform atora i obserw atora poprzestającego na rejestracji faktów, coraz więcej gazet staje się aktyw nym organizatorem m obilizującym do pracy i w alki” dow odząc, że prasa „stała się w ażnym narzędziem politycznego kierow ania i socjalistycznego w ychow ania mas pracujących”99. W nr 85/1950 „D ziennika Polskiego”
czytamy m .in., że prasa w Polsce Ludowej m iała m obilizow ać społeczeństw o do realizow ania ustroju spraw iedliw ości społecznej, do w alki o pokój, do pracy dla dobra narodu. Pisano także, że m iała być w^yrazicielką mas ludow ych i odzw ierciedlać życie ludzi pracy, m iała zerwać z „fałszem i pornografią”, z pogonią za sensacją, charakterystyczną dla prasy krajów kapitalistycznych. Jej głów nym zadaniem m iało być w ychow yw anie, uczenie i podaw anie czytelnikowi rzetelnych inform acji100. G łów nym zadaniem prasy stało się objaśnianie założeń Planu 6-letniego: „V Plenum KC PZPR postaw iło przed prasą z całą ostrością zagadnienia w spółuczestniczenia w w alce, prow adzonej przez klasę robotniczą o realizację Planu 6- letniego” 101, a w zw iązku z tym prasa m iała „zbliżyć Plan do każdego obyw atela i pokazać mu jego m iejsce w realizacji tego Planu” 102. W ażnym zadaniem stało się propagow anie pożądanych w zorców oraz w alka o podnoszenie w ydajności i obniżenie kosztów: „do zadań prasy w tej dziedzinie należy podkreślenie, ja k w ielkie znaczenie ma podnoszenie przeciętnych norm w ydajności zespołów produkcyjnych, agregatorów , oraz w skali całych przem ysłów” 103.
Prasa w om aw ianym okresie stała się form ą przekazu opinii kierow nictw a partii do mas, stała się instrum entem w ładzy. W pierw szej połow ie lat 50. rozw inął się ruch
,8 W. Ś lad k ow sk i, O p e r io d y z a c ji, op. cit., s. 112.
,9 F. Chaber, K o le jn e za d a n ia , „Prasa P olsk a” 1950, nr 5, s. 1.
100 K o re sp o n d e n c i i c z y te ln ic y w s p ó łr e d a k to r a m i n a sz e g o p is m a , „ D zien n ik P o lsk i” 1950, nr 85, s.
101 T. Lipski, R o la i z a d a n ia P la n u w r e a liz a c ji P la n u 6 -letn ieg o , „Prasa P olsk a” 1950, nr 8 /9, s. 7.
102 Tamże.
103 Tamże.
