*1000839473*...„„..t k a Z ENCYKLOPEDII PRAW A PRYWATNEGO.
ICusf
R. LONGCHAMPS DE BERIER.
FORMA CZYNNOŚCI PRAWNYCH.
T r e ś ć . I. Źródła prawa.
II. Wymóg1 zachowania formy w ogólności.
III. P&wody wprowadzenia wymogu for
my w prawie obowiązu jącem i ich do
niosłość przy stosowaniu prawa.
IV* Czynności prawne, wymagające formy i znaczenie formy w poszczególnych przypadkach.
V. Formy czynności prawnych ogólnego znaczenia i sposób ich dopełnienia.
VI. Forma dowolnie obrana lub umówiona przez strony.
VII’. Znaczenie umów dodatkowych, nie
objętych' formalnym dokumentem.
1. Źródła prawa. Przepisy o formie czyn
ności prawnych mieszczą się przedewszyst- kiem w kodeksach cywilnych, ponadto w ko
deksach handlowych, ustawach hipotecznych, ustawach notarjalnych oraz w całym sze
regu ustaw specjalnych, odnoszących się do różnych stosunków, wymagających czyn
ności prawnych, jak prawo patentowe, pra
wo pracy, ochrona lokatorów i t. d. Prze
pisy o farmie w kodeksach cywilnych roz
rzucone są po różnych miejscach zależnie od tego, gdzie o jakiej czynności jest mowa, a więc w prawie osóbowem mów.i się o formie małżeństwa lub przysposobie
nia, w prawie spadkowem o formie rozpo
rządzeń ostatniej woli, w prawie rzeczowem o fonmie czynności, potrzebnych do prze
niesienia lub ustanowienia praw rzeczo
wych, w prawie zoibowiązamiowem o formie sprzedaży, poręki, przelewu i t. d. Niektóre kodeksy cywilne zawierają jednak ogólne przepisy o formie, a to kodeks niemiecki w § 125— 129, kodeks austrjacki w § 883 do 886 i T. X. cz. I, w art. 707— 923.
W kodeksie Napoleona odnośne przepisy
mieściły się w dziale V I o dowodach zobo
wiązań, zostały jednak przeważnie uchy
lone artykułem 1524 rosyjskiej procedury cywilnej, co jeszcze powtórzono w art. X V I ust. wprow. do k. p. c.
II. Wymóg zachowania formy w ogól
ności. Forma czynności prawnej odgrywała wielką rolę w dawnem prawie, kiedy tylko zmysłowe momenty działały niai umysły ludzkie i zapewniały poszanowanie prawa, a nieznajomość lub mała znajomość pisma zmuszała do zapewnienia sobie dowodu za- pomocą świadków, obecności sędziego i t. p.
Stąd wynikła zasiada, że nietylko w zakresie prawa osobowego i spadkowego, lecz także rzeczowego i zobowiązaniowego czynności prawne wymagały z reguły zachowania pew- inej formy, choćby polegającej na użyciu pewnych sakramentalnych słów (stypułacja -rzymska lub na połączeniu oświadczenia
i woli z zadatkiem, przysięgą lub podaniem ręki (prawa średniowieczne). Wyjątkowo tylko i to w późniejszym rozwoju przyzna
wano skutek prawny także nieformalnym oświadczeniom woli (nuda pacta prawa rzymskiego). Z rozwojem cytwilizacji i wzrostem obrotu gospodarczego uciążliwa zasada formalności ustąpiła zasadzie niefor
malności, zwłaszcza w zakresie prawa ma
jątkowego. Najdobitniej wyralża tę zasadę kodeks austrjacki w § 883, który głosi, że umowę można zawrzeć ustnie lub na piśmie, przed sądem lub poża nim, wobec świadków lub bez nich i że ta rozmaitość formy nie wpływa wcale na zobowiązanie, z wyjąt
kiem przypadków, w ustawie wymienio
nych. Ta sama zasada obowiązuje wedle współczesnej nauki i judykatury także w zakresie kodeksu Napoleona, kodeksu nie
mieckiego i tomu X cz. I, gdyż i wedle tych kodeksów forma musi być dochowana tylko
2
w tych przypadkach, w których ustawa wy
raźnie tego wymaga. Polski projekt prawa zobowiązaniowego stanowi, że wolę oświad
czyć można nietylko słowami i powszechnie przyj ętemi znakami, lecz także, i takiem za
chowaniem się, które po rozważeniu wszel
kich okoliczności nie budzi wątpliwości co do treści oświadczenia (art. 39) oraz, że ważność oświadczenia woli lub umowy za
leżna jest od zachowania szczególnej formy tylko w przypadkach, w których ustawa wyraźnie wymaga zachowania pewnej formy pod rygorem nieważności, a wymaganie ustawy bez zagrożenia nieważnością, aby zachowana była forma piśmienna, ma tylko to znaczenie, że w razie sporu niedo
puszczalny jest dowód ze świadków bez zgody obu stron (art. 117).
III. Powody wprowadzenia wymogu formy w prawie obowiązującem i ich do
niosłość przy stosowaniu prawa.
X. Jakkolwiek wymóg zachowania szcze
gólnej formy utrudnia obrót, pociąga za sobą koszta, a nawet może być źródłem wy
zysku osób nieobeznanych z prawem, które często podpisują dokumenty prawne, nie ro
zumiejąc ich lub nawet nie czytając, to jednak istnieje wiele powodów, dla których spólczesne prawo uznaje za potrzebne spo
rządzanie niektórych czynności prawnych, zwłaszcza ważniejszych, w pewnej formie.
Powody te są różne zależnie od rodzaju czynności, o którą chodzi. Najważniejsze z nich są: I. Ochrona jednostek przed lek- komyślnemi dyspozycjami majątkowemi lub czynnościami, powodującemi doniosłe zmia
ny stanu osobowego (darowizna, poręka, testament, zawarcie małżeństwa, przysposo
bienie). 2. Uniemożliwienie fałszerstwa i zapewnienie dowodu (testament). 3. Za
pewnienie prawidłowego zawarcia czynności i uniknięcie przez to zamętu w stosunkach prawnych, sporów i t. p. (czynności, doty
czące nieruchomości). 4. Ustalenie faktu zawarcia gotowej, czynności w odróżnieniu od pertraktacyj, projektów i t. p. (testa
menty, bardziej skomplikowane czynności prawa zobowiązaniowego). 5. Ujawnienie czynności wobec osób trzecich (przelew wierzytelności, przekaz, przejęcie długu, ustanowienie i przeniesienie praw rzeczo
wych na nieruchomościach). 6. Zapewnienie
substratu dla dalszej ingerencji władzy, wy
maganej do pełnej skuteczności czynności lub z innych powodów (czynności, wyma
gające wpisu do ksiąg gruntowych, do re
jestru handlowego lub do innych rejestrów publicznych, czynności, podlegające opłatom stemplowym). 7. Ułatwienie obrotu przez umożliwienie szybkiej egzekucji, cyrkulacji i t. p. (weksle, czeki, akcje i t. d.).
2. Przyczyna, dla której ustawa wymaga zachowania pewnej formy, może mieć praktyczne znaczenie jako kryterjum przy rozstrzyganiu kwestyj, nierozstrzygniętych wyraźnie w ustawie, np. kwestji, czy umo
wa przedwstępna ma być w tej samej for
mie zawarta, co umowa przyrzeczona, czy pełnonpcnictwo do zawarcia czynności, wy
magającej formy, musi być w tej saijiej formie udzielone, czy przy umowach, wy
magających formy, oświadczenia obu stron muszą być złożone w tej formie, czy do
browolne spełnienie zobowiązania leczy braki formy i t. p. I tak bądź w orzecznic
twie, bądź w dziełach naukowych spoty
kamy się z zapatrywaniem, że umowa przed
wstępna wymaga wtedy zachowania formy, jeżeli forma umowy przyrzeczonej wyma
gana jest w celu ochrany dłużnika, w inte
resie publicznym lub osób trzecich, nie zaś gdy chodzi np. o zapewnienie substratu dla władzy (dokument tabularny) lub o szyb
kość obrotu (weks*el), por. Ehrenzweig, Sy
stem des óst. allg. Privatr., II, 1 str. 142 wyd. z r. 1928; że pełnomocnictwo wtedy musi być dane w formie, przepisanej dla czynności, którą pełnomocnik ma zawrzeć, jeżeli ta forma przewidziana jest w celu ochrony jednostki przed lekkomyślnem za
warciem tej czynności, por. Demogue, Traite des obi. I str. 322; że przy czynno
ściach dwustronnych wystarcza złożenie w przepisanej formie oświadczenia jednej strony, jeżeli forma ma na celu ochronę tylko tej jednej strony (np. darczyńcy, rę- czyciela) i natura czynności na to pozwala albo jeżeli forma ma na celu tylko ujawnie
nie czynności wobec osób trzecich, por.
Demogue, ibid. str. 318; że wreszcie dobro
wolne spełnienie leczy braki formy wówczas, gdy forma ma na celu jedynie ochronę przed zbyt pochopnem powzięciem decyzji i za
pewnienie, że istniała wola zobowiązania
się, por. Regelsberger według Ermeccerusa- Kippa-Wolffa I str. 496 uw. 12 wyd.
z r. 1931. Wobec tego jednak, że ustawa wymaga formy często z różnych powodów, a ponadto niezawsze łatwo jest ustalić, z ja
kiego powodu forma jest wymagana, pożą- danem jest, aby ustawa sama powyższe kwest je rozstrzygnęła, to też w niektórych kodeksach znajdujemy takie postanowienia.
Co do um ow y przedw stępnej stan ow i a rt. 71 projektu p olsk. praw a zobow iązaniow ego, że je żeli do um ow y przyrzeczonej u staw a w ym aga zachow ania szczególnej fo rm y , um ow a p rzed
w stępna w inna b y ć za w arta na piśm ie.
C o do pełnom ocn ictw a k. N . w ym aga pełno
m ocnictw a n otarjaln ego do p rzy ję cia darow izny.
K . c. n. stan ow i ogólnie, że p ełnom ocn ictw o nie w ym aga form y, przepisanej dla czynn ości praw nej, do k tó rej się odnosi (§ 167). Jed nak pełno
m ocn ictw o do odrzucenia spadku musi b y ć p u bliczn ie u w ierzyteln ion e, § 1945. A ustrjack a ord yn acja n otarjaln a w ym aga pu blicznego uw ie
rzyteln ien ia pełnom ocnictw , na p od staw ie k tó rych ma b y ć z a w a rty a k t n o tarja ln y (§ 3). P raw o hipoteczne z r. 1818 w ym aga pełnom ocnictw a notarjaln ego do w szelkich czynn ości, d o ty czą c yc h przeniesienia i ustan ow ien ia p raw rzeczo
w ych na nieruchom ościach, m ających urządzoną hipotekę (art. 1). T . X . cz. I w y m aga dla w szel
kich pełnom ocnictw , z w y ją tk ie m d o ty czący ch czynn ości codziennego życia, form y piśm iennej, ale ty lk o dla celów dow odow ych (art. 2308).
Po lska u st. w ekslow a w ym aga pełnom ocnictw a u w ierzyteln ion eg o p u blicznie do podpisania w ekslu im ieniem a n a lfa b e ty (art. 77). P ro je k t polsk. pr. zobow . stan ow i w reszcie ogólnie (od
m iennie, niż kodeks niem iecki), że je ż e li do zaw arcia um ow y konieczna je st form a piśm ienna, pełnom ocn ictw o w inno b y ć pism em stw ierdzone (art. 105 w zw iązk u z a rt. 117).
C o do k w estji, czy w um ow ach w ym ó g form y odnosi się do ośw iadczeń obu stron, c z y ty lk o do jedn ej, zn ajd u jem y np. w kod eksie niem iec
kim (§ 766) i a u strja ck im (§ 1346) w yra źn y przepis, że ty lk o ośw iadczenie ręczyciela musi być pod niew ażnością złożone na piśm ie, n ato
m iast p ro jek t p olsk i pr. zob. p ozostaw ia kw estję otw artą, stan ow iąc w a rt. 665, że „p o ręczen ie pow inno b y ć pism em stw ierd zon e", ale ty lk o ze sku tkam i z a rt. 117.
W reszcie co do k w estji, c z y dobrow olne w ykonan ie le cz y b ra k i form y, kodeks niem iecki stan ow i t a k w k ilk u kon k retn ych p rzyp ad k ach (przeniesienie praw a w łasności gruntu, § 313, p rzyrzeczen ie darow izny, § 518, w ypełnienie poręczenia, § 766, p rzyrzeczen ie darow izny na w yp a d ek śm ierci, § 2301. T o sam o obow ią
zu je dla darow izny w edle praw a austrjack iego i w edle kodeksu N apoleona, g d y ż darow izny rękod ajn e nie w ym a g a ją fo rm y . P on ad to kodeks a u strja ck i zaw iera ogólną zasadę, że jeżeli zap łacon o dług, n iew ażn y ty lk o dla braku fo r
m alności, nie m ożna żądać zw rotu, § 1432.
P ro je k t polskiego praw a zob. stanow i, że później
sze dopełnienie darow izny u ch yla b rak i form y, art. 384, oraz, że nie można żądać zw rotu św iad czenia, je żeli dług b y ł n iew ażn y ty lk o dla braku form alności, a rt. 138. W edle u sta w y a k cy jn ej zarejestrow anie spółki i u p ływ la t pięciu u ch yla braki, pow od ujące jej niew ażność, a w ięc i brak zachow an ia fo rm y n otarjaln ej p rzy jej założeniu, a rt. 26.
IV. Czynności prawne, wymagające for
my i znaczenie formy w poszczególnych przypadkach.
1. Prawo, obowiązujące na ziemiach pol
skich, zarówno powszechne jak i partyku
larne, wymaga zachowania pewnej formy przy całym szeregu czynności prawnych, bądżto jako warunku ważności, bądżto jako wymogu dowodowego, bądź jako warunku skuteczności czynności wobec osób trzecich, bądź jako warunku dalszej ingerencji wła
dzy, bądź wreszcie w innych celach. Naogół panuje pod tym względem wielka różno- litość. Czynności, które w pewnej dzielnicy wymagają formy, w innych są nieformalne, np. darowizna bez równoczesnegp oddania wymagai formy wedle k. N., k. c. a.
i k. c. n. nie zaś wedle T. X. cz. I. Czyn
ności, które w pewnej dzielnicy wymagają formy notarjalnej, w innej mogą być za
warte w prywatnej formie piśmiennej z le
galizowanemu podpisami, np. czynności, do
tyczące przeniesienia lub ustanowienia praw na nieruchomościach wymagają formy no
tarjalnej wedle k. c. n. i ust. notar., obo
wiązującej w b. Król. Kongr. i na Ziemiach Wschodnich, podczas gdy na obszarze obo- wiązywania k. c. a. wystarcza dokument prywatny z legalizowanemi podpisami osób, dysponujących danem prawem rzeczowem.
Wreszcie czynności, które w pewnej dziel
nicy wymagają formy pod nieważnością, w innych wymagają jej tylko w celach do
wodowych lub jako warunek dalszej czyn
ności władizy, np. poręka wymaga pisma wedle k. c. a. i k. c. n. pod nieważnością, zaś wedle X. X. cz. I jedynie w celach do
wodowych, sprzedaż nieruchomości wymaga wedle k. c. n., prawa b. Król. Kongr.
i Ziem Wsch. aktu notarjalnego pod nie
ważnością, zaś wedle k. c. a. sporządzenie w tym wypadku dokumentu piśmiennego legalizowanego jest jedynie warunkiem in- tabulacji.
4
2. Do czynności prawnych, wymagają
cych zachowania formy p o d n i e w a ż n o ś c i ą , należą między innemi:
a) w całem państw ie: założenie spółki a k c y j-:
nej, spółki z ogr. odpow . i spółdzielni, zaw arcie m ałżeństw a, przysposobienie, rozporządzenie ostatniej w oli, odrzucenie spadku, um ow y m a
ją tk o w e m ałżeńskie (jednak w edle praw a Ziem W sch. t y lk o o ty le , o ile d o ty czą nieruchom ości, a rt. 66 i 158 u. not.), zapis na sąd polubow n y (art. 487 k. p. c.), um ow a o c zy n sz w y ż sz y od ustaw ow ego p rzy m ieszkaniach ponad 4 pokoje (u. o ochr. lok.) k lau zu la kon ku rencyjn a p rzy um ow ie z p rac. u m ysł. (art. 10 rozp. o prac.
um ysł.), przeniesienie p atentu (u. patent), w y staw ienie w ekslu, czeku , papierów na okazi
ciela i t. d.
p on adto
b. W b. K ró l. K o n g r.: a k t fu n d a cy jn y , m. ż y ją cy m i, uznanie dziecka nieślubnego, a . 1662 u. p. c. p od ział m ajątk u m iędzy dzieci z a rt. 1075 k. N ., darow izny bez rów noczesnego oddania, czynn ości, dotyczące przeniesienia i ustanow ienia praw na nieruchom ościach (art. 241 i 256 u. not.), pod staw ienie um ow ne (art. 1250 k . N .),
b) na obszarze obow iązyw an ia k . c. n .: a k t fu n d a cy jn y m. ż y jący m i, darow izn y bez rów no
czesnego oddania (t. zw . p rzyrzeczen ie daro
w izn y), ujn ow y o w łasność gruntu i o praw o zabu dow y, zgoda rzeczow a, rozporząd zenie u d zia
łem w spadku, zrzeczenie się spadku w um ow ie ze spadkodaw cą, najem grun tu i dzierżaw a ponad 1 rok, ren ta dożyw otn ia, uznanie długu, przekaz, p rzyjęcie p rzekazu i je g o przeniesienie, przelew długu hipotecznego i t. d.
c) na obszarze obow iązyw an ia k. c. a .: daro
w izn y bez rzeczyw istego oddania, u m ow y m iędzy m ałżonkam i, w ym ienione w u st. o przym usie notar. z r. 1871, sprzedaż dzied zictw a, zrzeczenie się spadku w um ow ie ze spadkodaw cą, umowa dziedziczenia, poręka, spółka ty lk o co do obecne
go lu b ty lk o co do p rzyszłego m a jątk u , p u n k tacje (§'885) i in.
d) na obszarze Ziem W schodnich: legitym acja p rzez zaw arcie m ałżeństw a, czynn ości, d o tyczące przeniesienia i ustanow ienia p raw na nierucho
m ościach (art. 241 u. not. i rozp. K o m . Gen.
Z. W sch. z r. 1919), ustanow ienie zastaw u rę c z nego, um ow a p rzyg oto w aw cza sp rzed aży nie
ruchom ości, a rt. 1680 t . ’ X . cz. 1, um ow y najm u i d zierżaw y, za w arte na czas i pod w arunkam i z a rt. 1702 i 1703 T . X . cz. 1, um ow a spółki.
P ro je k t polskiego praw a zobow . w ym aga z a chow ania pew nej form y p od niew ażnością w na
stęp u jących w yp ad k ach : regulam in (art. 80), podstaw ienie um ow ne w w yp ad k u a rt. 188, ust. 2, w ystaw ien ie dokum entu na okaziciela, a rt. 243, darow izna bez rów noczesnego w y k o nania, a rt. 384, najem m ieszkania na dłużej niż ro k lu b na czas życia jednej lu b drugiej strony, a rt. 397 (nieważność częściowa), dzierżaw a na dłużej niż rok, a rt. 432 (nieważność częściowa), u k ład zb ioro w y co do w arunków p ra cy, a rt. 476, w ym ow a, a rt. 634.
3. Zachowania pewnej formy, z reguły pi
śmiennej, jako wymogu d o w o d o w e g o ,
żądają, ustawodawstwa, odnoszące się nie
chętnie do zeznań świadków jako środka dowodowego w stosunkach prawa prywat
nego. Z ustawodawstw dzielnicowych wy
mienić Itu należy przedewszystkiem kodeks Napoleona, a poczęści i prawo Ziem Wschodnich. Wprawdzie procedura rosyjska zniosła airt. 1341 k. N., wymagający, aby wszelkie czynności prawne, dotyczące przed
miotu ponad 150 franków były pismem stwierdzone, jednak pozostawiła w mocy szereg artykułów, wymagających formy pi
śmiennej w celach dowodowych, i postano
wiła w art. 409, że zeznania świadków nie mogą być dowodem takich zdarzeń, dla których stwierdzenia ustawa wymaga do
wodu na piśmie. N a tern samem stanowisku pozostaje też polski kodeks postępowania cywilnego, stanowiąc w art. 290, że dowód ze świadków jest dopuszczalny nawet w przypadkach, gdy prawo wymaga dowodu na piśmie, jeżeli dokument został zagu
biony lub zabrany posiadaczowi albo z po
wodu okoliczności szczególnych nie mógł być sporządzony, z czego wynika a con- trario, że w braku tych szczególnych warun
ków dowód ze świadków nie jest do
puszczalny, gdy prawo wymaga dowodu na paśmie. Pewne złagodzenie tej zasady pro
ponuje projekt polskiego prawa zobow., uznając wówczas dowód ze świadków za dopuszczalny za zgodą obu stron, art. 117.
D ow ód piśm ienny w ym agan y je st m. innemi w n astęp ujących p rzyp adkach :
w edle k. N .: spółka cyw iln a , a rt. 1834, skład dobrow oln y, a rt. 1923, stop a odsetek um ow nych, a rt. 1907, p ok w itow an ie ja k o dow ód zarach o
w ania z a p ła ty na jed en z k ilk u długów , art. 1255, um ow a przed w stępna sp rzedaży nieruchom ości, u st. z r. 1929, poz. 246. Por. te ż orzeczenia p rzy a rt. 409 u. p . c. <w w yd . H oesicka z r. 1926.
w edle T . X . cz. 1: poręka, a rt. 1562, kara um ow na, um ow a przedw stępna sprzedaży nie
ruchom ości, um ow a o dzieło i o dostaw ę, art.
1742, przelew , a r t . 2058, objęcie długu, pełno
m ocnictw o, a rt. 2308, przechow anie, art. a m . w edle polskiego p ro j. praw a zo b .: zaw arcie um ow y, je żeli oferta b y ła w piśm ie, art. 77, dodatkow e um ow y, je ż e li um ow a głów na była na piśm ie, a rt. 98, p ełnom ocnictw o, je żeli umowa w ym aga form y piśm iennej, a rt. 105, uzupełnienie, zm iana lu b u chylen ie u m ow y, za w a rte j na piśm ie, a rt. 119 ust. 1, p rzelew w ierzyteln ości, c o do której istn ieje dokum ent piśm ienny, a rt. 18 1, ze
zw olenie na zm ianę dłużnika w ty m sam ym w yp ad ku , a rt. 198, sprzedaż w ierzyteln ości i p raw , któ rych przedm iotem nie są rzeczy zm ysłow e, a rt. 318, zobow iązanie udzielenia p o
ży czk i pieniężnej p on ad i ooo zł, a rt. 459* um ow a
o pracę, za w a rta na czas ży cia p ra co d a w cy lub p racow n ika, a r t. 475, um ow a sp ółki, a rt. 5^3»
p oręczen ie, a rt. 665.
4. Sporządzenie czynności w pewnej for
mie z reguły na piśmie może być tylko wa
runkiem jej s k u t e c z n o ś c i w o b e c o s ó b t r z e c i c h . W tych wypadkach jednak pewne ustawodawstwa, jeżeli chodzi 0 nieruchomości, stosują raczej wymóg uwidocznienia w księdze gruntowej.
S p orząd zen ie na piśm ie w ym agan e jest ze w zględ u na sk u teczność czyn n o ści w obec osób trzecich w n astęp u jących w yp a d k a ch :
w edle k. N .: n ajem , a b y b y ł sk u te czn y w obec n a b y w cy realności, a rt. 1743, za sta w ręczny, a rt. 2074, doręczenie przelew u i p rzy ję cie p rze
lew u, a b y p rzelew b y ł sk u teczn y w obec dłużnika a r t. 1690 i in.
w edle t. X . cz. 1: dzierżaw a gru n tó w ponad 1 ro k , a r t. 1703 i in.
w edle p olsk. proj. pr. zo b .: sk u teczność p rze
lew u w b rew zastrzeżen iu n iezbyw aln ości w ie
rzyteln o ści, nieuw idocznionem u w dokum encie piśm iennym , a rt. 179. N a to m ia st p rz y najm ie stosow ane je st u jaw n ienie w księd ze hipotecznej, a rt. 425, por. te ż a rt. 367 (praw o odkupu), a rt. 375 (praw o pierw okupu ).
5. Sporządzenie czynności w pewnej for
mie (notarjalnej, notarjal-nie uwierzytelnio
nej lub piśmiennej, w formie złożenia oświadczenia wobec władzy) może być także warunkiem dalszej, do skuteczności czyn
ności wymaganej i n g e r e n c j i w ł a d z y .
Ma to m iejsce w edle w szy stk ich p raw h ip o te czn y ch (zgoda rzeczow a w edle § 873 k. c. n., a k t n o ta rja ln y w edle a rt. 1 u st. hip. z r. 1818, dokum ent n otarjaln ie leg a lizow a n y i odp ow iad a
ją c y w ym ogom w edle §§ 26, 27 i 31 u st. hipot.
a u str. z r. 1871), dalej w praw ie handlow em , g d y chodzi o w p isy w rejestrze h an dlow ym , w p raw ie stow arzyszeniow em , g d y w arunkiem n ab ycia osobow ości praw nej je st koncesja lub w pis do rejestru p u b licznego, w p raw ie b. K ról.
K o n g r. i Ziem W sch ., je żeli chodzi o p rzysp oso
bienie (art. 1460 i 1661 u. p. c. lu b o le g ity m ację p rzez następne m ałżeństw o, a rt. 1460 u. p. c.
(które to p rzep isy u trzy m an o w m ocy a rt. X V I I k. p. c.), w p raw ie obow . na obszarze austr.
kodeksu cyw iln e g o p rzy ję cie spadku , ja k o w a
ru n ek u zy sk a n ia dekretu dzied zictw a,
w edle w szy stk ich p raw d zieln icow ych, gdy chodzi o ośw iadczenia, k tó re m ają b y ć w ciągnięte do a k tó w stanu cyw iln e g o , w zg l. m e try k i t. d.
6. Wreszcie prawo wymaga nieraz zacho
wania pewnej formy tylko dla nadania czyn
ności prawnej p e w n y c h s p e c j a l n y c h s k u t k ó w .
I tale np., sporządzen ie k on trak tu najm u na piśm ie ma w edle k, N, specjalne sk u tk i w kw estji w ypow iedzenia, w zgl. zakoń czen ia najm u bez
w yp ow ied zenia, a rt. 1736, 1737, w edle k. c. n.
§ 416 i k. c. a. § 1408 p rzy jm u je się zgodę w ie rz y ciela na p rzejęcie długu hipotecznego, je ż e li zb yw ca nieruchom ości pisem nie zaw iadom i wi'S' rzy cie la o p rzejęciu i do 6 m iesięcy nie nadejdzie odm owa zg o d y w ierzyciela na przejęcie. Por.
też §§ n i , 368, 409 k. c. n. W ed le ust. w ek slo
wej p rzelew w ierzyteln o ści w ekslow ej, jeżeli m a mieć sk u tk i w ekslow e, musi b y ć sporząd zon y w form ie indosu, a rt. 10.
V. Formy czynności prawnych ogólnego znaczenia i sposób ich dopełnienia.
i. Nie będziemy tu omawiać s z c z e g ó l n y c h form, przewidzianych dla pewnych specjalnych czynności, jak np. form zawar
cia małżeństwa, testamentu, wekslu i t. p., gdyż dokładne ich przedstawienie należy do odnośnych działów prawa. Chodzi o formy ogólne, niiezwiązane z pewną kategorją czynności, lecz dostępne lub wymagane dla różnych czynności.
Nie zawsze mamy do czynienia z formą w ścisłem znaczeniu, ilekroć prawo wy
maga, aby wolę oświadczono w pewien spo
sób ailbo łącznie z pewnem działaniem.
I tak nie uważa się za wymóg formy, jeżeli prawo wymaga w danym wypadku w y- r a ż n e g o oświadczenia woli, gdyż jest to tylko ograniczenie działalności interpreta
cyjnej sędziego. O t. zw. wyrażnem oświad
czeniu woli patrz artykuł: Czynności prawne pod III. Również nie uważa się za wymóg formy, jeżeli do zaistnienia pewnego stosunku prawnego potrzeba oprócz umowy jeszcze spełnieniai świadczenia jednej stro
ny, jak to ma miejsce przy k o n t r a k t a c h r e a l n y c h (pożyczka, wygodzenie, prze
chowanie, zastaw).
Formami w ścisłem znaczeniu, stosowa- nemi najczęściej w dzisiejszem prawie, są:
sporządzenie na piśmie i publiczne udoku
mentowanie, ponadto także uwierzytelnienie podpisu na dokumencie prywatnym.
2. S p o r z ą d z e n i e c z y n n o ś c i na p i ś m i e . Jeżeli ustawa wymaga sporzą
dzenia czynności na piśmie, natenczas oświadczenie woli, zawierające istotne po
stanowienia musi być spisane (ręcznie lub na maszynie) lub wydrukowane i podpisane przez oświadczającego wolę (§ 126 k. c. n.,
§ 886 k. c. a. art. 120 ust. 1 proj. polsk.
pr. zob.). Konieczność podpisu wynika też z postanowienia art. 271 k. p. c., że doku
ment prywatny stanowi dowód tego, że za
6
warte w nim oświadczenie pochodzi od psoby, która je podpisała.
Podpis nie musi koniecznie obejmować imienia i nazwiska osoby, składającej oświadczenie; wystarczy samo nazwisko lub nawet samo imię lub nawet przezwisko, je
żeli tylko w danych okolicznościach dosta
tecznie indywidualizuje osobę, składającą oświadczenie woli.
Podpis musi być z reguły własno
ręcznie napisany (w odróżnieniu od tekstu dokumentu, który może być wydrukowany, pisany na maszynie lub ręką innej osoby).
Jeżeli osoba, składająca oświadczenie n i e u m i e l u b n i e m o ż e p i s a ć , natenczas prawa, obowiązujące w Polsce, zastosowują trojaki system: Wedle jednego (k. c. a., k. c. n. u. weksl.) wystarczy znak ręczny osoby, nie umiejącej lub nie mogącej pasać, umieszczony na dokumencie z zachowaniem pewnych dalszych formalności, wedle dru
giego (Prawo b. Kr. .Kongr. i Ziem Wsch.) podpisuje dokument swojem nazwiskiem inna osoba, również przy zachowaniu pew
nych formalności, wedle trzeciego (u. z r.
1920 poz. 260) osoba czyni na dokumencie odciski palców, przy zachowaniu pewnych formalności.
W ed le k. c. n. § 126 i 129 zn ak ręczn y musi b y ć zaw sze sądow nie lu b n o tarjaln ie uwierzy^
pełniony.
W edle k. c. a. zn ak ręczn y m oże b y ć a lb o u w ierzyteln ion y, ja k w edle k. c. n., a lb o poło
żony w obec dw óch św iadków , z k tó ry ch jeden pod pisuje nazw isko stro n y, nie m ogącej się podpisać, § 886.
W edle T . X . cz. 1 a rt. 919 i ju d y k a tu ry ros.
senatu za osobę, nie um iejącą lu b nie m ogącą pisać, podpisuje się inna osoba, a fa k t ten musi b y ć u w ierzyteln ion y p rzez notarju sza, n aczel
nika gm iny i t. p. jed n ak b rak u w ierzyteln ien ia niekoniecznie odbiera dokum entow i m oc do
wodow ą w obec osoby, skład ającej ośw iadczenie.
P raw o b. K ról. K ongr. nie zaw iera w tej m ierze przepisu, jed n ak w p ra k ty c e stosow an y je st system , p rz y ję ty p rzez T . X . cz. 1, przyczem m ożna się pow ołać na an alog ję z u sta w y nota- rja ln ej, k tó ra p rzew id uje ten system p rzy spo
rządzaniu a k tó w n otarjaln ych przez osoby, nie um iejące lu b nie m ogące się podpisać, a rt. 113.
P o lsk i pr. praw a zobow . stan ow i w a rt. 121, że za niepiśm iennych lu b nie m ogących pisać, lecz um iejących c z y ta ć m oże podpisać się inna osoba, której podpis w inien b y ć u w ierzy te l
niony przez sąd, n otarjusza lu b urząd p o licy jn y z zaznaczeniem , że inna osoba p odpisała się na sk u tek p rośby niepiśm iennego lu b nie m ogą
cego pisać, lecz um iejącego c zy ta ć .
N ato m iast u staw a w ekslow a p rzy ję ła w a rt. 77 system znaku ręcznego, u w ierzyteln ion eg o są?
dow nie lu b notarjaln ie.
W reszcie u sta w a z r. 1929, poz. 260 dz. u.
przew id uje jeszcze in ny sposób zastąp ienia p od
pisu w łasnoręcznego osób, nie m ogących lub nie u m iejących się podpisać p rzy w ystaw ian iu sk ry p tó w dłużnych, poręczeń i pokw itow ań, do
ty c z ą c y c h p o ż ycze k z funduszów p aństw ow ych lu b p ań stw o w ych in sty tu c y j k red y to w y ch : po4- p is zastęp u ją odciski w ielkich palców obu rąk lu b w braku ic h dw a odciski innych palców , 0 ile m ożności obu rą k , u w ierzyteln ion e prze?
w ó jta gm iu y, burm istrza lu b p rezyd en ta m iastą, p rzyczem dw aj piśm ienni św iad kow ie m ają stw ierdzić sw ym po4pisem tożsam ość osoby, fa k t u czyn ien ia o d cis k ó w * i jak iem i palcam i 1 fa k t o d czytan ia dokum entu osobie, k tóra nie m ogła się p od pisać. «
Nowoczesny obrót wymaga niekiedy, aby osoby, mogące zresztą się podpisać, mogły zastąpić podpis własnoręczny p o d p i s e m m e c h a n i c z n y m , np. stampilją. ChcKjzi o dokumenty, wystawiane w wielkiej ilości na formularzach, faktury handlowe i t. p.
Tej potrzebie czynią zadość niektóre nowsze prawodawstwa, dopuszczając tego rodzaju podpisy mechaniczne w ograniczo
nym zakresie.
K . c. n. p ozw ala na to ty lk o p rzy w ystaw ien iu dokum entu na ok aziciela, § 793, a ustaw a o um ow ie ubezp. z r. 1908 p rzy w ystaw ien iu rachunku prem j ow ego, § 43.
W ed le k ' c- a. i polsk. p ro j. pr. zobow . podpis w łasn oręczn y m ożna za stąp ić podpisem mechać nicjsuym, jeżeli to je st p rzy ję te w obrocie, § 88fj k. c. a. i a rt. 121 proj. Ju d y k a tu ra austrjack a u w aża za w y sta rcz ają ce , je ż e li to b yło w z w y czaju m iędzy stronam i.
P raw o a k cy jn e p ozw ala na m echaniczny p od
pis a k c y j (art. 37).
Jeżeli w formie piśmiennej ma być za
warta umowa, powstaje pytanie, czy pod
pisy obu stron muszą się znajdować n a t y m s a m y m d o k u m e n c i e . W braku postanowienia ustawowego w tym wzglę
dzie nauka i orzecznictwo stoją na stano
wisku, że to nie jest konieczne i że wy
starcza, jeżeli każda strona podpisze swoje oświadczenie, byleby z tych oświadczeń wy
nikała zgoda na treść umowy. Koniecznem jednak jest, aby każdy egzemplarz dorę
czony został stronie drugiej. Niektóre usta- wodawstwa zawierają jednak w tej mierze wyraźne przepisy.
K . c. n. w ym aga, a b y strony p od p isały się na ty m sam ym dokum encie a lb o każda na inn ym egzem plarzu, ale rów n obrzm iącym , § 126. Je
dyn ie w ów czas, gdy stro n y dobrow olnie ob rały form ę piśm ienną, w ystarcza w ym ian a listów , n. p. o fe rty i p rzyjęcia, § 127.
Umowę zawartą ną piśmie, muszą podpi
sać z reguły o b i e strony. Jeżeli jednak umowa jest jednostronnie obowiązującą, orzecznictwo skłonne jest uważać za wy
starczające, jeżeli podpisze tylko Strona zo
bowiązana, a ten egzemplarz zostanie wrę
czony drugiej stronie. Tę ziasadę przyjmuje polski pr. prawa zob. w wypadku, gdy do
kument ma być sporządzony jedynie w ce
lach dowodowych. Wystarczą wówczas, je
żeli egzemplarz umowy zostanie podpisany przez stronę zobowiązaną i doręczony stro
nie przeciwnej, art. 120. Przy umowach wzajemnych wychodzi to ną to samo, co stanowi k. c. n. w § 126.
Oprócz wymogu podpisania tekstu doku
mentu prawo wymaga niekiedy o b e c n o ś c i ś w i a d k ó w . O niektórych takich wy
padkach była mowa wyżej, przy czynno
ściach, zawieranych przez osoby, nie umie
jące lub nie mogące pisać. Prawo Ziem Wschodnich wymaga ponadto 'obecności świadków przy niektórych czynnościach, np.
przy wystawianiu skryptów dłużnych z za
stawem na ruchomościach i t. d., T. X.
cz. I. art. 922, prawo austr jackie przy t. zw. testamencie allograficznym lub ust
nym i t. p.
Osoby, n i e m o g ą c e c z y t a ć czyto z powodu ułomności (ślepota), czyto z po
wodu nieumiejętności (analfabeci), tudzież n i e m i , n i e u m i e j ą c y p i s a ć , mo
gliby w zasadzie sporządzać mimoto doku
menty pisemne, podpisując je własnoręcz
nie lub posługując się wyżej podanemi su- rogatami podpisu (znak ręczny, podpis dru
giej osoby, odciski palców). Jednak istnieje przytem możliwość podsunięcia im innego oświadczenia, niż chcieli złożyć, dlatego niektóre prawodawstwa ograniczają moż
ność sporządzania przez nich dokumentów prywatnych i pozwaJają bądź wogóle, bądź do pewnych czynności używać tylko formy notarjalnej.
K . c. n. od m aw ia n ieu m iejącym c z y ta ć praw a sp o rząd zan ia testam en tu p ry w a tn e g o w łasno
ręcznego, § 2247, oraz p rzew id u je d la niem ych lu b nie m o gących m ów ić sp ecjaln e fo rm y p rzy testam en ta ch p u b liczn y ch i u m ow ach dzied zi
czen ia, § 2243, 2276.
O b ow iązu jąca na obszarze k. c. a . u staw a z r. 1871 o p rzym u sie n o tarja ln y m w ym aga, a b y w szy stk ie d o k um en ty, d o ty czące czyn n o ści m.
ż y ją c y m i, w y sta w ian e przez ślep ych , p rzez g łu
ch y ch , nie u m ieją cych c z y ta ć i p rzez niem ych, nie u m ieją cych pisać, b y ły sporządzon e w form ie a k tu n otarjasnego. Co do czyn n o ści na wypąęięjc śm ierci k. c. a. zaw iera dla ta k ich osób odrębne przep isy o sporządzan iu testam en tó w p r y w a t
n ych nie w łasn oręczn ych (ajlograficzn ych ), § 580 i 5$ i.
P o lsk i proj. pr. zob. postan aw ia w a rt. j 2,1 u st. 3, że osoby p ozbaw ion e w zroku i w ogóle nie u m iejące czyhać, m ogą sk ład ać ośw iadczenia w o li i zaw ierać u m ow y na piśm ie je d y n ie w fo r
m ie a k tu n otarjaln eg o.
3. Forma a k t u i ^ o t a r j ą l n e g o (zwanego także w b. Król. Kongr. i na Ziemiach Wschodnich aktem autentycznym lub urzędowym), względnie w niektórych dzielnicach aiktu s ą d o w e g o wymagana jest do ważności niektórych czynności szczególniejszego znaczenia.
W całem p ań stw ie n ależą tii: założenie spółki a k cy jn e j, założenie spółki z ogr.odpow iedzialnością i przeniesienie udziału w ta k ie j spółce, n iektóre fo rm y testam en tó w , u m ow y m ajątk o w e m ał
żeńskie;
w b. K ró l. K o n g r.: a k t fu n d a cy jn y m>
ż y ją c y m i, d arow izn y bez rów n oczesn ego od
dan ia (tak że d z ia ły z a rt. 1075 k. N .), przen ie
sienie i u stan ow ien ie p raw ną nieruchom ościach, odstaw ienie um ow ne z a rt. 1250 (2) k. N ., d ziały sp ad kow e w p ew n ych w y p a d k a ch , p rzysp oso
bienie, u znan ie d ziecka nieślubnego -
n a obszarze ob ow iązyw an ia kodeksu cyw . niem .: p rzy rze cze n ie d aro w izn y, u m ow y o p rze
niesienie lu b obciążenie u żytk ow an iem m a jątk u lu b je g o części idealn ej, u m ow y m ięd zy p rz y s z ły mi dziedzicam i o część dzied ziczn ą, u m ow y o z b y c ie gruntu lu b p raw a zab u d ow y, ro zp o rzą dzenie udziałem w sp adku , zrzeczenie się spadku w um ow ie ze sp adko daw cą i inne;
n a ob szarze o b o w iązyw a n ia kodeksu cyw . austr.: d aro w izn y bez . rze czy w iste g o oddania, u m ow y m iędzy m ałżonkam i w ym ien ion e w u st.
z r. 1871 o p rzym usie n o tarja ln y m , sprzedaż d zie
dzictw a, zrzeczenie się spadku w um ow ie ze sp ad k od aw cą, um ow a dziedziczenia;
na ob szarze Ziem W sch o d n ich : czyn n o ści, d o ty c zą c e przeniesienia i u stan ow ien ia p ra w na nieruchom ościach. N a to m ia st p rzysp oso
bienie i up raw nien ie d zieck a p rzez p ó ź n ie j
sze za w arcie m ałżeństw a n astęp uje tam drogą w yro ku sądow ego w postępow aniu niespornem .
W ed le p olsk iego p ro j. pr. zo b.: um ow a o do^
ż y w o cie (wym ow a).
S p o s ó b d o p e ł n i e n i a f o r m y a k t u n o t a r j a l ą e g o określają ustawy, dotyczące notarjatu, a mianowicie w b.
Król. Kongr. i na Ziemiach Wschodnich ustawa notarjalna rosyjska wprowadzona w r. 1876, na obszarze obowiązywania k. c. n.
niemiecka ustawa o sądownictwie niespor
nem z r. 1898, a na obszarze obowiązywa
nia k. c. a. austr. ustawa notarjalna z r.
1870. Ponadto kodeksy cywilne określają
b
foimy rozporządzeń ostatniej woli, sporzą- dz«mych przy udziale notar jus>zów lub
formie aktu notarjalnego.
Prawo, obowiązujące na terenie k. c. n.
i k. c. a., pozostawia w całym szeregu wy
padków stronom możność sporządzenia aktu p r z e d s ą d e m zamiast przed notarju- szem.
Co do praw a, obow . na teren ie k . c. n. do
kładn e p rzep isy o sposobie zaw ieran ia czynn ości przed sądem (udokum entow anie sądowe) m ie
szczą się w §§ 169— -182 niem . u sta w y o postęp o
w aniu w spraw ach niespornych.
C o do praw a na teren ie k. c. a ., to p a te n t nie
sporn y z r. 1873 p rzew id uje w p raw d zie zaw ie
ran ie przed sądem czynn ości p raw n ych , jeżeli w danej m iejscow ości niem a n otarju sza, § 293, jed n ak zap ow iad a w yd an ie pod ty m w zg lęd eA sp ecjaln ych przepisów , któ re jed n ak w yd an e nie zo stały. P on iew aż jed n ak now ele do k. c. a.
w p row ad ziły w k ilk u w y p a d k a ch u doku m en to
w anie czyn n o ści p rzez p ro to k ół sąd ow y, § 551 i 1278, w zględ n ie przez sąd, § 886, p rzeto nauka, stosując analogiczn ie § 121 a u str. n orm y ju r y s
d y k cy jn e j, u trzy m a n y w m o cy a rt. X X V p rze
pisów w p row ad czych do k. p. c., u w aża, że są d y grodzkie m ogą p rzyjm ow a ć do p rotokółu ośw iad
czen ia w oli stron, zg ła szają cy ch się o to w celu ich u dokum en tow an ia. W ed łu g n au k i i ju d y- k a tu ry w y sta rcza rów n ież, je żeli dana czynn ość m ieści się w ugod zie sądow ej.
4. U w i e r z y t e l n i e n i e p o d p i s u na d o k u m e n c i e p r y w a t n y m .
Na dokumentach prywatnych podpis strony może być łatwo sfałszowany, co po
woduje w procesie konieczność dowodzenia fałszu (nieautentyczności podpisu). Celem zabezpieczenia stron przed tą koniecznością, prawo wszystkich dzielnic umożliwia uwie
rzytelnienie (legalizację) podpisu przez no
tar jusza, a na terenie k. c. n. i k. c. a. także przez sąd. W niektórych wypadkach usta
wa wymaga takiego uwierzytelnienia albo przyznaje jednej stronie prawo żądania od drugiej pewnych oświadczeń lub zaświad
czeń z uwierzytelnionym podpisem.
P raw o, ob ow iązu jące na teren ie k . c. a ., w y m aga u w ierzyteln ien ia podpisów m. innem i na dokum entach, któ re m ają stan ow ić pod staw ę in ta b u lacji.
K . c. n. w ym aga pod pisów legalizow an ych na zgłoszeniach do rejestru stow arzyszeń, na ośw iad
czeniu żony rozw iedzion ej, że p rzyb iera daw n iej
sze nazw isko rodow e, na zrzeczeniu się u ż y tk o w ania na m a jątk u dzieci i t. d. — Pon ad to w szeregu w y p a d k ó w jedn a strona od drugiej m oże żąd ać dokum entu z u w ierzyteln ion ym podpisem , np. cessjonarjusz u w ierzyteln ion ego dokum entu u stęp stw a, p rzy u żytk ow an iu na m ajątk u i p rzy um ow ach m a jątk ow ych m ał
żeńskich każd a strona m oże żąd ać u w ie rz y te l
nionego podpisu na w y k a zie (inw entarzu) dan ego m a jątk u i t. p.
P o r. też: p ra w o a k c y jn e art. 87 u st. 3, u staw a o spółdzieln iach a rt. 5.
Przepisy o postępowaniu przy uwierzy
telnianiu mieszczą się w ustawach notarjal- nych, a jeżeli jest dopuszczalna legalizacja sądowa, w ustawach o postępowaniu w sprawach niespornych. Dodać należy, że ustawodawstwo dzielnicowe umożliwia nie
kiedy uwierzytelnienie także przez inne władze, niż przez notarjusza lub przez sąd, np. § 129 k. c. n. i §§ 167 u st 2, 191 i 200 niem. u. o post. niesp. Por. też art. 121 proj. zob.
VI. Forma dowolnie obrana lub umó
wiona przez strony.
1. Poza wypadkami, w których ustawa domaga się zachowania formy, może osoba, spełniająca czynność prawną lub mogą stro
ny, zawierające umowę, s p o r z ą d z i ć tę czynność w pewnej formie, ogólnie dostęp
nej, a więc w formie notarjalnej (lub są
dowej, o ile dane prawodawstwo ją przewi
duje), w formie piśmiennej, w formie pi
śmiennej z legalizowanemi podpisami, wobec świadków. Wyraźnie to stwierdza § 883 k. c. a., ale tak samo przedstawia się spra
wa na gruncie wszystkich kodeksów, obo
wiązujących' w Polsce. Por. też art. 118 proj. zob.
2. Strony, zawierające umowę mogą też u m ó w i ć si ę, że umowa ta zawarta bę
dzie w pewnej formie, jakkolwiek prawo takiej formy nie wymaga. Jeżeli zresztą porozumiały się już ustnie co do postano
wień tej umowy, powstaje kwest ja, czy tem porozumieniem się są już wiązane, czy też nie są wiązane tak długo, dopóki nie na
stąpi formalne zawarcie. Chodzi o to, w ja
kim celu strony umówiły się o formę, a mianowicie czy jako o wymóg ważności czynności, czy w celu zapewnienia sobie dowodu, ulżenia pamięci i t. p. Wola stron w tej kwestji może być wyraźnie wypowie
dziana, może też wynikać z okoliczności, np. jeżeli jeszcze przed zadośćuczynieniem formie dano zadatek lub rozpoczęto wyko
nanie. Trudność powstaje w razie wątpli
wości, t. j. w braku, jakichkolwiek wskazó
wek w tym względzie. Z zasady, że regułą jest nieformalność (wolność od formy),
a wyjątkiem forma, wynikałoby, że w braku danych do przyjęcia, że strony chciały się skrępować i zastrzegły zachowanie formy pod nieważnością czy inną bezskutecznością czynności, niezachowanie formy nie wpływa na skuteczność czynności, a tylko może dać powód do skargi o dopełnienie formy, o od
szkodowanie z powodu nieosiągnięcia ja
kichś specjalnych celów, do których miał służyć akt formalny i t. p. Z drugiej jednak strony należy przypuszczać, że każdy woli wziąć na siebie raczej mniejszy niż większy ciężar, że woli uzależnić swoje zobowiąza
nie raczej od trudniejszych (forma) niż od łatwiejszych (brak formy) warunków. Dla- tegoteż nowsze kodeksy, jak k. c. n. i zno
welizowany k. c. a., przyjmują w razie wątpliwości, że strony nie chciały być zwią
zane przed zadośćuczynieniem formie, § 125 k. c. n. i § 884 k. c. a. i do tego samego rezultatu należy dojść na gruncie innych kodeksów. Tę samą zasadę przyjmuje też polski proj. pr. zob., art. 118.
Strony, zawierające umowę, mogą też postanowić, że pewne późniejsze czynności prawne, wyłaniające się z tej umowy, jak zawiadomienia, wypowiedzenia i t. p. muszą być dokonane z zachowaniem pewnej for
my. Jakie znaczenie ma wówczas niedocho
wanie tej formy, jest rzeczą interpretacji umowy.
Jeżeli teg o rodzaju p o .tanow ienie m ieści się w um ow ie, zaw artej na p iśm ie, ma ono w razie w ątpliw ości, w edle polskiego p ro jek tu prawa zob. zn aczen ie dow odow e, a m ian ow icie nie' m ożna w ów czas dow odzić odnośnych zaw iado-, mień, w yp ow ied zeń i t. p. św iad k am i, chyba za zgbdą obu stron.
3. Zadośćuczynienie formie, dowolnie obranej, następuje z reguły w taki sam sposób, jak przy formie, wymaganej przez ustawę, o ile oczywiście strony same nie umówiły się o modyfikacje w postaci za
ostrzenia lub złagodzenia form ustawo
wych. Niekiedy kodeksy zawierają taJkie ułatwienia, np. k. c. n., który dopuszcza, jako umówioną formę piśmienną, oznajmie- telegraficzne lub wymianę listów, § 127.
VII. Znaczenie umów dodatkowych nie
objętych formalnym dokumentem. Jeżeli sporządzono dokument, publiczny lub pry
watny, wymagany ustawą lub nie, powstaje kwestja, czy wówczas decyduje wyłącznie
treść dokumentu, czy też mają jakie zna
czenie ustne umawiania się; zawierające postanowienia, nieobjęte dokumentem lub nawet z nim sprzeczne. Jest to kwestja przedewszystkiem materjalno-prawna, kwe
stja ważności tych umów dodatkowych.
Może to być jednak także kwestja proce- suaina, mianowicie, czy i o ile prawo do
puszcza dowód ze świadków na tego ro
dzaju umowy dodatkowe.
1. K w e s t j a m a t e r j a l n o - p r a w n a przedstawia się jednakowo wedle wszystkich nie telegraficzne lub wymianę listów, § 127.
praw, obowiązujących w Polsce, żadne bo
wiem nie zawiera w tej mierze postano
wień. Należy odróżnić, czy forma piśmien
na była w danym wypadku wymagana przez prawo lub umowę stron pod nieważnością, czy też nie.
Jeżeli forma była wymagana pod nieważ
nością, przeto w zasadzie postanowienia, nieumieszczone w dokumencie, jako pozba
wione formy są nieważne. Jednakowoż mogą one mieć znaczenie w następujących wypadkach:
a) Jako środek interpretacji postanowień, zawartych w dokumencie (np. strony umó
wiły się, że w dokumencie będą używać stale pewnego wyrazu w pewnem specjal- nem znaczeniu). Wówczas bowiem można przyjąć, że takie właśnie znaczenie mieści się w dokumencie.
b) Jako środek obalenia ważności, wzgl.
skuteczności dokumentu, np. jeżeli z umo
wy ubocznej wynika, że czynność formalna była symulowana lub powiernicza, że za
szedł błąd, pomyłka lub podstęp, że umowa formalna jest niemoralna, zakazana lub skierowana na obejście prawa. W tych wy
padkach chodzi bowiem o pewne wady czynności, których zachowanie formy pokrywać nie może, a znaczenie umów ubocznych polega tylko na tem, że są one zdolne ujawnić te wady i czynność stwier
dzoną dokumentem unicestwić, ale nie na tem, aby w łączności z dokumentem wywo
łać* jakiś skutek prawny, do osiągnięcia którego potrzeba formy.
c) Wreszcie niektórzy przyznają takim umowom ubocznym nawet moc obowiązu
jącą między stronami, mianowicie wówczas, gdy forma ma na celu tylko ochronę jednej
