über das
Königliche Katholische Gymnasium
in Kö n i t z
vom Schuljahre 1871—72,
m it welchem
zu der öffentlichen P rüfung am 2. A ugust und zu den S chlussfeierlichkeiten am 3. A ugust 1872
erg eb en st einladet
der Director des Gymnasiums, D r. A u g u st U ppenkam p.
I n h a lt: 1) De »Stoicismo Marci Antonini, vom Oberlehrer Dr. M ax K o en ig sb eck , 2) »Schulnachrichten, vom D ire c to r.
B u e h d r u c k e r e i v o n F r. W. G e b a u e r.
IM. KOPERNIKA W TORUNIU
scripsit
I >r. M . K o e n ig sb e c k .
Sententias a Marco Aurelio Antonino, imperatore philosophante, libello, qui vulgo inscribitur eis eavw v, nullo certo ordine ac rerum sermonisque contextu mandatas dialectice disponere atque pro argumentorum ratione inter se nectere, quum hac tan
tum via ad interiorem scientiam rationis et disciplinae hujus singularis viri per- venire liceat, jam abhinc duodecim annos statutum mihi erat deliberatumque.
Uno anno post, ut summos in philosophia honores rite capesserem amplissimo philosophorum in academia ßegimontana ordini dissertatiunculam exhibui, qua li- bros de hac re confectos judieare, praecipue illos viros, qui Christianam legem ad Marci philosophiam magnam habuisse vim contendebant, refellere ac redar- guere conabar. Ad extremum, quid statuerit Marcus de ea logicorum parte, quae in arte vera ac falsa dijudicandi versatur, quasi in appendice breviter exposui.
Opusculum illud neque amplissimo philosophorum ordini displicuit neque ab aliis viris literatis neglectum vel spretum est. Fecit ejus mentionem Friedr. Ueberweg, Grundriss der Geschichte der Philosophie 1. Theil Berlin 1863 pag. 124; pluris illud aestimasse videtur E. Forster, qui vix me autorem cum laude quadam norni- nans paginas 30 — 39 libri sui „de M. Aur. Antonini vita et philosophia“ Rastadii 1869 ex mea dissertatiuncula non sine fidenti audacia ad verbum transcripserit. Ita- que hoc anno, qno conficiendae commentationis scholasticae munus obtigit mihi, ad illas quaestiones, quas ne exsequerer, multae res obstiterant, reverti easque huic libello mandare constitui. Quum vero dissertationes inaugulares post paucos annos nusquam alibi nisi in bibliotheca academica inveniri soleant situ velatae et pulvere obrutae; pleraeque autem scidis vix leviter pervolatis ab „amicis carissimis“
et „fautoribus optime meritis“ in librorum armaria vel lecticulos lucubratorios abjectae plagulis paullatim nudatae et brevi tempore e conspectu hominum ablatae sint: pau- culae illae paginae, quibus continentur logica, ne manci quid et imperfecti emitterem, iterum typis describendae et praemittendae videbantur.
Tota philosophia, Cicerone auctore1), a Platone divisa est in partes tres, in lo- gicam, physicam, ethicam. Quam divisionem quum ceteri philosophi, tum Stoici ac- cipiebant. Plut. de plac. phil. I. prooem. ol fiev ovv 2xm'ixol ecpaaav xr]v fiev aoylav elvai tielmv xe xal avü-gaynvmv euiaxrj/irjv, xrjv de (pihoßocplav aaxrjßiv xexvrjg em - xijdelov . emxtjdeiov elvcu /ulav xal dvmxdxm xrjv agextjv . agexäg de yevixioxaxag xgeig, (fvaixrjv, ijfhxrjv, ÄoyixtjV . dl rj'v alxlav xal xgifiegiqg eßxiv rj <fiXoßo<fla, yg
t o fiev (pvßixov, t o de Tjihxdv, xd de Xoyixdv. Itaque a nobis quoque de Antonini Stoici placitis disseretur hac partitione servata, praesertim quum hic philosophus ipse probasse eam videatur, cfr. VIII, 13 (pvßioXoyetv, nadoXoyelv, dta/.exxixeveo'iai.
A.
Ł o s i c a .
Quae partes sint artis logicae quibusque de partibus dixerit Antoninus.
Quas in partes logicam dispertiti sint Stoici quibusque de rebus quaque in parte dixerint, tradidit nobis Diogenes Laertius VII, 41. x ö d e X o y ix d v fie g o g (p a ß lv e v i o i e lg d v o d i a i g e i ß d a i e n i ß x r j f i a g , e lg g r jx o g ix r jv x a l d ia X e x x ix r jv , x iv e g d e x a l e lg
t o o g ix d v e ld o g , x ö n e g l x a v d v m v x a l x g iT T jg lw v . e v io i d e x d o g ix o v n e g ia i g o v ß i .
42. x d f i e v o v v n e o l x a v d v m v x a l x g ix r jg lm v n a g a X a f iß d v o v ß i n g o g xo x i j v d .X r ß je ia v e v g e iv . e v a v x o l y ä o x d g x o j v ( p a v x a ß im v d ia g o g a g a n e v i X v v o v ß i...x i j v x e g r jx o - g ix r j v i n / a x r ^ i r j v o v ß a v x o v e v X e y e iv n e g l x m v e v d i e ’S o d o j Xoycov x a l x r ]v d ia X e x x t - x r jv x o v o g lh ü g d ia X e y e ß id a i n e g l x o j v e v e g m x ija e i x a l a n o x g l a e i X o y m v . . . . 43 . . . .
x r jv d ia X e x x ix r jv d i a i g e i ß d a i e lg xe x o v n e g l x o j v ß r j/ ia iv o f ie v m v x a l x r jg < fm vrt g x o n o v x a l x o v f i e v x m v ß r j f i a iv o f i e v w v e lg xe x o v n e g l x m v ( p a v x a ß iu jv x o n o v x a l x m v e x x o v x m v v ip iß x a f ie v m v X e x x m v . . . . 44 . . . . e l v a i de x r jg d ia X e x x ix r lg i d i o v x o n o v x a l x o v n g o e ig r jf ie v o jv n e g l a v x r jg x r jg ip m v rjg x iX . . . . Quas fere omnes quaestiones Marcus nihil curasse, immo vero ex animo vereque videtur sprevisse.
Gratias enim, quod in tales res vel non inciderit vel plus non profecerit, et prae- ceptori Rustico2) et diis3) agit. Quin etiam caput rei non positum esse in eo, quod
1) Acad. post I, 5.
2) Comm I, 7. n a g a ’Povßzixov ■ . . . zh iirj ixzganrjvai ets £fjlov ßoipißzixov firjS'e zb ßvyygd- tpeiv negl zmv &emgrjfidza>v r] ngozgenzixu Xoyägia Sialeytß& ai . . . . xal zo änoßzTjvui grjzogtXTjg x z l.
3) Comm I , 17. n a g a zm v &emv . . . zb fir/ in l n le o v fie ngoxbipai iv gTjzogixfj . . . bum s ze hts&vfvr]<sa cpifoßocpiag, urj kfineßelv el'g ziva aoqjiazrjv fj-r/bt dnoxa& taai i n l zovs ßvyygatpüg rj ßvXbo- via/iovs d va X vu v rj negl za fiezemgoloyixa xaraylveß&ai.
Sin vero altius quaerimus, actionem quamque profieisci videmus ex placitis (óóyiutcU), quibus homo utatur4). Haec autem placita nituntur (pavraßiavg i. e. visi- onibus, ita ut excitis bis decreta illa exsistant, sublatis evanescant5). Fieri igitur non potest actio nisi visione concepta. Quod si ita est, res quam magna Antonini judicio sit visio, jam videmus neque totum de illa locum ab eo neglectum esse opinamur.
E t re vera pleraque ad (favraßiag et ad ögixöv etöog (cfr. Diog. Laert. 1. 1.) perti- nentia Marci in commentariis invenimus.
§ 2 De v i s i o n e .
aißfhjßig, alß&ijnxij dvnrvnia, rö rvnovß&ar (pavraßnxdig, rö rvnovalhu xard yavT.aaiav. — ro' (pavraßnxöv, rö (fdvraßfxa. — (favraßia, rö rijv (favraßiav notovv s. rö vtcottItctov (pavraßröv- — ßvyxarddrßig, xglfia, xoißig, vnoXr^xpig, ävvaiug im olrjnnxij. — ßvyxararvd-eß&ai, xglveiv, vnolaußdvsiv, dnobpcdveoöat,. — ov%
VTCoAafißdveiv, anrndslßd-ab rijv (favrußlav, rö xgiua rö negl roh' noay/id-mv rjßvyd-
£ei. — rxßd'kXrrv rijv vnöhqxptv, igaliirpriv s. cmaXsLfpeiv rijv (favraßiav, rijv xoi- ßiv, rö xüt/ia.
Yideamus primum, quid sit visio. Ut ex physicis intelligemus, homo tribus ex partibus constat, ex corpore, anima, mente, quibus haec adscribit Marcus®): ßm/xan aißy'hjßfug, ijwyfj öo/iug, vu) ih'jyiiara . rö fisv rvnovßihu cpavraßnxmg xal rmv ßoßxi]- fxdrmv, rö de xrl. Ad sensus igitur eorumque functiones revocantur visa, quare in animalia non minus quam in hominem cadunt. — Ut supra dictum est vocabulo teclmico ro rvnovßthu (pavraßnxmg, sic aliis locis invenimus ro rvnovß&ai xard (pavraßbav’) et alßih^nxij dvnrvma*). Itaque consentire colligimus Marcum cum veteribus Stoicis de eo, quod visio sit rvnmßbg sv ipvyy, rovrtßnv dkkoüoßig, mg Ó XovßLTrnog9). Sin vero quaerimus, quaenam hominis pars hac impressione affi-
1) Comra. X. 16. fitixiH' öA10g m o l tov, oliv riva elvai rt>v äyaübv ävdga diakiyiaHai, «AA« elvai
toiovtov.
2) Comra. IX. 16. ovx iv m ia n , «AA’ ivegyeia rö tov loyixov nohrixov £uiov xaxov xal äya&öv, üa m g ovde r; ägm ) xal xaxia airrov iv m ia u , «AA’ ivegyeia.
3) Comra. V III, 1. rö ev Cijv. ovx iv av'l.Xny launig, ovx iv ulovrio . . . . ovdafiov. nov ovv i a n v ; iv ro) noieiv, « hu&TH i tov ävÜQoinov i/vaig.
4) Comra. V III, 1. iv toi noinv, « im lijiii ij tov ävS-Qiinov </vaig . rw t ovv tuvtu noir/an; iäv dóyfiava ey>j, ä 'f' uiv a i og/iai xal ai ngä^ng.
5) Comra. VII, 2. r« dnyua.T« mag äij.oig dvvaTai vexgio&tjvai, iä v fxtj a i xaTa/j.tjlm atTÓig ifav- Taaiai aßtafhiiaiv, leg dnjvexuig ävagumvQHV in i aoi lo n v.
6) Comm. III, 16.
7) Comm. V I, 16.
8) Comm. VI, 28.
9) Diog. Laert. V II, 50.
1*
6
ciatur, łllam non mentem esse invenimus, sed eam partem, quae cum animalibus ho
milii communis sit, i. e. ipv/rjv, animam1). Nam si aliter se haberet res, beri non posset, neque ut animalia quoque uterentur visionibus (cfr. 1. s. 1. III, 16), neque ut w <pavTat,ead-av, etiamsi mens delirare (nagafojgetv) coepisset ejusque vires exstingue- rentur, tarnen esse non desineret2).
Hoc loco dicendum est de aliis duobus Stoieorum propriis verbis, quae etiam apud Antoninum inveniuntur. Sunt haec (fdinaaiia3) et (pavraanxov vel adverbialiter dictum (pavradnxwg*). Utraque vox quum uno Iegatur loco, ex Antonini commentariis explicari non potest. Yideamus, quid aliorum in scriptis in- veniatur; cfr. Diog. Laert. VII, 50. öiaytoEL ös tpavradia xal (jdvrarjfia . (f dvtartiicc Hsv ydo egtl öoxrjcng öiavoiag oia ylvstat xaiu rovg vnvovg, (pavraata óś i ß n %v- Tcmaig tv *pv%fi; Plut. de plac. pfa.il. IV, 12. rfj ydg (pavma'ia vnoxsna'i %i (pav- xadrov, x<p ös ’pavradxvxm ovösv . g>dvxa<S[ia ós eV-u v , £(p’ o tXxoiisDa xaru xöv (pavxadxoxov äiaxsvov sXxvtfßdv . xavxa ös yivsxai snl xcßv fisXayy/jXmvxm v xal HEH'gvoxwv °). Utraque igitur in voce vani cujusdam6) inest notio, quam Marcus quoque retinuit. Imprimi enim (pavxaaxixwg bestiis quoque vindicat, quibus non est reguła, qua vera et falsa judieent; (pamua/una autem dicit voluptatis vel oblectati- onis visiones, quas nunquam non vanas esse omnes Stoici existimabant.
Contra (pavxatila, quatenus haec vox iatius patet, est impressio, quae ex re aliqua objecta, quam dicit Marcus et xö xxjv (pavxadlccv notovv7) et xö vnonunxov (pavxatixöv*), per aiadrjirjoia'’) i. e. instrumenta, quibus sentimus, in anima sive ho
minis sive bestiae fit10).
Jam vero in homine accedit aliud, quo ejus visiones a visionibus animalium differunt. Refertur visum ad tertiam hominis partem, ad mentem (vovv), vel potius
1) De his hominis partibus dicemus in eapite, quod est de homine.
2) läv yao nagaktjittiv «p|jjr«t (j) ihavotu), to tuii' dianvtladai xal toż/ tcfbat xal yavTa&G&at xal VMl óaa «11« i nur. via ovx Ivdirfitl. to dt tuvtta ynrjtjlhu xa l rovg (sequuntur complures res mentis propriae) . . . . nQoanooßivvvtat,.
3) 111. 4. n a v ta ankci xal ti'u tiij xal unov xowtoinxov xal ufttkovvtog tjdovixtbv rj xaddnaß dno- lavOTiXMV <f aVTUGUUKOI',
4) 111, 16. to fxiir ivnnva'ha tfavraattxtäg xal tun' ßoaxr\fxät(av.
5) Alterum P lutarchi locum 1. 1. § 11, quum nim is sit corruptus sibique ipsi non constet, ad quaestionem non adhibemus. Ęmendatione autem, quam proponunt Preller et K itter (hist, pliil. graec. et rom. edit II. p. 439), hoc loco uti audacius sit; quamvis enim haec conjectura sit ingeniosa, tarnen non omnis dubitatio sublata est.
6) Subtilitatem , qua usus est Diet. Tiedemannus (System der stoischen Philosophie, Leipzig 1776.
tom. 1. p. 71 sqq.) in distinguendis his voeabulis cpctvzußia, q>avzaaztxą>, cpuvzuoficczi vehementer lauda- mus. Quum vero Marcus noster haram rerum minus habuerit rationem , nobis illa subtilitas nullam affert utilitatem .
7) II I, 11; X II, 18
8) I I I , 11; cfr. Plut. de plac. phil. IV, 12 X e v c m n o g . . . . tpiqai . . . . (pccvzctozbv zo n otovv ztjv vpavzaaiav.
9) V, 33.
10) Quaeque visio utrum sensibus an alio quoque modo homini offeratur, hac de re nihil in An
tonini libris invenimus. Quid alii statuerint Stoici, prodidit Diog. Laert. V II, 51. zutv dt if avtaauöv
dicam, accedit mens ad visionem eique vel assentitur vel non assentitur. Utriusque enim in ea posita est potestas. Assensionem vero, Graeca voce appellatam avyxa- Tdüsaiv, ad fingendam (pavraßiav esse necessariam intelligimus ex Cic. Acad. post.
I, 11: „In qua (sc. tertia pliilosophiae parte) primum de sensibus ipsis quaedam dixit nova, quos cunctos1) esse censuit a quadam quasi impulsione oblata extrinsecus, quam ille (pavraßlav, nos visum appellemus licet . . . . Sed ad haec, quae visa sunt et quasi accepia sensibus, adsensionem adjungit animorum, quam esse vult in nobis positam et voluntariam“ et ex ejusdem auctoris Acad. prior. II, 12: „nunc de ad- sensione atque approbatione, quam Graeci ßvyxavdOecnv vocant, pauca dicemus Quum vim, quae esset in sensibus, explicabamus, simul illud aperiebatur, compre- hendi multa et percipi sensibus, quod lieri sine adsensione non potest“. Quam sen- tentiam quin secutus sit Marcus, non dubium est. Nam et vocabula technica apud eum legimus, <jvyx(nd!}tßig2‘, <pvßig loyixrj . . . (favraataig ßvyxarariO-sfXEvri3), et idem ac ceteros hac voce signilicasse eum ex sententiarum nexu concludimus. Acti- onem enim quamque proficisci ex dogmate, dogma ex visione supra jam vidimus.
Ubi igitur non visiones, ibi non actiones. Ergo agimus visione concepta, repressä non agimus. Jam vero si visio nihil aliud esset nisi ex aliqua re impressio, cujus potestatem non habemus, actiones non penes nos essent. Sunt autem penes nos ac
tiones4), itaque etiam visionum, quum sive assentiri sive non assentiri iis possimus, nobis est data potestas4). Haec vero impressio, quae ex re aliqua objecta in anima fit cuique assensa est mens, proprie dicitur et dicenda est (pavraßia; iili autem, quae in bestiis quoque reperitur quaeque ad mentem s. rationem non relata animam tantum tangit, cum translatione quadam hoc nomen inditum est.
Praeter avyxarad-eßemg vocabulum alia quaedam invenimus idem significantia.
Quorum in numerum referenda sunt primum xoltia et xolcng.
De notione xgC/xatog6). Res non ad homines venire, sed homines ad res ac- cedere dicuntur. Quonam modo accedunt? Judicio (i. e. xol;xaxb), quo quiescente (rjavyd^ovTog) res immotae manent (ngdyfiuxa aTQEfiel7) s. dxgefxovvxa fievei3) s. I§a>
cd /xiv tlaiv aio&tjxcxai, cd d” ov. cciafhjxcxcd fiiv cd <h’ ttladtjxrjqLov ij aiafhixriQiiav i.ccfxßccvAfxevac, ovx alaS-tjxixcd cf’cd dcci reję dtetvoteeg xccdctntq cd in l xiäv ccaotficaotv xccl in t xdtv cdXtov i div bciyaj Xa/x- ßavofxivcav.
1) Ita conjecit E rnestius; vulgata (junctos — e quadam etc.) nullo modo fern potest.
2) V, 10.
3) V I I I , 7.
4) VI, 32. Tg dt dcavoLct ddcd'foQa, bau fxi] ioxiv avxijs iyeqyrjfxata. oca cSt ye ccvxtjg ioxiv iveq- ytjficiTCC, xccvxct nctvxa i n ’ ctvxy ioxiv.
5) Idem concludimus ex 111, 4, ubi homini praescribitur, quales cpuvraaias habere se assuefaciat, i& iextov ia v tb v , uövcc qxxvrägia&cu n tq i mv . . . . Itaque potestas quaedam visoium ei data sit necesse est.
6) XI, 11. t l ovx iqyncti in i oi xcc nqc'cyfxccxa, J>v cd di(ó£fię xcd ifvycd 9-oqvßovoi ae, ccllcc TQonov ttvet ccvxog i n ’ ix tiv a cqyg. xo yovv xqi/xcc xo m q i avxtbv tiav/cc^ixui, xdxtiva fxtvet äxqtfiovvTa, xcd ovxe dutixoiv ovxt tftoyoty offüqoy.
7) X I , 16.
8) X I, 11.
_ 8 _
sariqxev dtQff.iovvta1) i. e. homini visionem sui non praebent. Idem igitur xqtua quod (Svyxazddecng.
De notione xq'ksswg2)- Plane eodem modo quo supra res immotae manere, homines vero, quuin judicia (xqideig) de iis proferant, in se ipsis eas quodammodo depingere dicuntur. Nihil igitur a notione xo Umzog et (fvyxazafrecfewg differt xqivStg.
Saepissime legimus vocem yjrokrjipewg, quam prorsus idem significare atque vocabula a nobis laudata inde concludimus, quod X I, 16 pro hac voce, qua insti- tuere quaestionem coeperat, postea Marcus ponit xqicHv3) multisque praeterea locis de notione vnoXvjvpsmg idem dicit quod de tivyxaza&E tiewg et reliquorum vocabulorum si- milium4). Hac ex voce illa mentis vis, in qua sita est s. assentiendi s. opinandi facultas, nomen traxit; dicitur Svvafug vTvoXrjrmxvj3).
Quae vis quam rationem habere possit ad visa, ex parte jam explicavimus.
Aut assentitur iis (aryxazazCd-ezai, xqvvev, vnoXaixßdvzzai, dnovfaivEzai®), tum (favzaom exsistit; aut non assentitur (ovy vnoXa/Tßdvei'’), dncad-sZzai tijv <pavza<siavs), to xqiiia
to neql tojv Trqayiidzorv rftivyd^ei,*), tum cpavzaaia non exsistit; aut assessionem jam factam tollit (exßdXXev zrjv vjroXrjVptv10), äeiqei rrjv i'mtX-rjiJuvu ), saepius termino technico illo, quem duxit Marcus ab inducendis iis, quae in tabula cerea scripta sunt:
e%aleig>eb s. dnaXevcpsv rrjv (pavzaßiav vl) s. zr/v xqldiv 13), tum etiam visio, quae in animo erat, tollitur.
1) I V , 3.
2) X I, 16. kU « tu fihv (seil. uSuxcpogu) d tę tft ti , fifislg 81 iafihv oi rag negl civtäv xglasig yevvmvteg xul olov ygdcpovrsg iv huvrolg, l |'uv fihv fif] ygucpsiv, ilgov 8h, xu v no v Xu&y, tv&vg ii-cüHipcu.
3) XI, 16. ovShv civtäv vnöXjjcpiv nsgl u v to v rjfilv if m o i ü ov8h l'pjjsrat eep’ fjfitig. a l l « tu fihv d zg ttn i xtX. cfr. adn. 2. et VI, 52.
4) za nociyficezct ov% unteren tr/g cpvyTjg, dXX’ If<» "rtzrjv.rv dzgeunvvzct. u l öyXTjaeig ix uövzjg tpg kvSov vnoXrjcpscog IV. 3; e£eßri nsgl to v to v icr]8hv vnoXu/ißuvsiv xul firj ój[Xsto&ai t y ipv^rj. uvtcc yug t u n g d yfiu tu o e x r y t i cpvaiv n n i . T j r t v . r j v t ä v rjui-trotor v.otOrcov VI, 52 etc.
5) 111, 9. i tjV vnoXrjTtTr/ijr iTvrutuv aißov. iv Ttttrry to n u r, livct imoXrji/’cg Tip r-yt-uortztp gov utjy.t-n iyyivrjTcu avuxrrXovftog Tp tpvGH xcd l p rov Xoyixuv Cvvtv xutugxtv p , kvt tj /)i inccyyiXXtTttt (tTTOoVTOKiiuv
xtX. Etiam ex hoc loco intelligimus t;:rn).rji!>n‘ idem esse ac ttryxttr d h tn v . In opinandi enim facultate sita est u n n o n T w a i a i. e. (vertentc Gatakero) a temere assentiendi proclivitate et praecipitantia immunitas.
Posita igitur est in hac opinandi facultate assensio. Quare opinandi facultas eadem quae assentiendi, eadem opinio atque assensio.
6) r « n q ä y f z u x u fja> S - v q ä v t G t r j x n ’ , a v t u f t p ’ e c t v r & v , u r j i H v / u r j n t i ö o r a n t q i u t n ä v , p i r y n c i n o - t f mvirutvu.
7) Vlll, 28; 7, 14; VI, 52; cfr. adn. 4.
8) V, 2 mg tvxoXov dnmeua&ut . . . n üauv cpuvrueiuv xtX.
9) XI, 11 cfr. adn. 6 pag. 7.
10) XU, 25., ßtxXt l'|o) zijv vnoXrjcpiv.
11) XU, 22 UQOV ovv, Ott 9-iXtig, rrjv vnlthjguv, x a l dteneo xt't/vrJtuvTi rpv kxquv, yuXpvi), ora.tłp«
nc'ivTU, xul xoXnog äxv/xiov. cfr. IV, 7.
12) V, 2. tnę tvxoXov . . . äncdtUpm nttaav tfavruaiav. Vll, 29. i^aXtupov Ttjv i/avraalav cfr.
Vlll, 29; XU. 7.
13) XI, 16. cfr. adn. 2.
§ 3.
Visio quatenus veri sit norma.
ngaypara dvgxardXrjnra, aJaArjrrjgia dpvdgä xal evnagarvnmra. —- epepiXo- reyveIv rfj (pavraauy. i e. dnoyvpvovv rä ngdypara. — (pavraaia xaraXr]nnxrj (vno- Xrirfng xaraXrjnnxrj). — duov rj vnoyga(prjv mnelaOai rov vnoninrovrog (pavraarov, marę avro, onoldv ra u xar’ ovaiav, yvuvov, dXov di oXmv, drrjgrjpevmg ßXenerv i. e. rä iXeyyea&ui odm xai aXrj&eiy s. rj iarogia rrjg dXrjAeiag. — dvanrvaaeiv ro rrjv pav
raaiav noiovv, diaiosaig, e^lraaog, didxgiaig. — (pavraaiai xaihxvov uevai avrmv rmv ngaypärmv xal die'Siovaai. dl avrmv, mars ogijiv, ola rivd nor’ edriv. — Ovvagndgs- aitai rfj (pavraaiq,, ngonrmroxog, sviĄandrrtrog, peranrmnxo'g. — dngdnrmrog, dngonrmaia. —
Ne illae quidem visiones, quibus assensa est mens, normae sunt veri. Nam et falsae et dubiae re i1) assensio fieri potest. Cujus rei altera est causa, quod res tanta in calig'ine jacent, ut difficiles sint coinprehensu (ngayfiara dvaxaräliqnrct)ł), altera quod sensus quaeque sensibus percipiuntur, obscura (dfivdgä)s) sunt, sensuumque prae- terea instrumenta (rä ala-Arjrrjgta), quatenus impressione afficiuntur, facile possunt adulterari [evnagarvnmra)*). Ubi igitur judicium (xgurjgiov) veritatis? Differunt de hac re inter se Stoiei veteres et recentiores; cfr. Diog. Laert. VII, 54. xgirrjgtov de rrjg aXrj&eiag (paal rvyydvsiv rrjv xaraXrjnrbxrjv pavraaiav, rovr' sart, rrjv and vndgyovrog xalld piqai Xgvatnnog . . . . xal ’Avrinargog xal ’AnoXXodmgog. Sext.
Emp. adv. log. I, 253 sqq.: dXXd yäg oi pev ägyaioregoi rmv Xrmixmv xgirrjgtov paatv elvai rrjg dXrqd-eiag rrjv xaraXrjnnxrjv ravrrjv (pavraaiav. ol de vemregoi ngogerid-eaav, xal ro pqdev eyovdav evarrjpa. 254. ea-A’ ore yag xaraXrjnnxrj p iv ngogninrei (pavraaia, dniarog de dtä rrjv e^mOev negidradiv...2 5 5 .... mad-’
rj pev xaraXrjnnxrj (pavraaia xgirrjgidv hart prjdev eyovaa evarrjpa. Quarum sen- tentiarum Marcus noster sine dubio hanc sequitur, quam Sextus vindicat recentioribus.
Dicit enim VI, 13. onov Xiav diiómOra rä ngdypara pavrdjerai, dnoyvpvovv avrä (sc. det), xal rrjv evreXeiav avrmv xaAogpv xal rrjv larogiav, ep’ rj aepvvverat, negiaigelv. Visiones igitur, quae vel maxime fide dignae appareant, tarnen ea de causa nondurn veritatis normae sunt, sed tum demum invenitur verum, quum res plane denudata est. Quibus rebus denudata? Sine dubio illis, quas Sextus comprehen- dit verbis rrjg ej-m&ev negiOrdaemg. Quare ut verum indagetur, necesse est rem ipsam per se solam et nudam spectari cogitationeque dissolvi ea, quae ad rem ipsam non pertinentia simul cum ea animo concipi solent i. e. avro povov Idelv xal rep pegiapp rrjg evvoiag diaXveiv rä ippavraljopeva avrwr>). Itaque hominis est semper
1) Vlll, 7. ipvcig di tj Xoyixij evodei iv p iv tyavTaaiaig ptjre ifjtvdei pyrę ädr{Xw GvyxuTaTifXepivri.
2) V, 10. tu p iv ngayptiT« iv rciavTtj rgonov n v a lyxaXinfiti tarlv, >t tfiXoGoi/oig ovx oXiyoig ovdi rolg TvyovGiv tdo^e navrunaaiv axmdXrpnct elvai. nXijV airrdig ys roig 2tidixoig (fvgxuTciXqnzu doxei.
3) II, 17. t) di uiaOtjaig apvtfgd. V, 33 tu. p iv uladtiTcc svperdßXriTU xai ovy te r m a . 4) V, 33.
5) II, 12.
et ubique visiones, quae ex rebus ei offeruntur, diligenter exquirere (rfj (favmaiq.
k/.KpiXorexvelv)1), ne incomprehensibile quid — dxardXqnxov — subrepat. Perscru- tatio igitur haec, quum prohibeat, quominus incomprehensibile quid in visionem in- fluat, comprehensibilem (xaiaXrjmutiqv) eam efficit. Jam videmus aliam atque Stoicae disciplinae auctoribus r/qv xaTaX'q/zTtx'qv (favraoiav 2) esse Marco. Quae quum illorum sententia exploratione quavis careat, sine accuratissima indagatione et perscrutatione Marci judicio exsistere non potest. Multa igitur cuique opus est institutione, prius- quam xara?.rjrmx<ßg ti, statuat3). Sin vero philosophus noster Sexto praeceptori gra- tiam habet, quod praecepta ad vitam necessaria xarahqnxixwg xal dów1) reperire et ordine collocare didicerit, vocem ddm quasi epexegetice ad xm aXqm ixm g adjungit, quia notio odov notione xm aX qm ixov, ut vidimus, comprehenditur, quare alio loco5) voce odov rectius omissa, ut omni in visione nihil nisi comprehensibile servemus (ßo)£eiv to xaraXrjTTTtxov), postulatur.
Jam vero quaerendum est, quonam modo visiones indagentur ddm i. e. ratione ac via. Quod et supra jam paucis ostendimus et bene docent verba III, 11: doov (i. e. delinitionem) q vnoyoayqv (descriptionem) ael notelaS-cu tov vnonlnTOVTog (f avzatiiov, mors avzo , dnolov fff« xad ovolav (ex natura sua) yvfivov (omnibus rebus, quae ad rem ipsam non pertinent, i. e. circumstantia s. tibqhstdas wg — Sext. Emp.
1. 1. — denudatum vel nudum) oXov di oXcov (per omnes ac singulas partes) dirjgq- juevmge) (i. e. diaioovvta elg %d cutlov, elg to vXlxov , elg vqv dvacpogäv, slg tov
Xqovov, evTog ov nunavoOcu aino derjaeu) 7) ßXeneiv. Hane sive delinitionem (ogov) s. descriptionem (vnoygaffqv) s. sejunctionem (dia'iQF.mv IV, 21) s. explicationem vel evolutionem (dvam voaeiv) 7) s. explorationem (e^eraaw III, 16) s. discretionem (d/.dxgimv VIII, 26) Marcus ipse dicit et to eXey%e(S&ai, odm xal äXqdelq. exaßTOV T(ov to) ßt'(i) vnoTnnTovTuiv*) et Tqv [(jTooiav xqg aXqöeiag9). Legitur etiam to ddw vnoXaiißdvfuv ,ln) quod facile explicatur ex iis, quae dicta sunt de notione vrcoXrj- xfiewg pag. 8.
Visiones hunc in modum a divina hominis parte examinataelI) et quasi ad pro- priam naturam ejus pertinentes12) res ipsas assequuntur easque penetrant, ita ut, quaenam sint eae, videre liceat: yaviaatai xalhxvovfievat avTwv tojv ngaytxdTmv xal
1) V ll, 54 Ttj nceQovat] <javraeict liefiXoxtyvhiv, ii'a axai t'X/y-jjov TTongHcnrjj.
2) Semel vnohjxf/ig xaTaXrjnnxtj IX, 6. id quod facile explicatur notione vnoXtjif/etog pag. 8.
3) XI, 18 noXXd (hi nqoTtqov fia&tTv, fva ng Tttgl ccXXoloiag nqaljtcog xaTaXrjnrixüg ti dnotf gi’Tjrai.
Dicit quidem hoc loco de actionibus tantum aliorum. Idem autem valere de omnibus rebus et ex cali- gine, in qua omnia jacent, et ex sensuum oaecitate concludimus.
4) 1, 9 ttccqcc SilgTov . . . ti) xaxuXrinTixSig xal o(So> ligtvqtTixov Tt xal la x n xd v tu>a tlę ßiov üyayxakov äoyjxurun’.
5) Inl ndar/e ijavTaalag goiCh v to xaTuXrpixixiv.
6) . . . iäv ixaoxov airraiv dit]Q>]/xtyiog xal oXixöig !Xio>(>rt.
7) XII, 18.
8) 111, 11. 9} IV, 21.
10) V, 34.
11) 111, 6. tov Ividga/xivov Iv aol dalfiovog . . . Tag ifavraalag l^iTcl^ovTog.
12) V lll, 26. Xdiov avfXqtdnov óuc/.pioig tojv m&axoiy (favraauov.
dl > Semper autem hac inda- gatione, quid verum sit, ab homine cognosci posse ex eo colligimus, quod facultas, qua vera et falsa judicentur, a natura ei tributa est2). Itaque si quis non invenit verum visioni sive falsae sive dubiae3) assentiens, is sibi ipsi assignet culpam, quod vires illas a natura datas neglexit, quod visionem non examinavit, sed viso extrin- secus obiato abripi se sinit, i. e. t i v v a g n a £ e x a i x fj ( p a v x a tiitf4). Ejusmodi homo est temerarius in assentiendo, i. e. n g o n x w x ix o g * ) , itaque et e v e ^ a n d x r j x o g (qui facile de- cipitur) et f.iexaTCX(axLxóg (qui in assentiendo non semper idem est sibique ipsi non constat, verum iisdem rebus modo assentitur, modo assensionem ab iis cohibet) 1. 1.
Qui contra indagatione accurate et diligenter instituta assentiri solet, d n g ó - rc T o n o ę 6) (i. e. a temeritate in assentiendo alienus) est, itaque a v e % a n d xx\xo g (qui decipi non potest), habet im ti x r j f i x j v x o v n ó x e d e t tiv y x a x a x iiX e tid -a i x a l /xrj, i. e. _ a T tg o n x m tiia v 7).
Ut totam rem ad majorem perspicuitatem adducamus, singula momenta exem- plis aliquot explauare nobis liceat.
Orestes8) conscientia matricidii patrati cruciatus videre se rag alfxaxwnovg xal dgaxovxmdeig xogag (Eur. Or. 255 sqq.) sorori dicit, quae verba jure suo ita excipit Electra: ;xev\ cd taXatnioo’. axgepea tioTg iv de/xvioig, ogipg yäg ovdev, uiv doxeog tidy?
eldevai. — Theoclymenus9) procis domi Ulixi delirantibus animo praesagiente con- spicere sibi videtur eldcoXmv de nXcov ixodthioov, nXelxjV de xal avXijv, iefievuov
’Egeßogde vre6 £d(pov (Odyss. 20, 355). Forrnae illae {xdgai, eWcoAct), quae horum utrique objiciuntur quaeque reapse nullae sunt, speciem autem offerunt, dicuntur
<pavxati[xaxa10)', mentis vero imagitationes illis (pawatifiaai respondentes Stoici signi- ticant nomine cpavxatixixov ll).
Sin oviurn grex Ajaci esse videntur heroes Qraecorum, sermo esse non potest neque de epavxatiiiatii neque de cpavxatixixoig. Quam vis enim heroum imagines, quas ille vir fortis in se depingit, propter insaniam et mentis alienationem falsae sint ac perversae, tarnen visionis {(pavxatiiag) nomen iis non denegandum est, quum a rebus, quae sunt, i. e. (pavxatixotg, oriantur.
1) VI, 13.
2) IX, 1. wfoiiuag ydg ngottlqifti naga reję fóoeioę, <ov cl/ueXijoaę ovy olnę re io n vvv dluxgivttv t ä tpeuórj ceno tü)p cckq&iöv.
3) Vlll, 7.
4) V, 36.
5) XI, 10.
IV, 49; V ll, 55.
7) Marc. comm. 111, 9; Diog. Laert. V ll, 46. xrjv hnQonTuiaiav (sc. <faal) ineoTti/xtjv rov nöre Sei OvyxaiaTi&ea&ut x a l f n;.
8) Plut. de plac. phil. IV, 12.
9) Plut. 1, 1.
10) A t vero latius patet tfavTaafearog notio, ita u t hac voce significetur totum genus illarum visi- onum, quae non re ipsa objecta fiunt, sed quae vel recordatione rerum prius visarum vel alia qua animi imaginatione exsistunt. cfr. P lut. de plac. phil. IV, § 11.
11) cfr. eundem librum § 12: ifavraonxov de io n deüxevos eXxva/xbs, ndtioę iv trj tpvyrj a n ’ ovdevos (favtaoiov yiv/i/uevov . . . . ifavrao/xa de io n v , ią>' o ekxu/xetia xard t'ov (faviuorexov didxevov eXxvOfxov.
Ut reliqua explicentur, fac hominem quendam meditationi intentum ita sedere, ut oculos in rem aliquam v. g. in arborem iixerit. Tum visio quaedam ab hac arbore (quae est xo (pavxadxov) in illo viro exsistet, neque ipse arborem se videre conscius sibi erit. Uti vero eum (pavxadiq,, inde efficitur, quod, quum surrexerit, arborem inscius quasi et invitus declinat. Nec tarnen postea videritne arborem interrogatus vidisse se meminerit. Haec visio, quae est xv7xco dig ev non
er rq~, cum translatione quasi dicitur cpavxadia.
Sin vero homo ille meditatione finita in arborem non solum oculos, sed etiam animum intendit, visio ejus jam prorsus alia fit, clarior scilicet et expressior. Mens an im ad xvnmduv er ipv%rj accedens atque de ea opinans videre se judicat arborem.
Hoc judicium s. haec opinio — sive jam vera sive adhuc falsa — significatur nomine ßvyxaxaSeGewg, et visio, quae opera ejus oritur, proprie dicitur et dicenda est (pavxadia. —
Jam vero ponamus mari navigari. In altum provectis visa est na vis, quam ante nemo conspexit. Cunctatione omni abjecta vectorum major pars veram se con- spicere navem judicat. Ejusmodi homines dicuntur ngonxmxixoL Alius quis, qui meditatione adhibita judicare assueverit, viso illo, quod ceteri navem ess'e statuebant, secum ipse dicit: Nullo modo fieri potest, ut illa vera sit na vis; nam tota simul conspecta est, quum primum summum malum, deinde totum, tum carinam apparere necesse fuisset. Vide, ne fallaris, imprimis quum imagines aerias (i. e. fatam morga- nam) in mari saepius exsistere non ignores. Talis igitur homo ad tempus cohibet assensionem ovy vnohafißävEt,, amod-eZxat, xrjv (pavxadtav, xö xgifxa xö jxsqI xcüv
ngayfiaxwv xjavydßxi/), ne postea factam jam assensionem tollere (aigsiv xxjv vnd- IrjifAv, exßdhheiv xijv ihxdhryipiv), visionem ejicere atque ita fxExanxwxixog fieri coga- tur. Sed ut verum inveniat, num speciosa illa navis, sive ex constrato sive ex malo speculetur, eandem semper imaginem praebeat, videbit; spatium, quod interja- cet, utrum idem maneat an mutetur, diligenter observabit; modo ex proro, modo ex puppi contemplabitur, multa alia faciet, quae ad certam et subtilem veri explo- rationem pertineant. Is qui, priusquam assentiatur, s^exadiv (favxadiag tarn accuratam instituit atque omnia removet, quae ad rem ipsam non pertinent (i. e. xrj tßojüev nsgidxadir), angdnxwxog est et ad (pavxadiav xaxafajnxixßv, quae veri norma est, pervenit.
B .
P l i j s i c a . I.
De principiis, ex quibus omnia profecta sunt.
§ 4.
if vhq, xd aixiov. — rf vhq, xd v ’kixdv, r] xwv oh cor ovdia, xd ovdiwdeg, filtt ovdia xoivvj, ädöxvtna nadxjg vhrjg, ij vlrj svnsx9-rjg xal svxgemjg. — xd aixiov, xd aiximdeg, lf xcov ohmv alxia, o xcov ohcov hdyog, o xov ohov r ovg, x] xcov ohwv
ffii'aix, r] xoivrj (/werte, r] tov o'Xov diävota, to xotvdv rjye/wvtxdv, to tov xoßfiov tJyef.iovixov, rj nQetsßvTixTrj twv ü-eedv, nodvota xtX., d dtä trjg ovß'tag St'qxmv Xoyog.
— ärof.iol.
Ornnes, quae in mundo mvemuntur, res ex principio quodam sive ex prineipiis quibusdam aut recta aut circuitione quadam profectas esse necesse est. Nihil enim ex nihilo oritur1), sicut nihil in nihilum redigetur. Sunt igitur rerum principia, et quia sunt, semper et fuerint et futura sint4) necesse est. Quorum alterum est rj vXrf) s. xd vXtxdv*) s. to ovßttddeg9) s. r] tojv oXwv ovßta®) — nihil enim differunt vXtj et ovßta nisi emvoty i. e. cogitatione, cfr. Stob. Ecl. I, 5, 324: e(/tjgs de d Hoaet- drnvtog T7jV twv oXcor ovcit'av xal vXrjv änotov xal d;xoo(/ov elval, xa')' oßov ovdev dnoTETayfievov Id tov eyet (Syrern ovde TtotÓTrjra xad avrrjv. aei d’ ev tivi ßyrj- luatt xai Ttot/>Ti]Tt elvat. dta/egetv de Ttqv ovtttav rrjg vXjqg xarä rrjv vnd'teßtv (sc.
twv XZtojtxojv) entvotet fjtovov — alterum est to a n to v 7) s. to alviwdeg8) s. rf twv
oXwv atTta9) s. o tojv oXwv Xoyog10). Praeter haec duo nihil aliud est.11)
Jam videamus, qualia sint principia et quae intercedat inter ea ratio. ”F/lij s.
ovGta, id quod nomen declarat, materia est, ex qua omnia formata sunt14). Haec una (/da) 1S) atque rerum omnium communis (ata ovßta xotvrj) u ) est, dicitur im- becillis (aßOeveta naßrjg vXrjg)u ) quare viribus caret, quibus vel fingat se ipsam vel aliquid procreet. Sin vero ad formandam eam vis alia quae accedit, res est, ut Seneca16) dicit, ad omnia parata, ut Marcus evnetdqg xal evroenrig11), i. e. fingenti obsequitur et, quocunque illa vult, versatur18). Quae vis materiam fbrmans alterum est principium, to atrtov s. o twv oXwv Xoyog s. o tov oXov vovg (V, 30). Quäle sit hoc, ex nominibus ejus intelligitur. Appellatur dtTiov, itaque rerum omnium
1) IV, 4. ovdiv y«Q ix tov /xydtvog iq y tT a i, üotuq f i t j d ’ tlę to ovx ov d n i n y n a i .
2) V, 13. i'Ę ahtuidovg xai vi.ix.ov avviOTtjxa' ovdiTtgtov di tovtujv tig ro fjtj ov (fS-aę^atTat, üontQ oiidi ix tov fxr\ ovroę imiairj.
3) IX, 37. t'oultiov . . . ij vlrj . iho di tovtojv ovdiv iortv.
4) Vll, 29. dit).t xai juinmov to vnoxtifitvov tlę to aiTiüdtg xai vi.ixóv; cfr. IV, 21; Xll, 29; IX, 25.
5) Vlll, 11. tovto Ti icniv uvto xa!)’ iavTO Ty idia xaTaaxtvtj; Ti fx'tv to ovamdtg avTov xai v h - x i v ; Ti di to aintodtg.;
6) Vll, 10. TT uv t'oivvlov ivaifuvi^tTat täyiGTU ttjtojv oi.iov ovoip xai n a v ahtov tlę to v tojv oXojV Xoyov dvaia/xßdviTai.
7) IX, 37 cfr. adn. 3; IX, 25 cfr. adn. 4.
8) V ll, 29; IV, 21; X ll, 29; cfr. adn. 4 ; Vlll, 11.
9) IX, 29. r; tujv ujjov a h ia nd vra (ftQti.
10) Vll, 10.
11) IX, 37.
12) Senec. ep : 65. esse ergo debet, unde tiat aliquid, deinde a quo fiat; hoc causa est, illud materia.
13) V ll, 9; VI, 38 rr/v tvu xstv Ttję oveiag.
14) X ll, 30.
15) X ll, 7.
16) Senec. ep. 6 5 : m ateria ja c e t iners, res ad omnia parata, cessatura, si nemo moveat.
17) VI, 1.
18) Senec. ep. 6 5 : causa autem i. e. ratio materiam format et, quocunque v u lt, versat, ex illa varia opera producit.
2
causa est, q xuiv oXcov a h ia l), i. e. finxit ex materia, quaecunque sunt. Quum autem non solum causa sit, verum etiam Xoyog et vovg, ratione utitur atque sapienti consilio.
At vero hujus alterius principii notio patet latius. Non causam vel rationem universi ex tota materia quasi ex cera finxis.se*) legimus, similem in modum non causam vel rationem universi ad mundum condendum impetum feeisse3), sed commli
nem rerum naturam (tt]v xcdv oXmv (fvßtv) vel communem naturam (njv xoivtjv ipvffiv)*). Quare haec, quum non duae sint causae efficientes, sed una, nihil aliud atque xd cunov. — Ut similitudo quaedam est inter (fv<Hv (ductum nomen a verbo (fveiv) et cuxtov, utrique enim voci subjecta est vis gignendi et efficiendi, sic alia ejusdem principii nomina propius accedunt ad alteram ejus notionem, xov xmv oXcov Xoyov s. vovv, quaba sunt: tf xov oXov di&voM°), xd xoivov ijyef.iovixov6), xd xov xoo/xov tfyefiovixov7), Tiodvoia*). Omnibus his viribus constitutio miindi adscribitur, omnes igitur eandem rem, sane quidem alia ex parte quaeque, significant. Sed ne his quidem nominibus toti alxtov notioni satisfactum est, id quod nisi praereptis rebus, quae quaestione progrediente explanandae sunt, hoc loco fieri non potest. Id tantum moneo, nullum esse discrimen inter causam principalem et deum, unde nomen ij TVQeGßvxdxt] xmv d-ewr9).
Haec duo principia, oj'xtov et vXrj, separata nec sunt nec fuerunt unquam, sed ratio materiam pervagatur (d <hä xrjg ovo tag dtrjxwv Xoyog)10) eamque intra regit et gubernat ab aeterno tempore in aeternum (rh« iravxog xov alwvog olxovotudv xd Ttäv11).
A d n o t : Saepius mentio fis atomorum12), non quo ab a m cp omnia facta esse et per omne tempus gubernari Marco non persuasum f'uerit, sed probaturus est philo- sophus, licet mundus sit temeritati et casui permissus, homini tarnen non fernere et inconsiderate esse agendum. Itaque semper fere, ubi de atomis dicit, enuntiato uti
tur disjunctivo vel conditionali — rjrot tcqovoux rj axofioils). el firj axofioi, (fwotg rf xd oXa diotxovoa1*) — ut sive atomi sint sive natura gubernatrix, consilio ac
1) IX, 29.
2) V11, 23. i] tgxv ok(ov (f vGtg i x rrjg o h ję ovGi'ag cbg xrjQov . . . i n l a o t . 3) Vll, 75. i] tov oXov (fvGig in i tt\v xoGfronoUav WQftTjGe.
4) IX, 1.
5) rjroi t y ’ txaGTov b ęfra tjtov o lo v dtavova . • • ? anal; ü^fxrjGt, t k cf t lo tn a x a r in a x o lo v d rj-
g i v. 28, IX.
6) VI, 36. nävra ixti& tv soytTai a n ’ ixbivov tovxoivov 7jyt{*ovrxov OQ/ujjGavra tjxot’ inaxolovxhjGtv, 7) Vll, 75. tov olov <] vag in i ttjv xoGfronotiar ivouTjot. v v v ö'f- 7]Toi n a v to y iv o u tv o v x a r ’ in a - xolov&tjGw yivbTGi t} aXoyiGTa xal Ta xvQuaTarä Igtiy, i ff ’ a notblrat id ia r oq/utjv to tov xoGfiov rjyt- fXOVVXOV.
8) IX, 1. 0QfJ,7j t iv i aQ /aia noovoiag, xaS•’ tjj' ano Tivog aQ/rjg üofxrjGbv in i TTji'dt ttjv diaxoGfxrjGiv, 9) IX, 1. o ddrxojv aGtßtl. rrjg ya.Q tojv olcov tf VGUog xaTtGxtvaxviag ra loyrxd bvtxbv (dbyhov, toGTb (bffekih/ fxtv allrjla xar* a£Lav, ß lä m tiv dt /uqdctftibg, b to ßovlrjfxa TavTtjg naqaßaivtov aGtßü dTjioi'ÖTi tig Trjv nQbGßvTccrrjv rd)v O-tojv.
10) V, 32.
11) 1. 1.
12) VI, 24; IV, 3; XI, 18; IX, 39; IV, 27; VI, 10; X, 6.
13) IV, 3.
14, XI, 18.
ratlone agere homininis semper esse demonstret, id quod optime intelligitur ex loco X, 6: eite ätofiob, slte (fvßbg, ngcotov xelaDco, ótb nigog elfii tov oXov in o (pvßecog
(hoixovfxtvov. ensbta, o n eyco notę olxeimg ngóg ta ófjboyetrj ftegi], U.
De mundo quid Marcus statuerit in Universum.
§ 5.
M u n d u s q u a r a t i o n e et f a c t u s s i t e t g u b e r n e t u r .
r] tcov oXcov (pvßcg ix trjg oXrjg ovßiag enXaßev. — xoa/ionoda, chaxößiiTjßbg. — i TToövoia avXXaßovßd nvag Xoyovg tcov ißofiivcov xal ivvd/m g yoviiiovg d<pog'bßaaa vnoßtdaecov te xal ftetaßoXcöv xal dbadoycöv. — Xöyob ßnEQfiatbxo'b s. Xoyog ßnsgfta- xog. — rj xataßxevaßaßa ävvafug evdov iß n xal nagafiivei- — d trjv tcov oXcov ovßiav dbObxcnv Xoyog, 6 icocxcov Xoyog, (fvatg tf ta oXa choixovaa. — näv to yivofiEvov ylverai xat' inaxoXovDrjßbv s. xaid to i%rjg yivofiivocg xal im yivo/uhm g OQfirj tw t agya'bt} trjg ngovoiag. — enbybvó[ieva, enbyevvri(.tata. —
Mundus sive ordo rerum, qui est, constitutus, formatus — non factus — est ab illo principio, quod Antoninus dicit et cutbov et cpvßiv etc.1) Finxit — enXaßcv2) — enim natura ab initio quodam ex tota materia — ix trjg oXiqg ovßiag —, quam non creaverat, sed quae semper una cum ea ipsa f'uerat, omnes res, quas nunc in mundo videmus, easque ordine disposuit, et haec illa causae efficientis actio est, quam Mar
cus dicit xoßfionoblavs) et Siaxoß/Jbrjßbv*). Ut ex natura fingentis, quae ratio ipsa est, colligimus, non caeco quodam impetu natura mundi fecit constitutionem, sed et se ipsam et res, quas fictura erat, et materiam bene noverat5). Qua cognitione na
tura s. providentia instructa rerum futurarum rationes quasdam concepit, quibuscum conjurixit vires genitales talem in modum electas, ut suas quaeque ratio solamque ad se ipsam aptas atque accommodatas vires genitales acciperet, quarum efficientia res et exsisterent et mutarentur et inter se exciperent IX , 1 rj ngovota iuofirjßnv i n l tijvSe ttjv ibaxößfirjßbv ßvXXaßovßd tbvag Xoyovg tcov ißo/jbivcov xal chtvätifug yovl- ixovg dc/oolßaßa vnoßtdßecov te xal /.letaßoXcov xal dbaóoycov tobovtcav. Hae futu
rarum rerum rationes conjunctae cum suis quaeque viribus genitalibus sunt illi Xoyob anegfJbatbxob,de quibus VI, 2 4 6) sermo est7). Qua cum explicatione bene congruit Plut. de plac. phil. I, 7 toilg ßnegftatbxovg Xoyovg, xal)' ovg exaßta xal)’ Eb^agftevtjv ylyvetab. Nam vocibus xal)' ovg ylyvetai comprehenduntur Marci ówdiiSbę yovbfxob, verbis autem xal)' elftagfievrjv continentur Xöyob tcov ißoiiivcov, quum dfJbag/tEvrt
1) IX, 1. bęjLifj Tivi ccQ/ceicc Trjg ngovoicig, xct&’ rjv unó Tivog ägxyrjg üqfxrjGtv trd Trjvtfs ttjv chaxo- GjurjGiv . . . Vll, 75. rj tov oXov <f vGig in l ttjv zoGfionouav äofxrjGfy.
2) rj to v oXov rjvGig ix Trjg oXrjg obciąg wg zrjqov . . . inXdoey.
3) Vll, 75.
4) IX, X. ^
5) VI, 5. o choizwv Xoyog olds noxg ö'ucxsi/usi'og xal ti no u l y.al in l tii'og vXrjg.
6) tXyj'fxXrjGaj' fig Tovg avTovg tovxogjuov GmQfxtiTixovg Xoyovg.
7) Parum accurata est explicatio Bacliii de M. Aurelio imperatore philosopliante etc. Lipsiae 1826.
nihil aliud sit atque ratio ante constituta. Quum vero universus mundus, ut ita di*
cam, unitas sit et harmonia1), rnentio fit interdum non Xoywv (Sneqfiaxixmv, sed unius Xoyov OneqfiaxLxov2) i. e. rationis, quam futuro mundo providentia constituit et quacum conjunxit vim genitalem ad hanc rationem accommodatam, ita ut hic unus Xoyog GneQiiaxixdg illorum complurium Xoycov <jneo<.wxtxwv universitatem com- plectatur atque efficiat. Hac ratione seminali in materia posita ortus est mundus, xddaog.
Jam vero teneamus, quod diximus pag. 14 causam principalem non separatam esse a materia, sed per omne tempus eam pervagari intraque regere. Itaque facto mundo non discessit fingens vis (if xaxaffxevädaoa övvaiug)3) a fictis rebus, sed in illis et est et permanet (evdov eOxl xal naoa;ievei 1. L). Quum vero singulae res omnes et cunctae mundum efficiant4) nec quidquam praeter mundum inveniatur nisi vacuum (rd xevov)5), vacuum autem nihil contineat: tota causa s. tota natura etc. et tota materia in mundum abierunt. Omnes igitur Xdyoi Gneq;mxixol unurn ac toturn effi- ciunt cuxi.ov, i. e alxiov et ille unus Xoyog (STceqfxaxuog significant idem. Quare 6 rov d/.ov Xoyog (i. e. aixiov cfr. pag. 13) X , 7 6) eadem ratione usurpatur, qua aliis locis’) kdyog (SneQfiaxixdg.
Permanet igitur vis fingens et in universo mundo et in singulis ejus partibus8) Pervagans atque intra sedens totum ejusque partes per omne tempus regit (o‘ xqv xwv oXwv ovaiav öunxmv Xdyog9), ö dunxwv Xdyog10), (fvxng rj xd d/.a rhcnxovaa '*), verum non ita, ut ad singula denuo semper impetum faciat, sed quaecunque oriun- tur et fiunt, ex illo primo impetu (dqiifj xivi doyaur.) 12) proficiscuntur. Vires enim ab initio in materia positae non solum tales erant, quae mundi rerumque singularum efficerent originem (i. e. ówafieig ydviiioi, xcdv vnooxdaswv), verum etiam quae ortas res mutarent (i. e. ó w . yov. xwv f.laxaßoXmv) aliasquae eai’um in locum substitu- erent (i. e. Svv. yov. xwv óiaóoyjx!v). Quum igitur eorum, quae et fiunt et facta sunt et fient, tota series ex illis primis viribus s. causis nexa sit, cur ad singula procreanda natura semper novo quodam impetu et peculiari (löia oq^fj) 1S) feratur, neque justa neque idonea est causa. Bene de hac re IX , 1. Xeyw de xd yj/FjOttai xovxoig (sc. xolg ddbacpdqoig) śnitiąg xrjv xoivrjv (fvdiv avxl xov avfißatvsiv irtia^g
1) alio loco explicabitur.
2) IV, 14' ixuifaxiad-ijari rot yevvtjßcevxv u u llo v dt ctvitltirfü-ijot] eię xov loyov nvxov rov cmQ/utcnxiv IV, 21. i'r y c i . . . elę rov xüjv ohav ansofuixixbv loyov fivalccußuvoutreu.
3) V'l, 40.
4) V, 8. ix ndvxtov xwv cco/uctxwv o xoo/xog xoiovxov ou> jxa avfj.nlriqovxca.
5) XI, 1. ntiuiiy/hTv.i (sc. ij loyvxij xfivyij) xov olov x.oo/xov xcu xo ntoi avxbv xtvov.
6) . . . . &axt xui xavxu u v a ly f Otjvm dg xov xov blov loyov.
7) Cfr. adn. 2.
8) Vll, 29; XU, 29 etc.
9) VI, 6.
10) VI, 5.
11) XI, 18.
12) IX, 1.
13) Vll, 75.
xa tä t o ś%rjg yivofievoig xal emyivofievoig óg/ifj t l v i dgyalg. rtjg nęo volag, xa d ' rjv dno tivog dqyi]g WQfrrjaev śn i %rjvde rrjv diaxoGfirjGiv. Ornnia igitur fiunt impetu ilio vetere, quo providentia s. natura ad mundum ferebatur condendum. E t haec certa atque immutata Antonini sententia est. Si tarnen fere semper iis utitur verbis, ut dubitare videri possit1), hujus rei causa non alia est atque illa, quae effecit, ut videatur dubitare, atomi sint an principia. Gubernationem mundi, utcunque se ha
ben t res, ratione ac sapienti consilio non carere, vel, si mundus careat, non debere carere hominum actiones, omnibus illis locis probare vult, quare bene explicat Gata- Ikerus ad VII. 75 (cfr. adn. 1); „hoc veile videtur Marcus: ad mundi hujus fabricam producendam ac constituendam peculiari quodam motu universi natura accessit; dein- ceps autem vel, quaecunque in eo contingunt, vi nexus cujusdam et consequentiae necessariae lege certa tune constitutae eveniunt vel principalia illa, ad quae universi mens praecipue et quasi peculiariter sese intenderit, nulla ratione, sed temere dispo- sita fuerint. at hoc esset absurdissimum mentem universi, cum ad ista producenda ac constituenda peculiari motu processisset, de futura dispositione atque ordinatione legem nullam tulisse, sed temere ferenda casui fortuito permisisse; disposuit ergo.“
Dicuntur autem, post mundi constitutionem quaecunque fiunt et eveniunt, fieri et evenire xar' enaxoXovDrjcnv*), i. e. per consequentiam, vel xa rä ro el-rjg yivo/xevoig xaieniyivofievoig*). Sed interest aliquid inter ra yivd/ieva et rd eniyivöfreva. Illa enim voce significantur res, quae consilio primario oriuntur, vel de quibus natura quasi solis ac propriis in mundi constitutione cogitavit. Ad quas accedunt (śn i — ylvovrai) per necessariam quidem consequentiam4), tarnen quodammodo sine illo consilio aliae quaedam res: hae sunt, quae vocantur rd emyivofieva s. tcc emyivofieva rolę (fvrstu yivoyievoig s. rd śniyEwrjnaTa, ita quidem, ut emyivofieva spectent ad seriem cau- sarum, ad rerum s. corporum eniyevvi] fia ta5).
§ b-
D e e l e m e n t i s c o r u m q u e m i x t i o n e et m u t a t i o n e .
OTOiyETa. — tf ovßla ev dirjvexeT qvdei. — yrj, v ó w q, arjo, nvo. — avw, xavw,
x v x h o t] t w v Gvoiyelwv elg akkr^.a fietaßolrj. — t o nvevfiaTiov xa l t o nvqwäeg (fv-
<jei avwipSQrj, t o yewdeg xal t o vyodv (fvGEi xarfoifegij. — GvyxoacHg t w v Gvoiyelwv, GvyxQifiata. — kvaig, öidkv Gig, dvdhvGig t w v GTOiyelwv s. elg t u GTOiyeia. —
1) VI, B6. n u vra ixelS-fv igyiTai a n ’ ixiivov to v xoivov rjyifLovixov ögfujoaVTU Ij xa r’ XnaxoXo vllr.rnv.
Vll, 75. vvv dt fjroi na v to yivopavov x a r’ inuxoXoitihjaiv y iv n u i Sj äkoytat« xa i tu xvgnoTaru ioxiv, ii f’
ti noiHTia IGUiv ogpiijv to to v x o o u o v rjyifiovixov. IX, 28. tjtot i<f’ ixum ov bgptą tj to v bXov Gidvoia . . .
ij anal; ibg/xtjoi, tci (Ji Xomu xa r’ inaxoXovfhjOiv.
2) cfr. adn. 1.
3) IX, 1.
4) falsum, quod dicit Gutakerus ad. 111, 2 : „aut casu a u t necessario superveniunt“.
5) 111, 2. ygtj xai r « toki n a naguifvXuootiv, b n xcti tu im yivo fiivu xoig ijven yivofxivoig Xyu ti tvyugi xai inayuiyiv. olov agrov önTio/uivov nagaggr/yvinai tivu piigr) . xai tuvtu ovv tu (hiyovT« ontog xgonov Tivd nagii to inuyyiXfxa Ttjg ugTonouug tyovra im n g in n noig xai ngodvpiiuv ngog TtjV Tgoiftjv iä'uag dva- x iv h. IluXiv ti tu ovxu, onoTi (bgaioTUTu iOTi, xiyrjvt. K a i iv Talg dgvnintoiv iXaiaig uvtb to iyyvg ttj GrjtpH iäiäv ti xuXXng roj xdgnig ngoBTiihjGiv. oi cxuyveg . . . . xai noXXu h lg u , xut' idiav l i Tig axonvit), nóggio ovtktov ivnäovg, ofioig die to tolg <jvcn yivouivoig inaxoXovfXüv avvimxoo/uü xai ipvyaytoyii.
3
Duobus ex principiis, causa et materia, orta esse omnia supra explicatum est.
Contra non raro 1) dicuntur res esse commixtae ex elementis. Quod dicei’e Marco non licet, nisi elementa manasse putat ex principiis, ex quibus solis res oinnes ex- sistunt. Nam praeter principia, ut vidimus, nihil est. — Materia, quae natura iners (dß&evijg) est, a causa principali gravidata motum accepit, ita ut agitatione nunquam careat, cujus rei vocabulum technicum a flumine petitum est ejusque motu — gelv, qvßig, quare rj ovaia olov noxa/iog ev dix]vexei Qvasir), r] ovaia geovaa3), gvßig xrjg ovaiag*). Omnium, quae ex hac gravidata m ateria5) exsistunt, prima fuisse quatuor elementa, yijv, vd'oio, aeqa, n vo ®), idcirco necesse est, quod aliae res ex iis commixtae sunt omnes. Utrum vero unum deinceps ex altero et unum post alterum an simul et uno tempore orta sint omnia, hac de re Marcus prodidit nihil. Conjicere autem licet eum secutum esse ceteros Stoicos, quibus placuit sententia illa’).
His ex elementis, quaecunque singulis in rebus inveniuntur terrena, humida aeria, ignea (to yewósg, xv vyodv, xd nvevfxaxixdv s. dsgwóeg [IX, 9], xd nvQwöeg), originem ducunt8). Omnes enim res ex elementis commixtae sunt {ßvyxQtvovxai — ßvyxQbßig9) — ; res ipsa, quae ex elementis commixta est - avyxgiiia10).
Neque vero eadem semper elementa mauent, sed continuo praedita motu unum in alterum abeunt, qua in re Marcum non discessisse a sententia Heracliti et locus quidam et vocabula Heracliti propria probant. Est vero locus IV, 46: dei xo vcHga-
1) 11, 17. Xvaig tu» ' azoeyelcav, tot' exaazov 'Cyttov Gvyxotyet tu- 11, 5. o fravazog Tocovzog, oinv ye- runę, /yvaeotg /uvazqgiov, avyxgtGig Ix zutv ccvzutt' azoiyelcav xcu dccckvacg Hg zavza. IV t 4. üaneg yag xo yetbdeg /uoe dnó zivog yrjg ajX‘ tnuHUG'1 (U xcei zb vygov u<f’ ezegov azmyeiov xcu tu JlPHyuuiixuv ceno ntjyr/g zivog xal to Heg/uov xal nvgütdeg ex zivog idiag ntjyijg x il. 111, 11; X, 7 ; XU, 24.
2) V, 23.
3) 11, 17.
4) V. 10.
5) Male Rechius: Mark Aurels U nterhaltungen u. s. w. Frankfurt a. M 1797. Alle jene ungleich
artigen Grundstoffe musst en. . . in der präexistirenden Materie enthalten sein, und auch hier mussten sie schon den durch ihre Natur bestimmten Gesetzen folgen. Sie trennten und sammelten sich nach Massgabe ihrer spezifischen Beschaffenheit und machten auf diese Art gleichsam verschiedene Quellen aus (IV, 4.).
Ewig würde diese Lage der Dinge geblieben, nie würden Individuen, aus heterogenen Theilen zusammen
gesetzt, enstanden sein, wenn nicht die Gottheit sich entschlossen hätte, ihre Orewalt über die Materie zu gebrauchen. (Vll, 23. 70.) Nec Marci nec reliquorum Stoicorum haec est sententia cfr. Diog. Laert. Vll, 34: tha'figeiv de tfaaiv dgydg xal azoiyeia. zeig yiev yeeg eivai dyevr/zovg xal d'fddqzovg, tu de azoiyeia xazet rijv Ixnvguiaiv tf&eigecd-ai. paullo supra: doxei d ’üvzoig cegyag elvcti zutv ohav dvo, zn noiovv xcu
to uaayov. zb fiev ovv ndayov elvcti zt/v dnoiov ovalen' zrjv vl.tjv xzX. Materia, u t ita dicam, praeexistens, quum una (ixict) esset et omni careat qualitate (anöiog), res diversi generis complexa esse non potest;
quum esset aafhevi/g i. e. imbecillis vel iners (ut Seueca dicit), nisi pulsu externo moveri non potuit.
Falsura igitur illud; sie tremiten und sammelten sich u. s. w.
6) IV, 46; cfr. IV, 4; XI, 20.
7) Diog. Laert. Vll, 142. ylveaS-at de z w xbayiov, ozav Ix nvgbg ij obala zgemy de ctenog elg vygov, eiza zb nayv/iegeg abzov ovazav dzioze/.eu'i/- yt/, co de Xenzo/iegeg l^aegutHy, xcu zovz Itil TiXeov Xeazvv- IHv 71 vq dnoyevvtjay.
8) cfr. IV, 4 (adn. 1): IX, 8. fxitt yrj iazcv dnc'tvzoiv zutv yetodtäv.
9) cfr. adn. 1.
10) XI, 20.
