R.K ,R.G L.)wdolinierzekiChocieli Zbiorowiskatrawiastezpe³nikiemeuropejskim( Trolliuseuropaeus

(1)

Zbiorowiska trawiaste z pe³nikiem europejskim ( Trollius europaeus L.) w dolinie rzeki Chocieli

R. K

OCHANOWSKA

, R. G

AMRAT

Katedra Ochrony i Kszta³towania Œrodowiska, Akademia Rolnicza w Szczecinie

Grass communities with globe flower (Trollius europaeus L.) in the river Chociel valley

Abstract. Basing on results on phytosociological and biometric measurements which have been conducted since 1994 the method of utilization of grass meadows with globe flower of changeable humidity within the river Chociel valley. There was the highest population of Trollius europaeus in the Western Pomerania.

K e y w o r d s: grass communities, Trollius europaeus, Chociel valley

1. Wstêp

Pe³nik europejski (Trollius europaeus L.) nale¿y w Polsce do gatunków objêtych ochron¹ œcis³¹ oraz jest zagro¿ony wyginiêciem. Wystêpuje w rozproszeniu na zmienno- wilgotnych ³¹kach ca³ego kraju. Ustêpuje z runi zarówno w warunkach intensywnej gospodarki, jak te¿ przy braku koszenia (KOTAÑSKA, 1993; TOMASZEWSKA, 2003;

KOCHANOWSKA i GAMRAT, 2006). Najwiêksza populacja tego gatunku na Pomorzu Zachodnim znajduje siê w dolinie rzeki Chocieli (dop³yw Radwi, zlewnia Parsêty) na

³¹kach ko³o Bobolic (Pojezierze Bytowskie) (JASNOWSKAi JASNOWSKI, 1983; KOCHA- NOWSKA, 1995). Na ca³ej swojej d³ugoœci (23,5 km) rzeka Chociel posiada charakter górski – rzeczywisty spadek jej koryta wynosi 74,8 m (strefa marginalna moreny czo³owej) (KOSTRZEWSKI, 1998). W pocz¹tkowym swoim biegu tworzy rozleg³¹ dolinê wœród kompleksów ³¹kowych z licznie wystêpuj¹cymi Ÿródliskami (OSADOWSKI

i WO£EJKO, 1997). Znaczne deniwelacje terenu oraz ró¿norodne siedliska wilgotno- œciowe ukszta³towa³y odmienne zbiorowiska roœlinne.

W pracy uwzglêdniono tylko zbiorowiska trawiaste z rzêdu Molinietalia caeruleae (klasa Molinio-Arrhenatheretea) oraz Phragmitetalia (klasa Phragmitetea), w których wystêpuje pe³nik europejski. Celem pracy jest przedstawienie walorów przyrodniczych

³¹ki z Trollius europaeus w dolinie Chocieli, okreœlenie sposobów ich u¿ytkowania oraz wskazanie zagro¿eñ wynikaj¹cych z braku ochrony czynnej.

£¹karstwo w Polsce (Grassland Science in Poland), 10, 119-129

(2)

2. Materia³ i metody

Badania florystyczno-fitosocjologiczne na ³¹kach po³o¿onych w dolinie Chocieli prowadzone s¹ od 1993 roku (ryc. 1). Pomiary biometryczne Trollius europaeus wyko- nywano na powierzchniach sta³ych (o powierzchni 16 m²), po³o¿onych w szeœciu mikro- siedliskach. Uwzglêdniono liczbê kêp i pêdów kwiatostanowych w kêpie, wysokoœæ g³ównej masy liœciowej i pêdów kwiatostanowych, liczbê kwiatów i wielomieszków na pêdzie oraz liczbê nasion w wielomieszku. W ka¿dym mikrosiedlisku wykaszano corocznie roœlinnoœæ z jednej po³owy powierzchni, zaœ na drugiej nie by³a koszona od koñca lat 80-tych XX wieku.

Opracowanie wykonano na podstawie 43 spisów florystycznych oraz 78 zdjêæ fitosocjologicznych, umo¿liwiaj¹ce wyró¿nienie 5 zbiorowisk trawiastych, w których wykonano po 15-20 zdjêæ fitosocjologicznych. Tabelê fitosocjologiczn¹ dla zespo³u Molinietum caeruleae wykonano klasyczn¹ metod¹ Braun-Blanqueta, gdzie Trollius europaeus wystêpowa³ w najwiêkszym zwarciu (tab. 3), a przy charakterystyce pozosta³ych zespo³ów lub zbiorowisk umieszczono po jednym reprezentatywnym zdjêciu. Nazwy gatunków roœlin naczyniowych podano za MIRKIEMi wsp. (2002), a ich stopieñ zagro¿enia okreœlono wed³ug CHMIELA(1993). Klasyfikacjê wilgotnoœciow¹ siedlisk wykonano za OŒWITEM(1992). Przynale¿noœæ fitosocjologiczn¹ okreœlono za MATUSZKIEWICZEM(2007).

© PT£, £¹karstwo w Polsce, 10, 2007

120

R. Kochanowska, R. Gamrat

Ryc. 1. Rozmieszczenie zbiorowisk roœlinnych z pe³nikiem europejskim w okolicy Bobolic:

1 – obszar zwartych zbiorowisk pe³nika europejskiego, 2 – sta³e poletka

Fig. 1. Location well-stocked communities with globe flower near Bobolice: 1 – areas of well-stocked communities with globe flower, 2 – permanent fields

(3)

3. Wyniki

Urozmaicona konfiguracja terenu w dolinie Chocieli, zmienne warunki wilgotno- œciowe i brak koszenia ³¹k spowodowa³y wykszta³cenie siê mozaiki ró¿norodnych zbio- rowisk roœlinnych: bagiennych, ³¹kowych i zaroœlowych, w których roœnie Trollius euro- paeus. Wœród zbiorowisk nale¿¹cych do klasy Molinio-Arrhenatheretea i Phragmitetea stwierdzono wystêpowanie 189 gatunków roœlin, nale¿¹cych do 43 rodzin. Najliczniej wystêpowa³y gatunki z rodziny Poaceae (27 gatunków), nastêpnie Asteraceae (18);

dziewiêæ rodzin reprezentowanych by³o przez szeœæ do 10 gatunków; m.in.: Caryophyl- laceae, Fabaceae i Ranunculaceae. Kolejne dziewiêæ rodzin liczy³y po dwa lub cztery gatunki. Najliczniejsz¹ grupê (23) stanowi³y rodziny tylko z jednym gatunkiem (m.in.:

Euphorbiaceae, Gentianaceae i Urticaceae).

Trollius europaeus wystêpuje w zwartym ³anie w trawiastej fitocenozie Molinietum caeruleae (na powierzchni oko³o 3 ha). Zespó³ ten wystêpuje na pó³nocny-zachód od Bobolic na nas³onecznionym, bezdrzewnym wzgórzu. Gatunek ten decyduje o fizjono- mii ³¹ki mniej wiêcej do po³owy lipca, nastêpnie dominantem zostaje Molinia caerulea, tworz¹ca z roku na rok liczniejsze kêpy.

W skrajnie innym mikrosiedlisku, tzn. w najni¿ej po³o¿onym nad poziomem morza (na po³udnie od Bobolic), Trollius europaeus wiosn¹ wystêpuje ³anowo, natomiast po zakoñczeniu jego wegetacji ³¹kê opanowuj¹ ró¿ne gatunki traw. Nale¿¹ do nich m.in.:

Dactylis glomerata, Festuca pratensis, F. rubra i Poa pratensis. Obszar ten po³o¿ony jest miêdzy rzek¹ Chociel, a dop³ywaj¹cym do niej ciekiem wodnym z wy¿ej po³o¿onych pól. Ca³a ³¹ka jest otoczona zwartym pasem olch. W czêœci œrodkowej ³¹ki rozwinê³a siê fitocenoza zespo³u Filipendulo-Geranietum oraz zbiorowiska z Urtica dioica.

Wykaz fitocenoz z udzia³em Trollius europaeus zamieszczono w tabeli 1.

Tabela 1. Wykaz zespo³ów i zbiorowisk z udzia³em Trollius europaeus Table 1. List of the associations and communities with Trollius europaeus

Rodzaj fitocenoz – Sort of phytocenosis Zespo³y, zbiorowiska roœlinne – Associations, plant communities

£¹kowe – Meadow Molinietum caeruleae W. Koch 1926

Szuwarowe – Rushes

Phragmitetum australis (Gams)1927 Schmale 1939 Phragmites australis–Scirpus sylvaticus

Phragmites australis–Carex cespitosa Glycerietum maximae Hueck 1931

W œrodku doliny (w pobli¿u Opatówka), gdzie teren jest pociêty licznymi, zara- staj¹cymi rowami, wykszta³ci³y siê fitocenozy szuwarowe. Obecnie wystêpuje w nich jeszcze Trollius europaeus ale o wyraŸnie zmniejszonej ¿ywotnoœci. W celu wytworze- nia tutaj dobrych warunków dla rozwoju tego gatunku powinna byæ ograniczona ekspan- sja Phragmites australis.

© PT£, Grassland Science in Poland, 10, 2007

Zbiorowiska trawiaste z pe³nikiem europejskim (Trollius europaeus L.) ...

121

(4)

Wykonane pomiary biometryczne potwierdzaj¹ du¿e znaczenie koszenia ³¹k.

Roœliny Trollius europaeus na wykaszanych powierzchniach s¹ wy¿sze (pêdy kwiatosta- nowe osi¹gaj¹ wysokoœæ 100-112 cm), o wiêkszej liczbie pêdów kwiatostanowych w kêpie (œrednio o piêæ sztuk) oraz kwiatów na jednym pêdzie. Liczba pêdów kwiatostanowych w kêpie waha siê od 20 do 40 sztuk. Wysokoœæ kêp liœciowych dochodzi do 75 cm. Notuje siê tak¿e dwu- i trzykrotnie wiêksz¹ (od szeœciu do siedmiu sztuk) liczbê m³odych siewek.

Na powierzchniach niewykoszonych, na wiosnê pozostaje warstwa uschniêtych roœlin, stanowi¹cych barierê dla siewek. W 2005 i 2006 d³ugotrwa³e susze spowodowa³y obni¿enie poziomu wód gruntowych poni¿ej 1 m, co wp³ynê³o na wczeœniejsze ni¿ zwy- kle zakoñczenie wegetacji Trollius europaeus.

Oprócz pe³nika europejskiego na obszarze badanych ³¹k wystêpuj¹ inne roœliny chro- nione oraz zagro¿one i gin¹ce, w tym du¿e populacje Dactylorhiza maculata i D. maja- lis. W latach 2000-2006 notowano od kilku do dwu tysiêcy sztuk tych storczyków (tab. 2). Stwierdzono tak¿e, zwiêkszon¹ liczebnoœæ Polemonium coeruleum. W latach 90-tych obserwowano jedynie pojedyncze okazy, a obecnie powierzchnia zajêta przez ten gatunek wynosi 9 m². Roœnie on na lekko zacienionym zboczu, w obni¿eniu nad rowem melioracyjnym, gdzie zaczê³a siê rozprzestrzeniaæ Phragmites australis.

Tabela 2. Wykaz gatunków chronionych, rzadkich i zagro¿onych wystêpuj¹cych na badanym obszarze

Table 2. List of the protected, rare and endangered species in the studied area

Obecnoœæ gatunku Presence of species

Gatunek chroniony – Protected species Gatunek rzadki, zagro¿ony rare and endangered spe- ca³kowicie – total czêœciowo – partial cies

Sporadyczna, tj. iloœcio- woœæ waha siê od „+” do

„1”

Sporadic, quantity was from „+” to „1”

Aconitum firmum subsp. firmum, Ange- lica archangelica subsp. litoralis, Cen- taurium erythraea, Epipactis palustris, Liparis loeselii, Listera ovata, Platan- thera bifolia

Calliergonella cuspi- data, Climacium den- droides, Menyantes trifoliata, Primula veris, Ribes nigrum Rhytidiadelphus squ- arrosus

Angelica archangelica subsp. litoralis, Hypericum maculatum, Selinum carvi- folia, Scrophylaria umbrosa, Triglochin palu- stre, Valeriana dioica, Viola palustris

Skupienia, tj. zwarte p³aty – 2

Concentration, density path – 2

Polemonium coeru- leum

Frangula alnus, Vibur- num opulus

Achillea ptarmica, Alche- milla monticola, Eleocha- ris palustris, Equisetum fluviatile, Lathyrus palu- stris, Peucedanum palustre

£any, tj. du¿e powierzchnie – 4–5

Large areas 4–5

Dactylorhiza macu- lata, D. majalis, Trol- lius europaeus

–

Carex cespitosa, Gera- nium palustre, Molinia caerulea

Zbiorowiska ³¹kowe z dominacj¹ Trollius europaeus i Molinia caerulea nale¿¹ do bogatych florystycznie, gdy¿ liczba gatunków w zdjêciu wynosi³a od 25 do 30 – (tab. 3).

Trollius europaeus wystêpuje tutaj w najwy¿szym stopniu sta³oœci (IV-V). Na zboczach

122

(5)

i na wierzchowinach pagórka przylegaj¹cego do nieuprawianych pól wystêpuj¹ stor- czyki: Dactylorhiza maculata, D. majalis, Liparis loeseli oraz gatunki zagro¿one i rzad- kie. Molinietum caeruleae jest zespo³em bogatym florystycznie, gdzie licznie wystêpuj¹ gatunki charakterystyczne dla rzêdu Molinietalia caeruleae – Achillea ptarmica, Trol- lius europaeus oraz dla trzech zwi¹zków: Molinion caeruleae – Galium boreale, Molinia caerulea, Filipendulion ulmariae – Filipendula ulmaria oraz Calthion palustris – Cir- sium oleraceum.

Phragmites australis tworzy doœæ ubogie florystycznie fitocenozy szuwarowe (liczba gatunków waha³a siê od 10 do 15) na znacznym obszarze doliny. Ekspansja tego gatunku spowodowa³a, ¿e Trollius europaeus wystêpuje obecnie w postaci pojedyn- czych kêp na siedliskach bagiennych (E1). Przyk³adowe zdjêcie tej fitocenozy: Phragmi- tes australis 5, Filipendula ulmaria 2, Geranium palustre 2, Dactylis glomerata 1, Galium aparine 1, Juncus effusus 1, Lythrum salicaria 1, Trollius europaeus 1, Angelica sylvestris +, Cirsium arvense +, Epilobium hirsutum +, Lycopus europaeus +, Urtica dioica + (nr zdjêcia – 33, data – 08.06.2006, powierzchnia – 25 m², pokrycie powierzchni runi 80%).

Zbiorowisko Phragmites australis z Carex cespitosa zajmowa³o niewielkie powierzchnie w s¹siedztwie zakrzewieñ wierzbowych. Carex cespitosa – gatunek okre- œlany jako rzadki na tych siedliskach (zw³aszcza w ci¹gu ostatnich lat) wystêpuje w postaci wysokich kêp (powy¿ej 1 m wysokoœci). Oprócz dwóch dominuj¹cych gatu- nków szuwarowych, pozosta³ymi s¹ g³ównie gatunki ³¹kowe ze zwi¹zku Calthion palu- stris i Filipendulo-Petasition. Badany gatunek – Trollius europaeus – wystêpuje w postaci pojedynczych osobników na tych bagiennych, osuszanych okresowo siedliskach (E2). Reprezentatywne zdjêcie fitosocjologiczne: Phragmites australis 4, Carex cespitosa 3, Cirsium oleraceum 2, Equisetum palustre +, Filipendula ulmaria 2, Gera- nium palustre 2, Polygonum bistorta +, Trollius europaeus +, Valeriana officinalis + (nr zdjêcia – 14, data – 08.06.2006, powierzchnia – 25m², pokrycie runi – 90%).

Zbiorowisko Phragmites australis ze Scirpus sylvaticus nale¿y do bardzo ekspan- sywnych fitocenoz, dlatego i tutaj Trollius europaeus wystêpowa³ sporadycznie.

Przyk³adowe zdjêcie: Phragmites australis 4, Scirpus sylvaticus 3, Epilobium hirsutum 2, Filipendula ulmaria 2, Equisetum palustre 1, Geranium palustre 1, Geum rivale 1, Myosotis palustris 1, Polygonum bistorta 1, Trollius europaeus + (nr zdjêcia – 26, data – 08.06.2006, powierzchnia – 25 m², pokrycie runi – 80%).

Ubogie florystycznie fitocenozy Glycerietum maximae – najubo¿sze spoœród wszyst- kich fitocenoz szuwarowych w dolinie (liczba gatunków waha³a siê od 5 do 9), zajmowa³y znaczne powierzchnie siedlisk bagiennych osuszanych okresowo (E1) i silnie wilgotnych, mokrych zabagniaj¹cych siê (D4). Jednak i tu ekspansja gatunku domi- nuj¹cego – Glyceria maxima – spowodowa³a, ¿e Trollius europaeus wystêpowa³ tylko sporadycznie. Przyk³adowe zdjêcie: Glyceria maxima 5, Phragmites australis 2, Galium palustre 2, Peucedanum palustre 1, Ranunculus acris +, Trollius europaeus + (nr zdjêcia – 19, data – 09.06.2006, powierzchnia – 25 m², pokrycie runi – 90%).

W celu ograniczenia zasiedlania siê gatunków zagra¿aj¹cych rozwojowi pe³nika europejskiego, opisywane zbiorowiska powinny byæ jednorazowo koszone w ci¹gu roku. Termin koszenia w poszczególnych zespo³ach nale¿y uzale¿niæ od rozwoju Trol-

123

(6)

Tabela3.Molinietumcaeruleaezudzia³emTrolliuseuropaeus Table3.MolinietumcaeruleaewithTrolliuseuropaeus Numerkolejny Serialnumber123456 Sta³oœæ Constancy Wspó³czyn- nikpokry- cia Coefficient ofcover

Numerzdjêcia Numberofreleve’547250675861 Œr.liczbawilgotnoœciowa Theaveragenoofhumidity6,36,46,36,96,97,3 Liczbagatunków Numberofspecies232526222120 Powierzchniazdjêcia(m2) Areaofrelevé,m2252525252525 Data:miesi¹c,rok Date:month,year06.0606.0606.0606.0606.0606.06 Pokryciewarstwyzielnej(%) Coverofherblayer(%)100100100100100100 Pokryciewarstwymszystej(%) Coverofmosslayer(%)101010101025 Ass.Molinietumcaeruleae Moliniacaeruleac444445V6666 Galiumborealec112211V916 All.Molinioncaeruleae D.Brizamediac1..1.1III250 Selinumcarvifoliac..++++IV6 All.Calthionpalustris Trolliuseuropaeusc333322V3083 Cirsiumoleraceumc11122+V835 Juncuseffususc21..1.III458 Polygonumbistortac.1111.IV333 Epilobiumpalustrec..1.11III250

(7)

Dactylorhizamajalisc.11...II166 All.Alopecurionpratensis Symphytumofficinalec21221.V1041 Glechomahederaceac..11.1III250 Poapalustrisc...11II166 Ranunculusauricomusc..+.++III5 O.Molinietaliacaeruleae Geraniumpalustrec112132V1458 Filipendulaulmariac1.1212V833 Epilobiumhirsutumc.311..III791 Dactylorhizamaculatac2..12.III666 Achilleaptarmicac21+.+2V461 Climaciumdendroidesd11...II166 Equisetumpalustrec1....1II166 Lychnisflos-cuculic+++III5 Cl.Molinio-Arrhenatheretea Ranunculusacrisc22311.V1375 Alchemillamonticolac11.12.IV541 Calliergonellacuspidatad1..112IV541 Rumexacetosac1111..IV333 Holcuslanatusc111.III250 Viciacraccac11...1III250 Festucapratensisc1..1.II166 Poapratensisc...11.II166 Lathyruspratensisc++....II3 Gatunkiinne–Otherspecies Peucedanumpalustrec212131V1458 Carduuscrispusc..1.11III250 Galiumaparinec1.11..III250

(8)

Hypericumperforatumc+...+II3 Myosotisarvensisc...+.+II3 Primulaverisc...+.+II3 Urticadioicac.++...II3 Gatunkisporadyczne–Sporadicspecies:All.Filipendulionulmariae–Thalictrumflavumc(3)+,All.Arrhenatherionelatioris–Galiummol- lugoc(3,4)+,Arrhenatheretaliaelatioris–Dactylisglomeratac(1)1,Achilleamillefoliumc(3)+;inne–others–Matricariachamomillac(2) +,Sonchusarvensisc(3)+,Rhytidiadelphussquarrosusd(1,4)+;Equisetumpratensec(2)+. Objaœnienia–Explanations:Ass.–zespó³–association;All.–zwi¹zek–alliance;O.–rz¹d–order;Cl.–klasa–class;D–gatunekwyró¿niaj¹cy –differentialspecies;warstwyroœlinnoœci–plantlayers:c–gatunekzielny–herbspecies,d–mech–mossspecies;iloœciowoœæ(liczbyod5do +)okreœlaj¹wielkoœæzajmowanejprzezgatunekpowierzchni–quantity(numberfrom5to+)wereestimatingareacoveredbythisspecies; sta³oœæ–constancy:I–<20%udzia³udanegogatunku–proportionalparticipationofspecies<20%,II–40-20%,III–60-40%,IV–80-60%,V– 100-80%;wspó³czynnikpokrycia(od1do8750)dla6zdjêæ–thecoefficientsofcover(from1to8750)wereestimatedforsixphytosociological releve’s.

cd.tab.3

(9)

lius europaeus (pocz¹tek ¿ó³kniêcia liœci w kêpach, wysypanie siê nasion) oraz warunków pogodowych w danym sezonie wegetacyjnym. Na ogó³ w zespole Molinie- tum caeruleae termin koszenia przypada na III dekadê lipca. Gatunkiem zagra¿aj¹cym rozwojowi pe³nika europejskiego jest trzcina pospolita, dlatego zaleca siê koszenie zbio- rowisk Phragmites australis-Scirpus sylvaticus, Phragmites australis-Carex cespitosa oraz fitocenozy Phragmitetum australis w fazie formowania siê jej kwiatostanu. Termin uzale¿niony jest od warunków pogodowych w danym roku od II do III dekady czerwca.

Przypuszcza siê (na podstawie dotychczasowych obserwacji), ¿e w ten sposób ograniczy siê jej wystêpowanie. Podobne termin nale¿y zastosowaæ na siedliskach zespo³u Glyce- rietum maximae. Nale¿y zwróciæ uwagê na wysokoœæ koszenia (ok. 30 cm) – zbyt niskie opóŸnia odrost Trollius europaeus. Zabieg koszenia jest tak¿e niezbêdnym w celu ogra- niczenia ekspansji drzew i krzewów (z rodzaju Salix sp. i Alnus glutinosa) oraz zio³oro- œli (z Filipendula ulmaria) wystêpuj¹cych wzd³u¿ rzeki, rowów melioracyjnych i na obrze¿ach doliny.

Gospodarowanie na ³¹kach po³o¿onych w dolinie Chocieli jest obarczone trudno- œciami zwi¹zanymi ze zró¿nicowaniem siedliskowym, pozosta³oœci¹ siatki rowów melioracyjnych przecinaj¹cych gêsto dolinê oraz deniwelacjami terenu.

4. Dyskusja

Na przestrzeni ostatnich 40 lat z ³¹k pó³naturalnych Pomorza Zachodniego ust¹pi³y nie tylko poszczególne gatunki, ale i ca³e zbiorowiska m.in. Molinietum caeruleae.

Znacznemu zubo¿eniu uleg³y fitocenozy Angelico-Cirsietum oleracei (dawne Cir- sio-Polygonetum) (KOCHANOWSKA, 1971; 2005). Trollius europaeus wystêpuje w doli- nie Chocieli w najwiêkszym zagêszczeniu w Molinietum caeruleae. Na ³¹kach Pojezie- rza Kaszubskiego, w podobnych warunkach siedliskowych, Trollius europaeus najlepiej rozwija siê w zespole Cirsio-Polygonetum (HERBICH, 1994). Na ³¹kach w dolinie rzeki Chocieli wystêpuj¹ nie tylko cenne gatunki, ale i ca³e ekosystemy Ÿródliskowe (OSA- DOWSKI, 1999; WO£EJKO, 2000). W pracy na temat przemian wilgotnych ³¹k nale¿¹cych do zwi¹zku Calthion KOTAÑSKA(1993) zwraca uwagê na koniecznoœæ usuwania z ³¹k skoszonej zielonej masy, gdy¿ pozostawiona powoduje rozwój gatunków nitrofilnych m.in. Urtica dioica. TOMASZEWSKA(2003) opisuje niekorzystne zmiany w zbiorowi- skach nieu¿ytkowanych ³¹k pobagiennych.

Walory przyrodnicze doliny predystynuj¹ objêcie ca³ego obszaru ochron¹ czynn¹, tymczasem powsta³ jedynie Zespó³ Przyrodniczo-Krajobrazowy obejmuj¹cy na swym terenie niewielkie skupienia pe³nika europejskiego pomimo, ¿e w 1998 r. w Studium Zagospodarowania Przestrzennego woj. koszaliñskiego (ERDMANN, 1998) zapropono- wano w³¹czyæ czêœæ doliny Chocieli do projektowanego Szczecinecko-Polanowskiego Parku Krajobrazowego, a w 1999 r. OSADOWSKI(1999) zaproponowa³ powiêkszenie tego Parku o Zespó³ Przyrodniczo-Krajobrazowy Dolina Rzeki Chociel na powierzchni 490 ha. Problemem nie do rozwi¹zania jest spe³nienie podstawowych warunków dla istnienia tych ³¹k tzn. przynajmniej jednorazowego koszenia w ci¹gu roku, a nastêpnie wywiezienie z ³¹ki zebranej biomasy (KOCHANOWSKAi GAMRAT,2006). Dodatkowym

127

(10)

zagro¿eniem dla istnienia opisywanych ³¹k s¹ ich po¿ary wzniecane przez ludzi. Brak odpowiedniego „klimatu” oraz niezrozumia³ej dzia³alnoœci Agencji Rynku Rolnego wobec tego zagadnienia sprawia, ¿e wkrótce nie do odtworzenia bêd¹ bezcenne zbiorowiska Ÿródliskowe, ³¹kowe i torfowiskowe.

5. Wnioski

• Ró¿norodnoœæ warunków wilgotnoœciowych oraz zró¿nicowana konfiguracja terenu górnego odcinka rzeki Chocieli decyduj¹ o bogactwie florystycznym zbio- rowisk ³¹kowych z udzia³em Trollius europaeus.

• Najwiêksze zagêszczenie kêp Trollius europaeus stwierdzono w Molinietum cae- ruleae.

• Ekspansja zbiorowisk szuwarowych na skutek braku koszenia ³¹k jest du¿ym zagro¿eniem dla wszystkich zbiorowisk z roœlinami chronionymi.

• Ubolewaæ nale¿y, ¿e mimo wieloletnich wysi³ków mieszkañców i przyrodników dolina nie jest objêta ochron¹, chocia¿ olbrzymie jej walory s¹ przedstawiane decydentom od 1993 roku.

Literatura

CHMIELJ., 1993. Flora roœlin naczyniowych wschodniej czêœci Pojezierza GnieŸnieñskiego i jej antropogeniczne przeobra¿enia w wieku XIX i XX. Wydawnictwo Sorus, Poznañ.

ERDMAN R., 1998. Koncepcja przyrodniczych obszarów chronionych dorzecza Parsêty.

W: A. KOSTRZEWSKI(red.), Funkcjonowanie geosystemów zlewni rzecznych. Œrodowiska przyrodnicze dorzecza Parsêty – stan badañ, zagospodarowanie, ochrona. Wydawnictwo UAM s. 155-166, Poznañ.

HERBICHJ., 1994. Przestrzenne zró¿nicowanie roœlinnoœci dolin w krajobrazie m³odoglacjalnym na przyk³adzie Pojezierza Kaszubskiego. Monografie Botaniczne, 76, £ódŸ.

JASNOWSKAJ., JASNOWSKIM., 1983. Pojezierze Pomorskie. WP. seria Przyroda Polski, 126-131.

KOCHANOWSKAR., 1971. Niektóre czynniki ekologiczne kszta³tuj¹ce roœlinnoœæ ³¹k rdestowo- -ostro¿eniowych (Cirsio-Polygonetum Tx. 51) w woj. szczeciñskim. Roczniki Nauk Rolniczych, F, 78, 1, 46-64.

KOCHANOWSKAR., 1995. £¹ki pe³nikowe w dolinie Chocieli. Chroñmy Przyrodê Ojczyst¹ 3 (5/6), 37-43.

KOCHANOWSKAR., 2005. Pe³nik europejski ró¿a polskich ³¹k. Oficyna In-Plus, Szczecin.

KOCHANOWSKA R., GAMRAT R., 2006. Influence of utilization method on the stability of meadow communities. Polish Journal of Environment Studies, 15, 5d, 193-195.

KOSTRZEWSKIA., 1998. Morfogeneza strefy marginalnej fazy pomorskiej na obszarze lobu Par- sêty w Vistulianie (Pomorze Œrodkowe). UAM Poznañ, Seria Geografia, 44.

KOTAÑSKAM., 1993. Reakcja wilgotnych ³¹k ze zwi¹zku Caltion na zmiennoœæ pogody i sposób u¿ytkowania – 13 lat badañ na sta³ych poletkach. Studia Naturae 40. PAN Instytut Ochrony Przyrody, Kraków.

MATUSZKIEWICZW., 2007. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roœlinnych Polski. PWN, War- szawa.

128

(11)

MIREKZ., PIÊKOŒ-MIREKH., ZAJ¥CA., 2002. Flowering plants and pteridophytes of Poland.

A checklist. Instytut Botaniki PAN, Kraków.

OSADOWSKIZ., 1999. Walory przyrodnicze w gminie Bobolice i propozycje ich ochrony. Chroñ- my Przyrodê Ojczyst¹, (55) 4, 49-63.

OSADOWSKI Z., WO£EJKO L., 1997. Mo¿liwoœci optymalizacji ochrony ekosystemów Ÿródl- iskowej doliny Chocieli ko³o Bobolic (Pomorze Zachodnie). Przegl¹d Przyrodniczy, 8 (4), 23-35.

OŒWITJ., 1992. Identyfikacja warunków wilgotnoœciowych w siedliskach ³¹kowych za pomoc¹ wskaŸników roœlinnych. Biblioteczka Wiadomoœci IMUZ, 79, Falenty.

TOMASZEWSKAK., 2003. Zmiany w sk³adzie gatunkowym fitocenoz na porzuconych ³¹kach pobagiennych. Annales Silesia, 32, 103-116.

WO£EJKO L., 2000. Dynamika fitosocjologiczno-ekologicznych ekosystemów Ÿródliskowych Polski pó³nocno-zachodniej w warunkach ekstensyfikacji rolnictwa. Rozprawa habilita- cyjna 195. AR, Szczecin.

Grass communities with globe flower (Trollius europaeus L.) in the river Chociel valley

R. KOCHANOWSKA, R. GAMRAT

Department of Environment Protection and Management, Agricultural University of Szczecin

Summary

Trollius europaeus L. is a protected plant. It is dispersed on meadows of changeable humidity in the whole Poland. This species does not disappear in both the conditions of intensive farming and with no cutting. The highest population of this species in the Western Pomerania is in the valley of the Chociel river (a tributary of Radew) on meadows located near Bobolice (the Central Pomerania). This paper presents results of phytosociological investigations performed in the years 1994-2006. Trollius europaeus grows here in the Molinietum caeruleae W. Koch 1926 plant asso- ciation, very sensitive to the kind of utilization. Trollius europaeus develops best in humid and drying up sites.

Recenzent – Reviewer: Czes³awa Tr¹ba

Adres do korespondencji – Address for correspondence:

Prof. dr hab. Ró¿a Kochanowska

Katedra Ochrony i Kszta³towania Œrodowiska, Akademia Rolnicza w Szczecinie ul. S³owackiego 17, 71-434 Szczecin

tel. (091) 42-50-236, fax (091) 442-56-90 e-mail: renata_gamrat@o2.pl