Jak interpretować dzieła sztuki?
Wielu z nas wydaje się, że interpretacja dzieła sztuki to zadanie tylko dla osób, które w tej dziedzinie posiadają doświadczenie, czyli dla artystów, krytyków czy historyków sztuki. Jednak tak naprawdę każdy z nas ma możliwość tworzenia swoich własnych interpretacji!
W szkołach nie uczy się najczęściej tego, jak interpretować samodzielnie dzieła sztuki. Zamiast porad uczniowie na ogół spotykają się już z gotowymi interpretacjami lub starają się odgadnąć, co artysta miał na myśli, gdy tworzył.
W związku z tym powstaje problem, gdy chcemy zrozumieć, czego tak naprawdę dane dzieło sztuki dotyczy, co chciał przez nie przekazać jego twórca. Wyjście poza ustalone ramy może wydawać się bardzo trudne. Pojawia się obawa, że
własna interpretacja będzie niewłaściwa. Warto jednak
wskazać, że interpretacja sztuki wcale nie jest tak trudna, jak może nam się wydawać!
Czym tak naprawdę jest sztuka?
Warto zacząć jednak od podstaw, a mianowicie od tego, co kryje się pod samym pojęciem sztuki. Słowo to stosowane jest do określenia części dorobku kulturowego cywilizacji
człowieka, która manifestuje się między innymi przez różne dzieła artystyczne.
To tak naprawdę bardzo rozległa definicja, ponieważ trudno jednoznacznie wskazać, czym tak naprawdę jest sztuka. Jej granice są płynne, a definicja nie jest domknięta. Warto także pamiętać o tym, że definicje sztuki zmieniały się na
przestrzeni wieków. W starożytności sztuka była utożsamiana z rzemiosłem, współcześnie z kolei stała się ona nową gałęzią przemysłu rozrywkowego.
Sztuka może spełniać też różne funkcje, na przykład
estetyczne, społeczne czy dydaktyczne, ale tak naprawdę nie stanowią one jej istoty i ich spełnienie nie jest niezbędne do tego, aby konkretne dzieło można było nazwać sztuką. Wobec tego nowożytne koncepcje sztuki nie opierają się już na
założeniu, że sztuka musi być estetyczna – dzieło wcale nie musi być przyjemne dla oka, aby można było nazwać je sztuką.
Sztuka może mieć różne dziedziny. Najczęściej kojarzona jest ona z malarstwem czy rzeźbą, ale warto wskazać, że w jej skład wchodzą też między innymi:
architektura
film
taniec
teatr
opera
grafika
wzornictwo przemysłowe
W związku z tym sztuką we współczesnych czasach ma różne odmiany. Pojawiają się również zdania, że tak naprawdę
sztuką może być niemalże wszystko, co sztuką zostanie nazwane, gdyż nie ma jednoznacznej definicji tego, czym sztuka powinna być.
Tak naprawdę to my, jako odbiorcy, możemy określać, co sztuką jest, a co nią nie jest. Doskonale widać to na
przykładzie sztuki współczesnej, która znacznie różni się od tej sprzed wieków. Dla niektórych stanowi ona doskonały przykład sztuki, dla innych nią nie jest, ponieważ znacząco odbiega od dzieł artystów sprzed wieków.
Na czym polega interpretacja sztuki?
Przejdźmy teraz do drugiej kwestii, a mianowicie do
interpretacji sztuki. Czym tak naprawdę jest interpretacja?
Pojęcie to odnosi się do objaśnienia, sposobu wytłumaczenia czegoś i znalezienia jego znaczenia. Dzięki interpretacji
jesteśmy w stanie wydobyć i wyjaśnić wewnętrzny sens danego dzieła artystycznego.
Najważniejsze jest jednak zdanie sobie sprawy z tego, że nie istnieje jedyna, słuszna interpretacja dzieła. Chociaż może wydawać się, że ta przygotowana przez znanego krytyka czy historyka sztuki jest tą najbardziej właściwą, to jednak każdy z nas może tworzyć interpretacje, które mają równoważną wartość do tych szykowanych przez osoby bardziej
doświadczone.
Nie istnieje gotowy zestaw pytań, które należy zadać sobie podczas interpretacji dzieła sztuki. Jako że w tym przypadku nie ma jednoznacznych reguł, nie ma również systemu ocen, na podstawie których można wskazać, że konkretna
interpretacja dzieła sztuki jest prawidłowa, czy też nie.
W interpretacji dzieł nie ma zatem jednoznacznych
odpowiedzi – każdy z nas może odnajdywać w dziełach coś innego, może zwracać uwagę na inne czynniki, które
nakłaniają go do refleksji, może w inny sposób opisywać uczucia, które towarzyszą jego odbiorowi dzieła.
Warto zatem zdać sobie sprawę z tego, że nie istnieje jedyna słuszna interpretacja dzieła sztuki – każdy z nas może
interpretować dzieła na swój sposób i każdy z tych sposobów jest prawidłowy!
Co można wziąć pod uwagę podczas interpretacji dzieła?
Oczywiście, pojawia się jednak pytanie – od czego tak
naprawdę powinniśmy zacząć interpretację dzieła? Czy jest coś, na co należy zwrócić szczególną uwagę?
Podczas interpretacji dzieła możemy rozpatrywać szereg
różnych czynników – nie wszystkie z nich są jednak konieczne do tego, aby stworzyć własną interpretację. Wśród tych
czynników znajdują się między innymi:
informacje o autorze dzieła
informacje o epoce i nurcie artystycznym, w którym dzieło zostało stworzone
kontekst powstania dzieła
technika, w której dzieło zostało wykonane
treść dzieła – jego kompozycja, kolorystyka, nastrój, tematyka
Informacje te można obecnie znaleźć bardzo łatwo w
muzeach, które prezentują sylwetki artystów i ich dzieła, ale również przez internet, gdzie na wyciągnięcie ręki mamy szereg pomocnych danych na temat sztuki.
Oczywiście, jak wspomnieliśmy wcześniej, czynniki te nie są niezbędne do dokonania interpretacji dzieła, ale mogą być pomocne w odczytaniu kontekstu i intencji artysty, które
towarzyszyły procesowi twórczemu. Musimy jednak pamiętać o tym, że indywidualna interpretacja dzieła wykracza poza te ramy!
Czy warto zgadywać, co autor miał na myśli?
Jednym z częstych błędów popełnianych przy interpretacji dzieł sztuki, który został wyniesiony przez wielu z nas ze szkoły, jest próba odgadywania tego, co tak naprawdę autor dzieła miał na myśli.
Tak naprawdę odbiorca dzieła nie jest w stanie w pełni poznać myśli artysty, tego, co pragnął on zaprezentować swoim
dziełem. Autor w trakcie jego tworzenia mógł mieć ma myśli coś całkowicie innego, wobec tego doszukiwanie się ukrytych znaczeń tak naprawdę nie jest wskazane.
Wobec tego najlepiej skoncentrować się na tym, co mamy przed sobą. Usilne poszukiwanie ukrytego sensu może
zakłócić proces odbioru dzieła samego w sobie. Pamiętajmy o tym, że nie ma nieprawidłowych interpretacji!
Sztuki nie trzeba rozumieć
Szt ukę można zatem interpretować na różnych płaszczyznach – można podejrzewać, że autor danego dzieła chciał przekazać coś odbiorcom przez zastosowanie różnych symboli czy
tematów, ale można również skupić się tylko na warstwie estetycznej dzieła.
To dość często poruszana kwestia w przypadku sztuki współczesnej. Wiele osób wskazuje, że tak naprawdę nie rozumie, o co chodzi w sztuce najnowszej, która znacznie rożni się od tej sprzed wieków. Wynika to z opisanego już przekonania pochodzącego z okresu starożytnego, że artysta jest rzemieślnikiem, który ma pokazywać „prawdziwy świat”.
Jednak dzisiejsze koncepcje zakładają, że sztuki tak naprawdę rozumieć nie trzeba i to nie o rozumienie tutaj chodzi. Wynika to z prostego faktu, że sztuki po prostu nie da się czasami zrozumieć. Współczesne dzieła są pod tym względem
najbardziej „otwarte” na różnorodne interpretacje, więc w tym przypadku wspomniane już pytanie „co artysta miał na
myśli?”, tak naprawdę nie ma racji bytu. Lepiej zamiast tego zadawać sobie takie pytania jak:
Co dane dzieło sztuki dla mnie znaczy?
Jak reaguję na dane dzieło sztuki?
Z czym dzieło mi się kojarzy?
Poprzez zadanie sobie tych właśnie pytań można samemu poszukiwać znaczenia danych dzieł sztuki, które mogą zmusić nas wtedy do przemyślenia różnych kwestii, mogą wywołać u nas określone uczucia, zachęcić do zmiany postrzegania
rzeczywistości.
To właśnie w tym upatruje się głównego celu sztuki, który jest możliwy do osiągnięcia dla każdego odbiorcy – niezależnie od tego, czy ma on doświadczenie w tej właśnie dziedzinie, czy też podejmuje się interpretacji po raz pierwszy.
Interpretacja sztuki to nic trudnego!
Zatem najważniejsze w interpretowaniu sztuki to zdanie sobie sprawy z tego, że tak naprawdę nie istnieje żadna poprawna interpretacja i to my tworzymy ją samodzielnie. W tym celu wystarczy zapoznać się z dziełem, przyjrzeć mu się z bliska, zacząć rozmyślanie nad tym, czym jest owo dzieło i jakie wywołuje w nas uczucia. W ten sposób sztuka daje nam również coś od siebie – pozwala na wzbogacenie,
urozmaicenie życia.
W interpretacji dzieła sztuki nie ma nic trudnego. Każdy
sposób interpretowania jest dobry, ponieważ w rzeczywistości nie istnieją żadne precyzyjne wskazówki dotyczące tego, jak należy to robić. To, w jaki sposób odczytujemy dzieło sztuki, zależy tylko i wyłącznie od nas!
Analiza i interpretacja dzieła sztuki
Dzieło sztuki – wytwór artystyczny, charakteryzujący się wysokimi walorami estetycznymi.
Analiza – FORMA – badanie zewnętrznych, odbieranych zmysłami cech obrazu.
1. Autor dzieła, tytuł dzieła, czas powstania, format – wymiary.
2. Forma płaszczyzny obrazu - kształt – prostokąt – usytuowany horyzontalnie (poziomo) lub wertykalnie (pionowo), kwadrat, koło- tondo. Kształty
geometryczne, organiczne, przedstawiające (figuralne). Plamy barwne. Podłoże – płótno, papier, drewno, szkło, tkanina. Technika wykonania, np. olej na
płótnie, akwarela na papierze, tempera na sklejce, grafika, ryt, relief, płaskorzeźba, kolaż, szkic węglem.
3. Miejsce, gdzie znajduje się oryginał.
4. Tematyka dzieła: np. scena rodzajowa, batalistyczna, mitologiczna, religijna, martwa natura, portret, pejzaż (obraz marynistyczny, weduta), problematyka społeczna – bieda itd.), zarys literacki bądź historyczny tematu, określenie stylu w sztuce, treść ideowa, bogata symbolika (rozwinięcie całości w części
interpretacyjnej).
5. Analiza formalna – konstrukcja dzieła:
a). plany – pierwszy, drugi …(jednoplanowa/wieloplanowa)
b). kompozycja – układ kolorów i kształtów na płaszczyźnie obrazu otwarta/zamknięta, obraz symetryczny/asymetryczny, ciężar obrazu
zrównoważony, może spoczywać na jednej ze stron, kompozycja może być oparta na skosach/kompozycja przekątniowa, dynamiczna, oparta na diagonalach i łukach, rytmiczna, elementy się powtarzają, harmonijna, horyzontalna – akcentująca kierunki poziome zrównoważona,
statyczna/dynamiczna, wielofigurowa/jednopostaciowa
c). perspektywa – rzędowa/pasowa (dalsze obiekty wyżej), kulisowa – zasłanianie obiektów, hierarchiczna – coraz większe postacie, centralna –
(zbieżna, linearna, geometryczna)- jej odmianami czołowa, żabia, ukośna. Z lotu ptaka - powietrzna – zamazane etapami kontury obiektów, perspektywa
malarska – rozmazywanie barw) środki artystyczne (kompozycja, kreska, kolor, plama:
d). światłocień – delikatny, subtelny, silny modelunek światłocieniowy, światło rozproszone/ skupione, płaszczyznowość/ głębia, jest/nie ma, sfumato
e). światło – naturalne/sztuczne, światło może być podporządkowane barwie, w centrum, po bokach może być więcej światła, jednokierunkowe,
wielokierunkowe, przymglone, intensywne, rozproszone, skupione na czymś f).kolorystyka – barwy ciepłe/zimne, jasne/ciemne, delikatne, neutralne, jaskrawe, stonowane, pastelowe, zharmonizowane, brunatne, przewaga
kolorów: żółcienie, czerwienie, zielenie, dominujące, dominanta kolorystyczna, zaakcentowanie barwą… czegoś ważnego, czyste/złamane, kontrastujące, abstrakcyjne, plama barwna
g). linia – prosta, falista, mocna, miękka, konturowa
h). faktura – sposób kształtowania dzieła przez artystę – powierzchnia może być gładka/ szorstka (impastowa), matowa/ błyszcząca, wypukła, nakładana cienko, półprzejrzystymi warstwami farby (laserunek).
i). ekspresja – mała/ duża, gestykulacja jest/ nie ma, wrażenie harmonii, napięcia, nośnikiem ekspresji na obrazie może być barwa, tematyka, faktura, obraz dynamiczny / statyczny, nasycenie np. erotyzmem Interpretacja
– TREŚĆ Rekonstruowanie znaczeń przekazywanych przez zewnętrzne cechy dzieła.
Klucz interpretacyjny – wiąże się ze strukturą obrazu bądź wynika z kontekstu, np. z biografii artysty, albo czasu, w którym dzieło powstało; może nim być tytuł, wskazujący wprost na odczytanie treści dzieła.
Refleksja – rozmyślania na temat jego nastroju oraz skojarzeń i odczuć nim spowodowanych, kontemplacja.
Konwencja – przyjęty przez twórcę zespół cech charakterystycznych dzieła (np.
realistyczna, ekspresyjna, abstrakcyjna, symboliczna, figuralna).
Temat – jaką scenę przedstawia dzieło, jakiej problematyki dotyczy? Tytuł – czy adekwatny do form przedstawionych na obrazie, czy podpowiada sposób patrzenia na dzieło czy raczej komplikuje rozumienie obrazu
Po analizie przechodzi się do interpretacji dzieła, przedstawienie jego tematyki, (biblijna, religijna, scena rodzajowa), potem konwencję dzieła (realistyczną, symboliczną, abstrakcyjną, figuralną).
Następnie analizuje się tytuł obrazu (czy pasuje do przedstawienia na obrazie czy utrudnia zrozumienie dzieła).
Kolejnym etapem będzie odgadnięcie kontekstu dzieła poprzez refleksję i atmosferę – należy trafnie odczytać znaczenie symboli, przedmiotów, przenośni na obrazie. Interpretacja może odbywać się wg podanego wyżej schematu analizy, przy jednoczesnym dopisywaniu znaczeń, np. dlaczego w taki sposób zostały kolory rozmieszczone, dlaczego w taki sposób zostały zakomponowane postaci.
MIEJSCE, CZAS, OKOLICZNOŚCI TRWANIA WYDARZENIA TECHNIKA I TWORZYWO STRATEGIA
ARTYSTY I SPOSÓB ODBIORU DZIEŁA KONTEKST
KLUCZ
INTERPRETACYJNY
