J. I. SZTAKELBERG
O znaczenia p ieczęci w w yd aw n ictw ie „D okum enty Komitetu
Centralnego Narodow ego i Rządu Narodow ego (1862—1864)”
W serii „ P o w sta n ie S ty c z n io w e . M a teria ły i d o k u m en ty ” u k a za ł się k o le jn y tom pt. „ D o k u m en ty K o m ite tu C en tra ln eg o N a ro d o w eg o i R ządu N a ro d o w eg o (1862— 1864)”. W o d różn ien iu od p op rzed n ich p u b lik a cji, red a k to rzy n in ie jsz e g o to m u w z ię li pod u w a g ę n iezm iern ie w a ż n y czy n n ik , ja k im je s t ob ecn ość n a d o k u m e n c ie p ieczę ci. Z a zw y cza j w y d a w c y p o m ija ją w p u b lik a cja ch źró d ło w y ch fa k t o b e c n o śc i na d o k u m en cie p ieczę ci, albo podają ta k o g ó ln ik o w y ich opis, że trudno się zo rie n to w a ć na tej p o d sta w ie o jak ą p ieczę ć chodzi. T y m cza sem a n a liz a p ie c zęci u w ie r z y te ln ia ją c e j d o k u m en t w w ie lu w y p a d k a ch p o zw a la u śc iślić jego d a tę lub p och od zen ie. R ó w n o cześn ie an aliza i p o ró w n a n ie d ok u m en tów , n a k tórych w i d n ieją ta k ie czy in n e p ie c z ę c ie , p o zw a la na w n ie s ie n ie w a żk ich u ściśleń i w y p r o w a d zen ie ok reślon ych w n io sk ó w w sp r a w ie u życia ow ych p ieczę ci oraz cza so k resu ich u ży w a n ia . D la teg o też każd a w zm ia n k a w w y d a w n ic tw ie źró d ło w y m na te m a t o b ecn o ści p ie c z ę c i jest n iezm iern ie cen n a. .
W p rzy p a d k u cy to w a n e g o w y d a w n ic tw a au to rzy d ok on ali w ie lk ie j i nader p o ż y teczn ej pracy, a żeb y p rzek a za ć w k a żd y m z p u b lik o w a n y ch d o k u m en tó w m a k sim u m in fo rm a cji na ten tem at.
W celu u p ro szczen ia p racy i u ła tw ie n ia k o rzy sta n ia z m a teria łu załą czo n o do tom u ta b lic ę p ieczę ci, które w y stę p u ją w źród łach , n a stę p n ie zaś o p isy d ok u m en tó w od w o łu ją się je d y n ie do n u m eru ow ej ta b licy . O gółem zn a la zło s ię tu ta j 28 p ie c z ę c i (w łą cza ją c 6 p o łą czo n y ch pod nrem 8) cen tra ln y ch organ ów p o w sta ń czy ch w K r ó le stw ie P o lsk im , n a L itw ie i U k ra in ie. P o n ie w a ż n ie zam ierzan o dać p e łn e go w y k a z u p ieczę ci o rg a n iza cji p o w sta ń czy ch , n ie w łączon o, rzecz ja sn a , do w y kazu p ieczę ci zn an ych z in n y ch p rzek a zó w źró d ło w y ch (oprócz dw óch, o czym m o w a b ęd zie p on iżej). W r e z u lta c ie b a d a cze o trzy m a li dość p o k a źn y zesp ó ł m a te r ia łó w , n a p o d sta w ie k tó reg o m ożna już w y su n ą ć p ew n e w n io s k i na tem a t u ż y c ia p ie częci cen tra ln y ch org a n ó w p o w sta ń czy ch .
N a jc ie k a w sz e u w a g i n a su w a ją się, n a szy m zd an iem , n a tem a t u ży cia trzech p ie c z ę c i K o m itetu C en tra ln eg o N a ro d o w eg o (nr 1, 2, 3 w ed łu g ta b licy ). P rzed e w sz y stk im n a leży zw ró cić u w a g ę na n ieścisło ść, jaka w k ra d ła się do p rzed m o w y , g d zie p o w ied zia n o : „O dezw a z 5 p a źd ziern ik a sp recy zo w a ła , że p ism a K o m itetu b ęd ą o p a try w a n e d w iem a p ieczęcia m i: h erb o w ą i m o n ogram ow ą. O znaczało to e li m in a cję p ieczę ci z d w iem a rę k a m i” (s. X II). J e ż e li jed n a k za jrzy m y do te k stu s a m eg o d ek retu (s. 22), je s t w nim w y r a ź n ie m ow a o tym , że d o k u m en ty K o m itetu N a ro d o w eg o „opatrzone są d w iem a p ieczę cia m i, jedną O rgan izacji N a ro d o w ej [tzn. nr 2 — „z dw iem a r ę k a m i” — J. I. Sz.], drugą — K o m itetu [tzn. nr 3], dalej c y frą zastęp u jącą p od p is [tj. p ieczęcią nr 1]”. A w ię c w te k ś c ie d ek retu z 5 p a ź d ziern ik a 1862 m o w a jest w y r a ź n ie o tym , że o a u ten ty czn o ści d ok u m en tu ś w ia d czy ob ecn ość na nim w sz y stk ic h trzech p ie c z ę c i. P o rzą d ek ta k i p rzetrw a ł do c h w ili p rzek szta łcen ia K o m itetu C en tra ln eg o N a ro d o w eg o w R ząd N a ro d o w y . O statn i d o
572
J . I. S Z T A K E L B E R Gk u m en t K o m itetu , ja k i o p u b lik o w a n o w to m ie (z 1 m a ja 1863) op atrzon y zo sta ł w s z y s tk im i trzem a p ieczę cia m i (s. 566). P rzez p e w ie n czas, zan im sporząd zon o n o w e p ie c z ę c ie d ok u m en ty o p atryw an o ty lk o sta r y m i (nr 1 i 2). W to m ie zn a la zły się d w a ta k ie d o k u m en ty (s. 7— 8).
Jak ju ż p o d k r e śla liśm y , p ie c z ę c ie K o m itetu C en traln ego N a ro d o w eg o u tra ciły w a żn o ść z c h w ilą u tw o r z e n ia R ządu N a ro d o w eg o . N a le ż y zazn aczyć, że d o ty czy to w s z y stk ic h w y p a d k ó w z w y ją tk ie m d w óch e p izo d ó w w d z ie ja c h p o w sta n ia : jed en w ią ż e s ię z p ro je k te m u tw o rzen ia R ządu T y m cza so w eg o , drugi — z d yk tatu rą M a ria n a L a n g iew icza . T en drugi je s t szc z e g ó ln ie in teresu ją cy . Po o g ło szen iu d y k ta tu ry L a n g ie w ic z a K o m ite t C en tra ln y N a ro d o w y u zn ał ją, aby u n ik n ą ć rozłam u . Z ew n ętrzn y m o b ja w em teg o sta n u r z eczy b yło p r z y g o to w a n ie p ie c z ę c i dla „K o m is ji W y k o n a w c z e j”, n a której w id n ia ło sło w o „ D y k ta to r” (p ieczęć nr 5). D od ajm y p rzy ok azji, że op rócz teg o is tn ia ła je sz c z e p ie c z ę ć „D yk tator. N a c z e ln ik m ia sta W a rsza w y ” i n a jw id o c z n ie j p o d jęto k ro k i ku zm ia n ie p ie c z ę c i (a raczej ich tek stu ) o rg a n ó w p o w sta ń c z y c h na p ro w in cji. Od c h w ili o g ło szen ia d y k ta tu ry do m om en tu , k ie d y w W a rsza w ie d o w ied zia n o się o jej u p adku i w z ię c iu L a n g ie w ic z a do n ie w o li a u stria ck iej (tzn. od 17 do 26 m arca 1863) w sz y s tk ie d o k u m en ty w y ch o d zą ce z W a rsza w y op atrzon e b y ły p ieczę cią nr 5. R zecz c ie k a w a — z ch w ilą upadku d y k ta tu r y — p o w rócon o do sta ry ch p ie c z ę c i K o m itetu C en tra ln eg o N a rod ow ego. N a tej p o d sta w ie w y c ią g n ą ć m ożn a n a stę p u ją c e w n io sk i:
1. N ie bacząc na w p r o w a d z e n ie n o w y ch p ieczę ci, sta ry ch p ieczę ci n ie z n isz czono (a n a lo g iczn ie p o stą p io n o z p ieczę cią „ N a czeln ik m ia sta W a rsza w y ”).
2. W idać w y r a ź n ie , że sta r e p ie c z ę c ie zach ow an o w W a rsza w ie „na w s z e lk i w y p a d e k ”, n a jw id o czn iej n ie bardzo w ie r z ą c w d łu g o trw a ło ść d yk tatu ry.
P ra k ty k a z a stą p ie n ia szczeg ó ło w eg o op isu p ie c z ę c i n u m erem o d w o łu ją cy m się do fo to g r a fii za m ieszczo n ej na ta b lic y z jed n ej stro n y is to tn ie je s t bardzo w y go d n a i o szczęd n a, z drugiej jed n a k w y m a g a n ie z w y k łe j d ok ład n ości, b o w ie m n ie tru d n o tutaj o w sz e lk ie g o rod zaju o m y łk i i p rzeoczen ia. N a p r z y k ła d z ie ta k ich p rzeoczeń , w y stę p u ją c y c h w o m a w ia n y m to m ie źród eł, m ożn a się zo rien to w a ć, że teg o rod zaju o m y łk i czy ra czej k o rek to rsk ie b łę d y p row ad zą do d a lek o id ą cy ch k o n se k w e n c ji p rzy a n a liz ie d ok u m en tów . J e s t to szc z e g ó ln ie is to tn e , k ie d y n ie w ła ś c iw e p o w o ła n ie się n a p ieczę ć, jak ą opatrzon o doku m en t, p ro w a d zi do b łę d n y ch w n io sk ó w n a te m a t teg o , z ja k ie g o kręgu d o w ó d ztw a p o w sta ń czeg o w y sz e d ł dany dokum ent.
S z e r e g ta k ich o m y łe k w k r a d ł się w d o k u m en ta ch z czerw ca —lip ca 1863 r. (nr 141— 147, 149, 158, 160, 188 i 189), w k tó ry ch o p isa ch w y m ie n io n o p ieczę ć d y k ta to r a (nr 4) za m ia st p ie c z ę c i R ządu N a ro d o w eg o (nr 6). M im o iż L a n g ie w ic z z a c h o w a ł sw o ją p ie c z ę ć w n ie w o li, a n a w e t p o sia d a m y d o k u m en ty op atrzon e tą p ie c z ę c ią już po u padku d y k ta tu ry (por. s. 63), n iem n iej d o k u m en ty w y d a w a n e p rzez R ząd N a ro d o w y w W a rsza w ie n ie m o g ły , r z ecz jasn a, b yć o p atrzon e p ie częcią е х -d y k ta to ra . W is to c ie , eg z e m p la r z e u lo tek za w ie r a ją c y c h n iek tó re z tych d o k u m en tó w , ja k ie zn a jd u ją się w arch iw a ch r a d ziec k ich , op atrzon e są p ie c z ę c ią R ządu N a ro d o w eg o (nr 6) O m yłk a ta je s t ty m bard ziej g o d n a u b o lew a n ia , je ś li zw a ży ć, że w śró d w sp o m n ia n y c h d ok u m en tów zn ajd u ją się d w ie o d ezw y p r o g ra m o w e R ządu N a ro d o w eg o — z 31 lip ca 1863 „Do n a ro d u ” i „Do lu d ó w i rząd ów E u rop y” .
D rugą o m y łk ę (a ra czej b łą d k orek ty) zw ią za n ą z p ie c z ę c ią d y k ta to ra d o str z e g a m y na s. 40, g d z ie w o p isie d ok u m en tu „ P o w o ła n ie L. M ie r o sła w sk ie g o n a d y k ta to ra i n a czeln eg o w o d za p o w sta n ia ” za tw ierd zo n eg o p rzez K o m itet C en tra ln y
N a ro d o w y 25 sty c z n ia 1863 ró w n ie ż w y m ie n io n o p ieczę ć M. L a n g iew icza . N ie m ó w ią c o tym , że p ie c z ę ć ta z o sta ła sp orząd zon a dopiero w p ó łto ra m ie sią c a p ó źn iej, że L a n g ie w ic z i M ie r o sła w sk i b y li w ro g a m i, w y sta r c z y po p rostu zajrzeć do w y d a w n ictw a , aby p rzek o n a ć się, że zn ajd u je się tam opis p ie c z ę c i p ro je k to w a n e g o jaw n ego T y m cza so w eg o R ządu N a ro d o w eg o . Z resztą opis dru giego d ok u m en tu op atrzon ego tą sam ą p ieczę cią je s t sp orząd zon y w ła ś c iw ie (s. 45).
W n iek tó ry ch p rzy p a d k a ch (pod ob n ie ja k w p rzy to czo n y ch p o w y żej) o m y łk a rzu ca się w o czy od razu na sk u te k n iezg o d n o ści d a ty d ok u m en tu i ok resu , w k tó ry m u żyw an o danej p ie c z ę c i. T ak na p rzy k ła d d ok u m en t z 5 sierp n ia 1863 (s. 195) n ie m ógł b yć op atrzon y p ie c z ę c ią nr 2, p o n ie w a ż z ch w ilą u tw o rzen ia w m aju 1863 r. R ządu N a ro d o w eg o i w p ro w a d zen ia n o w y ch p ie c z ę c i — sta r e p ie c z ę c ie K o m itetu C en tra ln eg o N a ro d o w eg o (w tej lic z b ie ró w n ież p ieczę ć nr 2) zn iszczon o.
To sam o p o w ie d z ie ć m ożn a o d o k u m en cie z 20 w r z e śn ia i 14 p a źd ziern ik a 1863, k tóre n ie m o g ły b yć op atrzon e p ie c z ę c ią nr 11, p o n ie w a ż już od 23 lip c a 1863 stara d w u h erb o w a p ieczę ć n a c z e ln ik a m ia sta W a rsza w y (nr 11) za stą p io n a z o sta ła p rzez n o w ą trzy h erb ow ą (nr 12).
A n a lo g ic z n ie o d ezw a W y d zia łu W y k o n a w czeg o L itw y z 4/16 lip c a 1863 n ie m o g ła być op atrzon a p ie c z ę c ią W yd ziału Z arząd zającego (nr 19). N ie ftiów iąc o n iezg o d n o ści p ieczę ci i p odpisu, w ia d o m o , ż e po zm ia n a ch w k ie r o w n ic tw ie o rg a n iza cji lite w sk ie j i u tw o rzen iu 26 czerw ca 1863 W y d zia łu W y k o n a w czeg o p ie c z ę ć nr 19 zn iszczon o. T en sa m błąd p o w ta rza s ię w le g e n d z ie „ B la n k ietu lo k a ln eg o ak tu u w ła sz c z e n ia ” (s. 532).
W ą tp liw o ści budzi r ó w n ież opis u lo tk i in form u jącej o p o ty c z c e pod Ł y sk o w e m (s. 526). W y m ien io n a tu p ie c z ę ć nr 20 su g e r o w a ła b y k o n ieczn o ść zm ia n y d a ty d o k u m en tu — n ie 21 czerw ca/3 lip c a 1863, ja k p o d a ją au torzy, le c z 3 lip ca/15 lip ca 1863, p o n ie w a ż p ie c z ę ć nr 20 w p ro w a d zo n a zo sta ła dopiero 14/26 czerw ca 1863. Jed n a k że p rzeczy ło b y to te k s to w i d o k u m en tu , w k tó ry m m o w a je s t w y r a ź n ie 0 tym , że p o ty czk a pod Ł y sk o w e m m ia ła m ie jsc e „w ty c h d n ia ch ”, a b itw a s t o czona z o sta ła 16 czerw ca 1863.
W sz y stk ie te p rzeo czen ia , na ogół z w y k łe b łęd y k o rek to rsk ie, są ła tw o sp r a w dzaln e, je ż e li b a d a cz m a d ostęp do o r y g in a łó w d o k u m en tó w . N a d o k u m en cie nr 509 (s. 539— 540) zn a jd u je s ię p ie c z ę ć nr 21 a nie 18 (z lik w id o w a n a na rok przed w y d an iem dokum entu). Z n a czn ie tru d n iej sp ra w d zić opis lis tu K o m itetu C en traln ego N a ro d o w eg o do D em o n to w icza z 10 k w ie tn ia 1863 (s. 95— 96), p o n ie w a ż o r y g in a ł z n ajd u jący się w k o le k c ji r a p p e r sw ilsk ie j n ie z a ch o w a ł się. J ed n a k że w zm ia n k a , iż b y ł on op atrzon y p ie c z ę c ia m i nr 3 i 6 (tzn. K o m ite tu C en tra ln eg o N a ro d o w eg o 1 R ządu N arod ow ego) budzi w ą tp liw o ś ć , p o n ie w a ż ta o sta tn ia p ie c z ę ć zo sta ła w p r o w adzona dopiero w m ie sią c p óźn iej i je d y n y m d ok u m en tem , na k tó ry m w id n ia ły obie te p ie c z ę c ie ra zem , b y ł d ek ret R ządu N a ro d o w eg o z 10 m a ja 1863.
W zm ian k a n a s. 429, iż nr 4/12 „R ozporządzeń i W ia d o m o ści P o lic ji N a ro d o w e j” op atrzon y je s t p ie c z ę c ią nr 21 (drukarni W y d zia łu L ite w sk ie g o w W iln ie), je ż e li n ie je s t o m y łk ą , sta n o w i in teresu ją ce św ia d e c tw o r o zp o w szech n ia n ia n a L it w ie w sty c z n iu 1864 r. w y d a w n ic tw w a r sz a w sk ic h . T y m b a rd ziej, że w n u m erze ty m zam ieszczon o in fo r m a c je o w a ru n k a ch , w ja k ich sporząd zan o a d resy h o łd o w n icze m ie sz k a ń c ó w m . Ł om ży.
W sp om n ian a w n a stęp n y m n u m erze ty ch że „ W iad om ości” in fo r m a c ja o p r z e jętej p rzez w ła d z e ca r sk ie p ie c z ę c i IV O ddziału W o jew ó d ztw a M a zo w ieck ieg o (s. 430) d o ty czy p ra w d o p o d o b n ie p ieczę ci P. L a n d o w sk ieg o , p o n ie w a ż o d cisk tej p ie c z ę c i z n a jd u jem y na p o d p isa n y ch p rzez n ieg o d o k u m e n ta c h 2, a n ie J a n k o w sk ieg o , ja k w sp o m n ia n o w p rzy p isa ch do teg o d okum entu.
574
J . I. S Z T A K E L B E R GD od ajm y, że o d ezw a do d u c h o w ie ń stw a n a L itw ie z 4/16 k w ie tn ia 1863 (s. 511— 513) opatrzon a zo sta ła n ie ty lk o p ie c z ę c ią n a c z e ln ik a w o je w ó d z tw a m iń sk ieg o , jak słu sz n ie w zm ia n k o w a n o w o p is ie ,‘le c z ró w n ież — i p rzed e w s z y stk im — p ie c z ę c ią „W yd ziału Z arząd zającego P ro w in cja m i L itw y ”. P ie c z ę ć m iń sk a w y s tę p u je tutaj je d y n ie w ch arak terze k o n tra sy g n a cji, sw e g o rod zaju p o tw ie r d z e n ia fa k tu o trzy m a n ia d o k u m en tu o fic ja ln y m i (p ow stań czym i) k an ałam i.
N a za k o ń czen ie p ra g n iem y n ieco u w a g i p o św ię c ić dw óm p ieczę cio m , k tóre zn a la z ły się n a ta b lic y , m im o iż w to m ie n ie m a d o k u m en tó w n im i op atrzon ych . S ą to p ie c z ę c ie nr 14 i 26 3. O bie te p ie c z ę c ie różn ią się w sposób is to tn y od p o z o sta ły c h p ie c z ę c i cen tra ln y ch w ła d z p o w sta ń c z y c h n ie w ie lk im ro zm ia rem (20 m m śred n icy) i p e w n y m i cech am i sz c zeg ó ln y m i ry su n k u . T arcza p o k ry ta je s t p io n o w y m i k resk a m i (które o zn aczają h era ld y czn ie kolor czerw on y), m a nieco· in n y k szta łt, k o ro n a ró w n ie ż różni się fo rm ą od p o zo sta ły ch p ieczę ci. A n a lo g iczn y ch p ie częci p iszą cy n in ie jsz e u w a g i zna sześć. Oprócz dw óch w y m ie n io n y c h z n a p isa m i: „Rząd N a ro d o w y . N a c z e ln ik P o lic ji”, „Rząd N arod ow y. N acz[eln ik ] S tr a ż y B e z p ie c z e ń s t w a ] ”, u żyw an o jeszcze czterech in n y c h z n a stęp u ją cy m i n a p isa m i w otoku: „Rząd N arod ow y. T rybunał R e w o lu c y jn y ”, „Rząd N a ro d o w y . Naczi[elnik] w oj[en n y ] m.. P o z n a n ia ”, „K om isarz n a d z w y c z a jn y Rządu N a r o d o w e g o ”, „K orpus II. N a czeln ik szta b u ”. P ie r w sz e cztery sp o ty k a m y je d y n ie w fo rm ie o d cisk ó w w k le jo n y c h do album u p ie c z ę c i z cza só w p o w sta n ia s ty c z n io w eg o zn ajd u jącego się w śró d m a te r ia łó w w y s ta w y ju b ileu szo w ej w e L w o w ie w 1913 r.4. D w om a p o z o sta ły m i op atrzono n a stę p u ją c e d o k u m en ty: p ie c z ę c ią k o m isa rza n a d zw y cza jn eg o — lis t z P aryża z 12 m aja 1864, zaś p ie c z ę c ią n a czeln ik a szta b u — rozk az d zien n y d o w ó d cy II k o rp u su gen. B o sa k a z 1 c z erw ca 18645. A w ię c ob ie one u ży w a n e b y ły w p o ło w ie ro k u 1864. Z resztą z w a ż y w sz y , że k or p u sy u tw orzon o na m o cy d ek retu z 15 gru d n ia 1863, p ieczę ć n a c z e ln ik a sztab u nie m o g ła być w u ży ciu przed tą datą. Z za m ieszczo n eg o w to m ie (s. 348— 349) listu T rau gu tta do B o sa k a z 2 m arca 1864 w y n ik a , że R ząd N a ro d o w y n ie m ia ł m o ż n ości, ja k to c zy n ił uprzed n io, za m ó w ić p ie c z ę c i dla B o sa k a w W a rsza w ie. D la teg o te ż zlecono w y k o n a n ie ich na m iejscu . O k reślon o je d y n ie w sposób bardzo o g ó l n ik o w y szk ic rysu n k u : „H erb na p ie c z ę c ia c h m a b y ć z w y k ły p o tró jn y , ja k w s k a zu je in stru k cja dołączon a do d ek retu z dnia 15 g ru d n ia ”. L ist ten jeszcze bardziej za w ęża czas, w ciągu k tó reg o m o g ły b yć w y k o n a n e p ie c z ę c ie — od 2 m arca do 1 czerw ca 1864. Id en ty czn o ść tej p ie c z ę c i i p ie c z ę c i n a czeln ik a w o je n n e g o m . P o zn an ia s k ła n ia do w n io sk u , iż ob ie w y k o n a n e b y ły w P ozn an iu . N ie p o d w a ża tego p rzy p u szczen ia r ó w n ie ż p ieczę ć k o m isa rza n a d zw y cza jn eg o (W. P rz y b y lsk ie g o ), p o n ie w a ż P r z y b y lsk i o p u ścił W a rsza w ę ta k n a g le, iż trudno w y o b ra zić sob ie, by zd o ła ł sp orząd zić przed w y ja z d e m n ow ą p ieczę ć; p ra w d o p o d o b n ie w y k o n a n o ją r ó w n ież za gran icą. P o n ie w a ż w s z y s tk ie p o zo sta łe p ie c z ę c ie w y d a ją się z ra cji w y raźn ego p o d o b ie ń stw a k szta łtu i ry su n k u p och od zić z jed n ego źródła, są d zić n a le ż y , iż w y k o n a n o je w ty m sa m y m m iejscu i w ty m sa m y m cza sie (p ierw sza p o ło w a 1864 r.). J e ż e li zaś chodzi o ich tek st, zw ra ca u w a g ę fa k t, iż in s ty tu c ji o ta k iej n a z w ie w cen tra ln y ch w ła d z a c h p o w sta ń c z y c h n ie b yło. R ząd N a ro d o w y m iał w sw y m sk ła d zie W y d zia ł P o lic ji, a le w d ok u m en tach brak w z m ia n e k o n a c z e l n ik u p o licji, poza n a c z e ln ik ie m p o lic ji m . W a rsza w y , k tó ry m ia ł w ła sn ą p ieczęć, fig u r u ją c ą n a ta b lic y pod nr 15. T ak sam o w W a rsza w ie is tn ia ła straż narodow a, p r zek szta łco n a na m o cy d ek retu z 13 sierp n ia 1863 z b yłej ża n d a rm erii n arod ow ej (s. 212). N a c z e ln ik tej stra ży p o sia d a ł w ła sn ą p ie c z ę ć z n ap isem : „R ząd N a ro d o w y .
3 P i e c z ę c i ą n r 17, k t ó r a n a d o k u m e n t a c h n i e w y s t ę p u j e , o p a t r z o n y j e s t d o k u m e n t n r 461 z a m i e s z c z o n y w t o m i e w f o r m i e r e g e s t u .
4 C G IA U S S R (L w ó w ) , f. 102, o p . 2, k . 23.
5 B i b l i o t e k a A N U S S R (L w ó w ) , D z ia ł R ę k o p i s ó w , f. S a p . d . 699, k . 3; C G W IA , f. 38, o p . 32, d . 433. k . 108.
N a c z e ln ik S tr a ż y N a ro d o w ej m. W a r sz a w y ” 6 oraz z a n a lo g iczn y m ry su n k iem ja k na p ie c z ę c i m. W a rsza w y . T en sa m term in — „S traż N a ro d o w a ” — u ży w a n y b y ł na p ie c z ę c ia c h g a lic y jsk ic h ; na o p u b lik o w a n ej zaś p ieczę ci w id n ie je n ap is: „Straż B e z p ie c z e ń s tw a ” 7. J e żeli chodzi o try b u n a ły r e w o lu c y jn e , tw o rzo n e b y ły one w s z ę d zie na m o cy d ek retu z 2 czerw ca — zarów n o w K r ó le stw ie P o lsk im {ró w n ież na szczeb lu p o w ia to w y m ), ja k i w zaborze p ru sk im i a u stria ck im . A w ię c n ie je s t w y k lu c z o n e , iż w s z y s tk ie trzy p rzezn a czo n e b y ły d la in s ty tu c ji p o w sta ją c y c h w W ielk im K s ię s tw ie P ozn ań sk im , a w ta k im ra zie w łą c z e n ie d w óch spośród tych p ie c z ę c i do ta b lic y p ie c z ę c i cen tra ln y ch w ła d z p o w sta ń c z y c h je s t n ieu za sa d n io n e.
6 G P B , D z ia t R ę k o p i s ó w , f. 1020, t i e t r . X V I I I , k . 93. i U ż y c ie t e r m i n u ,,S t r a ż B e z p i e c z e ń s t w a ” w d e k r e c i e z 8 c z e r w c a 1863 m a i n n y s e n s , p o n i e w a ż m o w a t u n i e o u t w o r z e n i u j a k i e g o ś o r g a n u p o w s t a ń c z e g o , le c z o p r z e k s z t a ł c e n i u u t w o r z o n e j p r z e z w ł a d z e c a r s k i e s t r a ż y w i e j s k i e j w d z i a ł a j ą c ą n a r z e c z p o w s t a n i a s t r a ż b e z p i e c z e ń s t w a . T e g o r o d z a j u s t r a ż m i a ł a c h a r a k t e r l o k a l n y i n i e s t a n o w i ł a j e d n o l i t e g o w s e n s i e o r g a n i z a c y j n y m c i a ł a .
