Krystyna Ziółkowska
Kontrakty menedżerskie jako
pozapracownicze podstawy
zatrudnienia
Studia Prawnoustrojowe nr 9, 471-478
2009
K rystyna Ziółkowska
U n iw e r s y te t W a rm iń s k o -M a z u rs k i
Kontrakty m enedżerskie jako pozapracow nicze
podstaw y zatrudnienia
1. U w agi ogóln e
P ra w id ło w y rozw ój p r z e d s ię b io r s tw a w d u ż y m s to p n iu z a le ż y od je g o s p ra w n e g o i e fe k ty w n e g o z a r z ą d z a n ia . T r a n s fo r m a c ja s y s te m o w a w P o lsce po r o k u 1989 w ią z a ła się z p r z e b u d o w ą s to s u n k ó w w ła sn o śc io w y c h w g o s p o d a r ce o ra z z w p ro w a d z e n ie m ry n k o w y c h m e c h a n iz m ó w i in s tr u m e n tó w z a r z ą d z a n ia p rz e d s ię b io rs tw e m . O d p ołow y l a t d z ie w ię ć d z ie s ią ty c h o b s e rw u je się d y n a m ic z n y rozw ój c y w iln o p ra w n y c h p o d s ta w z a t r u d n ie n ia g r u p y za w o d o w ej m e n e d ż e ró w . P o d o b n ie j a k w k r a ja c h za c h o d n ic h , t a k i w P o lsce u m o w y ta k ie s ą n a z y w a n e k o n tr a k ta m i m e n e d ż e rs k im i. N ie ste ty , z u w a g i n a b r a k k o m p lek so w e j re g u la c ji ty c h u m ó w w p r z e p is a c h o b o w iązu jąceg o p ra w a , n a j częściej p o d s ta w ą z a tr u d n ie n ia osób z a rz ą d z a ją c y c h p rz e d s ię b io rs tw e m j e s t s to s u n e k pracy. Z a tr u d n ie n ie m e n e d ż e ró w w o rg a n iz a c ja c h g o s p o d a rc z y c h n a le ż y u jm o w a ć w r a m a c h n o w y ch z ja w isk o ra z n o w y ch te n d e n c ji, ja k ie p o ja w ia j ą się w d z ie d z in ie p r a w a pracy. Do ta k ic h te n d e n c ji n a le ż y is to tn e z w ięk szen ie w oli s tr o n s to s u n k u p ra c y w k s z ta łto w a n iu je g o tre ś c i, sw obody k o n tr a k to w a n ia o ra z u e la s ty c z n ie n ia sto s u n k ó w pracy. D ecy zja p rz e d s ię b io r s tw a i osoby z a rz ą d z a ją c e j w s p ra w ie w y b o ru z a tr u d n ie n ia m a f u n d a m e n ta ln e z n a c z en ie d la s y tu a c ji p ra w n e j o b u stro n . Z p u n k t u w id z e n ia p rz e d s ię b io rs tw a is to tn e b ę d ą m ożliw ości m o ty w o w a n ia z arz ą d cy do zw ię k sz e n ia efektyw ności p o d m io tu w obrocie gospo d arczy m , zaś m e n e d ż e ra - w y w iąz y w an ie się ze sw oich obow iąz ków, d b a n ie o w ła sn e p r a w a o ra z poziom o ch ro n y p ra w n e j z a tru d n ie n ia .
2. P o jęcie i ch arak ter praw ny kon traktu m en ed żersk iego
Z a k o n t r a k t y m e n e d ż e r s k ie u w a ż a się w s z e lk ie fo rm y z a t r u d n i a n i a m e n e d żeró w , czyli osób p e łn ią c y c h ja k ie k o lw ie k fu n k c je k ie ro w n ic z e w p r z e d s ię b io rstw ie . P o d k re ś la się ic h ro lę w z w ią z k u ze w sp ó łc z e sn y m p o d z ia łe m p ra c y
472
Krystyna Ziółkowskaw y m a g a ją c y m z a tr u d n i e n i a p ro fe s jo n a lis tó w n a s ta n o w is k a c h k ie ro w n ic z y c h w je d n o s tk a c h g o sp o d a rc z y c h . D z ia ła ln o ś ć m e n e d ż e r a o p ie r a się n a ró ż n y c h u k ła d a c h z w ła ś c ic ie le m lu b w ła ś c ic ie la m i czy o r g a n a m i re p r e z e n tu ją c y m i w ła śc ic ie la . W a ż n e j e s t , że m ię d z y m e n e d ż e re m (z a rz ą d c ą ) a w ła ś c ic ie le m czy o rg a n e m r e p r e z e n tu ją c y m w ła ś c ic ie la m o g ą u ja w n ia ć się ro z b ie ż n o śc i i n t e r e sów, p o s tu lo w a n y c h i r e a liz o w a n y c h celów d z ia ła n ia , ro z b ie ż n o śc i w ocen ie s k u te c z n o ś c i z a s to s o w a n y c h śro d k ó w o ra z k r y te r ió w e fe k ty w n o śc i z a rz ą d z a - n i a 1. W p o w sz e c h n e j o p in ii p rz e d s ię b io rc ó w k o n t r a k t y m e n e d ż e r s k ie u c h o d z ą z a n o w o c z e sn e i e f e k ty w n e 2. W ie lu a u to ró w 3 p r z y p is u je p o ję c iu k o n tr a k tó w m e n e d ż e r s k ic h ró ż n e z n a c z e n ia , m .in . „u m o w y o ś w ia d c z e n ie u s łu g m e n e d ż e rs k ic h ” czy „ k o n tr a k ty k ie ro w n ic z e ”. K o n tr a k t m e n e d ż e r s k i p o jm o w a n y j e s t n a jc z ę śc ie j ja k o u m o w a o ś w ia d c z e n ie u s łu g m e n e d ż e rs k ic h : a) z a w a r t a p o m ię d z y d w o m a s a m o d z ie ln y m i p o d m io ta m i - z a r z ą d c ą p r z e d s ię b io r s tw a ( m e n e d ż e re m ) a z le c a ją c y m z a r z ą d p rz e d s ię b io rc ą ; b) m a ją c a z a p rz e d m io t z a r z ą d z a n ie z a w y n a g ro d z e n ie m c u d z y m p r z e d s ię b io rs tw e m (r o z u m ia n e ja k o p o d e jm o w a n e z a ró w n o c z y n n o śc i fa k ty c z n y c h , j a k i p ra w n y c h ); c) w im ie n iu p rz e d się b io rc y , n a je g o rzecz i r a c h u n e k o ra z ry z y k o 4. Z w ra c a się u w a g ę n a to , że m e n e d ż e r m a w n o sić do p rz e d s ię b io r s tw a no w e w a rto ś c i n ie m a te r ia ln e (sw oje k w a lifik a c je , u m ie ję tn o ś c i, p r e d y s p o z y cje, d o ś w ia d c z e n ie zaw o d o w e , re n o m ę o ra z k o n ta k ty n a r y n k u ) 5. To sw o isty t r a n s f e r k n o w -h o w w d z ie d z in ie z a r z ą d z a n ia 6, k tó r y w p o łą c z e n iu z in n y m i z a s o b a m i m a z w ię k sz y ć e fe k ty w n o ś ć n a r y n k u p racy . S. W ło d y k a p rz e z u m o w ę m e n e d ż e r s k ą ro z u m ie t a k ą u m o w ę o z a r z ą d p rz e d s ię b io r s tw e m , k tó r a p o le g a n a u z d r o w ie n iu lu b r e s tr u k tu r y z a c ji p r z e d s ię b io r s tw a a lb o n ie z a le ż n ie od te g o o p ty m a ln ie i ra c jo n a ln ie p ro w a d z e n iu s p r a w p r z e d s ię b io r s tw a 7. A u to r w s k a z u je , że w p r a k ty c e a n g lo s a s k ie j w y ró ż n ia się tr z y ty p y k o n t r a k tó w m e n e d ż e rs k ic h : M B O (M e n a g e m e n t B u y -O u t) , M B I (M e n a g e m e n t B u y - In ) , L B O (L e v e ra g e d B u y -O u t). N a to m ia s t E . B ro z i tw ie rd z i, że w y m ie n io n e ty p y k o n tr a k tó w s ą sw o is ty m i te c h n ik a m i s p rz e d a ż y p r z e d s ię b io r s tw a w r a
1 Z. Kubot, Kontrakty menedżerskie, Zielona Góra 1994, s. 5.
2 Z. Kubot, Rodzaje kontraktów menedżerskich, „Przegląd Prawa Handlowego” 1999, nr 6, s. 12.
3 Zob. W. Gujski, Kontrakty menedżerskie oraz inne umowy cywilnoprawne o świadczenie pracy, Warszawa 2000, s. 17 i nast.; J. Kruczalak-Jankowska, Umowy menedżerskie, Warszawa 2000, s. 116-142.
4 S.W. Ciupa, Natura prawna umowy, „Manager”, dodatek specjalny pt. „Kontrakty mene dżerskie” z grudnia 1997, s. 5.
5 Ibidem, s. 6.
6 J. Kruczalak-Jankowska, op. cit., s. 148.
m a c h m e to d y p r y w a ty z a c ji, j a k ą j e s t w y k u p p r z e d s ię b io r s tw a 8. U m o w a m e n e d ż e r s k a z n a jd u je z a s to s o w a n ie p r z y o d d a n iu p r z e d s ię b io r s tw a w „ u ż y w a n ie ”. P o le g a to n a p r z e k a z a n iu ry z y k a z w ią z a n e g o z z a r z ą d z a n ie m osobie trz e c ie j w c e lu u z y s k a n ia e fe k tó w r e s tr u k tu r y z a c y jn y c h , k tó r e p r o w a d z ą do w z r o s tu e fe k ty w n o śc i fu n k c jo n o w a n ia p rz e d s ię b io rs tw . M e to d a t a j e s t często s to s o w a n a w k r a ja c h ro z w ija ją c y c h się , w k tó r y c h b r a k u je k a p i t a ł u p r y w a t n e g o o o d p o w ie d n ie j w ie lk o śc i, a g łó w n e p ro b le m y le ż ą w sfe rz e z a r z ą d z a n ia . K o n tr a k ty m e n e d ż e r s k ie n a le ż ą w y łą c z n ie do k a te g o r ii u m ó w cy w iln o p ra w n y c h . M im o że s łu ż ą do z a t r u d n i a n i a osób w y k o n u ją c y c h p ra c ę n a rzecz p o d m io tu z a tr u d n ia ją c e g o , s ą to u m o w y o o d m ie n n y m c h a r a k te r z e n iż ty p o w e u m o w y o p ra c ę . S tr o n y m o g ą sw o b o d n ie k s z ta łto w a ć tr e ś ć ta k ie g o k o n t r a k t u , w y n a g ro d z e n ie m e n e d ż e r a m o że b y ć u z a le ż n io n e od k o n k r e tn y c h r e z u l t a t ó w o k r e ś lo n y c h p r z e z s tro n y , n ie m a ró w n ie ż p o d p o r z ą d k o w a n ia p rz e d s ię b io rc y lu b je g o k ie ro w n ic tw u . R yzyko o ra z o d p o w ie d z ia ln o ść z a p r o w a d z o n e p r z e d s ię b io r s tw o p o d z ie lo n o m ię d z y m e n e d ż e r a a p rz e d s ię b io rc ę .
P re c y z u ją c p o jęcie k o n t r a k t u m e n e d ż e rs k ie g o , p rz y jm u je się , że j e s t to u m o w a c y w iln o p r a w n a z a w ie r a n a p o m ię d z y z le c e n io d a w c ą (w ła ś c ic ie le m p r z e d s ię b io r s tw a lu b o so b ą r e p r e z e n tu ją c ą w ła śc ic ie la ) o ra z z le c e n io b io rc ą (w y sp e c ja liz o w a n y m m e n e d ż e re m lu b f ir m ą z a r z ą d z a ją c ą ) w c e lu ś w ia d c z e n i a sz e ro k o p o ję ty c h u s łu g z a r z ą d z a n ia lu b re a liz a c ji o k r e ś lo n y c h z a d a ń , g d z ie s tr o n y m o g ą d o w o ln ie k s z ta łto w a ć w a r u n k i u m o w y w r a m a c h p r z e p i sów k o d e k s u cy w iln eg o i p o w sz e c h n ie o b o w ią z u ją c y c h p rz e p is ó w p r a w a 9.
3. K ategorie k on traktów m en ed żersk ich
R ó ż n o ro d n o ść k o n tr a k tó w m e n e d ż e r s k ic h i k ie ro w n ic z y c h u z a s a d n ia ic h k la s y fik a c ję w e d łu g ró ż n y c h k r y te r ió w 10. W ielość u m ó w o z a r z ą d z a n ie p r z e d s ię b io rs tw e m w y m a g a u p o r z ą d k o w a n ia n a p o d s ta w ie p e w n y c h k ry te rió w , k tó r e u m o ż liw ią w y ró ż n ie n ie ic h p o sz c z e g ó ln y c h typów .
1) Z p u n k t u w id z e n ia w ię z i p r a w n y c h łą c z ą c y c h m e n e d ż e r a z p r z e d s ię b io rc ą k o n t r a k t y m e n e d ż e r s k ie m o ż n a p o d z ie lić n a te , k tó r e s ą s a m o d z ie ln ą
8 E. Brozi, Drogi i bariery prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych, Łódź 1993, s. 84 i nast., 94-95. Autor definiuje kontrakty w następujący sposób: MBO - to taki kontrakt, w którym podmiotem przejmującym jest kadra menedżerska wywodząca się z przejmowanego przedsiębiorstwa. LBO - to wykup przedsiębiorstwa przez jego kadrę menedżerską, oparty na silnym wspomaganiu kredytowanym ze strony instytucji finansowych. EBO - to wykup pracow niczy, w którym podmiotem wykupującym jest nie tylko kadra menedżerska, ale również szere gowi pracownicy przedsiębiorstwa. MBI - przejmującym jest grupa menedżerów z zewnątrz przedsiębiorstwa, popierana przez instytucje finansujące transakcje.
9 P. Walentynowicz, Kontrakt menedżerski w zarządzaniu firmą, Bydgoszcz 2000, s. 52. 10 Z. Kubot, Pojęcie i rodzaje kontraktów menedżerskich. Prawo pracy, ubezpieczenia spo
474
Krystyna Ziółkowska p o d s ta w ą p e łn ie n ia fu n k c ji z a r z ą d z a ją c e j, j a k i te , k tó r e w y s tę p u ją obok in n e j p o d s ta w y a n g a ż o w a n ia m e n e d ż e ró w . K o n tr a k ty te g o d ru g ie g o ro d z a ju m o g ą b yć p ie rw o tn e lu b w tó r n e w obec in n e j p o d s ta w y z a tr u d n i e n i a m e n e d ż e r a 11. 2) K r y te r iu m p o d z ia łu k o n tr a k tó w m e n e d ż e r s k ic h j e s t te ż s t a t u s p r a w n y z a r z ą d c y 12. M o ż n a w y ró ż n ić k o n t r a k t y m e n e d ż e rs k ie , k tó r e m o g ą być z a w ie r a n e w y łą c z n ie z o so b a m i fiz y c z n y m i, z a ró w n o z o so b a m i fizy czn y m i, j a k i p ra w n y m i b ą d ź w y łą c z n ie z o so b a m i p ra w n y m i. 3) N a p o d s ta w ie k r y te r iu m pozycji m e n e d ż e r a w s t r u k t u r z e o r g a n iz a c y j n e j w y ró ż n ić m o ż e m y k o n t r a k t y z a w ie r a n e z m e n e d ż e r a m i n a jw y ż sz e g o s z c z e b la o ra z k o n t r a k t y z m e n e d ż e r a m i n iż s z y c h s to p n i. W p r a k ty c e u m o w y o z a r z ą d z a n ie z a w ie r a n e s ą n a jc z ę śc ie j z n a c z e ln y m i m e n e d ż e r a m i o r g a n iz a cji g o s p o d a rc z y c h 13. 4) S ą k o n t r a k t y m e n e d ż e rs k ie b ę d ą c e u m o w a m i n a z w a n y m i, u r e g u lo w a n e p rz e z u s ta w o d a w c ę , o ra z k o n t r a k t y m e n e d ż e r s k ie w p ro w a d z a n e do o b ro tu p ra w n e g o ja k o u m o w y n ie n a z w a n e n a z a s a d z ie sw o b o d y u m ó w 14. P o d z ia ł te n m a c h a r a k t e r u m o w n y , p o n ie w a ż w ś w ie tle te o r ii u m ó w p r a w a cy w iln eg o u s ta w o w e n a d a n ie n a z w y d a n e j u m o w ie o ra z je j f r a g m e n ta r y c z n a r e g u la c ja b e z o k r e ś le n ia e s s e n tia lia n e g o tii ta k ie j u m o w y n ie p o z w a la n a u z n a n ie je j za15 u m o w ę n a z w a n ą .
5) K r y te r iu m p o w ie rz a n ia z a r z ą d z a n ia n a p o d s ta w ie k o n tr a k tó w m e n e d ż e rs k ic h in s ty tu c ja m i p u b lic z n y m i. P rz y k ła d e m m o że b yć u m o w a o z a r z ą d z a n ie p u b lic z n y m i z a k ła d a m i o p ie k i z d ro w o tn e j ( a r t. 4 4 u s t. 4 u s ta w y o z a k ła d a c h o p ie k i z d ro w o tn e j) lu b u m o w a o z a r z ą d z a n ie in s ty tu c ja m i k u l t u r y ( a r t. 15 u s t. 4 a u s ta w y o o rg a n iz o w a n iu i p ro w a d z e n iu d z ia ła ln o ś c i k u l t u ra ln e j). M o ż n a w y ró ż n ić p o d z ia ł k o n tr a k tó w m e n e d ż e r s k ic h n a k o n tr a k ty w o r g a n iz a c ja c h g o sp o d a rc z y c h (p r z e d s ię b io r s tw a c h ) o ra z k o n t r a k t y w i n s t y tu c ja c h p u b lic z n y c h 16. W l i t e r a t u r z e u ż y w a się t e r m i n u „ k o n tr a k ty m e n e d ż e r s k ie ” w s z e ro k im ro z u m ie n iu , g dyż o b e jm u je o n z a ró w n o t a k ie k o n tr a k ty , k tó r e p o ja w ia ją się w p r a k ty c e , je d n a k n ie m a ją je d n o z n a c z n e j re g u la c ji p r a w n e j, j a k i ta k ie , k tó r e t a k ą o b o w ią z u ją c ą re g u la c ję p o s ia d a ją . P r o b le m a ty k ę k o n tr a k tó w m e n e d ż e r s k ic h n a le ż y t r a k to w a ć p rz y sz ło śc io w o , g d y ż b ę d z ie o n a w y m a g a ć u w a g i u s ta w o d a w c y i d o k try n y .
11 Z. Kubot, Rodzaje kontraktów..., s. 14. 12 Ibidem, s. 14-15.
13 B. Haus, G. Osbert-Pociecha, H. Jagoda, Zarządzanie firmą na podstawie kontraktu, Warszawa 1996, s. 93.
14 Z. Kubot, Rodzaje kontraktów..., s. 15.
15 Zob. J. Kruczalak-Jankowska, op. cit., s. 133 i nast. 16 Z. Kubot, Rodzaje kontraktów..., s. 15.
4. O bow iązki m en ed żera
M e n e d ż e r zo b o w ią z u je się do d o ło ż e n ia n a le ż y te j s ta r a n n o ś c i p r z y w y k o n y w a n iu c z y n n o śc i, ja k ie m u p o w ie rz o n o . W u m o w ie m o g ą się z n a le ź ć p o s ta n o w ie n ia ty p o w e d la u m o w y o d zieło , czyli o b o w ią z e k o s ią g n ię c ia o k re ślo n e g o c e lu g o sp o d a rc z e g o , p o z io m u z y s k u , w d ro ż e n ia p ro d u k c ji d a n y c h to w aró w , u z y s k a n ie o k re ślo n e j pozycji n a r y n k u , w p ro w a d z e n ie sp ó łk i n a g ie łd ę , z b u d o w a n ie sie c i o d d z ia łó w 17. P r o w a d z e n ie s p r a w p r z e d s ię b io r s tw a o b e jm u je d z ia ła n ia p o le g a ją c e n a p la n o w a n iu , o rg a n iz o w a n iu , k ie r o w a n iu o ra z p o d e j m o w a n iu d ecy zji d o ty c z ą c y c h p r z e d s ię b io r s tw a w z a k r e s ie p ro w a d z o n e j d z ia ła ln o ś c i g o sp o d a rc z e j, a ta k ż e k o n tr o li ic h w y k o n y w a n ia . Z a rz ą d z a ją c y p r z e d s i ę b i o r s t w e m n a p o d s ta w ie k o n t r a k t u m e n e d ż e r p r z e jm u je o b o w ią z k i k ie ro w n ic z e i u p r a w n ie n ia k o n tro ln e , w r a m a c h k tó ry c h p o d e jm u je o d p o w ied n ie decyzje. S ą to n ajczę śc iej czy n n o ści n a t u r y fa k ty c z n e j, o c h a r a k te r z e m e r y to ry c z n y m , w y w o łu jące s k u tk i p o z a s fe rą sa m e g o p r a w a (np. u p r a w n ie n ia k ie ro w n ic z e w obec p ra c o w n ik ó w p r z e d s ię b io r s tw a ) 18. W k o n tr a k c ie n a le ż y sp re c y z o w a ć p r a w a o ra z o b o w ią z k i m e n e d ż e r a , o k re ś lić sp o só b ś w ia d c z e n ia pracy , z a k r e s sw o b o d y w p o d e jm o w a n iu d ecy zji o ra z k w e s tię o d p o w ie d z ia ln o ści. O b o w ią z k i m o ż n a ró w n ie ż o k re ś lić , w y z n a c z a ją c cele i z a d a n ia do w y k o n a n ia , k tó r e w y n ik a ją z p la n ó w d z ia ła n ia p r z e d s ię b io r s tw a b ą d ź z u m ó w s ta tu to w y c h lu b u c h w a ł. W r a m a c h r e p r e z e n ta c ji m e n e d ż e r ro z p o rz ą d z a p rz e d s ię b io rs tw e m i z a c ią g a z o b o w ią z a n ia w im ie n iu p o d m io tu , k tó r y m z a r z ą d z a . P o w y ż sz e c z y n n o śc i p r a w n e u z u p e łn ia ją c z y n n o śc i fa k ty c z n e p o d e j m o w a n e p rz e z m e n e d ż e r a p r z y p ro w a d z e n iu s p r a w p r z e d s ię b io r s tw a 19.
Z g o d n ie z z a s a d ą sw o b o d y u m ó w do k o n t r a k t u m e n e d ż e rs k ie g o m o g ą b yć w p r o w a d z a n e ta k ż e i in n e o b o w ią z k i. Do g łó w n y c h celów z a w ie r a n ia u m ó w o z a r z ą d z a n ie n a le ż ą :
a) z w ię k s z e n ie e fe k ty w n o śc i d z ia ła n ia p rz e d s ię b io rs tw a ; b) d o k o n a n ie n a p r a w y (s a n a c ji) p rz e d s ię b io r s tw a ; c) k o n ty n u a c ja d z ia ła ln o ś c i p rz e d s ię b io rs tw a ;
d) z w ię k s z e n ie z a s o b ó w n i e m a t e r i a l n y c h p r z e d s ię b io r s tw a ( t r a n s f e r
k n o w -h o w , p o d n ie s ie n ie k u l t u r y o rg a n iz a c y jn e j p rz e d s ię b io rs tw a );
e) p rz y g o to w a n ie p r z e d s ię b io r s tw a do zb y c ia lu b p r z e k s z ta łc e n ia ; f) ro zp o czę cie now ej fo rm y lu b r o d z a ju d z ia ła ln o ś c i p r z e d s ię b io r s tw a 20. W k o n tr a k c ie n a le ż y w s k a z a ć , j a k ie k o n k r e tn e z a d a n ia m a w y k o n y w a ć m e n e d ż e r. W szcz eg ó ln o ści do ty c h o b o w iązk ó w m o ż n a zaliczyć:
17 R. Sadlik, Zatrudnienie członków zarządu w spółkach kapitałowych, „Prawo Pracy” 1999, nr 8, s. 10-11.
18 S. W. Ciupa, Typowe postanowienia kontraktu - obowiązki i uprawnienia menedżera, „Manager”, dodatek specjalny pt. „Kontrakty menedżerskie” z grudnia 1997, s. 8.
19 Ibidem, s. 8 i nast.
20 S. W. Ciupa, Przyczyny i cele zawierania kontraktów w praktyce zarządzania przedsię
476
Krystyna Ziółkowska - w p r z y p a d k u p r e z e s a - k ie ro w a n ie i k o o rd y n o w a n ie p r a c a m i z a r z ą d u , - n a d z ó r n a d fu n k c jo n o w a n ie m w s z y s tk ic h d z ia łó w sp ó łk i, - z a p e w n ie n ie e fe k ty w n e j d z ia ła ln o ś c i o p e ra c y jn e j sp ó łk i, - s p o rz ą d z e n ie b ila n só w , s p ra w o z d a ń , r a c h u n k u z y sk ó w i s t r a t , - p ro w a d z e n ie p o lity k i k a d ro w e j - tw o rz e n ie s y s te m ó w m o ty w u ją c y c h p ra c o w n ik ó w , - d o k o n y w a n ie z a sp ó łk ę , b ę d ą c ą p ra c o d a w c ą , c z y n n o śc i w s p r a w a c h z z a k r e s u p r a w a p ra c y w obec p ra c o w n ik ó w sp ó łk i,- k s z ta łto w a n ie d o b reg o im ie n ia i w iz e r u n k u firm y,
- n a d z ó r n a d p r z e s u n ię c ia m i te c h n ic z n y m i, o rg a n iz a c y jn y m i i e k o n o m ic z n y m i p rz e d s ię b io rs tw a , - u d o s tę p n ia n ie w s z e lk ic h d o k u m e n tó w r a d z ie n a d z o rc z e j (k o m isji r e w i zy jn ej), - p r o w a d z e n ie d o k u m e n ta c ji s p ó łk i, w y m a g a n e j p r z e z o b o w ią z u ją c e p rz e p is y p r a w n e 21. W in te r e s ie p rz e d s ię b io rc y le ż y o c h ro n a w s z e lk ic h in fo rm a c ji h a n d lo w ych, in w e s ty c y jn y c h , te c h n o lo g ic z n y c h , e k o n o m ic z n y c h , do k tó r y c h m e n e d ż e r m a p e łn y d o stę p . Do k o n tr a k tó w m e n e d ż e r s k ic h c z ę sto w p ro w a d z a się w ięc o g r a n ic z e n ia o c h a r a k te r z e k o n k u re n c y jn y m . W sz czeg ó ln o ści d o ty c z ą o n e ta je m n ic y p r z e d s ię b io r s tw a , z a k a z u k o n k u re n c ji i k la u z u li k o n k u re n c y j- n e j22. P r z e p is y p r a w n e d o p u s z c z a ją p o d p is a n ie u m ó w o z a k a z ie k o n k u re n c ji p o d c z a s t r w a n i a z a tr u d n ie n ia , a ta k ż e po je g o u s t a n i u (tzw . k la u z u la k o n k u re n c y jn a ), je d n o c z e ś n ie p r z e d s ta w ia ją c k o n s e k w e n c je ic h n a r u s z e n ia . O rg a n y n a d z o rc z e p r z e d s ię b io r s tw a m o g ą k o n tro lo w a ć sp o só b k ie ro w a n ia p rz e z m e n e d ż e r a z a r z ą d e m o ra z n a k a z a ć p r z e d s ta w ie n ie im w o d p o w ie d n ie j fo rm ie i tr e ś c i n ie z b ę d n y c h in fo rm a c ji i d o k u m e n tó w d o ty c z ą c y ch k o n d y cji fin a n so w e j p rz e d s ię b io rs tw a .
5. R ozw iązan ie kon traktu m en ed żersk iego
S tr o n p o d p is u ją c y c h k o n t r a k t m e n e d ż e r s k i n ie o b o w ią z u ją o g r a n ic z e n ia co do ilo ści z a w ie r a n y c h po so b ie u m ó w te rm in o w y c h , j a k to m a m ie jsc e w p r z y p a d k u u m ó w o p ra c ę n a c z a s o k re ś lo n y ( a r t. 2 5 1 § 1 k .p .). W p r a k ty c e d o ch o d zi do z a w ie r a n ia k o n tr a k tó w n a o k re s je d n e g o r o k u z o p c ją p r z e d łu ż e n ia n a n a s tę p n y ro k lu b d łu ż s z y o k r e s 23. W p r z y p a d k u czło n k ó w z a r z ą d u u m o w a p o w in n a o b e jm o w a ć ty lk o o k re s p e łn ie n ia fu n k c ji, w k o n s e k w e n c ji
21 E. Suknarowska-Drzewiecka, E. Anyszka, Umowy cywilnoprawne w zatrudnieniu, War szawa 2007, s. 83-84.
22 S. W. Ciupa, Typowe postanowienia..., s. 9.
k o n t r a k t m e n e d ż e r s k i z c z ło n k ie m z a r z ą d u sp ó łk i a k c y jn e j m o że b y ć z a w a r ty ty lk o n a c z a s o k reślo n y , n ie p r z e k r a c z a ją c y 5 la t, a z c z ło n k ie m z a r z ą d u sp ó łk i z o.o. - n a c z a s o k re ś lo n y lu b n ie o k re ślo n y . N a to m ia s t w s y tu a c ji, gdy m e n e d ż e re m z o s ta je o so b a n ie b ę d ą c a c z ło n k ie m z a r z ą d u , k o n t r a k t m o ż n a p o d p is a ć z a ró w n o n a c z a s o znaczony, j a k i n ieo zn aczo n y .
W l i t e r a t u r z e p o d k r e ś la się , że k o n t r a k t m e n e d ż e r s k i p o w in ie n b y ć z a w ie r a n y n a m in im u m k ilk a l a t 24. M e n e d ż e r p o w in ie n m ie ć z a p e w n io n y o d p o w ie d n i c z a s n a r e a liz a c ję w y z n a c z o n y c h m u z a d a ń . W d łu ż sz e j p e rs p e k ty w ie m u s i się o n u p o r a ć ze s k u tk a m i w a d liw y c h d z ia ła ń p o p rz e d n ic h z a rz ą d c ó w i z a c z ą ć s p r a w n ie z a r z ą d z a ć p r z e d s ię b io rs tw e m 25. S tr o n y m o g ą w p ro w a d z ić p o s ta n o w ie n ia u m o ż liw ia ją c e w c z e śn ie jsz e ro z w ią z a n ie k o n t r a k t u . K o n tr a k ty m e n e d ż e r s k ie w szczeg ó ln o ści p o w in n y d o k ła d n ie o k re ś la ć p rz y c z y n y n a ty c h m ia sto w e g o r o z w ią z a n ia um ow y. N a jc z ę śc iej s ą o n e z w ią z a n e z d z ia ła n ie m m e n e d ż e r a n a sz k o d ę p rz e d s ię b io r s tw a , p o d ję c ie m d z ia ła ln o ś c i k o n k u r e n c y j n ej sp rz e c z n e j z z a w a r tą w k o n tr a k c ie k la u z u lą , z a is tn ie n ie m k o n f lik tu m ię d zy m e n e d ż e re m a p rz e d s ię b io rc ą go z a tr u d n ia ją c y m , n ie m o ż n o ś c ią w y k o n y w a n ia o b o w iąz k ó w z a rz ą d c z y c h p rz e z c z a s d łu ż s z y n iż o k re ś lo n y w u m o w ie, p o p e łn ie n ie m p rz e z z a r z ą d c ę o k re ślo n e g o ty p u p r z e s tę p s tw a , czy te ż po p r o s t u d z ia ła n ie m s iły w y ż sz e j26.
Z g o d n ie z a r t. 45 c u s t. 1 u s ta w y o p r z e d s ię b io r s tw a c h p a ń s tw o w y c h 27, o r g a n z a ło ż y c ie ls k i m oże ro z w ią z a ć z m e n e d ż e re m u m o w ę o z a r z ą d z a n ie , gdy:
a) z a r z ą d c a w z w ią z k u z z a r z ą d z a n ie m p rz e d s ię b io r s tw e m d o p u sz c z a się ra ż ą c e g o n a r u s z e n ia p ra w a ; b) p rz e d s ię b io rs tw o p a ń s tw o w e p rz e z co n a jm n ie j 3 k o le jn e m ie s ią c e n ie w y p e łn ia z o b o w ią z a ń w o b ec S k a r b u P a ń s tw a z t y t u ł u p o d a tk ó w ; c) z a r z ą d c a w sp o só b is to tn y n a r u s z y ł p o s ta n o w ie n ia u m o w y o z a r z ą d z a n ie p rz e d s ię b io r s tw e m ; d) p r z e d s ię b io rs tw o p a ń s tw o w e p rz e k ro c z y ło w s k a ź n ik i p r z y r o s tu p r z e c ię tn e g o m ie się c z n e g o w y n a g ro d z e n ia , u s ta lo n e p rz e z tr ó js tr o n n ą K o m isję d s. S p o łe c z n o -G o s p o d a rc z y c h lu b R a d ę M in is tró w , w t r y b ie o k re ś lo n y m w u s ta w ie o n e g o c ja c y jn y m s y s te m ie k s z ta łto w a n ia p r z y r o s tu p rz e c ię tn y c h w y n a g ro d z e ń u p rz e d s ię b io rc ó w o ra z o z m ia n ie n ie k tó r y c h u s ta w , co sp o w o d o w ało p o g o rsz e n ie s y tu a c ji fin a n so w e j p r z e d s ię b io r s tw a 28.
24 W. Gujski, op. cit., s. 56. 25 Ibidem, s. 56 i nast.
26 S. W. Ciupa, Czas trwania i rozwiązanie kontraktu, „Manager”, dodatek specjalny pt. „Kontrakty menedżerskie” z grudnia 1997, s. 13.
27 Ustawa z dnia 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych (tekst jedn. Dz.U. z 2002 r., nr 112, poz. 981 z późn. zm.).
28 Ustawa z dnia 16 grudnia 1994 r. o negocjacyjnym systemie kształtowania przyrostu przeciętnych wynagrodzeń w podmiotach gospodarczych oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. z 1995 r., nr 1, poz. 2 z późn. zm).
478
Krystyna ZiółkowskaN a le ż y z a u w a ż y ć , że ro z w ią z a n ie k o n t r a k t u m e n e d ż e rs k ie g o j e s t m o ż li w e n a p o d s ta w ie p o r o z u m ie n ia s tr o n . U m o w a m o że z m ocy p r a w a ró w n ie ż w y g a s n ą ć w r a z ie ś m ie r c i m e n e d ż e r a lu b u t r a t y p rz e z n ieg o p e łn e j zd o ln o ści do c z y n n o śc i p ra w n y c h .
Sum m ary
I t sh o w s th e p ra c tic e o f ec o n o m ic d e v e lo p m e n t, t h a t e n te r p r is e th e s e r v i ces o f m a n a g e m e n t m o re a n d m o re o fte n b e te s tif ie d o n b a s is o f m a n a g e r c o n tr a c ts . A c c o rd in g to th e C iv il L aw , th e q u a lif ic a tio n o f t h is ty p e o f co n t r a c t s g iv e s sid e s la r g e p o s s ib ilitie s to fre e fo rm a tio n o f c o n te n t o f m a n a g e r c o n tr a c ts . I n th i s ty p e o f c o n tr a c ts t h e m a n a g e r a n d th e b u s in e s s m a n does n o t b e e m b a r r a s s o f th e p rin c ip le s o f t h e L a b o u r C ode, th e r e f o r e th e m u tu a l r ig h ts in b o r d e r s o f lib e r ty o f c o n tr a c ts c a n s h a p e fre e ly a n d th e d u tie s . T h e r e la tin g th e r a n g e d iffe re n c e s in t e n e t s te p o u t a s w e ll a s th e d e f in itio n o f m a n a g e r c o n tr a c t, b u t th e a u t h o r s ’ m a jo r ity a g r e e s t h a t th e s e c o n tra c ts s h o u ld b e c la s s ifie d to c o n tr a c ts in th e C iv il L a w i n s te a d o f t h e L a b o u r Law . T h e a r tic le r e p r e s e n ts c h a r a c te r iz in g m a n a g e r c o n tr a c t f e a tu r e s , e x p la n a tio n n o tio n , i t sh o w s th e c a te g o r ie s o f c o n tr a c ts c o n ta in e d in P o lis h le g a l s y s te m a s w e ll a s m a n a g e r ’s d u tie s a n d w a y s o f th e te r m in a tio n s o f th e c o n tra c ts .
