Szczyty powołania małżeńskiego

Kazimierz Majdański

Szczyty powołania małżeńskiego

Studia nad Rodziną 4/1 (6), 5-17

2000

S tu d i a n a d R o d z in ą UKSW 2 0 0 0 R . 4 n r 1(6)

abp Kazimierz M AJDAŃSKI

SZCZYTY POWOŁANIA MAŁŻEŃSKIEGO' 1. M iłość - źródłem życia

M iędzy m ałżeństw em -w spólnotą miłości, a m ałżeństw em -instytucją życia nie ma w ew nętrznego podziału. Przeciwnie, m iłość m ałżeńska jest specyficznie owocna: dzięki niej rodzi się nowe ludzkie życie, rodziciel­ stwo należy do natury tej miłości. Taki jest sens w spólnoty m ałżeńskiej: rodzenie i wychowywanie potom stw a stanowi jej „jakby szczytowe uw ień­ czenie”2. Taki jest sens jedności m ałżeńskiej: „W ten sposób mężczyzna i kobieta, którzy przez związek m ałżeński już nie są dwoje, lecz jed n o cia­ ło (M t 19,6), przez najściślejsze zespolenie osób i działań, świadczą sobie wzajem nie pom oc i posługę oraz dośw iadczają sensu swej jedności i osią­ gają ją w coraz pełniejszej m ierze”. Tak uczy Sobór w wykładzie na tem at świętości m ałżeństw a i rodziny, zawartym w K onstytucji pastoralnej Gau-

clium et spes (n. 48).

Pow tarza się to tw ierdzenie, gdy jest mowa ex professo o rodziciel­ skich zadaniach m ałżonków : „M ałżeństw o i miłość m ałżeńska z natury swej skierow ane są ku rodzeniu i wychowywaniu potom stw a. Dzieci też są najcenniejszym darem m ałżeństw a i rodzicom przynoszą najwięcej do­ b ra ”1. Przypom niany jest przy tym biblijny opis pow ołania do rodziciel­ stwa: „Sam Bóg, który pow iedział: «Nie jest dobrze człowiekowi być sa­ m em u» (R dz 2,18) i który «stworzył człow ieka od początku jako mężczy­ znę i niew iastę» (M t 19,14), chcąc człowiekowi udzielić pew nego szcze­ gólnego uczestnictw a w swoim własnym dziele stwórczym, pobłogosław ił m ężczyźnie i niewieście mówiąc: «Bądźcie płodni i rozm nażajcie się» (R dz 1,28)”4.

1 W re fe ra c ie p rz y p o m n ia n e zo sta ły - p o p ra w io n e i u z u p e łn io n e - z a s a d n ic z e re fle k s je ro z ­ d z ia łu V n t. „ N a jc e n n ie jsz y d a r m a łż e ń s tw a ” (K D K 50) p u b lik a c ji pt. W s p ó ln o ta życia i m iło ­ ści, P o z n a ń -W arsz a w a 1983, s. 106-126.

- Tekst łaciński brzm i: Itidole a utem sua naturali ipsum iuslitutum m atrim o n ii am orqiie couiugalis

a d procreationem et educationem prolis orduum litr ittsque v elu tisu o fastigio corom m lur. W oficjalnym

tłu m a c ze n iu polskim z o stała użyta liczba p ojedyncza: „co stanow i jej jak b y szczytow e u w ień czen ie” . W szy stk ie p o d k re ś le n ia w te k sta c h so b o ro w y ch p o c h o d z ą o d a u to ra .

: K D K , 50.

■ C y tu ją c te n fra g m e n t K D K a u to r o d n o s i się d o o ry g in a ln e g o te k s tu ła c iń sk ie g o , S. O e c u - m e n ic u m C o n ciliu m V a tic an u m II, C o n s titu tio n e s , D e c r e la , D e c la ra tio n e s , P o lig lo tta V a tic a ­ n a 1966, s. 759-760.

Najściślejsza bowiem wspólnota m ałżeńska, opisana w Księdze Rodzaju, nie przebiega poza rodzicielstwem i wspólnotą rodzinną, przeciwnie - zakła­ da je: „Rdz 2 widzi wspólnotę mężczyzny i kobiety jako wspólnotę rodzinną, która, choć nie mówi się o tym, obejm uje całą rodzinę, a więc także i dzieci; w tym znaczeniu oba pierwsze rozdziały Księgi Rodzaju wychodzą z takiego samego założenia”. Potw ierdzeniem takiego znaczenia tekstu biblijnego jest kara ogłoszona po grzechu: „W bólu będziesz rodzić dzieci” (R dz 3,16). Zbawienie jednak przyjdzie przez Potom ka niewiasty, a A dam nazywa swą żonę Ewą, „bo ona stała się m atką wszystkich żyjących” (Rdz 3,20)5.

Księga Rodzaju pow tarza to polecenie Boga, poparte Jego błogosła­ wieństwem. Stało się to po Potopie, spowodowanym „niegodziwością ludzi”, gdy Bóg „żałował, że stworzył ludzi na ziemi i zasmucił się” (Rdz 6,5-6): „Po czym Bóg pobłogosławił Noego i jego synów, mówiąc do nich: «Bądźcie płodni i mnóżcie się, abyście zaludnili ziemię»” (R dz 9,17; por. także w. 7).

Przekazywanie życia jest przekazywaniem podobieństw a do Boga6. Przypomniawszy naukę Księgi Rodzaju, Sobór wraca ponownie do spra­ wy ukierunkowania miłości małżeńskiej na rodzicielstwo oraz do oceny ro­ dzicielstwa jako uczestnictwa w dziele Boga, określonego tym razem jako „miłość Stwórcy i Zbawiciela”, objawiająca się poprzez rodziców: „Dlatego prawdziwy szacunek dla miłości małżeńskiej i cały sens życia rodzinnego zmierzają do tego, żeby małżonkowie - nie zapom inając pozostałych celów małżeństwa - skłonni byli m ężnie współdziałać z miłością Stwórcy i Zbawi­ ciela, który przez nich wciąż powiększa i wzbogaca swoją rodzinę”7.

Pozostając więc w stałej relacji do Boga-Stwórcy i Zbawiciela, otrzym u­ ją m ałżonkowie posłannictwo rodzicielskie i tak właśnie je pełnią: „Bóg Stwórca ustanowił (m ałżeństwo) m ądrze i opatrznościow o w tym celu, aby urzeczywistniać w ludziach swój plan miłości”8. M ałżeństwo jest taką w spól­ notą osób, w której ludzie, doskonaląc się wzajemnie, „współpracują z Bo­ giem w wydawaniu na świat i wychowywaniu nowych łudzi”9. „Bóg bowiem, Pan życia, powierzył ludziom wzniosłą posługę strzeżenia życia, którą czło­ wiek powinien wypełniać w sposób godny siebie” 10.

Sam też Pan Bóg, niezależnie od ludzkiego sądu11, ustalił prawa tej posłu­ gi: „Niech chrześcijańscy małżonkowie będą świadomi, że w swoim sposobie

5 G . N . V o lle b re g t, D ie E h e im Z e u g n is d e r B ib e l, S a lz b u rg 1965, s. 59n.

6 P o r. ta m ż e , s. 66n. A u to r z au w a ż a: „ W e rsja k a p ła ń s k a z d a je się su g e ro w a ć z w iązek m ięd zy c z ło w ie k ie m - o b ra z e m B o ży m , a je g o r o d z ic ie ls tw e m ” (s. 67).

7 K D K , 50. 8 HV, 8.

” T am że. P o r. K o m e n ta rz te o lo g ic z n o -d u s z p a s te rs k i d o H u m a n a e v ita e, red . k a rd . K . W o jty ­ ła , R zy m 1970, s. 78 n.: „ I s to ta m a łż e ń s tw a o k re ś lo n a je s t ja k o p ło d n e z je d n o c z e n ie o só b w sp ó łp ra c u ją c y c h w m iło ści z B ożym d z ie łe m stw ó rc z y m ” . P o r. ta m ż e , s. 26-31 o r a z s . 40-41.

działania (pełniąc misję rodzicielską - przyp. K. M.) nie mogą postępować we­ dług własnego kaprysu, lecz że zawsze kierować się maj ą sumieniem, dostoso­ wanym do prawa Bożego, posłuszni Urzędowi Nauczycielskiemu Kościoła”12. W konsekwencji, posłannictwo rodzicielskie, spełniane należycie, jest drogą do doskonałości nadprzyrodzonej: „Tak więc małżonkowie chrześci­ jańscy, ufając O patrzności Bożej i wyrabiając w sobie ducha ofiary (por. 1 Kor 7,5), przynoszą chwałę Stwórcy i zdążają do doskonałości w Chrystusie, kiedy w poczuciu szlachetnej, ludzkiej i chrześcijańskiej odpowiedzialności pełnią zadanie rodzenia potom stw a” 13.

Podobnie bowiem jak sam o życie ludzkie, tak i posłannictwo przekazy­ w ania go, swój ostateczny wymiar znajduje w perspektyw ach wieczności: „Niech zaś wszyscy wiedzą, że życie ludzkie i zadanie przekazywania go nie ograniczają się tylko do perspektyw doczesności i nie m ogą tylko w niej sa­ mej znajdować swego wymiaru i zrozum ienia, lecz m ają zawsze odniesienie do wiecznego przeznaczenia ludzkiego”14.

2. Rodzicielstwo - problem współczesnego małżeństwa

1° Gdy S obór przypom ina, że m ałżonkow ie pow ołani są do tego, by „m ężnie w spółdziałać z m iłością Stwórcy i Zbaw iciela, który przez nich wciąż pow iększa i wzbogaca swoją ro d z in ę ”15 oraz że przekazyw anie życia i wychowanie „trzeba uważać za głów ną m isję m ałżonków , którzy są w spółpracow nikam i m iłości Boga-Stw órcy i jakby jej w yrazicielam i”16, a także, że w prawdziwej ocenie i zdrowym odczuciu rodziców „dzieci są najcenniejszym darem m ałżeństw a i rodzicom przynoszą najw ięcej do­ b ra ” 17, to ta praw idłow ość porów nana z rzeczywistością wysuwa doniosły, w spółczesny problem . Jest to problem postaw y rodziców w obec p o to m ­ stwa i ludzi zaw ierających m ałżeństw o w obec misji rodzicielskiej. M a ta postaw a decydujący wpływ na życie m ałżeńskie i na życie now ego czło­ wieka: „Jakże w ażną jest spraw a, by m ałe rozw ijające się życie było n o ­ szone w czasie ciąży przez rad o sn ą i rozsądnie żyjącą m atkę; zależy to je d n a k w znacznej m ierze od m ęża”18.

Właściwa postawa rodzicielska kształtuje się jednak znacznie wcześniej. Problem ten współcześnie rysuje się szczególnie ostro, jak to ukazał Pa­ weł VI. Jeśli bowiem w każdej epoce pełnienie tego obowiązku stawiało

" P o r. ta m ż e , n. 48. 12 T a m ż e , n. 50. 13 Tam że. “ T am że, n. 51. 15 Tam że. “ T am że. 17 T am że. 18 M . D irk s, D ie E h e -C h a n c e n uncl A e fg a b e n h e u te , F r e ib u r g i. B r. 1970, s. 48.

przed sum ieniem m ałżonków trudne problem y, to właśnie współczesny rozwój społeczeństwa ludzkiego spowodował takie przemiany, że powstały nowe zagadnienia T

2° Spełnienie „głównej m isji”, misji przekazywania życia i misji wycho­ wawczej, wymaga od m ałżonków „poczucia ludzkiej i chrześcijańskiej o d ­ powiedzialności oraz uległości wobec B oga”2". Wymaga widzenia rodziciel­ stwa jako pow ołania21.

W spólny pogląd, „ustalony ostatecznie wobec B oga”, wyrobią sobie małżonkowie w dziedzinie zadań rodzicielskich, biorąc pod uwagę cały ze­ spół okoliczności, „uwzględniając zarów no swoje własne dobro, jak i dobro dzieci” (urodzonych lub przewidywanych), „warunki czasu oraz sytuacji ży­ ciowej naturalnej i duchowej, a w końcu licząc się z dobrem wspólnoty ro ­ dzinnej, społeczeństwa i samego Kościoła”22.

Jawi się tu, eksponowany obecnie bardzo szeroko, problem małżeńskiego sumienia: eksponowany często w taki sposób, jak gdyby sumienie stanowiło autonomiczną i autonomicznie działającą, suwerenną instancję. Toteż nauka Kościoła musi tu być odczytywana bardzo wiernie: „Niech chrześcijańscy małżonkowie będą świadomi, że w swoim sposobie działania nie mogą postę­ pować według własnego kaprysu, lecz że zawsze kierować się mają sumie­ niem, dostosowanym do prawa Bożego, posłuszni Urzędowi Nauczycielskie­ mu Kościoła, który wykłada to prawo autentycznie, w świetle Ewangelii”23.

N astępujące uwagi są tu konieczne:

a) Wolno pytać, czy to nie właśnie „kaprys” zastępuje „sumienie”, na co wskazywałoby zjawisko wymierania rodzin w najzamożniejszych społeczeń­ stwach.

b) W świetle słów Soboru znana praw da o potrzebie form owania sumień odnosi się w sposób oczywisty do dziedziny rodzicielskich zadań m ałżon­ ków: chodzi o wysiłek dostosowania sum ienia do prawa Bożego, przy czym ten dynamiczny proces kształtowania sum ienia regułę obiektywną znajduje w nauce M agisterium, która wykłada prawo Boże w sposób autentyczny.

c) Sum ienie małżonków współczesnych jest tu postawione przed zada­ niem tak trudnym , jak nigdy dotąd. Także dlatego, że nigdy dotąd nie stały do dyspozycji tak liczne i udoskonalone środki, przeciwstawiające się po­ częciu lub norm alnem u rozwojowi poczętego dziecka. Odpowiedzialne

■’ P o r. H V , 1. 25. 211 K D K , 50.

21 P o r. K o m e n ta rz te o lo g ic z n o - d u s z p a s te rs k i..., dz. cyt., s. 33. 22 T am że.

przekazywanie życia jest etycznym postulatem , nie uświęca jednak środ­ ków. Tak więc: „Synom Kościoła (...) nie wolno przy regulow aniu poczęć (in

procreatione regulanda) schodzić na drogi, które U rząd Nauczycielski K o­

ścioła przy tłum aczeniu praw a Bożego odrzuca”24.

3° Objawienie mówi o licznym potomstwie jako o szczególnym błogosła­ wieństwie Bożym. Jest to prawda o stałej aktualności25: „Tak więc m ałżonko­ wie chrześcijańscy, ufając Bożej Opatrzności i wyrabiając w sobie ducha ofia­ ry (por. IK or 7,5), przynoszą chwalę Stwórcy i zdążają ku doskonałości w Chrystusie, kiedy w poczuciu szlachetnej, ludzkiej, i chrześcijańskiej odpo­ wiedzialności pełnią zadanie rodzenia potomstwa. Spośród małżonków, któ­ rzy w ten sposób czynią zadość powierzonemu im przez Boga zadaniu, szcze­ gólnie trzeba wspomnieć tych, którzy według roztropnego zamysłu podejm u­ ją się wielkodusznie należycie wychować także liczniejsze potomstwo”26.

4° Przypom niana przez Sobór niezłom na zasada m oralna brzmi: „N ale­ ży z największą troską ochraniać życie od sam ego jego poczęcia; spędzanie płodu jak i dzieciobójstwo są okropnym i przestępstw am i”27. Tymczasem rów noupraw nienie „ludzkości p ren ataln ej” jest ciągle jeszcze postulatem , choć chodzi tu o najbardziej podstawowe praw o człowieka, jakim jest p ra ­ wo do życia, i o istotny kierunek ładu społecznego, jakim jest pokój.

W wymiarach motywacji przyrodzonej istotne są argum enty mówiące 0 pozytywnych wartościach ludzkiego życia na wszystkich jego etapach 1 o podstawowym prawie człowieka do życia - jako największego ziemskie­ go dobra. Motywacja ta, pogłębiona poprzez wizję wiary (człowiek - obda­ rzony przybranym synostwem Bożym i będący dziedzicem Bożych dóbr - G a 4,6-7), ukazuje cały sens nietykalności „obrazu Bożego”, jakim był czło­ wiek od początku i jakim jest zawsze.

W naszej epoce, charakteryzującej się prawdziwym postępem w wielu dzie­ dzinach, wartość życia ludzkiego została zdewaluowana w formie najbardziej drastycznej. Świadectwem straszliwie wymownym są tu hitlerowskie obozy kon­ centracyjne, radzieckie lagry, a w latach ostatnich - działalność terrorystyczna.

We wszystkich tych zjawiskach istnieje ogólne założenie śm ierciono­ śnych ideologii: założenie mówiące o prawie klasyfikowania ludzi na m ają­ cych praw o do życia i tego praw a pozbawionych. Innym tego objawem jest zjawisko eutanazji. Najpowszechniej jed n ak stosowana jest ta podstawowa antyhumanistyczna zasada dyskryminacyjna w stosunku do dzieci nienaro­ dzonych. W wieku dumnym z postępu m ożna pisać: „N ieustanny hymn

24 T a m ż e , n. 51.

23 V aticanum II przytacza p rzem ó w ien ie p ap ieża P iusa X II z 2 0 1 1958, Tm le visite, A A S 50 (1958). 26 K D K , 50.

wdzięczności powinien wyrywać się z serc żyjących ku tym, które - często m im o przeciwności - zachowały jednak owo podstawowe prawo każdej istoty poczętej na tym świecie: praw o urodzenia się”28.

W wieku dumnym z postępu trzeba więc głośno przypominać Boże słowa: „U pom nę się o waszą krew przez wzgląd na wasze życie; upom nę się o nią u każdego zwierzęcia. U pom nę się też u człowieka o życie człowieka i u każde­ go o życie brata. Jeśli kto przeleje krew ludzką, przez ludzi ma być przelana krew jego, bo człowiek został stworzony na wyobrażenie Boga” (Rdz 9,5-6).

5° Powołanie ojca i m atki, głęboko wypisane w naturze mężczyzny i ko­ biety, daje podstawy do uzasadnionej nadziei w zakresie budzenia, często uśpionej, wrażliwości człowieka współczesnego na wartości rodzicielstwa i związane z nim szczęście, niezależnie od ofiar, na które zdobywa się miłość i bez których miłość nie istnieje29.

Soborowa nauka nie jest wzniosłym hasłem , lecz głęboką prawdą: „Dzieci są najcenniejszym darem małżeństwa i rodzicom przynoszą najwię­ cej d o b ra”3". O dw rócenie się od tej prawdy musi pociągać za sobą wszystkie następstw a sprzeniew ierzania się naturze człowieka. M anipulowanie zaś jego świadomością pozostawia ślady nieodw racalne. Świadczy o tym histo­ ria upadku największych potęg starożytności.

6° Świadomość m ałżonków dem obiłizują w zakresie wizji przekazywa­ nia życia współczesne zjawiska dem ograficzne. „W pewnych częściach świata nie bez troski rozważa się problem y powstałe w związku ze w zro­ stem, dem ograficznym ”31. Jednakże problem „pewnych części świata” prze­ rzucony bywa na rejony nie tylko wzrostem demograficznym nie zagrożone, ale wręcz dotknięte klęską dem ograficzną. O dnosi się to również do krajów europejskich, z Polską włącznie32.

28 J. T o u lat, S z tu c z n e p o ro n ie n ie - w y z w o len ie czy z b ro d n ia , Pary ż 1978.

” P o r. PIV, 1.

3,1 K D K , 50. 31 T am że, n. 47.

33 T rzeb a d o d a ć, iż n aw et ze s ta n u m ie rn e g o wyżu n ie m o ż n a w yprow adzać łatw o o p tym istycz­ nych w niosków , rz e te ln e p ro g n o zy w tej sytuacji b y najm niej o p ty m isty czn e n ie są, p ro cesy d e m o ­ graficzne m uszą być bow iem o c e n ia n e w p ersp ek ty w ie d łu ższeg o czasu. - Por. T C ieszyński, O z a ­ g ro żen iu bytu n a ro d u i p a ń stw a p o lsk ieg o i k o nieczności o c h ro n y p rz y ro stu biologicznego, M a te ­ riały d u szp a stersk ie 2 (1977), s. 122-130; o ra z te n ż e, J a k a je s t p ro g n o z a lu d nościow a Polski?, ta m ­ że, s. 131-136. Por. tak że T M akow ski, W o b ro n ie życia n ie n a ro d z o n y ch , C h S 53 (1977), s. 62-93.

O a k tu a ln e j sy tu acji d e m o g ra fic z n e j Po lsk i - p o r. J. K łys, S y tu a c ja lu d n o ś c io w a P o lsk i u p r o ­ g u X X I w ie k u , w: a b p K. M a jd a ń s k i, M . S c h o o y a n s, J. K tys, A r e n a b itw y o życie. A k tu a ln a sy­ tu a c ja d e m o g ra fic z n a w św iec ie i w P o lsc e, Ł o m ia n k i 20 0 0 , s. 15-18. T e n ż e , U w a ru n k o w a n ia kryzysu lu d n o ś c io w e g o w P o lsc e u p ro g u X X I w ie k u , ta m ż e , s. 19-32 (w ra z z z ałąc z o n y m i S ta ­ ty sty k am i d e m o g ra fic z n y m i - s. 3 3-47).

Zresztą cały świat stai się ostatnio - według wyrażenia Papieża Jana Pawła II - „areną bitwy o życie”33.

To nie przeludnienie grozi światu katastrofą, wobec istniejących możli­ wości wyżywienia na ziemi ogromnych rzesz ludzkich, przy właściwym go­ spodarow aniu zasobami lądów i m órz oraz przy ciągłym postępie technicz­ nym. Zagładą grozi egoizm, jako masowe zjawisko społeczne, a także mili- taryzm, dysponujący niesłychanymi możliwościami zniszczenia34.

W związku z tym zasada lansowania przez niektórych demografów: „Nie musi nas być dużo” - nie może należeć do ich kom petencji. Poza tym bowiem, że jest to sprawa, która decyduje o egzystencji narodu i o jego dal­ szej historii, należy wziąć pod uwagę i to, że rozpoczęte procesy dem ogra­ ficzne nie m ogą być dowolnie sterowane: odebranie woli rodzicielstwa, m i­ łości do dzieci, przestawienie hierarchii wartości i aspiracji życiowych, a na­ w et gaszenie woli życia, są zjawiskami nie pozwalającymi się zaham ować na granicy odgórnie zam ierzonej. Kto przywróci zdrową miłość rodzicielską pokoleniom wychowanym w atm osferze niwelującej tę m iłość?35.

W ostatnich latach problem y dem ograficzne narosły do rozm iarów nie­ słychanie niebezpiecznych w zakresie globalnym. Mówi o tym publikacja ogłoszona pod wyżej cytowanymi słowami Jan a Pawła II jako tytułem: „A rena bitwy o życie”36.

7° Współczesnym problem em rodzicielstwa szczegółowo zajął się Papież Paweł V I w wyżej wspominanej Encyklice o zasadach moralnych w dziedzinie przekazywania życia ludzkiego Hum anae vitae (25 V I I 1968 r.). Encyklika od­ powiada na powstałe współcześnie „nowe zagadnienia, których Kościołowi nie wolno pomijać milczeniem, ponieważ odnoszą się one do spraw ściśle związanych z życiem i szczęściem człowieka” (n. 1). Zagadnienia te spowodo­ wane zostały przez różne ważne przemiany: szybki przyrost naturalny, p ro ­ mocja kobiety, ocena miłości małżeńskiej, opanow anie sił przyrody i tenden­ cja do zastosowania tych zdobyczy także do procesów przekazywania życia.

W zasadach doktrynalnych wyłożonych w I części encykliki Papież wy­ chodzi od potrzeby widzenia każdego problem u dotyczącego życia ludzkie­

13 J a n P a w e t II, R o d z in a w s p ó ln o tą życia i m iło ści. H o m ilia p o d c z a s M szy św. p rz e d S a n k tu ­ a riu m Ś w ię te g o J ó z e fa w K aliszu , H O R 1997, n. 7, s. 35.

31 P o r. F. B a a d e , R o k 2 0 0 0 - K u c z e m u z m ie rz a św iat? , W arsz a w a 1962, s.252; p o r. ta k ż e b p K. M a jd a ń s k i, P o p u la c ja - p ro b le m ro d z in y lu d z k ie j, A K 8 4 (1 9 7 5 ), s. 201-239.

35 P o r. M . S ch o o y a n s, L a v o rte m e n t, p ro b lè m e p o litiq u e , N R T h 1 0 (1 9 7 4 ) i 1 07(1975); te n ż e , A b o rc ja a p o lity k a , L u b lin 1991 (ty tu ł o ry g in a łu : L a v o rte m e n t: e n je u x p o litiq u e s , Q u é b e c 1990); te n ż e , R o d z in a w k o n te k śc ie p ro b le m ó w d e m o g ra fic z n y c h , T ak - życiu, ta k - p ra w d z ie , Ł o m ia n k i 1994 z. 8.

“ a b p K . M a jd a ń s k i, M . S c h o o y a n s, J . Kłys, „ A re n a bitw y o ży cie ” . A k tu a ln a s y tu ac ja d e m o ­ g ra fic z n a w ś w iecie i w P o lsce, Ł o m ia n k i 2000, 331s.

go, a więc także problem u przekazywania życia, w sposób całościowy, uwzględniający „całego człowieka i całe jego pow ołanie” (n. 7); charaktery­ zuje miłość m ałżeńską (n. 8-9) i odpow iedzialne rodzicielstwo, „na które dziś słusznie kładzie się tak wielki nacisk” (por. n. 10), a które się wiąże z „głęboką ideą, należącą do obiektywnego porządku m oralnego, ustano­ w ionego przez Boga, którego to porządku prawdziwym tłum aczem jest p ra ­ we sum ienie”37.

W języku polskim treść Encykliki została kom petentnie omówiona w zbiorowym kom entarzu pod redakcją kard. K. Wojtyły38. K om entarz na­ świetlił także dyskusje teologiczne na tem at Encykliki.

W związku z szerokim odgłosem , jaki wywołało ukazanie się Encykliki, należy zauważyć:

- zespół papieski, powołany przed ogłoszeniem Encykliki przez Jana X X III, a potem Pawła VI, był powołany jako zespół konsultacyjny, nie zaś rozstrzygający - jakby „w zastępstw ie” M agisterium ;

- normy etyczne nie są nigdy wyrazem głosu opinii (ani wynikiem głoso­ wania), ale są praw dą obiektywną i to praw dą objawioną;

- j a k ostrzegał Paweł VI, stan „poszukiw ań” nie upoważniał do wniosku o stanie „w ątpienia” i nie mógł podważać doktryny autorytatywnie naucza­ nej przez M agisterium ;

- stan wątpienia - niedopuszczalny z punktu widzenia doktrynalnego - jest również niedopuszczalny z punktu widzenia pastoralnego, jak o tym mówi A dhortacja Evangelii nuntiandi. (n. 4; por. K D K 5 1 )3,).

8° Encyklika zaw iera także m agistralny wykład na tem at odpow ie­ dzialnego rodzicielstw a. Papież łączy om aw ianie tego zagadnienia z za­ gadnieniem m iłości m ałżeńskiej, pochodzącej od Boga, który „jest M iło­

57 HV, 10; p o r. K D K , 50-51.

58 K o m e n ta rz te o lo g ic z n o - d u sz p a ste rs k i..., dz. cyt.

,!l W języku polskim teo lo g iczn e dyskusje n a te m a t encykliki znalazły k o m p e te n tn e naśw ietlenie poza w sp o m n ian y m zbiorow ym k o m e n ta rz em d o Encykliki, tak że w artykule kard . C h. J o u rn e t, pt. Św iatło encykliki (A K 355(1959) s. 430-435) o ra z w pracy ks. I. R óżyckiego, p t. Teologiczna pew ność n o rm etycznych encyklice H u m a n a e vitae (A K 378(1972), s. 3-29). L ek arsk i p u n k t w idzenia p rz e d ­ staw iony został w s p raw o zd an iu ze sp o tk ań z w ybitnym i specjalistam i w d ziedzinie n atu ra ln e j re g u ­ lacji p o częć - b p K. M ajd ań sk i, P okłosie p o d r ó ż y - relacja o stan ie d u szp asterstw a ro d zin n a Z a c h o ­ dzie, A K 378(1972), s. 89-148. Ś w iadectw o d otyczące realizacji z asad p rzypom nianych p rzez E ncy­ klikę Paw ła V I zaw iera książka w y d an a p rz e z ro zm ów ców przed staw io n y ch w powyższym sp raw o z­ d an iu sp o tk ań : C h. i E . R en d u . L E glise n o u s a-t-elle tro m p es? ; przetł. na język polski (Czy K ościół n as o szu k ał?, K rak ó w 1972,291s.). B ad a n ia lek arsk ie, d o których Encyklika zach ęcała (n. 24), przy­ p o m in a ją c także dyrektyw y Piusa X II (A A S, X L III (1951), 859) o ra z n a u k ę so b o ro w ą: „N ie m oże być rzeczyw istej sprzeczności m iędzy bo sk im i p raw am i dotyczącym i z je d n e j stro n y przekazyw ania życia, a z drugiej p ielęg n o w an ia praw dziw ej m iłości m a łżeń sk iej” (K D K , 51) - czyniły w niedługim czasie szybkie p o stępy, o czym świadczył zaró w n o Św iatow y K o n g res R ozw oju R odziny, odbyty w 1977 r. w Cali, j a k i K o n g res pośw ięcony m e to d z ie objaw ow ej Billingsów w M elb o u rn e w 1978 r.

ścią” (1J 4,8), i m ającej „charakterystyczne cechy i wym ogi”: jest ona ludzka, pełna, w ierna i wyłączna oraz p ło d n a (n. 9). Przy czym „do zadań odpow iedzialnego rodzicielstw a należy, aby m ałżonkow ie uznali swe obowiązki wobec Boga, w obec siebie samych, rodziny i społeczeństw a, przy należytym zachow aniu porządku rzeczy i h ierarch ii w artości. K on­ sekw entnie, w p e łn ien iu obow iązku przekazyw ania życia nie m ogą oni postępow ać dow olnie (...), przeciw nie, są oni zobow iązani dostosow ać swoje postępow anie do p lan u Boga-Stwórcy, w yrażonego z jednej strony w sam ej n atu rze m ałżeństw a oraz w jego aktach, a z drugiej - o k reślo n e­ go w stałym nauczaniu K ościoła” (n. 10).

Odrzucić więc należy bezwarunkowo „bezpośrednie naruszanie rozpoczę­ tego już procesu życia”, bezpośrednie obezpłodnienie oraz „wszelkie działa­ nie, które - bądź to w przewidywaniu zbliżenia małżeńskiego, bądź podczas je ­ go spełniania, czy w rozwoju jego naturalnych skutków - miałoby za cel unie­ możliwienie poczęcia lub stanowiło środek prowadzący do tego celu” (n. 14).

N atom iast Kościół, stróż i nauczyciel prawa Bożego, „uznaje za dozwo­ lone uwzględnianie przez małżonków okresów niepłodności”, gdy „m ał­ żonkowie w sposób prawidłowy korzystają z pewnej właściwości danej im przez n a tu rę ”. Potępia zaś, „jako zawsze zabronione, stosowanie środków zapobiegających poczęciu” (n. 16).

W pierwszym wypadku m ałżonkowie uwzględniają naturalną cyklicz- ność niepłodności, „regulując ilość poczęć bez łam ania zasad m oralnych”. Czynią zaś tak, gdy „istnieją słuszne powody dla w prow adzenia przerw m ię­ dzy kolejnymi urodzeniam i dzieci, wynikające bądź z w arunków fizycznych czy psychicznych małżonków, bądź z okoliczności zew nętrznych”.

W tym też tylko pierwszym wypadku „małżonkowie um ieją zrezygno­ wać ze współżycia w okresach płodności (ilekroć ze słusznych powodów przekazywanie życia nie jest pożądane), podejm ują zaś współżycie m ałżeń­ skie w okresach niepłodności po to, aby świadczyć sobie w zajemną miłość i dochować przyrzeczonej wzajemnej wierności” (n. 16).

Ten magistralny wykład na tem at m oralnej dopuszczalności korzystania z okresów niepłodności kończy się charakterystycznym odniesieniem do miłości małżeńskiej: „Postępując w ten sposób dają oni (małżonkowie) świadectwo prawdziwie i w pełni uczciwej m iłości” (tam że).

3. Rodzicielstwo - problem społeczny

1° Jako stróż prawa m oralnego w zakresie życia m ałżeńskiego, Kościół broni autentycznych wartości ludzkich. W ten bowiem sposób Kościół przy­ czynia się „do um ocnienia wśród ludzi prawdziwej kultury”, broni człowie­ ka przed zniewoleniem ze strony środków technicznych, a godność m ałżon­ ków - przed poniżeniem . Wysiłki zaś, których prawo Boże, głoszone przez

Kościół, wymaga, „podnoszą godność człowieka i przysparzają dobra całej ludzkości” (por. HV, 1 8 ,20)4".

2° Rodzicielstwo jest w ierne swemu wzniosłem u pow ołaniu, o ile jest przeniknięte świadomością, że życie ludzkie jest nietykalne i święte. Świa­ dom ość ta obowiązuje nie tylko rodziców: „Życie ludzkie winni wszyscy uważać za rzecz świętą, ponieważ od sam ego początku zakłada ono działa­ nie Boga-Stwórcy”41 - uczył Jan X X III. N atom iast Paweł V I uczył o święto­ ści życia ludzkiego w kontekście najżywotniejszych problem ów współcze­ snego świata, który w aha się w wyborze między wizją pokoju i życia a znisz­ czenia i śmierci:

„W szelka zbrodnia przeciw życiu stanowi zam ach na pokój, zwłaszcza jeśli naraża na szwank ludzkie obyczaje, ja k to się dziś dzieje często i z ła­ twością przerażającą, nieraz ulegalizowaną, w zakresie unicestwiania m ają­ cego się narodzić życia, a więc przerywania ciąży. (...) Życie ludzkie jest święte, od pierwszego m om entu poczęcia aż do ostatniej chwili jego docze­ snego trwania. O no jest święte. Co to znaczy? To znaczy, że jest wyjęte spod wszelkiej władzy, która arbitralnie mogłaby je zniszczyć, że jest nienaruszal­ ne, godne najwyższego szacunku, największej opieki, wszelkiej ofiary”.

„D la kogoś, kto wierzy w Boga, jest to oczywistość spontaniczna, in­ stynktowna, płynąca norm alnie z transcendentnego praw a religijnego. Ale nawet dla kogoś, kom u dane jest szczęście uznania, że ręka Boga chroni wszelką ludzką istotę i mści jej znieważenie, owa intuicja świętego charak­ teru życia winna płynąć z uznania godności człowieka, która dom aga się nienaruszalności wszelkiej żywej egzystencji ludzkiej”.

„W iedzą o tym dobrze i czują ci, którzy mieli nieszczęście popełnić nie­ ubłagany błąd i odczuwają stale wyrzuty sum ienia z pow odu dobrow olnego unicestwienia życia. Głos niewinnej krwi woła w sercu sprawcy zabójstwa z rozdzierającą siłą. Kiedy człowiek posługuje się sofizmatami przepojony­ mi egoizmem, pokój wewnętrzny nie jest dlań dostępny. A naw et gdyby był dostępny, pozostaje faktem , że popełniono zam ach przeciw pokojowi, to jest przeciw ogólnej ochronie ładu społeczności ludzkiej”42.

4. Refleksje pastoralne

1° W szerokiej opinii podstaw ow e praw o do życia postaw ione zostało w całej ostrości wobec zjawiska zmiany struktur prawnych, zmierzających w wielu krajach, zwłaszcza ostatnio, do zalegalizowania niszczenia poczęte­ go życia ludzkiego.

“ P o r. H . van S tr a e le n , A b o r to - la g r a n d e d e c i s io n s T o rin o 1975, s. 295. 11 J a n X X III, M a te r et M agistra, A A S L I I I (1961)^ s. 447.

“ J e ś li c h ce sz p o k o ju - b ro ń życia. O r ę d z ie n a Ś w iato w y D z ie ń P o k o ju 1 1 1977 - In s e g n a - m e n ti di P a o lo V I, X IV (1 9 7 6 ), 1026-1027.

O tóż z pastoralnego punktu widzenia nie tylko prawodawstwo wymaga właściwej postawy w stosunku do przepisów sprzecznych z Bożym prawem, lecz przede wszystkim sam o życie. Zjawisko zwiększonej wrażliwości nie ty­ le na stan faktyczny, ile na stan prawny, mówiłoby o zbyt malej wrażliwości opinii powszechnej na zjawiska obciążające odpowiedzialnością wszyst­ kich, zwłaszcza jednak duszpasterzy.

2° Istnieje w argum entacji przemawiającej przeciw życiu wiele zasadni­ czych nieporozum ień. Cytowane wyżej orędzie Papieża Pawia VI „Jeśli chcesz pokoju - broń życia”, jest przykładem potrzeby, a zarazem i m etod prostow ania opinii odnoszących się do podstawowych praw d o człowieku i o jego fundam entalnych prawach.

D ojrzała świadomość duszpasterska każe widzieć problem stosunku do życia ludzkiego we wszystkich jego wymiarach, także w wymiarach istnienia narodów i własnego narodu. Problemy dem ograficzne rozstrzygają o tych wartościach, które przez wieki wymagały największych ofiar, z istnieniem własnej ojczyzny i jej wolnością włącznie. D oniosłość społeczna problem u jest więc oczywista. Taką doniosłość miały problem y dem ograficzne zawsze,

ale dziś ta doniosłość jest znacznie zwiększona.

3° Rzeczywistość biologiczna, odnosząca się do rozwoju człowieka od początku jego istnienia, dokładnie rozeznana dzięki współczesnym bad a­ niom naukowym (z możliwościami techniki wizualnego przekazu włącz­ nie), jest dla współczesnego człowieka argum entem zasadniczym. A rgu­ m ent ten nie został jednak dotąd właściwie wykorzystany w dziedzinie kształtow ania świadomości zainteresowanych, a nawet jest zwalczany, jak to się dzieje na przykład z filmem dr. B. N athansona „Niemy krzyk”.

N atom iast współczesna nauka jest w stanie zająć się już wnikliwie ży­ ciem duchowym dziecka przed urodzeniem 43.

4° Wysiłki duszpasterskie, odnoszące się do wychowania, a naw et sa­ m ego przekazyw ania podstawowych zasad w zakresie odpow iedzialnego rodzicielstw a, ciągle jeszcze znajdują się w fazie początkow ej. Z ag ad n ie­ nie jest stosunkow o m ato znane w płaszczyźnie fizjologicznej, naw et w świecie lekarskim (czego przyczyną jest także szukanie ułatw ionych rozw iązań przy pom ocy sztucznych środków regulacji poczęć). Wymaga, więc tym bardziej jasnego rozeznania zasad teologiczno-pastoralnych. Jest to zadanie pilne, lecz niełatw e, zarów no ze w zględu na nowość zagad­ nienia (podjętego przez Piusa X I w Encyklice Casti connubii, ale rozwi­

niętego i wyjaśnionego przez Piusa X II oraz Pawła V I), jak i na panujące w tej dziedzinie rozbieżności w niektórych publikacjach teologicznych. Rolę podstaw ow ą m a tu do spełnienia znajom ość Encykliki Papieża Jana Pawia II Evangelium vitae.

Ten stan rzeczy wymaga jasnego widzenia i przekazywania prawdy - „nie zaś wątpliwości i wahań; zrodzonych przez źle przyswojone wiadomości, lecz solidnej pewności zakotwiczonej w Słowie Bożym”44. Dla działalności duszpa­ sterskiej zasada ta ma najzupełniej szczególne znaczenie: „Wierni dla swego życia chrześcijańskiego potrzebują pewności, mają także do niej prawo, jako dzieci Boże”45. Stosowanie tej zasady wymaga ciągłego postępu duchowego i intelektualnego, z wszystkimi formami dokształcania ludzi współczesnych.

Sprawa posiada doniosłość do niedaw na w duszpasterstwie nieznaną: miejsce rodzicielstwa spontanicznego zajmuje dziś rodzicielstwo odpow ie­ dzialne. Rodzicielstwo odpow iedzialne jest zjawiskiem pozytywnym, istnie­ je jednak cały złożony problem motywacji i wyboru środków. Zarów no m o­ tywy, jakimi posługuje się odpow iedzialne rodzicielstwo, jak i środki stoso­ wane w zakresie regulacji poczęć, m ają dla poziom u etycznego życia m ał­ żeńskiego i rodzicielskiego znaczenie istotne. Inaczej nie chodziłoby o „od­ powiedzialne rodzicielstwo”, lecz o pom ieszanie popędu i „kontrolę” o charakterze technicznym (tzw. „kontrola urodzeń”), co jest zjawiskiem etycznie złym, choć przecież częstym. Encyklika H um anae vitae ma dla ro ­ zeznania tego problem u duszpasterskiego znaczenie podstawowe.

5° Słowa Pawła V I skierow ane pod koniec Encykliki do kapłanów m ają taką doniosłość duszpasterską, że nie sposób ich tu nie przypomnieć:

„Jeśli wybitną formą miłości dla dusz jest nie pomniejszać w niczym zbaw­ czej nauki Chrystusa, niechże się ta postawa łączy z wyrozumiałością i miłością, których przykład dawał sam Chrystus, rozmawiając i przestając z ludźmi. Przy­ szedłszy bowiem nie po to, aby świat sądzić, lecz aby go zbawić, był O n wpraw­ dzie nieprzejednany wobec grzechu, ale cierpliwy i miłosierny dla grzeszników. Niechże więc małżonkowie nękani trudnościami odnajdują w słowie i sercu ka­ płana (dodajmy: i każdego, kto głosi prawdę o małżeństwie i rodzinie - przyp. K. M.) jakby odzwierciedlenie głosu i miłości naszego Zbawiciela.

Drodzy Synowie, pełni ufności przem awiajcie, uważając to za rzecz pewną, że D uch Święty, wspom agając Nauczycielski U rząd Kościoła w gło­ szeniu prawdziwej nauki, jednocześnie oświeca wewnętrznie serca w ier­ nych i zachęca ich do wyrażenia swego przyzwolenia. M ałżonków zaś uczcie niezbędnej drogi modlitwy i przygotowujcie ich należycie do tego, aby

czę-44 E N , 65. 45 T am że, n. 79.

ściej, z głęboką wiarą przystępowali do Sakram entów Eucharystii i Pokuty oraz by nigdy nie upadali na duchu z powodu własnej słabości”®.

A rch bish op K azim ierz M ajd ańsk i - H eights o f the m arital vocation

M arried love is specifically fruitful: a new life is born o f it. Typical o f this love is p aren th o o d . Such is the sense o f a m arriage union: its crow ning glory is the g en era­ tion and education o f offspring.

T he article discusses at great length the following issues: 1. Love - the source of life, 2. P arenthood - the problem o f a contem porary m arriage, 3. P aren th o o d - a so­ cial problem , 4. Pastoral reflections.