Bogdan Szukaiski
N
arkotyki
z
n iewal ają ce (obezwładniacze)
Wstęp
Stosowanie różnych substancji,w tym leków i nar-kotyków,w celuwywołaniazmianyzachowa ńi dokony-wania czynów przestępczych, nie jest zjawiskiem no-wym.Wpiśmienn ictwienaukowymmożnaznaleźć l icz-neprzykładypodawania innymosobomleków dlaosią gni ęcia korzyści osobistych - dokonania zgwałcen i a lub rabunku cudzej własności. Cele tych działań nie
uległy zmianie,zmien iły sięnatomiastśrodki stosowa-ne do ich osiągnięcia: charaktersubstancji psychoak-tywnych , ich liczba, rodzaje,dostępność, wywoływa n e
efekty,atakże metodywykrywaniaichobecnościw or-ganizmie ofiar.Zewzg l ęd una skutki i ich nieodwracal-nycharakter oraz szczególnycynizm przestępców, naj-bardziej niebezpieczne jest wykorzystywanieśrod ków
psychoaktywnych w celuzgwałcen ia .
Narkotykułatwiającyzgwałcen iejest tośrod ek, któ-ry przyjęty świadom ie lub nieświadomi e przez ofiarę
stajesię przyczynąodbyciaprzezniąstosunku seksu-alnego bezjej zgody.Zgwałce nietakiemożn a zdefinio-waćjako stosunekułatwiony zasprawą użycia narko-tykuwywołującego przypominający na rkozęstan,który czyniofia rębezbronną, bezradną iniezdo lną do prze-ciwdziałania seksualnej aktywn ości napastnika. I nie ma znaczenia, czyofiaraprzyjęła narkotyknieświado
mie, wwynikupodstępu,czyświado m ie, w tzw.celach rekreacyjnych ,istotne jest bowiem, żedostosunku
do-szło w stanieuniemożliwiającym wyrażenieprzez
ofia-rę protestu (lub akceptacji).
Do grupy narkotyków wykorzystywanych w celach
przestępczych należy przynajmniej kilkan aście sub-stancji, któremożna podzielić na trzy grupy:
1. Kwas y-hydroksymasłowy (GHB) i jego analogi strukturalne.
2. Flunitrazepam (Rohypnol)i inne benzodiazepiny. 3. Ketamina.
Ważnejest usytuowanie tej szczególnejgrupy sub-stancji psychoaktywnych wśród ogółu obecnych na rynku narkotyków,które obecnie najczęściej dzielisię nasześćgrup:
1.Środki obniżająceaktywność ośrodkowego ukła du nerwowego (depresanty OUN).
2.Środki pobudzające ośrodkowy układ nerwowy (stymulanty OUN).
PROBLEMY KRYMINALISTYKI 270(pażdziernik-grudzleń)2010
3.Opiaty (zwi ąz ki izolowane z maku Papaversom -niferum).
4.Kannabinoidy (związki izolowane z konopi Can-nabis sativa).
5.Środki wywołujące halucynacje(halucynogeny). 6. Wziewneśrod kiodurzające(inhalanty).
Kryteriumdecydującym ozaliczeniunarkotykówdo grupy depresantówi stymulantów OUN oraz halucyno-genów jest charakterich farmakologicznego działan ia naośrodkowy układnerwowy,dla opiatówi kannabino-idów - naturalne źródło , z którego zostały izolowane (maki konopie),a dlainhalantów- postaćwystępowa
nia i droga wnikania do organizmu(lotne substancje wprowadzaneprzez drogioddechowe).
Narkotyki będące przedmiotem tego opracowania
należą do dwóchzwymienionych grup: kwasy -hydro-ksymaslowy i jego analogi strukturalne oraz flunitra-zepam i inne benzodiazepiny- do grupy depresan-tów, czyli związków obniżających aktywność OUN,
a ketamina - do związków halucynogennych. Spo-śród ogółu substancji psychoaktywnyc h wyróż niają
sięone zdolnościąwywoływania zespołu charaktery-stycznych efektów: oszołomien ia, dezorientacji,
sen-ności przech odzącej w utratę świadom ości i amnezji
następczej [7].
W piśm ienn ictwie angiojęzycznym narkotyki wyko-rzystywane w celachprzestępczych określane są ter-minami date-rape drugs i drugs facilitated sexual as-sault (DSFA), czyli narkotyki ułatwiające dokonanie
zgwałcenia . Terminy te nie mają polskich odpowiedni-ków, jeś li nie liczyć niefortunnych nazw używanych główn ie przez dziennikarzy,jak "pig u ł ka gwałtu" , " ta-bletkaniepami ęci" ,"narkotyk narandkęzgwałtem"czy
"środek nagwałt towarzyski". Dlatego na uwagę i
ak-ceptacjęzasługująterminyużywan eprzez prof. Vetula-niego z Instytutu Farmakologii PANw Krakowie, który nazywa tę gru pęzwiązków narkotykamizniewalający mi lubobezwładniającymi (obezwładniacza mi) [15].
Narkotykizniewalająceniemająwyrażn ego smaku izapachu,sąbezbarwneidobrze rozpuszczalne w wo-dzie,mogą wi ęc byćdodawane do napojów idrinków bez wiedzy i wzbudzania podejrzeń osób,na których planuje się popełnienie przestępstwa . Wywołują one
oszołomienie, dezorientację oraz stan określany jako abulia, czyli niezdolność do podejmowania decyzji idziałania, w tym również reakcji obronnych,wreszcie
senność i utratę świadomości, a po przebudzeniu -amnezję następczą, czylicałkowitą niepamięćzdarzeń po przyjęciu narkotyku. Utrudnia ona, a najczęściej w ogóle uniemożl iwia, id entyfikacj ę i ukaranie spraw-CÓwprzestępstwa.
Przy omawianiu poszczególnych narkotyków znie
-walaj ących należy zwrócić uwagęnietylkonaichwła ściwości, ale równi eż metabolizm, tj.przemiany, jakim ulegająw organizmieludzkim,ponieważpotwierdzenie
ich obecności w organizmie ofiary następuje najczę ściej na podstawie wyniku badania moczu,w którym występują prawiewyłącznie metabolity,a tylko zniko-mailośćnarkotyku w postaci niezmienionej.
Kwas y-hydroksymaslowy (GHB)
i jego analogi strukturalne
Kwasy-hyd ro ksym asłowy(ryc.1)jest to bezbarwna cieczbez zapachu i smaku,a ściślej o bardzo lekkim kwaśnym posmaku, który znika po rozpuszczeniu
~
O
HO-CH -CH -CH-C (1) , , 2 " OH..
O
"
~O
/C- CH,- CH,- C" (2) H OH..
O
"
~
O
C-CH -CH -C (3) / 2 2 -, OH OH..
O
O
"
~
C-CH -CH-C(4)
/ 2 2 -, OH S-KoAl
I
CYKLKWASÓWI
(5) TROJKARBOK SYLOWYCHRyc. 1.Przemianykwasuy-hydroksymaslowego: (1)kwasy-hydroksymaslowy,
(2)semialdehyd kwasubursztynowego, (3)kwas bursztynowy,
(4) bursztynylo·KoA , (5) cyklKrebsa
Fig.1.Metabolismoty-hy droxyb utyriceca:
(1)y-hydroxybutyric acid,
(2) succinicacidsemialdehy de,
(3)sucetnieacid. (4)succiny /-CoA,
(5)tricarboxilicseta cycle(Krebscyc/e) źródło(ryc.1-5) :aulo r
6
związku w soku, napoju orzeżwiającym lub alkoh olo-wym (drinku).Jego sól sodowa jestciałem stałym d o-brze rozpuszczalnym w wodzie.Znanesą również so-le GHB zinnymi metalami,np.potasem.SyntezęGHB wykonał po raz pierwszy w 1961 r.francuski uczony Henri Laborit, który poszukiwał leków wywołujących narkozę chirurg iczną. Otrzymany związek nie spełnił jednak tychoczekiwań zewzględ u nasłabe działan ie analgetyczne oraz niepożądane efekty uboczne [14]. Próbowano go natomiast stosować do leczenia zabu-rzeń snu,narkolepsji oraz uzależn ień od innychśrod ków psychoaktywnych.Narkomani amfetaminowi uży wali go do przerywaniaciągu narkotykowegoiwywoły wania relaksującego snu. Uważano również, że przyj-mowanieGHBosłabiaprzymus picia alkoholu oraz ob-jawyzespołuabstynencyjnego po odstawieniuopiatów [9]. W kręgach związanych z kulturystyką panowała szeroko rozpowszechnionaopiniao możliwości zasto-sowania GHB jako alternatywy dla steroidów[13],gdyż stymuluje on sekrecję hormonu wzrostu (somatotropi-ny),wywołującprzyrost masymięśniowejirozkład lipi-dów. Lekkoatleci (dyskobole, młociarze i kulomioci) stosowali GHB jako nielegalny środek dopingujący, w celuosiągnięcia lepszych wyników sportowych. Do-piero jednak odkryta póżniej właściwość wywoływania
amnezji, dezorientacji, oszołomienia i senności stała się powodem jego bardzozłej sławyjakośrodka wyko-rzystywanego do celówprzestępczych, główniedo po-pełniania zgwałceń i rabunków. Warto dodać, że su-rowce stosowane do prowadzonej w konspiracyjnych warunkach syntezy GHB zawierają zwykle toksyczne zanieczyszczenia - metaleciężkie, rozpuszczalniki or-ganiczne, któremogą pojawiać się również w końco wym produkcie[5].
W małychdawkachGHBwywołuje efekty podobne do aikoholu:zażywający czujesię zrelaksowany,staje się bardziej towarzyski, czasem twierdzi, że głębiej przeżywa muzykę. Doznaniomtymtowarzysząjednak zawrotygłowy,zaburzeniarównowagi,trudnościz wy-rażnym i logicznym mówieniem.Efekty GHBpojawiają się15- 30minut poprzyjęciuitrwają około3-4godzin [2,17].Narkotyk ten jest nielegalniesprzedawany pod nazwami: "Salty Water", .Scoop", "Soap",.Liquid X",
.Liquid Ecstasy" iinnymi.Ponieważw pierwszymokre -siedziałania wywołuje on podniecenie seksualne,na -zywany jest również niekiedy "kobiecą viagrą"
(wc-man's Viagra) [11].
W latach 90. dwudziestego wieku zanotowano
w USA szybki wzrost liczby udokumentowanych przy-padkówużywania GHB do celówprzestępczych:w ro-ku1993 było ich38, w roku1994- 56, w roku1995 -149,w roku1996 - 638, a w roku1997 -762przypad -ki. Do roku2000 DEA (Drug Enforcement Administra-tion)udokumentowaław45stanach5700przypadków
przedawkowania GHB, z czego 65 zakończonych śmiercią.
W roku 1996 uchwalonow USAustawę Drug Indu-ced Rape Prevention and Punishment Acl (Ustawa o zapobieganiu i karaniu zgwałceń ułatwionych stoso-waniem narkotyku), która stanowi, że podanie komu-kolwiek bez jego wiedzy środka pozostającego pod kontrolą, awięc nielegalnego,jest zagrożone karą po-zbawieniawolności do lat20.
Artykuł 197 polskiego prawa karnego mówi: "Kto przemocą, grożbą bezprawną lub podstępem dopro-wadza inną osobę do obcowania płciowego, podlega karze pozbawieniawolnościod roku do 10lat".
W roku 1998 zanotowano w Stanach Z jednoczo-nych 93tysiące zgłoszonych przypadków zgwałceni a , czyli 34 przypadkina100 tys.mieszkańców. Wiadomo jednak powszechnie, że liczba zgłoszonych zgwałceń nie jesttożsamaz li czbązgwałceńrzeczywiście doko-nanych. Bureau ot Justice Statistics (Biuro Statystyki Prawnej) szacuje, że liczba zgwałceń w omawianym roku wyniosła 330 tysięcy, a więc ponad trzykrotnie więcej (120 na 100tysięcy mieszkańców) niż zgioszo-nych [41.
13 marca 2000 roku umieszczono GHB w I grupie substancjikontrolowanych,do którejnależąnajbardziej niebezpieczne narkotyki. Akt prawnyobejmujący kon-troląGHB nazwanoHillaryJ. Farris and Samanlha
Re-id Dale-Rape Drug Prohibilion Acl dla upamiętnien ia dwóchmłodychkobiet,którym wroku2000 podano ten narkotyk w napoju wdawceśmiertelnej.
Po objęciu GHB kontrolą , czyli po wprowadzeniu ustawowego zakazu jego produkcji, sprzedaży i p o-siadania, producenci narkotyków podjęli próby omi-nięcia zakazów wynikających z tej kontroli, wprowa-dzającna rynek zamiast GHBnieobjęty kontroląjego lakton (GBL) oraz 1,4-butandiol (BOD),które w org a-nizmie przekształcają sięcałkowiciew aktywny GHB. Przemiana GBL w GHB zachodzipoddziałaniem en -zymu laktonazy,a BOD przekształca się w GHB pod wpływem dehydrogenazy alkoholowej (AOH). Jedno-czesneprzyjęc ie alkoholuetylowegohamuje kompe-tycyjnietę przemianę.Tkankamięś niowa zatrzymuje częśćdawki GBL,opóż ni ającjegoprzemianę wGHB i przedłużając czas działan ia narkotyku. Kolejnym substytutem GHB, jaki pojawił się na rynku, był 1,4-diacetylobutandiol, ulegający łatwo hydrolizie, najpierwdo 1,4-butandiolu,anastępniedo GHB. Póź niej wprowadzono homolog GHB - kwasy- hydroksy-walerianowy (GHV), wykazujący takie same właści wości jak GHB oraz jego lakton (GVL), przekształca jący sięwGHV.Innym analogiemstrukturalnym GHB, ulegającym w organizmie hydrolizie do aktywnego GHB,jest ester metylowykwasu4-acetoksymasłowe go (MAB)(ryc. 2)[3].
l A-diacety
lo-butandiol
I
GBŁI
I
G\1.I
I
BD
O
I
I
I
[,
Gm'I
I
1\L-\BI
Ryc.2.Analogikwasówy-hyd roksymaslowegojy-hydroksyw alerianow egoiic hprzemianywaktywn ezwiązki:
GHB- kwasy-hydroksy ma slowy, GBL - lakton kwasuy~hydroksymasłowego, GHV - kwasy·hyd roksyw ale ria nowy. GVL - la kton kwasuy-hyd roks ywalerianowego, BDO- t.a-butaociot,
MAS- estermetylowykwasu-ą-acetoksymasłoweqc
Fig.2.Ana logs otr-hy droxyb u tyrlcacidandr-hy droxyv alericacidandthe;rin tercon versions:
GHB- r·hydroxy butyricac/d,
GBL- y-buty ro/aetone,
GHV - y·hy droxyvalericacid , GVL- y-valerola ctone, BOO - 1,4-butanediol,
MAB- methy/-4-acetoxybutan oate
Prosta budowa GHB sprawia, że przemiany, jakim ulega w ustroju,sprowadzają sięjedynie do dwóch ko-lejno po sobie następujących reakcji utleniania: w pierwszym etapie do semialdehydu kwasu burszty-nowego, a następnie do kwasu bursztynowego, który jest metabolitemcyklu Krebsaiulegaw nim utlenieniu do dwutlenkuwęgla i wody (ryc.1) [12]. Przemiany te
przebiegająbardzo szybko i dlatego we krwimożnago
wykryćtylko przez 4-8 godzin, a w moczu przez 8-12
godzin po przyjęciu. Zanim więc ofiara wybudzi się
i podejmiejakieś działania,częstojestjużzapóżno na
zebranie wymaganych podczas śledztwa dowodów.
Ktoś słusznie zauważył, że GHB pomaga popełnić
przestępstwo doskonałe, bo ofiara nie pamięta cosię
z nią działo i nie jest w stanie wskazać sprawcy prze
-stępstwa, a środek wywołujący utratę świadomości
bardzo szybko znika z jej organizmu.Jest zatem nie
-zwykle ważne, by pobranie próbki materiału biologicz-nego,w celu potwierdzenia obecności narkotyku i od -tworzenia prawdopodobnego przebieguzajścia, nastę
powałojaknajwcześniej,gdyż zwiększato szanseuję
cia i ukaraniasprawcy.Jeśli materiałzostanie pobrany
zapóżno, to jedynymdostępnym dowodem przeciwko
sprawcy jest identyfikacja spermy dokonana przez ustalenie kodu genetycznego. Sprawca może jednak wówczas twierdzić, że do stosunku doszłoza
obopól-ną zqodą.
Duże różnice osobniczewrażliwościna narkotyk
po-wodują, że jego dawka, wywołująca umiarkowane
efekty u jednej osoby, może być przyczyną grożnych
objawów toksycznych u innej. W przypadku przedaw -kowania GHB występuje oczopląs, zwężenie żrenic,
ataksja (niezborność ruchów), depresja układu odde-chowego, bezdech, drgawki klonicznemięśni,wymioty, hipotermia (obniżenie temperatury ciała), bradykardia (zwolnienie akcji serca), migotanie przedsionków, nie-trzymanie moczu.
Powszechnie znana, bo spopularyzował ją długo
trwały proces,jest sprawa Andrew Lustera z San
Die-go w Kalifornii, spadkobiercy fortuny firmy kosmetycz-nej Max Factor, którydokonał kilkudziesięciu zgwałceń
przy użyciu GHB. Sąd skazał go w roku 2003 za 20
udowodnionychzgwałceń na 124 latawięzieniai milion dolarów grzywny.Apelacjaoskarżonego zostałaodrzu -cona zarówno przez sąd wyższej instancji, jak i Sąd
Najwyższystanu Kalifornia.
W Polsce w roku 2006 odbył się proces w sprawie
zgwałcenia19-1etniejdziewczyny z użyciemGHB,
któ-ry to proceszakończył się wyrokiemskazującym na 5
latwięzieniai3000złgrzywny.
Wartoprzytoczyć również informację podaną przez tygodnik "Wprost",która pokazuje,żeomawiane
zagro-żenia mogą przybierać różne, niekiedy bardzo
wyrafi-nowane, formy. Otóż w artykule pt. "Taśmy śmierci.
8
Polscy gangsterzy coraz częściej filmują popełniane
przez siebie przestępstwa" opisano przypadek lekarki z Sieradza,którą "podstępnie nafaszerowano narkoty-kami. Kompletnieodurzona kobietastała się bohaterką
wyjątkowoostrego filmu porno.Lekarka nic potem nie
pamiętała. Przestępcy pokazali jej film i zażądali stu
tysięcy złotych, a w razie odmowy zagrozili
rozpo-wszechnieniem kasety w szkole, do której chodziło
dziecko lekarki"[16J.
Flunitrazepam i inne benzodiazepiny
Z grupy benzodiazepin owłaściwościach zniewalają
cych,do której należą: flunitrazepam, klonazepam, al-prazolam i in.,ostatnio najbardziej rozpowszechniony,
jako środek wykorzystywany w celach przestępczych,
jest flunitrazepam, chociaż jeszcze w 1999 r. Hind-march i Brinkmann [6] znależli go tylko w sześciu
próbkach z 1033 (0,58%)próbek moczu pobranych od
zgwałconych kobiet, podczas gdy inne benzodiazepiny
występowałyznacznieczęściej(w 12% próbek moczu).
Flunitrazepam (ryc.3) jest produktem szwajcarskie-go koncernu farmaceutyczneszwajcarskie-go Hof/mann-La Roche Inc,sprzedawanym pod nazwą Rohypnol w Meksyku, Ameryce Południowej i Europie,jako środek nasenny oraz do premedykacji, w celu uspokojenia pacjenta przed znieczuleniem ogólnym. Działa on podobniejak diazepam (Valium), tj. uspokajająco, nasennie,
prze-ciwlękowo , miorelaksacyjnie i przeciwdrgawkowo, ale
około dziesięciokrotniesilniej, przy czym nasenny efekt
flunitrazepamu dominuje nad innymi kierunkami jego
działania. Wywołuje również dezinhibicję
(odhamowa-nie) iamnezję. Produkowany jest w postacizawierają
cych 0,5mg, 1 mg i 2 mg substancji czynnej tabletek, które rozpuszczają się szybko,niepozostawiając żad
nychśladów.W Niemczech, wzwiązku zlicznymi
przy-padkaminadużywaniaRohypnolu,tabletkizawierające
2 mg flunitrazepamu nie są dopuszczone do
sprzeda-ży detalicznej, a jedynie do stosowania w szpitalach. Flunitrazepam występuje na rynku narkotykowym pod licznymi nazwami ulicznymi: "Roofies", .Ruftlss", .Bo -pe", .Hoche", .Roach", .Forqet-pill", .Forqet-me",.Rz", .Mexican Valium" i inne.
Pierwszy raport o stosowaniu flunitrazepamu w ce
-lach przestępczych pochodzi z 1993 r. z południowej
Florydy. Póżniej doniesienia o konfiskatach narkotyku i przypadkachzgwałceń z jegoużyciem zaczęły
docie-rać również z południowych (Teksas, Arizona) i
za-chodnich (Kalifornia) regionów USA. Wobecwzrastają
cej liczby przypadków nadużywania flunitrazepamu
i wykorzystywania go jakośrodka ułatwiającego zgwał
cenie, koncern Hof/mann-La Roche Inc wprowadził
w lutym 1999 r. nową formę leku: tabletki słabo roz-puszczalne w wodzie izabarwiająceroztwór na
sko,które trafiłydo aptek w 20 krajach.Jednakże ta-bletki produkowane w pierwotnej formie,n
iezabarwio-ne i rozpuszczaliezabarwio-ne,sąnadal dostępne.
Działaniet1unitrazepamu ujawniasię20 minut poj
e-goprzyjęciu,najsilniejsze efektywystępująpo 2
godzi-nach iutrzymują sięprzez 4 godziny lub dłużej,zależ
nie od wielkości dawki. Narkotyk można wykryć we
krwi przez 12 godzin,a w moczu przez 72 godziny po
przyjęciu.Około20-30 minut poprzyjęciuf
lunitrazepa-mu ofiarazachowujesięjak pijana,traci orientację,nie
jest w stanie jasnosię wyrażać, a częstow ogóle nie
może mówić. W tej fazie dzi ała n i a narkotyku zostaje
ona zwykie demonstracyjnie wyprowadzona z lokalu (dyskoteki) przez planujących przestępstwo jako
nie-trzeżwa,a obecni potwierdzająpóżniej, że opuściła
lo-kai dobrowolnie. Często w wyniku utraty sprawności
kończyn dolnych (rodzaj porażenia) nie może iść,
wkońcutraci przytomność.
Przekroczenie leczniczej dawki t1unitrazepamu
wy-wołuje szereg grożnychefektów: zawroty głowy,
spo-wolnioną, niewyrażną mowę, senność, załzawione,
często nabiegłe krwią oczy, opadające powieki,
nie-prawidłową ocenę sytuacji ,dezorientację, stanysplą
tania,odhamowanie ,agresywność,zaburzenia w
idze-nia ,osłabion e odruchy,hipoton ię,zaburzeniapamięci,
zatrzymanie moczu. Flunitrazepam przyjmowany
z alkoholem ,marihuaną, kokainąi innymi narkotykami
wywołujeszybki i dramatyczny haj (high).Osoba
sto-sującaflunitrazepam nawet zniewielką ilością
alkoho-O."
~
:
I
S
O
v F
,>-1
(2)Ryc.3.Przemia ny flunitraz epamu: (1)flunitra zepam,
(2)z-amln otiu nttrazepa m. (3) 3--hydroKYflunitrazepam,
(4)desmetyloftuniłrazepam
Fig. 3.Metabonemofuunrtrazepam:
(1)tfunitrazepam,
(2) 7-aminoflunitrazepam, (3) 3-hydroxyflunilrazepam, (4) demethylllunitraz epam
(3)
(1)
(4)
lu zachowujesię ,jakby wypiłago znaczniewięcej: wy-kazuje brak koordynacji,ma przekrwione oczy i
zama-zaną mowę. Towarz yszy temu depresja układuo
dde-chowego, która może doprowad zić do zejścia śmier
telnego(9).
Nielegalny flunitrazepam jest często stosowany ra-zem z innymi narkotykami, np.w Azji z niskiej jakości
(zafałszowaną) heroiną w celu nasilenia jej działania,
a takż ez kokainą, gdyż ułatwia wyjście zciągu
koka-inowego(binge).Stosowany jest równieżw kombinacji
zmarihuaną, kokainą,ekstazyiLSD.Osobystosujące
speedbal/(mieszaninaheroiny i kokainy ) używają R
o-hypnolu w celu złagodzeniaefektów działaniatej mie-szaniny.
Początkowo flunitrazepam zostałzaliczony do
gru-py iV Konwencji ONZ nt. Leków Psychotropowych
z
1971r
.
(Uni/ed Na/ions Conven/ion on Psycho/ropic Subs/ances).Abybyćwzgodzieztą Konwencjąw Sta-nach Zjednoczony ch , umieszczono flunitrazepamw grupie IV Dokumentu O Substancjach
Kontrolowa-nych (Con/rol/ed Subs/ances Ac/ ot /970 - CSA). W marcu 1995 r.przeniesiono flunitrazepam do grupy
II,a póżniej, wzwiązkuzmnożącymi się przypadkami
nadużywaniai wykorzystywania go w celachprzestęp
czych, w wielu stanach (Floryda, Idaho, Minnesota, New Hampshire,New Mexico,PółnocnaDakota,
Okla-homa iPensylwania),zaliczonogo do gnupy I CSA.
Flunitrazepam wywołuje uzależnienie i jego odsta
-wieniewyzwalazespółobjawów abstynencyjnych,
któ-remogą wystąpić z pewnymopóżnieniem, tydzieńlub
dłużej po odstawieniu narkotyku.Sąto: bóle głowy,
bó-le mięśni, silny niepokój i napięcie, niepokójruchowy,
stan splątania, rozdrażnienie , drętwienie i mrowienie
kończyn, halucynacje,delirium,drgawki,wstrząs i
za-paść sercowo-naczyniowa. Mogą się również pojawi ć
takie objawy jak derealizacja,depersonalizacja, prze-czulicasłuchowa, nadwrażliwośćnaświatło ihałas.
U pacjenta uzależnionego, który przyjmujetylko tlu-nitrazepam, można odstawić narkotyk, podając feno
-barbital w dawce 30 mg na 1 mg przyjmowanego fluni-trazepamu.Takwięcpacjent przyjmującywciągudnia 6 mg flunitrazepamu musiprzyjąćdziennie 180 mg fe
-nobarbitalu i w kolejnych dniach zmniejszać tę dawkę
o 30 mg.W przypadku wymiotów tenobarbital podaje
się domięśniowo.
Flunitrazepam dość dobrze rozpuszcza się w
lipi-dach, co tłumaczy jego szybką penetrację do mózgu
i wysokie ryzykonadużywania[10).
Okres półtrwaniaflunitrazepamuwynosi 18-26 go-dzin,ajego aktywnegometabolitu 38-200 godzin. Ro-hypnoljestczęstododawany do piwa w celu nasilenia
efektów alkoholu.W porównaniu z innymi narkotykami jest ondosyćtani (cena tabletki wahasięod 2 do 5 do-larów), co w pewnym sensie tłumaczy jego
Ketamina
łuje niezborność ruchów,senność, zwiotczenie mięśn i
iamnezję,tj.efekty typowe dla narkotykówzniewalają
cych,a ponadto zaburzenia widzenia iwzmożone wy-dzielanie śliny. Metabolizm klonazepamu przebiega podobniejak flunitrazepamu:głównyszlak metabolicz-ny to redukcja grupy nitrowej do aminowejz utwo rze-niem 7-aminoklonazepamu, k1óry ulega acetylacji do 7-acetamidoklonazepamu. Zarówno klonazepam, jak idwa wymienionemetabolitymogą ulegaćhydrok syla-cjiw pozycji 3,apowstałe hydroksypochodne ulegają
sprzęganiu z kwasem glukuronowym i siarkowym.
Iwłaśnie te metabolitywystępują w moczu ofiary.
(3) (2)
(1)
Ryc.5. Przemianyketaminy:
(1)ketamina. (2)norketamina. (3)dehydronorkela mina Fig. 5.Metabolismot ketamine
(1) ketamine,
(2) norketamine, (3) dehydronorketamine
Ketaminę (ryc. 5) można traktowa ć jako pochodną
niebezpiecznego narkotyku - fencyklidyny, ponieważ obazwiązki zawi e rają ugnupowaniefenylocykloheksy -lowe. Ketamina występuje w postaci dwóch enanc jo-merów:S(+)iR (-) ,przy czym analgetyczne i
nasen-nedziałanie odmiany prawoskrętnej jest czterokrotnie
silniejszeniż lewoskrętnej[1].Handlowy produkt (chlo-rowodorek ketaminy) jest racematem,czyli równoczą
steczkową mieszaniną obu enancjomerów. Jest on
bezbarwny, nie ma wyraźnego zapachu i smaku,do -brze rozpuszcza się w wodzie,aletakże nieźlew lipi-dach, co sprawia, że eliminacja narkotyku z ustroju przebiegapowoli.
Ketamina wywołuje krótkotrwałą narkozę i najczę ściej bywa stosowana jako wprowadzenie do narkozy
właściwej.Opróczdziałaniaprzeciwbólowegowywołu
je amnezję, przy czym zaburzeniu uleganie tylko
pa-mięć operacyjna (robocza), ale równ i eż epizodyczna i semantyczna. Ob niża również wrażliwość biorcy na to,co dzieje się w otoczeniu. Te właśnie właściwości ketaminy sąwykorzystywane przy stosowaniu jej jako
środka ułatwiającego dokonaniezgwałcenia[8].
Ketaminawystępująca na rynku narkotykowym
po-chodziz legalnej produkcji,gdyżwodróżnieniuod
fen-ność. Oprócz oryginalnych tabletek produkowanych
przez koncern Hoffmann-La Roche na rynkuwystępu
ją zafałszowane tabletki f1unitrazepamu wytwarzane
przez zakłady farmaceutyczne w Afryce Południowej , AmerycePołudnioweji prawdopodobnie w Egipcie.Te podrobione tabletki są przeważnie koloru czerwon o-brązowego, różowego lubbiałeg oibardzodobrzero z-puszczająsięw wodzie ietanolu.
Flunitrazepam ulega w organizmieludzkim przemia-niew trzy główne metabolity: desmetyloflunitrazepam
powstającyw wyniku N-demetylacji,3hydroksyflunitra
-zepam-produkt hydroksylacji i 7-aminoflunitrazepam
tworzący się w wyniku redukcji grupy nitrowej (ryc. 3).
Enzymamikatalizującymi dwie pierwsze reakcjesą cy-tochromy P450,2C19 i 3M.Zarówno 7-aminoflunitra-zepam,jak i desmetyloflunitrazepamwykazują
ak1yw-ność biologiczną.
Przedawkowanie flunitrazepamu zdarza się dosyć
często, ale śmiertelne skutki przedawkowania samego
flunitrazepamusąraczejrzadkie.Dość częstonatomiast notowanozejście śmiertelnepo przyjmowaniuflunitraze -pamu z alkoholem lub innymi depresantami OUN.
Mechanizm działania flunitrazepamu i innych ben
-zodiazepin o podobnych właściwościach:
temazepa-mu,triazolamu, diazepamu,alprazolamu, lorazepamu imidazolamu polega na tym,żepo sforsowaniu
barie-ry krew-mózg i dotarciu do mózgu wiążą się one ze
specyficznymi białkam i receptorowymi z lokalizowany-mi na neuronach wypełniających różne funkcje. Re-ceptory te należądo układu GABA-ergicznego,tj.ule
-gająak1ywacji pod wpływem kwasuy
-aminomastowe-go (GABA), neuroprzekaźnika hamującego ak1ywność
mózgu. Benzodiazepiny wiąźą się z tym receptorem w innym miejscu niżGABAitowiązaniepowoduje na -silenie efektów GABA,czyli bardziej efek1ywne hamo-wanieak1ywnościmózgu.Uważa się, że kontrolowany przez GABA wzrost przewodnictwachlorkowego ulega intensyfikacji podwpływem benzodiazepin.
Klonazepam (Rivotril) (ryc.4)jest lekiem benzodia-zepinowymzawierającym,podobnie jak flunitrazepam,
grupę nitrową. Łatwo wchłania się z przewodu
pokar-mowego i przechodzi przez barierę łożyskową.
Wywo-Ryc. 4. Budowa klonazepamu Fig.4.Structure ot clonazepam
cyklidyny jej synteza jest skomplikowana i trudna do przeprowadzenia w warunkach nielegalnego laborato-rium. Jedynie przekształcenie ciektej ketaminy w
po-stać proszku.dokonywane w celu utatwienia dystrybu-cji narkotyku.może się odbywaćw warunkach domo-wych.
Od wczesnych lat 90. ketamina statasię p
opular-nymwśród nastolatków imłodzieżytzw.narkotykiem rekreacyjnym. rozprowadzanym i sprzedawanym w dyskotekach i klubach. Wśród stosujących ketami-nęistnieje pogląd, że jej popularnośćjako narkotyku rekreacyjnegowiążesięz możliwościąprecyzyjnego dawkowania itym samym uzyskiwaniatakiego stanu psychicznego i fizycznego,który zapewnia optymal
-ną percepcję muzyki, błyskających świateł oraz po-zwala osiągnąć kondycję niezbędną dodługotrwałe go dynamicznegotańca. Zdaniem niektórych uczest-nikówtzw.ravingparties,czyli imprez tanecznych or
-ganizowanych w celu wspólnego. zbiorowego
prze-żywania oszołomien ia narkotycz nego , ketamina
przewyższa pod tym względem ekstazy (3,4-metyle-nodioksymetamfetaminę).Osobystosujące ketaminę w dawkach 0,5 g i wyższych doznawały uczucia "przechodzenia światła przez ciało", "zmiany konsy
-stencji ciała na drewnianą, gumową i plastikową",
"stapianiasię z innymi lu d ż mi" itp.Ekstatyczne
prze-życ ia i doznania związane z przyjmo waniem ketami
-ny to jednak tylko jedna strona medalu. Osoby przyj
-mujące ten narkotyk rzadko zdająsobiesprawę z te-go, że istnieje również strona druga, niezwykle nie-bezpieczna dlabiorcy.Są nią grożne, częstozagra
-żające życiu, objawy uboczne jak: ataksja ( zaburze-nia koordynacji ruchów i równowagi),zamazana mo-wa, zawroty głowy, stan dezorientacji, niewyrażne i podwójne widzenie, bezsenność. toniczno-klonicz
-ne ruchyciała,omamy.oczopląs.Obserwowano rów-nież tzw. flashbacki (powracanie przeżytych
wcze-śni ej doznań psychotycznych). Z wywoływanych przez ketaminę objawów somatycznych trzeba wy-mienić znaczny wzrost ciśnienia krwi, tachykardię, obfite wydzielanie śliny mogące doprowadzićdo nie-drożności dróg oddechowych, kurcz krtani oraz wzrost ciśn ienia śródgaIkowego.
Wykryto i zidentyfikowano dwa gtówne metabolity
ketaminy - norketaminę idehydronorketaminę(ryc.5).
Oba są psychoaktywne, o kierunku działania podob-nym do ketaminy.
Wartowspomnieć, żeAlfred Hitchcockjużw latach 70. znał psychotropowe właściwości ketaminy, gdyż w jego filmie "Intryga rodzinna" właśnie tego środka użyto do obezwładnienia osoby uprowadzanej. Rów-nież w filmie "Strażnik pierwszej damy" w reżyserii Hugh Wilsona (1994 r.)posłużono sięketaminą w celu oszołomieniaofiary porwania.
PROBLEMYKRYMINALISTYKI270(paŹdzlernik-grudzieri)2010
Wnioski
Wypicie przez kobietę napojuzawierającego jeden ze zniewalających narkotyków sprawia, że traci ona kontrolęnad tym co robi,ulegatrudnemudo opano
wa-nia napadowi sen ności , wreszcie traci świadomość
iodzyskujejądopieropo kilku godzinach,kiedyna j
a-kiekolwiekprzeciwdziałan iejestjużzapóźno,Po pr
ze-budzeniumoże zdawaćsobiesprawę, że padłaofiarą
zgwalcenia, ale równie dobrze może w ogóle nie pa-miętać. co się zdarzyło. Zgwałcenie może wywołać u ofiarystan psychiczny utrudniającypodjęcie decyzji o zgłoszeniu przestępstwa odpowiednim władzom.
Składasięna to uczuciezażenowania,strachu,obawa przed odrzuceniemoraz brak zaufania do policji i są downictwa, a wywołana przez narkotyk amnezja jesz-cze tę decyzję opóżnia i powoduje,że zgłoszenie ma
zwyklemiejscewiele godzinlub nawetkilkadnipo
zda-rzeniu.A wtedy worganizmie ofiaryniemajuż n
arko-tyku,bouległprzemianiew metabolityi wydaleniu.Nie
jestrównieżmoż liweodnalezieniei zabezpieczenie na-czynia, w którym podano narkotyk.
Za granicą na dyskotekach i w niektórych lokalach kufle,szklanki i kieliszki stawiasięna specjalnych pod-kładkach, którezmieniająbarwę podwpływem napoju
zawierająceg ozniewalającynarkotyk.Takiepodkład ki, produkowane m.in.przez Drink Safe TechnologiesInc.,
sąskuteczne w przypadkuobecnościGHB,GHV,BDO i ketaminy- reakcja barwna zachodzi, gdy stężenie GHB,GHVi BDO wynosi ok. 3 g naszklankę napoju,
a ketaminy- ok.1 g naszklankę napoju.Zawodząone
jednak w przypadku napojówowyrażniekwaśnym od-czynie (np.sokpomarańczowylub grapefruitowy) oraz zawierających mleko lub produkty mleczne. Ponadto napoje i drinki o intensywnym zabarwieniu (np.czerwo
-ne wino,coca-cola) maskują zmianębarwy.Zdarzasię również,i to wcalenietakrzadko,że mimoobecności
narkotyku zmiana barwy następuje z dużym opó źn ię
niem,lub nienastępuje wcale.Trudnowięc uznaćten sposób zabezpieczeniaza niezawodny.
Jakwięcustrzecsię przed skutkami przestępczych działań?
Trzeba przede wszystkim wiedzieć o istnieniu nar-kotyków wykorzystywanych w celach przestępczych
i pamiętać o ich niebezpiecznychwłaściwościach , bo imwięcej o nichsię wie,tymwiększaszansa,żeun
ik-niesiękontaktu z nimi, ajeślido niego dojdzie,będzie możnana czaszareagować. Ponadto w pewnych sytu-acjach konieczne jest zachowanie ostroż ności. Na przykładwprzypadkowym,małoznanym towarzystwie
nie należy pić drinków i napojów, jeśli nie było się świadkami ich przygotowywania, przyjmować ich od nieznajomych osób, pić z butelki,którą ktoś wcześniej otworzył,odchodząc odstolika na parkietiub do
ty- należywypićdo ko ńca zawartośćszklankii kiel
isz-ka.Niespodziewanasennośćlub uczucieoszołomie nia
po w innybyć sygnałemdonatychmiastowegoszukania
to w a rzystwa większej grupy osó b lub pomocy leka r-skiej.
Trzeba na koniecwyrażnie podkreślić, że w odróż
nien iu od innego typu zagrożeń, na przykład zag roż e
niachorobą, któ rą- jeślinie udasięjej zapo biec- mo-żemyskute cznie leczyć, w przypadku zagrożeń zwią zanych z narkotykamizniewalającymijedynąskutecz
-ną metodąobrony jest zapobieganie.Dlat ego w pew-nych szczególnych sytuacjach,nawet podczas szam-pańskiejzabawy,powinien się - mówiąc obrazowo -włączać sygnał alarmowy nakazujący zachowanie
ostrożności, bo konsekwencje zaniechania są w tym
przypadku fatalne i nieodw racal ne.
BIBLIOGRAFIA
1. Ad am s H.A.,Wern erC.:From the racematetothe eu-ternar: (S)-ketamine. Renaissance ot a substance? A
na-esthesist, 46, 1026-1042 (1997).
2.Carter L.P., ChenW.,Wu H., Mehta A.H.,Hernan de
S.J.,Maharaj H.,Coop A.,Koek W.,Fra nceC.P.:Compa ri-sonot the behavioraleffects oty-hydroxybutyric acid (GHB)
and its N-methyl-substituted analog, "(-hydroxyvaleric acid (GHV),Drug AlcoholDependence,78,91-99(2005).
3.Garc iaA.D.,CattertonB.S.:1,4-butanediol (BO) - F
o-ransieProfile,Microgram Journa l,1,44(2003).
4.Hall J.,Goodall E.A.,Moor e T.:Allegeddrug facilitated sexualassault(DFSA)in Nonnem trelandfrom 1999to2005.
A sludyofblood alcehollevels,J.Forensic.Leg.Med.,15,
497-504 (2008).
5. Haller Ch.,Thai D.,Jacob P.,DyerJ.: GHBurine con
-centranons after sinqle-dose administration in humans.
J.Anal.Toxicol.,30,360-364(2006).
6. Hindermarch J" Brinkmann R.:Trends inthe usaot
alceholand otherdrugsin casesotsexual assault,Hum.P sy-chopharm., 14, 225-231 (1999).
7.Hurley M.,ParkerH" WellsD.L. : The epidemiology ot drug facilitated sexualassault, J. Clin. Forensic Med., 13,
181-185(2006).
8. Jensen L.R.:The Nonmedical UsaotKetamine. Part Twa:A Review01 ProblemUse and Oependence,J.Ps yeho-acllv e Drugs,33,151-158(2001).
9.Maxwell J.C.,SpenceR.T.: Profilesot clubdrugusers
intreatrnent,Subst.Use Misuse,40,140~1426 (2005).
10.OhshimaT.:A case 01drug-facilitatedsexual assaultby the use 01 1lunitrazepam,J.Clin.Forenslc.Med.,13,44-45
(2006).
lI. Smit h K,M" Larive L.L., Romane ll i F., Club Drugs: Methylenedio xymethamphetam ine, flunitrazeparn, ketamine
12
hydrochloride and r-hydroxybutyrate, Arn. J. Health-Dyst.
Pharm.,59,1067-1076(2002),
12.SzukaIski B" Blach ut D" Bykas M" Szczepańczy k
S.,Tara cha E,: Kwasr-hyd roksymasłowy(GHB) ijegoJakton (GBL)- groźne związkipsychoaktywne.Własnościimetabc -lizm, "Alkoholizm i Narkomania",14,185-193(2001).
13.Szuka iski B" Bl achut D" BykasM" Szczepańczyk
S" Taracha E.: Kwasy-hyd roksyrn asłowy(GHB)i jego lakton
(G BL) - groźne zwiazki psych oaktywne. Metody rozdziału i identyfikacjiGC/MS iFTIR, "Alkoholizm i Narkomania",14,
341-354(2001).
14.Szukais ki B.:Kwasr-hydroksyrnasłowy (GHB)ijego
analogistrukturalne, "Problemy KryminalistykI",247,10-18, (2005).
15.Vet ulaniJ,:Narkotykibezdydaktyki, .Polityka",D oda-tekdo numeru37(2006).
16,Wprost,24.06.2001.
17. Won g C" Gibs on K,M" Sneed III O.C,: From the street tothe brain:neurobiologyofthe recreationaldrugy·hy· droxybutyric acid, Trends in Pharmacol. Sc., 25, 29-34
(2004),
Streszczenie
Stosowanienarkotyków wcelachprzestępczychjestpoważ
nym problememoświa towym zasięgu, dlategoważnejestpro
-pagowanie rzetelnej wiedzy o ich niebezpieczny ch właściwo
ściach. Służby medyczne i policja powinny być odpowiednio przeszkolone,szczególnieUlzakresie pobieraniaodofiarzgwał
cenia próbekmoczu i ichzabezpieczania. Im szybciejpróbki m o-czu ofiarytrafiądo laboratorium, tymwiększaszansa wykrycia narkotyku iujęciasprawcyprzestępstwa.
Słowakluczowe: nnrkotykizn iewalające,kwas y--hydroksy
-masłowy,jlllnitrazepam, klonnzepam,ketamina.
Summary
Concern about drug-mediated assault is a scrious and
pressingproblemworld-wide andiłisthereJore veryimportant
to rccognizetheJact that sacalIed.a ate-rapc drugs" can make
uictims incapacitated orunconsciollsand prevent themfrom
resiering. Such agents may be used crimina/ly in
drug-Jacilitatedardrug-mediaredsexnetassauIt.Moreter.in
orderto rcduceandpreoenidmg jacilitated sexualassauit,alI
staffengagedin medicalcareand publicseroicesasuei!aspolice must be educated regardhlg this kind oj crime. Whm such
crimesare suspected,itisimportantthatstafftake appropriate measuresas soon as possible,particularlv in collecting sllitable
spccimens such as urine in order to perform toxicological screening Wit/lOut delay. The sooner mi urine specimen is obtained aJter the eoent, the greater the chanceoj defecting
drugs
tt
uu
arerapidłyeliminatedfrom fhebody.Keinoords: date-rape drugs, y-hydroxybutyrie acid,
flunitrazepam,c1onazepam,ketaminę .
