Mszywioły z piasków heterosteginowych na obszarze krakowsko-miechowskim

J. M A ŁEC K I

MSZYWIOŁY PIASKÓW HETEROSTEGINOWYCH NA OBSZARZE KRAKOWSKO-MIECHOWSKIM

(T abl. X I— X V i 8 rys.)

Мшанки гетеростегиновых песков краковско-мехов- ского округа

(Т а б . X I — X V и 8 р и с .)

Les Bryozoaires des sables a Heterostegines aux emirons de Cracovie et Miechów

(PI. X I — X V et 8 fig.)

S p i s r z e c z y

Str.

W s t ę p ... 181 K lasyfikacja m s z y w io łó w ... ...183

B u d ow a szk ieletów : C h eilostom ata 184

C y c lo s to m a ta ... ...189

Piaski h eterostegin ow e i ich zesp ół faunistyczny . 190

O pis gatu n k ów z rzędu: C heilostom ata . . 191

C y c lo sto m a ta . 208

T e r m in o lo g ia ... 221

Z estaw ienie fauny m iejscow ościam i . 222

W ystępow anie w iek ow e g atu n k ów . ... 22 6 Literatura . . . . . . ... ... 228

Р е з ю м е ... 231

R esum e 233

S t r e s z c z e n i e : A u to r op racow ał faunę m szyw iołow ą z p ia sk ó w h eterosteginow ych obszaru k rak ow sk o-m iech ow sk iego, k tóra w ykazuje b ogactw o tak c o d o ilości gatu n k ów jak też o so b n ik ó w . W iększa ilo ść gatunków , m ian ow icie 43 , p o c h o d zi 2 grupy C heilostom ata, n atom iast grupy C yclo sto m a ta jest reprezentow ana przez

34 gatunki.

W STĘP

Mszywioły, których zespół z piasków heterosteginowych przed­

stawiam w niniejszym opracowaniu, należą do tej nielicznej zresztą grupy zwierząt morskich, występujących w stanie kopalnym, k tó ra jest u nas prawie że zapom nianą. W literaturze naszej posiadam y tylko

cztery prace o niej traktujące, a mianowicie: J. P r e m ik a «O Bryo- zoach sylurskich Podola Polskiego», prace Z. P a z d r y «Mszywioły z łupków menilitowych w Skalniku i ich znaczenie stratygraficzne», prace Ed. P e r g e n s a «Zur fossilen Bryozoenfauna von W ola Łużań- ska», oraz m oją notatkę «Przyczynek do znajomości mszywiołów m io­

ceńskich z Benczyna». poza wymienionymi opracowaniam i mszywio­

łów, natrafiam y w niektórych opracow aniach paleontologicznych jak np. E ic h w a ld a , R e u s s a , K o w a le w s k ie g o i innych listy mszywio­

łów, występujących w opracowanych przez nich utw orach obok innej fauny. Jeżeli chodzi o zagraniczne prace zajmujące się mszywiołami, i to trzeciorzędowymi, tymi bowiem na razie się zajmuję, to wymienić należy stare, jednak podstawowe prace G o l d f u s s a , R e u s s a , M a n - zo n ie g o , B u s k a i innych. W XX wieku zasłużyli się dla poznania tej ciekawej grupy zwierzęcej Francuzi, zwłaszcza C a n u , L e c o i n t r e i V ig n e a u x , oraz A m erykanin B a s s le r , którzy podali wiele niezna­

nych dotychczas form , opracow ali szczegółowo systematykę paleonto­

logiczną tych zwierząt, oraz stwierdzili, że na ich podstawie m ożna przeprowadzać stratygrafię utworów geologicznych.

Zaczynając w r. 1949 prace nad fauną mszywiołową dolno-tor"

tońskich iłów benczyńskich, postawiłem sobie za zadanie ich dokładne poznanie, oraz rozpoziomowanie polskiego miocenu przy pom ocy tych skamieniałości. Praca ta jest jednym z ogniw powziętego przedsięwzię­

cia, traktuje ona o mszy wiolach z piasków heterosteginowych. Ten poziom wybrałem na początek m oich badań, z tej przyczyny, iż po­

siadałem w zakładzie zebrane przez dra W. K r a c h a próbki piasków heterosteginowych z 11 miejscowości na arkuszu Miechów 1:100.000, a mianowicie z Pałecznicy, M uniakowie, Dziewięciołów, Sosnówki, Racławic, Zagaji W rocimowskich, Małoszowa, K lonowa, Kościejowa, Nasiechowic i Lelowie, oraz miałem łatwy dostęp do piasków hetero­

steginowych w Wielkiej Wsi pod Krakowem. D obrze na ogół zacho­

wane form y z wyżej wymienionych piasków udało mi się oznaczyć mniej więcej w 80% . Z powodu braku literatury zm uszony byłem odłożyć do późniejszego oznaczenia szereg bardzo pięknych i orygi­

nalnych form , wszystkie jednak masowo występujące formy udało mi się zidentyfikować.

Praca ta obejmuje tylko część zachodnią naszych piasków hete­

rosteginowych. Zebranie i oznaczenie mszywiołów z szeregu punktów piasków położonych aalej na wschód od opracowanego terenu, umożliwi ustalenie zespołu fauny mszywiołowej, a przez to porów ­ nanie go z zespołami wyżej i niżej położonych poziom ów polskiego

miocenu.

W tym miejscu składam serdeczne podziękowanie p. prof. drowi Franciszkowi B ie d z ie , za umożliwienie mi i pom oc w niniejszym opracow aniu, p. prof. drowi St. S m r e c z y ń s k ie m u za przeglądnięcie i korektę części zoologicznej, zaś p. drowi W. K r a c h o w i za próbki piasków heterosteginowych oraz za wiele cennych rad i wskazówek.

— 183 —

K L A S Y F IK A C JA M SZY W IO ŁÓ W

W utw orach geologicznych spotykam y szkielety mszywiołów ju ż od osadów z pierwszych okresów ery paleozoicznej aż do najmłodszych.

Jeżeli chodzi o ich systematykę to stwierdzamy wśród autorów pewne rozbieżności mianowicie jed n i zaliczają je do typu Molluscoidea lub Tentaculata, drudzy natom iast uznają je za odrębny typ dzieląc go na 2 klasy:

1. Entoprocta, 2. Ectoprocta.

D la paleontologii ważną jest tylko klasa Ectoprocta, k tó rą dzie­

limy na 2 nad rzęd y :

a) nadrząd Phylactolaemata (nie mamy skamieniałości), b) nadrząd Gymnolaemata (znane w stanie kopalnym ).

N adrząd Gymnolaemata dzieli L. M o r e t na 4 rzędy:

rząd Cyclostomata, ,, Trepostomata,

„ Cryptostomata,

„ Cheilostomata.

R z ą d C y c l o s t o m a t a

T a grupa mszywiołów tworzy długie rurki wapienne bez operculi.

Pojawia się w sylurze, zanika pod koniec paleozoikum , by znów p o d koniec okresu jurajskiego i kredowego silnie się rozwinąć. O d trzecio­

rzędu zaczyna powoli ubożeć w ilość gatunków i ospbników. Dziś spotykam y ją w m orzach północnych, w postaci różnorodnie wy­

kształconych kolonii.

h *

'j :

R z ą d T r e p o s t o m a t a

U mszywiołów należących do tej , grupy zoecje zbudowane są w postaci długich tub wyrastających zfc wspólnej podstawy. Przypo­

m inają więc one bardzo korale z grupy tabulatów .

Pojawiają się one w sylurze, po którym to okresie ubożeją, by znów w ilości kilku gatunków pojawić się w trzeciorzędzie. Najw aż­

niejsze z nich są Monticuliporidae i Halloporidae.

R z ą d C r y p t o s t o m a t a

Należą tu mszywioły wyłącznie paleozoiczne z rodziny Fenestel- lidae (syl., karb.). Budują one płaskie zoecja obrastające denne przed­

m ioty charakterystyczną dla tej grupy siatką. Z często spotykanych przedstawicieli należą Fenestella tw orząca nieraz rafy j ciekawy i swym kształcie Archimedes.

Zoecje tej grupy są wapienne lub rogowe owalnego kształtu, a ich otw ór ustny zam yka ruchom a przykrywa, kom plikują ich bu ­ dow ę dodatkow e organy w ibrakulary i awikulary. G rupa ta pojaw ia się pod koniec jury (wywodzi się praw dopodobnie od niektórych cyklo- stom atów) a najgwałtowniej rozwija się w kredzie i w niektórych osa­

dach trzeciorzędowych. U mszywiołów cheilostom atów spotykamy wielką rozm aitość w wykształceniu zoecji oraz kolonii.

BUD OW A SZKIELETÓW C h e i l o s t o m a t a

U tej grupy mszywiołów występuje urządzenie wodne um ożli­

wiające osobnikowi czyli polipowi chowanie się lub wysuwanie z wa­

piennych zoecji, jest to tzw. system hydrostatyczny, który może być u nich dwojakiego rodzaju i na podstawie jego budowy dzielimy tę grupę mszywiołów na:

1. Ascophora1 — posiadające system hydrostatyczny zewnętrzny, 2. Anasca — posiadające system hydrostatyczny wewnętrzny.

Ascophora posiadają wewnątrz zoecjum tzw. worek dodatkow y, będący kieszenią wypełniającą się wodą w chwili wysuwania się poli-

R z ą d C h e i l o s t o m a t a

R y s. l.

pida. W oda wchodzi doń tym samym otworem , przez który wysuwa się polipid, a jest on w ogólnym zarysie okrągły i zwie się «aperturą».

W aperturze wydzielamy dwie części: górną, przez którą wysuwa się

1 P or. T e rm in o lo g ia , str. 221.

185

polipid zwaną p o r t a i dolną, przez którą dostaje się w oda do w orka kompensacyjnego czyli w a n n ę . Za życia posiadają cheilostom ata chi- tynową przykrywkę zamykającą naraz obie części apertury, a więc portę i wannę. Przykrywka ta zwana o p e r k u l u m przytwierdzona jest na niej przy pomocy dwóch zębów zwanych k a r d e l a m i , umiej­

scowionymi między p o rtą a wanną, przez co obie te części wyraźnie są oddzielone, wtedy biegunowe punkty apertury noszą nazwy «anter»

i «poster». K ształt porty jest zawsze mniej więcej okrągły, wanny n ato ­ m iast zwykle owalny, rzadziej trójkątny czasami zaś zredukowany do wąskiej szparki umiejscowionej w dolnej części apertury, tzw. r im u li.

Operkulum w tym wypadku obraca się na 2 guzach k o n d y l a c h ,

umiejscowionych w górnej części rimuli. Z darza się również, że wanny nie ma, a woda do w orka kompensacyjnego dostaje się przez mały otw ór leżący pod aperturą, a zwany m i k r o p o r e m lub a s k o p o r e m . Częstym zjawiskiem u Cheilostomata jest występowanie dokoła aper­

tury dużego, wysokiego kołnierza, p e r i s t o m u . W oda dostaje się do w orka kompensacyjnego, albo przez peristom lub posiada specjalny wywód, ponieważ woda dostaje się gwałtownie do w orka kom pensa­

cyjnego w chwili wysuwania się polipidów z zoecji, przez co mogłaby uszkodzić zwierzątko, dlatego też istnieją specjalne urządzenia u tru ­ dniające dostanie się wody do w orka kompensacyjnego. Jednym z nich jest otw ór w peristomie s p i r a m e n , drugim zaś l i r u l a , organ lirowa- tego kształtu, usadowiony w równym poziomie z aperturą. Trzecim urządzeniem utrudniającym wpływanie wody do zoecjów jest m u k r o n , mały występ w peristomie. O statnim jest wreszcie a w i k u l a r p e r i - s t o m i a l n y , organ podobny do wargi ruchomej, ustawiony na zewnątrz:

za peristomem.

Z drugim typem systemu hydrostatycznego spotykamy się u Ana- sca. U tej grupy system hydrostatyczny jest wewnętrzny, nie ma on połączenia z otaczającym go środowiskiem wodnym, nie m a więc tu 2

Rys. 2.

w orka kompensacyjnego, występującego u Ascophora. Są tu tylko proste otwory usadowione w górnej części zoecjów, które łączą ze sobą jam y zoeęjów wypełnione płynem.

Płyn ten w czasie wysuwania się zwierzątka wlewa się ze sąsied­

nich zoecji przez otwory kom unikujące, wypełniając pow stałą próżnię.

Dzięki takiem u urządzeniu nie mogą wszystkie polipidy naraz wy­

suwać się z zoecji, lecz tylko ich część. Zam ykanie otworów między-

•opesia

•opesiula

... opesia w ycięcie opesiularna

R y s. 3.

zoecjalnych odbywa się przy pom ocy specjalnych mięśni przyczepio­

nych do ścian zoecji i niezwapniałej błony frontalnej. Ponieważ pod błoną znajduje się silnie zwapniała pokryw a zwana k r y p t o c y s t ą , dlatego też mięśnie przechodzą przez nią do błony frontalnej, albo przez wcięcia w kryptocyście lub przez otw orki w niej tzw. o p e s i u l e . W wypadku istnienia opesiuli, zoecja posiadają specjalny wywód ka- nalizujący polipida po jego wysunięciu się.

S y s t e m r o z r o d c z y

Mszywioły rozm nażają się wegetatywnie lub generatywnie. W wy­

padku rozm nażania generatywnego, jaja rozwijają się w em briona, a potem w larw ę w specjalnych jam kach wylęgowych, które czasem są widoczne i nazywają się o v i c e l l a m i . Większa ilość osobników z kolonii ovicelli nie posiada. U niektórych gatunków cheilostom atów rozwój jaja odbywa się we wnętrzu zoecji. Takie żeńskie zoecja są b ąd ź proste, bądź więcej zróżnicowane, w wypadku zróżnicowania noszą nazwę g o n o z o e c j i . G dy natom iast zoecja zaopatrzone są w ovicelle, to pozostają one w różnym stosunku do zoecjów, jak rów ­ nież różne posiadają kształty.

1. O v i c e l l e e n t o z o e c j a l n e (wewnątrz zoecjalne), gdy są umiejscowione w dalszych częściach zoecji.

- 187 —

o v ic d la o v ic e lla o y ic e lla

ovicella ovicella ovicella ovicella o vice lla

endozoeciatna h y p e rs lo m id łn a recum benlalna e n d o lo ic h a ln a perielom ialna

4

Rys. 4.

2. O v i c e l l e h y p e r s t o m i a l n e , gdy są umiejscowione ponad zoecją distalną — otwierane są i zam ykane przez operkulum .

3. O v i c e l l e r e k u m b e n t a l - ne, gdy są przyczepione w miejscu styku dwóch sąsiadujących zoecji.

4. O v i c e l l e e n d o t o i c h a l - n e, umiejscowione są pomiędzy dw om a sąsiadującym i zoecjami.

5. O v i c e l l e p e r i s t o m i a l - n e — czyli okołoustne, umiejsco­

wione są na wydęciu peristom u.

O r g a n y d o d a t k o w e

D o organów dodatkow ych należą urządzenia służące do obro­

ny i ułatwienia pobierania po- Jcarmu.

1. W i b r a k u l a r i e — są to długie biczyki służące do napę­

dzania zdobyczy i obrony.

2 . A v i k u l a r i e — umiejsco­

wione wewnątrz lub na zewnątrz zoecji, zwisające lub osiadłe, zao­

patrzone w m ocną szczękę, obra­

cającą się na zawiasie lub zębach bocznych, służą one do obrony, chw ytania zdobyczy i do m echa­

nicznego wytwarzania próżni w celu wciągnięcia zdobyczy.

3. K o l c e — występują na opraw ie u Anasca, bądź naokoło aper- tury lub peristom u u Ascophora. Funkcja ich nie jest jeszcze poznana.

S z k i e l e t y

Mszywioły żyją w m isternie nieraz zbudowanych wapiennych zoecjach. N a podstawie ich wykształcenia możemy wyróżnić następu­

jące typy:

1. O o c y s t a — jest form ą o szkielecie gładkim.

kolce

aoerlura mucrort

a p e rlu ra rim u la

tv pory a re ola rn ę aw iku la r

fron laln y o lo c y s la

o w ice lla

zeberkowana

.c o s lu le

((

( l avikular

([ in le rro e cia ln y .--.--owic&lla

■ diiurkow ana

owicella granulo ...-.a oe Hura^{■ wana} A i - a w i k u l a r -

\ - boczny

Iromocysla Irom o p ora

8

Rys. 6, 7, 8.

2. P l e u r o c y s t a — delikatnie ziarnkow ana i żeberkowana.

3. T r e m o c y s t a — form a podziuraw iona drobnym i poram i (tre- mocysty).

4. P e r i c y s t a — form a przedziurawiona poram i na wylot, zarys zoecji zaś wytworzony jest przez zazębiające się kolce, wychodzące z dwóch sąsiadujących zoecji.

W kolonii poszczególne zoecje kom unikują się przy pom ocy m a­

łych p o r zwanych s e p t u l a m i .

Z innych organów dodatkow ych należy wspomnieć o małych licznych spłaszczonych kom orach d i e t e l l a c h , które rozwinięte są tym lepiej, im grubsze są ściany zoecjów.

Form y zoecjów u cheilostom atów są bardzo różne — od kwa­

dratow ych do jajow atych, owalnych, m aczugowatych itp.

Również wykształcenia kolonii są bardzo różnorodne, a więc mogą one być oskorupiające, dwuskładkowe, kuliste, rozgałęzione, liściaste, cylindryczne itp.

C y c l o s t o m a t a

T a grupa mszywiołów posiada zgoła inną budowę tak kolonii, jak i poszczególnych zoecji od opisanych poprzednio cheilostom atów.

Zoecja wykształcone m ają w postaci ru r różnej grubości i długości, o różnym przekroju poprzecznym, który zwykle bywa okrągły lub eliptyczny, rzadziej wielokątny. Ujścia ru r zwykle otw arte, niekiedy przykryte są wapiennymi przykrywkami.

Zoecja cyklostom atów, według ich funkcji dzielimy na 3 grupy:

tuby polipidalne, dodatkow e i rozrodcze.

T u b y p o l i p i d a l n e są normalnymi zoecjami zawierającymi po- lipidy.

T u b y d o d a t k o w e nieraz bardzo liczne, różnią się zmiennością wykształcenia i na tej podstaw ie dzielimy je na 5 grup.

1. T e r g o p o r y —- t uby poprzeczne, wznoszące się ku górze równolegle do siebie, posiadające tak ą sam ą szerokość jak polipidalne.

2. F i r m a t o p o r y — tuby podłużne, cylindryczne, kapilarne, nad- grzbietowe, skierowane odw rotnie niż polipidalne i o wiele mniejsze.

3. N e m a t o p o r y — rozgałęzienie tub polipidalnych, m ające otw ór skośny i grzbietowy.

4. D a k t y l e t r y — tuby frontalne, maczugowatego kształtu, bez polipida, o wielokątnym otworze zamkniętym dziurkow aną nakryw ką.

5. K a n c e l l e — tuby cylindryczne, z wapiennymi przykrywkami, wewnątrz których znajdują się liczne kolce.

Powstawanie nowych kolonii odbywa się przy pom ocy jaj tw o­

rzących się w szerokich wydłużonych w orkach, umieszczonych w du­

żych, owalnych tubach, a zwanych owicellami, których m ały otw ór zwany « o e c i o p o r » otoczony jest wapiennym kołnierzem (« o e c io - sto m » ). Z powstających w owicellach jaj, wytwarzają się larwy, które przez szereg kolejnych stadiów, przechodzą w norm alnego polipida, będącego zaczątkiem kolonii. Z tego to pierwszego zoecjum pow stają przez pączkowanie nowe zoecja potom ne, dające w efekcie kolonie.

N ow e zoecja tworzyć się m ogą w różnych miejscach zoecji m ar cierzystych, dzięki czemu w różnym stosunku pozostają do nich, dając następujące typy pączkow ania:

Rocznik Pol. Tow. Geol. XXI, 2. 13

— 189 —

1. P ą c z k o w a n i e k i e r u n k o w e — nowe tuby wytwarzają się i rosną w pobliżu osi zoecjalnej.

2. P ą c z k o w a n i e d w u ś c i e n n e — każda tu b a m a po bokach dwie inne tuby.

3. P ą c z k o w a n i e g r z b i e t o w e — tuby wyrastają po stronie grzbietowej zoecji macierzystych.

4. P ą c z k o w a n i e m i ę d z y z o e c j a l n e — tuby wyrastają bez p o ­ rządku i bez określonego miejsca.

5. P ą c z k o w a n i e o b o k l e g ł e — tuby są tu równolegle, otw arte z dwóch stron.

6. P ą c z k o w a n i e o b w o d o w e , tuby rozchodzące się we wszyst­

kich kierunkach posiadają różną długość.

7. P ą c z k o w a n i e t r ó j ś c i e n n e — każda tuba m a u podstawy trzy inne tuby przylegające.

P i a s k i h e t e r o s t e g i n o w e i i c h z e s p ó ł f a u n i s t y c z n y .

Mszywioły kopalne, których opracowaniem paleontologicznym zajmuję się w niniejszej pracy pochodzą z piasków heterosteginowych, występujących w jednym punkcie koło K rakow a, mianowicie w Wiel­

kiej Wsi, oraz w okolicy Miechowa, skąd posiadam próbki z jedenastu miejscowości.

Piaski te należą do utworów górno-mioceńskich, a ściśle mówiąc do dolno-tortońskich. W. K r a c h (18), który skartow ał arkusz M ie­

chów 1 : 100.000 oraz opracował stratygraficznie i paleontologicznie występujące na nim utwory mioceńskie, paralelizuje piaski heterostegi­

nowe z poziomem litotam niowym K o w a l e w s k i e g o i stwierdza, iż zawsze występują one na m arglach senońskich, a pokryte są przez iły z Ostrea cochlear. W odkrywce z Wielkiej Wsi, nie mogę stwier­

dzić na jakich utw orach piaski te zalegają, mimo, że miałem odsło­

niętą ponad 8-metrową ich miąższość. W stropie podobnie jak w mie­

chowskim występują tu iły morskie z wielką ilością globigeryn.

Piaski te otrzymały nazwę od wielkiej ilości otwornic Hetero- stegina costata. Prócz otwornic występują w nich cienkoskorupowe małże, rzadkie ślimaki, ram ienionogi, jeżowce, balanusy, dość częstymi są robaki, natom iast mszywioły są skamieniałościami nadzwyczaj po ­ spolitymi. W Wielkiej Wsi spotykałem warstewki, w których wapien­

nych kolonii mszywiołowych było więcej niż piasku.

W. K r a c h (18) podaje następujący zespół fauny z miechow­

skich piasków heterosteginowych:

Lim a subauriculata M o n t . , Lim a percostułata Hi l b . , Chlamys multistriata P o li., Chlamys scabrella L a m . var.. łomnicki H i l b . , Chla­

m ys Koheni F u c h s , Amussium cristatum B r o n n , Amussium denudatum R e u s s , Anomia cf. striata B r o c c . , Ostrea digitalina D u b . , Ostrea leo- politana N i e d ź . , Lutraria cf. oblonga C h e m n . , Scala duboisi F r i e d b . , Heterostegina costata d 'O rb ., Amphistegina haueri d’O rb ., Balanus sp., Terebratula perforata F o n t .

— 191 —

O p i s g a t u n k ó w z r z ę d u C h e i l o s t o m a t a

W piaskach heterosteginowych występują przedstawiciele nastę­

pujących rodzin z rzędu Cheilostomata.

P odrząd A n a s c a I Szczep M a l a c o s t e g a

R odzina: Flustridae d ' O r b i g n y 1848

„ Calloporidae C a n u et L e c o i n t r e 1934

„ Scrupocellaridae L e w i n s e n 1909 ,, Hiantoporidae M a c G i l l i v r a y 1895 II Szczep C o i l o s t e g a

R odzina: Opesiulidae J u l l i e n 1886

,, Calpensidae C a n u et B a s s l e r 1923 III Szczep P s e u d o s t e g a

R odzina: Cellariidae H i n c k s 1880 Podrząd A s c o p h o r a R odzina: Hippothoidae L e w i n s e n 1909

,, Adeonidae B u s k 1884

,, Escharellidae L e w i n s e n 1909 ,, Tubucellariidae B u s k 1884 ,, Smittinidae L e w i n s e n 1909

„ Reteporidae S m i t t 1867 ,, Celleporidae B u s k ? 1852

„ Orbituliporidae C a n u et B a s s l e r 1923.

I Szczep M A L A C O S T E G A R odzina: B IF L U S T R ID A E d ’O r b i g n y , 1848

U gatunków tu należących nie spotykam y ani kryptocysty, ani owicelli, ani też dietelli. W stanie skamieniałym zostają tu tylko ram y zwapniałe, na ogół trudne do oznaczenia.

Rodzaj Conopeum N o r m a n , 1903

N ie m a tu owicelli ani dietelli i awikularów. Powierzchnia ram zoecjalnych jest granulow ana. W ścianach bocznych znajdują się sep- tule, jed n a septula distalna wieloporowa, i dwie lub trzy septule late- ralne. Między zoecjami są wyraźne trójkątne zagłębienia.

Conopeum Lacroixii B u s k , 1852

1852. Conopeum L a cro ix ii B u s k (10), t. I, fig. 4.

Form a oskorupiająca, nieraz całkowicie duże muszle. Zoecia uło­

żone są w równoległych rzędach, są prostokątnego kształtu otoczone

13*

niezbyt wyraźnymi ram am i. K ryptocysta bardzo m ała, otaczająca w okół aperturę. Zoecja są ze sobą zlane, tak że nie widać między nimi granic.

R odzina: FL U S T R ID A E d ' O r b i g n y , 1851 Rodzaj Cenella L e v i n s e n , 1909 Flustrellaria texturata R e u s s , 1847

Tabl. X I, fig. 16.

1847. Yaginopora tex tu ra ta R s s . (2), t. I X , fig. 1.

1877. F lustrellaria tex tu ra ta R s s . (7), t. X III, fig. 45.

Zoarium walcowate lub przypłaszczone, w form ie dość grubego pustego cylindra, na powierzchni którego znajduje się 8— 12 piono­

wych szeregów zoecji. Zoecja są prostokątnego kształtu obram ow ane grubymi ram am i, ściętymi do w nętrza zoecji, dzięki czemu między szeregami zoecjalnymi są ostrokraw ędziste linie, oddzielające je od siebie, często też w tym miejscu widoczne są delikatne linie zrostowe.

W dolnej części zoecjów znajduje się m ała wyraźna kryptocysta zu­

pełnie gładka. D ł. zoecjum 0,3 mm.

R odzina: C A LLO PO R ID A E C a n u i L e c o i n t r e , 1934

Strona frontalna je st błoniasta, kryptocysta bardzo m ała i nigdy nie dziurkow ana. Owicella jest hyperstom ialna. Przedstawicieli tej ro ­ dziny dzielimy na dwie grupy: 1) owicelle są zawsze zam knięte klapą operkularną, 2) owicelle nigdy nie są zam knięte klapą operkularną.

Rodzaj Alderina N o r m a n , 1903

Owicella jest hyperstom ialna, zam knięta specjalną m em braną.

N ie m a tu awikularów, dietelli zaś jest tu dwie pary, jed n a p ara late- ralnych i jed n a dystalnych.

Alderina imbellis H i n c k s , 1860 Tabl. X I, fig. 2.

1860. A lderin a im bellis H i n c k s (16), t. II, fig. 4, 5.

F orm a oskorupiająca. Zoecja duże, zwykle owalnego kształtu,, ustaw ione w prom ienistych szeregach, otoczone grubą ram ą, na której zaznaczone są mniej lub więcej wyraźne żłobki. Poszczególne zoecja oddzielone są zagłębieniami międzyzoecjalnymi. Awikularów u tych form nie m a. D ł. zoecjum 0,6 mm.

Rodzaj Callopora G r a y , 1848

Owicella hyperstom ialna, zam knięta przez kulistą m em branę ozdo­

bioną poprzeczną zmarszczką frontalną. Awikularie są tu przypadkow e i międzyzoecjalne. D ietelli jest dwie pary distalna i lateralna.

— 193 —

Callopora lineata L i n n e , 1768 Tabl. X I, fig. 3.

1912. M em bran ipora lineata C a n u . B ryozoaires helvetiens d e 1’E g y p te M em o ires d e 1’Institut E gyptien.

1927. C allopora lineata L i n n e (11), t. II, fig. 1. 2.

Zoarium oskorupiające. Zoecja eliptyczne, ustaw ione w radial­

nych szeregach otoczone, niskimi cienkimi ram am i. Linie zrostu zoecji słabo zaznaczone, miejscami zupełnie zatarte. Pomiędzy zoecjami umiejscowione są małe trójkątnego kształtu awikulary. D ł. zoecjum 0,45 mm.

R odzina: SC R U PO C EL L A R IID A E L e v i n s e n , 1909

Owicelle hyperstom ialne zam knięte są przez operkulum . Zoecja m ają gymnocystę i kryptocystę mniej lub więcej rozw iniętą. R am a m a jed n ą lub dwie pary kolców, distalną i lateralną oraz scutum.

Ścianka dystalna jest ukośna, septule jednoporow e lub liczne i małe.

W ystępują tu awikulary frontalne, na gymnocyście. Powierzchnia ba- zalna m a w ibrakulary. Zoarium jest złożone z segmentów dwuszereg gowych.

Rodzaj Scrupocellaria V a n B e n e d e n , 1844

Zoarium w olno poruszające się, zoecja są rom boidalne i liczne.

O pesja pokryta przez scutum. Pow ierzchnia frontalna posiada awiku­

lary siedzące. M am y tu aw ikular górny zewnętrzny, a w ibrakular tylny.

Scrupocellaria elliptica R e u s s , 1847 Tab. X I, fig. 4.

1847. B actridium ellipticum R s s . (2), t. IX , fig. 6—8. 1874. Scrupocellaria elliptica R s s . (6), t. X I, fig. 1— 9.

1925. „ „ „ (10), t. II, fig. 1 0 - 1 5 .

1927. „ „ „ (11), str. 26.

Zoarium rozw idlające się, spłaszczone, mniej więcej równej sze­

rokości, zwężające się nieco w części początkow ej. Strona przednia podzielona wyraźnie n a połowę, przez biegnący środkiem wzniesiony kil, przez co obie górne połowy opadają na boki. N a obu częściach przedniej powierzchni gałązki umieszczone są na przemianległe duże prostokątne zoecja z dużymi owalnymi ujściami. W górnych zewnętrz­

nych narożach zoecji znajdują się trójkątnego kształtu awikulary.

Tylna powierzchnia pokryta jest wyraźnymi row kam i, oddzielającymi o d siebie poszczególne zoecja. W każdym górnym zewnętrznym narożu, pola tylnej powierzchni znajdują się dość długie ostre w ibrakulary.

C ała powierzchnia tak górna jak i tylna wykazuje pod silnym powię­

kszeniem nieregularną punktację. D ł. zoecjum 0,36 mm.

R odzina: H IA N T O P O R ID A E M a c G i l l i v r a y , 1895

Owicelle hyperstom ialne. Powierzchnia frontalna pokryta za ży­

cia błoną z, prom ienistym i prążkoWaniami. W ystępuj4 tu awikulary boczne, wolne lub złączone w tak i sposób, że tw orzą zwapniałą fał­

szywą pericystę, nie pokrytą przez ektocystę.

Rodzaj Tremopora O r t m a n n , 1890

Owicella hyperstom ialna, zam knięta jest przez operculum . N a d opesją znajduje się wielki kolec zawsze wolny. Zoecja owalne połą­

czone są ze sobą w czterech punktach obwodowych i stronam i tylnym i.

Tremopora radicifera H i n c k s , 1881 Tabl. X I, fig. 1.'

1889. M em bran ipora radicifera J e l l y . S y n o n y m ic C a taloąu e.

1927. T rem opora radicifera H i n c k s ( I I ) , t. V I, fig. 5—6.

Zoarium w kształcie silnie spłaszczonej gałązki, w achlarzow ato się rozszerzającej. N a jej powierzchni biegną równoległe serie ow al­

nych, bardzo regularnych zoecji, otoczone delikatnym i zaokrąglonym i ram kam i. W górnym zwykle lewym kącie zoecji znajduje się duży kolec o miseczkowatym zakończeniu. Pom iędzy zoecjami znajdują się trójkątne głębokie zagłębienia. D ł. zoecjum 0,53 mm.

Szczep: C O I L O S T E G A

R odzińa: O PES IU L ID A E J u l l i e n , 1886

M ięśnie parietalne przyczepione są tu do ektocysty. Miejsce ich przyczepu zaznaczone jest na skam ielinach przez pory lub przez pę­

knięcia boczne. Owicelle są tu endozoecjalne.

Podrodzina: O n y c h o c e l l i d a e J u l l i e n , 1881

Awikulary są interzoecjalne i przem ienione w onychocellary.

Rodzaj Onychocella J u l l i e n , 1881

M ięśnie ściągające polipid są zawsze przyczepione do dolnego rogu zoecji. Opezja kształtu nieregularnego trójkąta. Onychocellar je s t sierpowaty z jednym wyrostkiem taśmowym.

Onychocella angulosa R e u s s , 1847 Tabl. X I, fig. 12.

1847. C ellepora angulosa R s s . (2), t. II, fig. 10.

1874. M em bran ipora angulosa R s s . (6), t. X , fig. 13.

1949. O n ych ocella angulosa R s s . (16), t. IV , fig. 1.

— 195 —

Zoarium oskorupiające, złożone z 6-cio lub pięciokątnych zoecji zmiennej wielkości, nieregularnie rozmieszczonymi na powierzchni ko­

lonii. Zoecja obram ow ane są ostrym brzegiem, na którym przebiega delikatna linia zrostow a zoecji. K ryptocysta mała, otaczająca otw ór zoecjalny dookoła. D ł. zoecjum 0,35 mm.

Podrodzina: M i c r o p o r i d ą e H i n c k s , 1880

Owicella endozoecjalna. Mięśnie ścienne przyczepione do ekto- cysty, przechodzą przez zatoki w kryptocyście lub przez opesjule.

A pertura półkolista. Aw ikulary są lub ich nie ma.

Rodzaj Rosseliana J u l l i e n , 1888

Powierzchnia frontalna pokryta kryptocystą, opesje są półkoliste.

Owicelle endozoecjalne. Septule są jednoporow e. Awikularów u tego rodzaju nie ma.

Rosseliana irregularis V i g n e a u x , 1949 Tabl. X I, fig. 15.

1949. R osselian a irregularis V ig n . (16), t. IV, fig. 5, 6.

Zoarium oskorupiające, zoecja nieregularne, heksagonalne, o d ­ dzielone od siebie drobnym i zatokam i. Część dystalna każdej zoecj wychodzi na zoecję następną. R am a zoecji grubieje tak, że tworzy mocny wałek distalny. Opesja jest szeroka i zajmuje więcej niż połowę zoecji. R am a jej posiada aż do połowy swej wysokości drobne karby.

K ryptocysta szeroka o form ie dość nieregularnej, powierzchnia jej jest ziarnista. W części distalnej posiada dwa ząbki opesjularne słabo za­

znaczone. Owicelle endozoecjalne są zawsze ozdobione dwoma bliznami frontalnym i. Dł. zoecjum 0,4 mm.

Rodzaj Micropora G r a y , 1848

Owicella endozoecjalna, wystająca. Opesje symetrycznie prze­

bijają kryptocystę. Dietelle pokryte poram i.

Micropora parvicella C a n u i L a c o i n t r e , 1927 Tabl. X I, fig. 11

1927. M icro p o ra p a rvicella C . i L e c . (19), t. V, fig. 7, 8.

Zoarium oskorupiające, złożone z małych, w ukośnych szere­

gach rozmieszczonych zoecji, pokryte płaską i gładką cryptocystą, na której znajdują się dwie symetryczne opesjule. A pertura półksiężyco- w ata otoczona półkolistym peristomem. Różni się od opisanej przez R e u s s a Micropora papyracea większymi owicellami i nie dziurkow aną kryptocystą. D ł. zoecjum 0,3 mm.

R odzina: C A LPEN SID A E C a n u i B a s s l e r , 1923

K ryptocysta m a dwie lub jedną opesjulę. Owicelli brak. Praw do­

podobnie znajdują się wewnątrz zoecji. Przedstawicieli tej rodziny dzie­

limy na 3 grupy: 1) posiadające jed n ą opesjulę, 2) kryptocysta ze spi^

kulam i opesjalnymi, 3) kryptocysta doskonała.

Rodzaj Calpensia J u l l i e n , 1888

K ryptocysta jest pełna, m a dwie opesje wtórne. Operkulum b ar­

dzo delikatne, półksiężycowate.

Calpensia cucullata R e u s s , 1847 Tabl. XI, fig. 10.

1847. C ellaria cucullata R s s . (2), t. V II, fig. 31.

1847. Eschara co sta ta R s s . (2), t. V III, fig. 37.

1877. Yicularia cucullata M a n z . (7), t. X V I, fig. 53.

G rube, rzadko dichotomicznie rozwidlające się gałązki są sześcio- boczne. N a każdej z sześciu ścian umieszczone są w pionowych rzę­

dach duże sześcioboczne zoecja, otoczone grubym brzegiem. K rypto­

cysta dziurkowana, z dwoma dużymi opesjami. A pertura duża, pół­

kolista, otoczona od strony górnej wysokim, parasolowatym peristo- mem. Dł. zoecjum 0,75 mm.

III Szczep: P S E U D O S T E G A R odzina: C E LL A R ID A E H i n c k s , 1880

Owicelle endotoichalne. Zoecja pokryte operkulam i, w orka kom ­ pensacyjnego brak.

Rodzaj Cellaria L a m o u r o u x , 1812

Zoarium składa się z cylindrycznych członów. Owicelle są endo­

toichalne i pokryte chitynowym operkulum , poruszana specjalnymi . mięśniami. Krawędź proksym alna apertury posiada dwa zęby.

Cellaria mutabilis C a n u , 1909 Tabl. XI, fig. 7.

1909. C ellaria m utabilis C a n u — B ryozoaires du Sud-Q uest de la France. B u lletin S o ciete G e o lo g ią u e d e France.

1927. C ellaria m utabilis (11), t. III, fig. 1—8.

Zoarium cylindryczne, składające się z członów długich na 3—6 mm, na których obwodzie znajduje się 12— 14, a czasami więcej rzędów rom boidalnych lub sześciobocznych zoecji. K ryptocysta pełna.

A pertura duża, półkolista z dwoma ostrymi kolcami na stronie pro-

— 197 —

ksymalnej. Owicelle endotoichalne, otwierające się ponad aperturą.

Dł. zoecjum 0,35 mm.

R odzina: H IP PO T H O ID A E L e v i n sen, 1909

Przedstawiciele tej rodziny posiadają zoecja wapniejące od dołu ku przodowi, pozostawiając mniej lub więcej wyraźne linie przyrostowe.

N a liniach tych występują nieraz w różnej ilości dietelle.

Rodzaj Hippothoa L a m o u r o u x , 1821

Powierzchnia frontalna zoecji jest jednolita (bez por). Operku- lum złożone. A pertura zaopatrzona w dwa zęby zawiasowe, rim ula jest kanciasta. W śród zoecji spotyka się bardzo małe zoecja męskie.

Hippothoa rugulosa R e u s s , 1847 Tabl. X I, fig. 14.

1874. L ep ra lia rugulosa R s s . (6), t. III, fig. 2.

1928. H ippoth oa rugulosa R s s . (12), t. V III, fig. 11.

Zoarium oskorupiające, złożone z małych rom bowych zoecji, ustawionych w regularnych szeregach. Olocysta pokryta jest delikat­

nymi poprzecznymi prążkam i przyrostowymi. A pertura m ała, pół­

kolista, z płaską stroną proksym alną, od której odchodzi wąska rimula.

D ł. zoecjum 0,4 mm.

R odzina: A D E O N ID A E B u s k , 1884

Zoecje zaopatrzone w worek kompensacyjny, pozbawione są kolców i widełków oralnych. O perkulum otwiera się w głąb peristom u.

Septule liczne, ustawione w szeregach linearnych. Owicelle frontalne lub endotoichalne.

Rodzaj Metrarabdotos C a n u , 1914

Metrarabdotos moniliferum M i l n e E d w a r d s , 1836 Tabl. X I, fig. 13.

1877. E schara m onilifera M . E d w . (8), t. V I, fig. 21.

1912. Sch izoporella m onilifera C a n u , B ryozoaires h alvetien s d e 1’E gypte. M em oires d e F ln stitu t E gyptien.

1928. M e tra ra b d o to s m oniliferum (12), t. V III, fig. 6— 7.

Z oarium złożone z wielkiej ilości dichotomicznie rozgałęziają­

cych się, silnie rozpłaszczonych gałązek, n a których rozmieszczone są symetrycznie w ukośnych liniach dość duże zoecja, zmiennego kształtu, otoczone poram i areoralnym i. Zoecje żeńskie m ają genesje noszące owicelle endozoecjalne. A pertura jest półkolista, peristom posiada wy­

raźną lecz m ałą rimulę. Dł. zoecjum 0,6 mm.

R odzina: CO STU LA E J u l l i e n , 1888 Rodzaj Puellina J u l l i e n , 1886

Puellina radiata M o l l , 1803 Tabl. X I, fig. 9.

1847. C ellepora scrip ta R s s . (2), t. IX , f i g .,28.

1847. C ellepora m egacephala R s s . (2), T . X , fig. 5.

1874. L epralia scrip ta R s s . (6), t. I, fig. 7.

Form a ta należy do grupy radialnie żeberkowanych lepralii, O skorupia ona muszlę i złożona jest z drobnych owalnych i wydłu­

żonych zoecji, utworzonych w promieniście rozchodzących się szere­

gach. N a powierzchni zoecji znajduje się zwykle około 14- radialnych, żeber wykazujących poprzeczne łukow ate prążki. W zagłębieniach międzyżebrowych rozmieszczone są małe pory. Sam środek powierzchni frontalnej zwykle jest wolny. A pertura jest mała, półkolista. W arga dolna trójkątno-kształtna, silnie zgrubiała. Strona distalna apertury otoczona wałkiem, na którym znajduje się 4— 5 niskich zaokrąglo­

nych guzków. Owicelle małe, hyperstomialne. Awikulary na ogót rzadko występujące są interzoecjalne. D ł. zoecjum 0,4 mm.

R odzina: ESC H A R EL L ID A E , L e v i n s en 1909

Owicelle u przedstawicieli tej rodziny są hyperstomialne. A per­

tu ra o bardzo zmiennym kształcie zam ykana jest przez chitynowe operkulum . Jest to najważniejsza rodzina mszywiołów-cheilostomatów,.

rodzaje i gatunki są w tej grupie bardzo liczne. W edług kształtu aper- tury dzielimy je na 4 grupy:

1. Microporellae — apertura jest tu półeliptyczna, frontalna stro n a est przebita przez askopor.

2. Schizoporellae — charakteryzuje się posiadaniem wyraźnej rimuli. '

3. Hippoporae — apertura m a dwa boczne kardelle.

4. Peristomelae — apertura jest skośna i nie posiada ani rimuli,.

ani kardelli.

Rodzaj Buffonella J u l l i e n , 1888

A pertura półokrągła o prostym brzegu proksym alnym . Powierz­

chnia frontalna owicelli jest zupełnie gładka. O perkulum m a dużą za­

tokę i dwa punkty przyczepowe dla mięśni. Przed aperturą znajduje się często m ała kom órka awicellarna.

Buffonella incisa R e u s s , 1874

1874. L epralia ineisa R s s . (6), t. III, fig. 4.

1887. Schozoporella Z u jovici P e r g e n s . Les B ryozoaires du T asm ajdan d e B elg ra d e- B ulletin S ociete royale m a lacologiq u e d e B elgique, t. X X II.

— 199 —

1912. S m ittia incisa C a n u , B ryozoaires helvetiens d e 1’E gypte M em oires d e l’l n - stitut E gyptien, t. X I, fig. 8.

1928. B uffonella in cisa R s s . (12), t. (X II), fig. 7.

Zoarium oskorupiające, złożone z małych heksagonalnych zoecji, bardzo podobnych do zoecji u form y Hippothoa rugulosa. M a jednak powierzchnię frontalną zupełnie gładką, aperturę i rimulę znacznie większe. Operkulum osadzone jest n a dwóch wewnętrznych kondylach.

Owicelle kuliste hyperstomialne. Dł. zoecjum 0,35 mm.

Rodzaj Lacerna J u l l i e n , 1885

Posiada owicelle hyperstomialne, zaopatrzone w specjalny otw ór, który może być zam knięty przez operkulum . A pertura jest zlepiona z tyłu. Jej brzeg proksym alny jest prosty, z m ałą zaokrągloną rim ulą.

A pertura i rim ula są otoczone peristomem, zaopatrzonym w kolce.

Część frontalna i owicelle utworzone są przez holocyst, otoczony po­

ram i areoralnym i, a nad nim znajduje się niekompletny, granulow any pleurocyst.

Lacerna aviculifera C a n u , 1928 Tabl. XI, fig. 5.

1928. L acerna aviculifera C a n u (12), t. X II, fig. 10.

Zoarium liściokształtne, n a powierzchni którego występują na regularnych ukośnych liniach małe otwory zoecjalne, z wyraźnie za­

znaczoną wąską rim ulą. Zoecja oddzielone są od siebie bardzo słabo, ich powierzchnia frontalna jest gładka, lekko wypukła, otoczona po bokach małymi poram i areoralnym i, z których jeden przekształcony jest w mały awikular poprzeczny. Owicelle małe, zagłębione w zoecji

distalnej otwierają się do peristomu. Dł. zoecjum 0,65 mm.

Rodzaj Arthropoma L e v i n s e n , 1909

Owicelle są u tego gatunku hyperstom ialne, zawsze zam knięte przez operkulum . O perkulum m a ruchom y języczek w środku p ra ­ wego brzegu proksym alnego, który zamyka wąską rimulę.

Arthropoma ciliata C a n u i L a c o i n t r e , 1928 Tabl. X I, fig. 8.

1928. A rth ropom a ciliata C a n u et L a c . (12), t. X I, fig. 10, 11.

Zoarium oskorupiające, złożone z baryłkowatych, gładkich zoecji oddzielonych od siebie głębokimi bruzdam i. A pertura mała, okrągław a, z wyraźną k ró tk ą rim ulą. N a peristom ie występuje 4— 5 dużych, o k rą­

głych kolców. Dł. zoecjum 0,5 mm.

Rodzaj Schizopodrella J o h n s t o n , 1847 Schizopodrella unicornis J o h n s o n , 1847

Tabl. X II, fig. 8 .

1847. C ellepora dunkeri R s s . (2), t. X , fig. 27.

1874. L ep ra lia an sata R s s . (6), t. V I, fig. 12.

1874. L ep ra lia an sata var. p o ro sa (6), t. V I, fig. 13.

Zoarium cylindryczne lub przypłaszczone, w środku puste. P o ­ wierzchnia cylindryczna zbudow ana z dość dużych prostokątnych zo­

ecji, ograniczonych wyraźnymi liniami międzyzoecjalnymi. Powierz­

chnia frontalna przebita licznymi poram i. A pertura dosyć duża okrągła z m ałą szparow atą rim ulą. Po bokach ujścia z jednego lub rzadziej z dwu stron stoją duże trójkątne awikulary. D ł. zoecjum 0,7 mm.

R odzaj Schizomavella C a n u i B a s s l e r , 1917

Owicelle są tu hyperstomialne, zam knięte przez operkulum . A per­

tu ra m a różnie wykształconą rimulę. Pow ierzchnia frontalna jest po ­ kryta licznymi poram i. W ystępują tu awikulary w ilości 1—2.

Schizomavella aculifera C a n u , 1928 Tabl. X II, fig. 10.

1928. Schizom avella aculifera C a n u (12), t. X , fig. 8— 10.

Zoarium oskorupiające złożone z zoecji o kształcie nieregular­

nych wieloboków (zbliżonych do prostokąta), oddzielonych od siebie wystającą listwą. Powierzchnia frontalna płaska, przebita trem oporam i.

A pertura jest mała, okrągława, jej brzeg proksym alny nosi m ałą ri­

mulę. Awikularia frontalne bardzo długie i cienkie, usadowione n a osi zoecji lub częściej odchylone od niej na boki. D ziób awikularny b a r­

dzo ostry, zwrócony jest ku dołowi. Owicelle są duże, okrągłe, hyper­

stom ialne. D ł. zoecjum 0,45 mm.

R odzaj D akaria J u l l i e n , 1903

Owicelle hyperstom ialne zam knięte przez operkulum . Powierz­

chnia frontalna jest trem ocystą. Awikularów u tego rodzaju nie ma.

Dakaria torquata D ' O r b i g n y , 1839 Tabl. X II, fig. 2.

1839. E scharina torqu ata d ’O r b i g n y , V o y a g e dans l ’A m eriq u e m erid ion ale V, part IV . Z o o p h y tes. Paris, t. IV , fig. 1— 4.

1845. E scharine tum idula L o n s d a l e , R ep o rt o n th e corals from th e tertiary fo r­

m a tio n s o f N o r th A m erica co llected by M r. L yell an d described by.

1851. C ellepora su btorqu ata d ’O r b i g n y , P a leo n to lo g ie francaise Terrains cretaces.

1849. D a k a ria torqu ata d ’O r b i g n y (16), t. V II, fig. 10.

— 201 —

K olonia oskorupiająca złożona z dużych owalnych zoecjów, p o ­ siadających tremocystę, lekko sklepioną. Duże koliste ujście, spłasz­

czone od strony proksym alnej, otoczone jest grubym, lecz nie wyso­

kim peristom em . Linie międzyzoecjalne słabo n a ogół zaznaczone.

Owicelle peristom ialne, awikularów brak.

Rodzaj Schizoporella R e u s s , 1847 Hemieschara geminipora R e u s s , 1847

Tabl. X I, fig. 17,

1847. Vaginopora gem inipora (2), t. IX , fig. 3— 4.

1878. H em ieschara gem inipora R s s . (7), t. II, fig. 11— 13.

G atunek ten tworzy zoaria o kształcie cylindrów lub nieregular­

nych brył, wewnątrz pustych, o średnicy dochodzącej do kilku cm.

Powierzchnia kolonii pokryta jest okrągłego kształtu zoecjami stoją­

cymi w regularnych ukośnych szeregach. Powierzchnia frontalna zoecji pokryta jest gruzełkami. Ujście duże półkoliste z w ydatną rim ulą.

Z prawej zwykle strony zoecji nieco poniżej apertury umieszczony jest duży wyraźny awikular. D ł. zoecjum 0,35 mm.

Podrodzina: H i p p o p o r a e Rodzaj Lepralia J o h n s t o n , 1847 Lepralia semicristata R e u s s , 1847

Tabl. X I, fig. 6 .

1847. C ellepora sem icrista ta R s s . (2), t. X , fig. 3.

1874. L epralia sem icrista ta R s s . (6), t. V I, fig. 6.

Zoarium tego gatunku budują duże, nieregularnie eliptyczne zoecja, silnie wypukłe, ustawione w dość regularnych szeregach. Duży półkolisty otw ór ustny, otoczony jest grubym peristomem, na którego dorsalnej stronie osadzonych jest 6 kolców oralnych. Strona zaś pro- ksym alna peristom u lekko dźwignięta tworzy niezbyt wyraźny gruby dziób. Po obu stronach peristom u, nieco od niego niżej umieszczone są dwa duże awikulary. Poszczególne zoecja oddzielone są od siebie głębokimi zagłębieniami, zaś na jej brzegach rozłożone są promieniście bruzdki. D ł. zoecjum 0,7 mm.

Lepralia chilopora R e u s s , 1847 Tabl. X II, fig. 1.

1847. C ellepora cheilopora R s s . (2), t. X I, fig. 4.

1874. L ep ra lia chilopora R s s . (6), t. IV , fig. 1.

K olonia oskorupiająca, jej drobne prostokątnokształtne zoecja ustawione są w równych szeregach, rozchodzących się prom ieniście

na wszystkie strony, tworząc w ten sposób, koliste lub eliptyczne k o ­ lonie. Zoecja m ają stronę górną wypukłą, gładką, m ałe eliptyczne

ujście posiada na stronie proksymalnej krótki kolec. Owicelle duże okrągłe, również zupełnie gładkie. Dł. zoecjum 0,25 mm.

Lepralia monoceros R e u s s , 1847 Tabl. X II, fig. 3.

1847. L epralia m onoceros R s s . (6), t. III, fig. 9.

Ciekawa ta form a oskorupiająca muszle posiada duże gładkie zoecja, o wydłużonej górnej powierzchni w postaci dużego dzioba, który przykrywa zupełnie leżące pod nim ujście zoecjalne. Zoecja w kolonii ułożone są w form ie rozety. Patrząc na zoarium widzimy tylko dachówkow ato na siebie zachodzące wspomniane dziobowate wyrostki. Ujścia m ają kształt półkolisty, obok których położony jest m ały m ikropor. D ziób wewnątrz jest pusty, co stwierdzamy na zoe- cjach nadniszczonych. Owicelle są tu małe, kulistego kształtu. D ł.

zoecjum 0,3 mm.

Lepralia coccinea R e u s s , 1847 Tabl. X II, fig. 7.

1847. C ellepora p te ro p o ra R s s . (2), t. IX , fig. 26.

1874. L e p ra lia coccinea R s s . (6), t. V I, fig. 11.

K olonia zbudow ana z dużych, jajow atego kształtu zoecji, o sil­

nie wypukłej stronie frontalnej, zupełnie gładkiej. Zoecja oddzielone

^ą od siebie głębokimi zaklęsłościami, zaś obrzeżają je wydłużone p ro ­ mieniście pory. Duży otw ór ustny okrągłego kształtu otacza wydatny peristom . N a dorsalnej stronie peristom u znajduje się 5— 6 wyrostków oralnych, a na proksymalnej języczkowaty szeroki lecz niski dzióbek.

Po obu stronach peristom u umiejscowione są duże, poziom o ułożone, ostre awikulary. W ystępujące tu owicelle są małe, kuliste, hypersto­

mialne. Dł. zoecjium 0,3 mm.

Lepralia shizogaster R e u s s , 1847 Tabl. X II, fig. 6.

1847. C ellepora sch izo g a ster' R e u s s (2), t. X , fig. 9.

1874. L ep ra lia sch izogaster R s s . (6), t. III, fig. 10.'

Sześcioboczne cienkościenne zoecja tej oskorupiającej formy usta­

w ione na regularnych przekątnych liniach, ograniczone dużymi tró j­

kątnym i poram i. O tw ór ustny duży półokrągły z w ydatną rimulą.

Strona frontalna zoecji gładka, z umieszczonym na niej awikularem centralnym. Owicelle są małe, okrągłe hyperstomalne. Dł. zoecjum 0,65 mm.

— 203 —

Eschara undulata R e u s s , 1847 Tabl. X II, fig. 4.

1847. E schara undulata R s s . (2), t. V III, fig. 24.

1874. „ „ „ (7), t. VII,

R ysunki i opisy tej Eschary w pracach R e u s s a i M a n z o n i e g o , nie odpow iadają sobie. Posiadana form a jest identyczna z opisaną przez M anzoniego. N a grubych, o eliptycznym przekroju gałązkach, umieszczone w skośnych szeregach duże zoecja, w ilości od A— 6. N ie zawsze wyraźnie od siebie oddzielone płytkim i zagłębieniami. Ujście zoecji duże, okrągłe, otoczone grubym gładkim peristom em . Strona frontalna zoecji przebita dużymi i licznymi poram i. Zoecje umiesz­

czone są na stronie przedniej i tylnej, boczne natom iast strony są od nich wolne. D ł. zoecjum 0,9 mm.

Eschara biauriculata R e u s s , 1847 Tabl. X II, fig. 13.

1857. E schara biauricurata R s s . (2), t. V III, fig. 15.

1877. „ „ „ (7), t. IX , fig. 29.

Duże owalne zoecja tej pięknej form y z niezbyt wyraźnie zazna­

czonymi liniam i międzyzoecjalnymi posiadają dużą aperturę, z dwoma kardellam i, otoczone dużym peristomem, około którego położone są dwie małe pory boczne. Powierzchnia dorsalna pokryta jest prom ie­

nistymi szparkam i, nie dochodzącymi jednak do obw odu zoecji, na którym leżą duże, okrągłe pory. U niektórych zoecji stwierdzamy awikulary. Dł. zoecjum 0,65 mm.

Eschara ampla M a n z o n i , 1877 Tabl. X II, fig. 11.

1877. E schara am pla M a n z . (7), t. V I, fig. 22.

Z oarium liściasto rozrastające się, pokryte jest dużymi prosto­

kątnym i zoecjami, dołem przewężonymi, ułożonymi w skośnych sze­

regach. D olna część zoecji jest prawie że płaska, górna natom iast sil­

nie wysunięta naprzód i wypukła. N a części wypukłej umieszczony jest duży okrągławy otwór otoczony peristomem, obok którego znajduje się z jednej lub obu stron pory boczne lub awikulary. N a obwodzie zoecji występują głębokie, podłużne i okrągłe jam ki, wytwarzające po ­ między zoecjami gęstą siatkę. Dł. zoecjum 0,7 mm.

Eschara polystomella R e u s s , 1847 Tabl. X II, fig. 5.

1847. E schara p o ly sto m e lla R s s . (2), t. V III, fig. 27, 28.

'1877. „ ‘ „ „ (7), t. V III, fig. 26.

Płaskie, szerokie gałązki, widełkowato rozdzielające się, pokryte są eliptycznymi zoecjami ustawionymi na skośnych, łukow ato wygię­

tych liniach. Ujścia zoecjalne małe, półkoliste, pod którym i leży jed n a lub dwie małe pory. C ała powierzchnia zoecji jest gładka, u form nad- niszczonych stwierdzamy liczne pory. Dł. zoecjum 0,55 mm.

Eschara polyom m a R e u s s , 1847 Tabl. X III, fig. 7.

1847. E schara p o ly o m m a R s s . (2), t. V III, fig. 33.

1877. „ „ „ (7), t. IX , fig. 28.

Eschara ta o spłaszczonych, szerokich gałązkach, pokryta jest zoecjami, zupełnie podobnym i do Eschara polystomella. Różnica po ­ lega n a występowaniu u Eschara polyom ma rim uli oraz bocznej pory, położonej na dolnej prawej stronie apertury, oraz występowania w dol­

nej części zoecji prom ienistych szparek. D ł. zoecjum 0,45 mm.

Eschara conferta R e u s s , 1847 Tabl. X II, fig. 15.

1847. E schara conferta R s s . (2), t. V III, fig. 32.

1877. „ „ „ (7), t. IX , fig. 31.

G rube, lekko przypłaszczone gałązki, rzadko rozgałęziające się, na ich powierzchni znajduje się 6—9 szeregów, na których naprzem ian- legle ułożone są rombowego kształtu zoecja. Ujścia zoecjalne duże, eliptyczne, z małymi m ukronam i. C ała powierzchnia frontalna, prze­

b ita licznymi drobnym i poram i. D ł. zoecjum 0,55 mm.

Eschara regularis R e u s s , 1865 Tabl. X II, fig. 14.

1865. E schara regularis R s s . (5), t. V I, fig. 13. «

1877. „ „ „ (7), t. V I, fig. 23.

G rube, rzadko rozdzielające się gałązki tej form y zbudowane są z dużych jajow atych zoecjów, położonych na skośnych liniach w ilo­

ści 3—6. Ujścia otoczone od strony distalnej grubymi peristom am i.

Po strom e proksym alnej położony jest aw ikular frontalny, oddzielony od apertury cienką ścianką. Z dwóch brzegów ustawione są kanciaste pory. D ł. zoecjum 0,7 mm.

R odzina: T U B U C E L L A R IID A E B u s k , 1844

Zoecja nie posiadają kolców, ich powierzchnie frontalne składają się z długich grubych tremocyst, ściany boczne, przebite licznymi sep- tulam i. Owicelle są peristom ialne, peristom y są bardzo długie.

Rodzaj Tubucellaria d ' O r b i g n y , 1852

Zoarium silnie wydłużone, operkulum może być proste lub po- dzielne. Brak łuku przedsionkowego i awikularów.

— 205 —

Tubucellaria cereoides E l l i s e t S o l a n d e r , 1786 Tabl. X II, fig. 16.

1847. Cellaria m ichelini R s s . (2), t. V III, fig. 1, 2.

1874. „ cereoides E l. i S o l . (6), t. X II, fig. 1, 2.

1930. Tubucellaria cereoides E l. i S o l . (13), t. V III, fig. 10.

Zoarium w kształcie smukłego, cylindrycznego rożka, zbudo­

wane z dużych, eliptycznych, wydłużonych zoecji, ustaw ione w 8 sze­

regach naprzemianlegle w ten sposób, że każdy przekrój poprzeczny przecina całkowicie tylko 4 zoecja. O krągłe, stosunkow o m ałe ujście, otoczone wysokim peristom em , który nadaje m u rurkow aty wygląd.

C ała pow ierzchnia pokryta licznymi poram i. Poszczególne zoecja od ­ dzielone są płytkim i zagłębieniami. D ł. zoecjum 1—2 mm.

R odzina: SM IT T IN ID A E L e v i n s e n , 1909

Owicella hyperstom ialna, wgłębiona jest w zoecję distalną, otwie­

rające się na peristomie. Peristom jest wystający i wycięty na przodzie.

O perkulum jest bardzo cienkie, dolny jego brzeg jest prosty lub lekko wklęsły i oddzielony od ektocysty. O tw ór peristom u jest nieregularny.

Rodzaj Sm ittina N o r m a n , 1903

W aperturze tego rodzaju znajduje się lirula i dw a kardelle.

Powierzchnia frontalna jest olocystem, podziurkow anym , otoczonym bocznymi poram i areoralnym i. Zazwyczaj tylna powierzchnia peri­

stom u posiada trójkątny awikular. Owicelle są hyperstom ialne i otw arte do peristom u.

Sm ittina gibbera C a n u e t i L e c o i n t r e , 1930 Tabl. X III, fig. 5.

1930. S m ittin a g ibbera C a n u e t L e c . (13), t. X X , fig. 1— 3.

K olonia oskorupiająca, złożona z zoecji, oddzielonych od siebie wyraźną bruzdą sześciokątnego kształtu, obok której leżą pory areo- ralne. Powierzchnia frontalna, lekko promieniście prążkow ana, a na jej powierzchni frontalnej, tuż obok apertury znajduje się wypukłość aw ikularna. A pertura półeliptyczna, duża, ograniczona od dołu sze­

roką lirulą. Owicelle są kuliste, zagłębione w zoecjach distalnych.

D ł. zoecjum 0,5 mm.

Sm ittina reticulata M a c G i l l i v r a y , 1842 Tabl. X III, fig. 2.

1847. C ellepora trigon ostom a R s s . (2), t. X , fig. 20.

1874. L epralia trigon ostom a R s s . (6), t. IV , fig. 5.

1930. S m ittin a reticu lata R s s . (13), X X I, fig. 1— 4.

RoczDik Pol. Tow. Geoi. XXI, 2. 14

Zoarium czasem oskorupiające, czasem dwuskładkowe. A pertura duża, otoczona peristom em z umieszczoną w nim lirulą. Aw ikular frontalny stosunkow o mały. Długość zoecji bardzo zmienna. Owicelle bardzo grube, punktow ane, łamliwe. D ł. zoecjum 0,7 mm.

Rodzaj Mucronella H i n c k s , 1880

Powierzchnię frontalną otaczają areole, a pokryw a je pleuro- cysta, punktow ana, lub granulow ana. W aperturze znajduje się lirula i dwa kardelle.

Mucronella reussiana B u s k , 1859 Tabl. X II, fig. 17.

1859. L eprclla reussiana B u s k (4), t. V III, fig. 2.

1893. S m ittia reussiana N e v i a n i . S eco n d e C o n trib u zion e alla co n o scen za dei B riozoi fo ssili italiani.

1930. M u cron ella reussiana B u s k (13), t. X IX , fig. 7.

Zoarium oskorupiające, zoecja jego są duże, sześcioboczne, o to ­ czone areolami. Otwór ustny duży, otoczony grubym, wysokim peri­

stomem. W aperturze znajduje się m ała lirula. Pleurocysta płaska i gładka. D ł. zoecjum 0,5 mm.

R odzina: R E T E PO R ID A E S m i t t , 1867

Owicelle są hyperstomialne, głęboko zanurzone w zoecję distalną i szeroko otw arte w peristomie. Zoarium jest albo w orkow ate albo drzewiaste. Te skamieniałości śą bardzo kruche, dlatego znajdywane są zazwyczaj w ułam kach trudnych do oznaczenia.

Rodzaj Retepora I m p e r a t o , 1599

Owicella m a szparę podłużną aż do apertury. A w ikular jest tylko jeden radialny.

Retepora cellulosa L i n n e , 1758 Tabl. X III, fig. 1.

1877. R etep o ra cellulosa L i n n e (7), t. X IV , fig. 48.

1928. „ „ „ (12), t. X III, fig. 1, 2.

Form a ta tworzy kolonie w kształcie puchara, osadzonego na masywnej podstawie. Ściany tego puchara stanowią siatkę z eliptycz­

nymi, wydłużonymi oczkami, regularnie rozmieszczonymi. Partie le­

żące między oczkami, zwykle szersze od nich i lekko pofałdowane.

N a stronie wewnętrznej stoją w ukośnych szeregach zoecje. Strona zewnętrzna zaś jest gładka z delikatnym i różno kierunkowo biegną­

cymi rzadkimi prążkowaniam i. D ł. zoecjum 0,7 mm.

— 207 —

Retepora beaniana K i n g , 1846 Tabl. X III, fig. 4.

1889. R etep o ra beaniana J e l l y . A sy n on ym ic ca ta lo q u e o f m arinę B ryozoa.

1930. „ „ (13), . X III, fig. 3— 5.

Tworzy podobne jak Retepora cellulosa pucharow ate kolonie.

O czka siatki tej kolonii są zwykle bardziej okrągłe, ścianki między nimi m ają przekrój poprzeczny okrągły. Głównie zaś różnią się od form y poprzedniej budow ą zoecji. D ł. zoecjum 0,75 mm.

Rodzina: C E LL EPO R ID A E B u s k , 1852

Owicelle leżące, hyperstomialne. Pączkowanie jest podwójne, koń­

cowe lub powierzchniowe. Zoecja są stłoczone i skierowane we wszyst­

kie strony. K olonie celleporów są ruchom e, toczące się po dnie, przez co zwykle ich kopalne szczątki są nadniszczone.

Rodzaj Holoporella W a t e r s , 1909

D olna warga apertury jest zwykle prosta. Owicelle szeroko otw arte. Zwykle są tu awikulary oralne i interzoecjalne, a te ostatnie m ają zwykle mały występ u nasady.

Holoporella globularis B r o n n , 1837 Tabl. X II, fig. 9.

1847. C ellepora globullaris B r o n n (2), t. IX , fig. 11— 15.

1877. Celloporaria globularis B r o n n (7), t. I, fig. 2.

Kolonie wolne złożone z wielkiej ilości dość dużych zoecji zla­

nych ze sobą w duże kuliste zoarium. A pertury zoecji duże, okrągłe, awikulary interzoecjalne. Średnica kolonii 2,7 mm.

Holoporella cerioporoides C a n u , 1930 Tabl. X III, fig. 10.

1930. H oloporella cerioporoides C a n u (13), t. X V , fig. 6.

Zoarium wolne w postaci kulistej masy, stożkowatego kształtu.

Zoecja są tu prosto stojące do góry, oddzielone od siebie, lub przy­

legające. Są nieregularne lub heksagonalne. A pertura półksiężycowata, ząbkow ana. Awikulary interzoecjalne, długie piszczałkowate. W ysokość kolonii 9 mm.

Rodzaj Schismopora M a c G i l i v r a y , 1888 Schismopora coarcta C a n u , 1930

Tabl. X II, fig. 18.

1930. Schism opora coarcta C a n u (13), t. X X IV , fig. 7— 20.

14*