Widok Świat zwierząt w wierszach Jana Twardowskiego i ich rosyjskich przekładach

ISSN 1427-549X

Beata Edyta Dworakowska Uniwersytet w Biaáymstoku

ĝwiat zwierząt w wierszach Jana Twardowskiego i ich rosyjskich przek áadach

W ujĊciu ksiĊdza Twardowskiego natura i czáowiek są od siebie zaleĪne, a jedno- czeĞnie podporządkowane istocie najwyĪszej – Bogu. W jego utworach stale mieszają siĊ, zarówno w warstwie treĞciowej, jak i jĊzykowej, sacrum i profanum. Poprzez analizĊ wybranych wierszy postaram siĊ odpowiedzieü na pytania: jaki Ğwiat jawi siĊ w poezji Jana Twardowskiego oraz jak ten idiolektalny obraz zostaá oddany w jĊzyku i kulturze rosyjskiej. Punktem odniesienia analizowanego poetyckiego obrazu Ğwiata jest odpo- wiadający mu obraz potoczny. NaleĪy jednak pamiĊtaü, Īe stereotyp w odniesieniu do pojĊü sfery sacrum ksztaátowaá siĊ w naszej kulturze pod wpáywem tradycyjnej teologii katolickiej. Wszystkie te aspekty wspóátworzą swoisty, indywidualny obraz ukazany w poezji ksiĊdza Twardowskiego.

WĞród licznych utworów poety znajdują siĊ wiersze poĞwiĊcone przyrodzie. Prze- konują nas one do codziennej obserwacji rzeczywistoĞci, ĞwiadomoĞci wagi miejsca, w które wroĞliĞmy, do refleksji nad zastaną naturą. Kapáan uwaĪnie przygląda siĊ „temu, co w trawie piszczy” oraz wyraĪa pogodną akceptacjĊ, pieĞĔ chwaáy na czeĞü stworzenia i Stwórcy. Poprzez swoje utwory stale zaprasza nas na fascynujący, choü nieáatwy szlak odkrywania autentycznych relacji w wielkiej BoĪej rodzinie, na wĊdrówkĊ z poznawa- niem tajemnic przyrody i ĞwiĊtoĞci wszelkiego Īycia.

W analizowanych dwutekstach¹ Ğwiat zwierząt opisany jest w 109 utworach prze- táumaczonych na jĊzyk rosyjski. Od najdawniejszych czasów czáowiek uwaĪaá zwierzĊ za istotĊ obcą i tajemniczą, ale podziwiaá za róĪne przymioty. Wspóáczesna doktryna chrzeĞcijaĔska, z samej zasady, gáosi szacunek dla wszelkiego istnienia. Katechizm KoĞ- cioáa Katolickiego² wzywa do rozsądnego korzystania ze Ğwiata zwierząt, do ĪyczliwoĞci wobec nich, mówi teĪ o relacjach uczuciowych czáowieka do zwierząt. Ksiądz Twar- dowski, wzorem ĞwiĊtego Franciszka, przyznawaá zwierzĊtom peáne prawa stworzeĔ BoĪych. ZwierzĊta kojarzyá z BoĪą dobrocią i Chrystusową áagodnoĞcią. Niejednokrotnie

1 ħródáa: J. Twardowski, Zaufaáem drodze. Wiersze zebrane 1932–2006, Warszawa 2007; „Gazeta Petersbur- ska” 2008, nr 9(91); ɉɨɥɶɫɤɚɹ ɩɨɷɡɢɹ ɏɏ ɜɟɤ, ɩɨɞ ɪɟɞ. Ⱥ. Ȼɚɡɢɥɟɜɫɤɨɝɨ, ɬ. 1, Ɇɨɫɤɜɚ 1993; ɉɨɥɶɫɤɢɟ ɩɨɷɬɵ XX ɜɟɤɚ, ɩɨɞ ɪɟɞ. ɇ. Ⱥɫɬɚɮɶɟɜɨɣ, ȼ. Ȼɪɢɬɚɧɢɲɫɤɨɝɨ, ɬ. 1, ɋɚɧɤɬ-ɉɟɬɟɪɛɭɪɝ 2000; ə. Ɍɜɚɪɞɨɜɫɤɢɣ, ɋɬɢɯɢ, Ɇɨɫɤɜɚ 2006; ə. Ɍɜɚɪɞɨɜɫɤɢɣ, ɋɩɟɲɢɬɟ ɥɸɛɢɬɶ ɥɸɞɟɣ, Ɇɨɫɤɜɚ 2009; ɋɞɟɥɚɧɨ ɜ ɉɨɥɶɲɟ, ɜɟɤ – ɏɏ, ɩɨɞ ɪɟɞ. Ⱥ. Ȼɚɡɢɥɟɜɫɤɨɝɨ, Ɇɨɫɤɜɚ 2009; ə. Ɍɜɚɪɞɨɜɫɤɢɣ, ɉɪɨɫɶɛɚ, ɋɚɧɤɬ-ɉɟɬɟɪɛɭɪɝ 2010; KamieĔ wiary, pod red. A. Bazylewskiego, Moskwa 2012.

2 Katechizm KoĞcioáa Katolickiego, PoznaĔ 1994.

czerpaá z przyrody wzorce postĊpowania, które bezpoĞrednio lub alegorycznie prezen- towaá w swoich utworach. Ukazywaá konkretny Ğwiat, z najdrobniejszymi detalami, doceniając rolĊ szczegóáu w poezji. W badanych utworach pojawia siĊ 127 róĪnych zwierząt. Najliczniejszą grupĊ (47 jednostek) stanowią ptaki. One to, jako istoty wolne, nieskrĊpowanie unoszące siĊ nad gáowami ludzi, naleĪą do Ğwiata powietrza i Ğwiatáa.

Mają znaczenie symboliczne³. W utworach Jana Twardowskiego najczĊĞciej pojawiają siĊ: szpak, czapla, drozd, wilga, wrona, derkacz, dziĊcioá, jaskóáka, papuga, przepiórka, sójka, wróbel. WĞród opisywanych ptaków są powszechnie znane, np.: bocian, gil, kruk, orzeá, paw, sowa, Īuraw, jak teĪ te znane zapewne dobrze ornitologom lub pasjonatom przyrody, np.: bekas, drop, gajówka, jerzyk, kwiczoá, sáonka, strzyĪyk, ziĊba. Zostaáy one przez autora wspominane w opisach przyrody, wpisane w rytm natury. W wierszach padają ich nazwy, charakterystyczne cechy wyglądu zewnĊtrznego, typowe zachowania, wydawane odgáosy, miejsca przebywania, opisy gniazd, sposoby odĪywiania siĊ, terminy wylĊgu ptaków lub ich przylotów i odlotów, miejsca zimowania. Ponadto pojawiają siĊ one jako symbole cech ludzkich lub w relacjach do Boga-Stwórcy, podmiotu lirycznego i innych osób. Wiele ptaków ma bardzo bogatą symbolikĊ w tradycji ludowej, literaturze, kulturze chrzeĞcijaĔskiej⁴. Poeta porównuje zachowania ludzi do zwyczajów, ruchów ptasich, konstruuje przenoĞne opisy z elementami ornitologicznymi.

Kolejną grupĊ, liczącą 22 jednostki, stanowią zwierzĊta domowe. Jak Īywe stają przed czytelnikiem, m.in.: pies, koĔ, krowa, owca, kura, królik, gĊĞ, baran, prosiak, cielĊ.

Mniej liczna jest reprezentacja zwierząt leĞnych i polnych (14 jednostek), np.: wiewiórka, zając, lis, wilk, niedĨwiedĨ, mysz, sarna oraz zwierząt dzikich, egzotycznych (6 jedno- stek), np.: lew, maápa, sáoĔ, Īyrafa. Ksiądz Twardowski twierdziá, Īe w koĞcioáach zbyt maáo mówi siĊ o przyrodzie, a ona takĪe jest tematem do adoracji ukrytego Pana Boga.

ZwierzĊta, podobnie jak ptaki, od najdawniejszych czasów byáy postrzegane przez ludzi przez pryzmat ich cech, zachowaĔ, peánionych funkcji. ĝwiat zwierząt przepeánia bogata symbolika, a ich cechy czĊsto są przenoszone na ludzi. Wedáug przekonaĔ ludowych, zwierzĊta ucieleĞniają róĪne wáaĞciwoĞci duchowe lub ludzkie skáonnoĞci⁵.

W wierszach ksiĊdza Jana waĪne miejsce wĞród BoĪych stworzeĔ zajmuje pies, który od czasów najdawniejszych byá elementem przyrody áączącym to, co dzikie i cywi- lizowane. W kategoriach etycznych jest to obszar miĊdzy dobrem a záem, w religijnych – miĊdzy doczesnoĞcią a przyszáoĞcią⁶. W analizowanych utworach pies pojawia siĊ najczĊĞciej spoĞród wszystkich zwierząt – aĪ 17 razy. Jan Twardowski zawsze mówiá o tym zwierzĊciu z duĪą ĪyczliwoĞcią. Jest to wierny przyjaciel, którego Īal porzucaü, element wspomnieĔ z rodzinnego domu. Pies swoją postawą uczy nas, jak czekaü na Boga, pies liĪący nogi swemu panu lub liĪący rany jest symbolem miáoĞci Boga do czáo- wieka. Szczególnymi wzglĊdami cieszy siĊ takĪe owieczka/ baranek. Z powodu swej prostoty i cierpliwoĞci owca staáa siĊ symbolem poboĪnej duszy. Obrazowi owieczki

3 Zob. M. Lurker, Sáownik obrazów i symboli biblijnych, táum. bp K. Romaniuk, PoznaĔ 1989, s. 191.

4 Zob. W. KopaliĔski, Sáownik symboli, Warszawa 2006.

5 Zob. ibidem.

6 Por. M. Lurker, op. cit., s. 178–179.

towarzyszy zazwyczaj metafora Boskiego Pasterza, zaczerpniĊta z jĊzyka religijnego.

Ksiądz Twardowski, odwoáując siĊ do symboliki chrzeĞcijaĔskiej, przedstawiá baranka jako znak Zmartwychwstaáego Chrystusa, owieczkĊ jako znak ofiary lub jako metaforĊ smutku, bezradnoĞci, przywiązania, poĞwiĊcenia. SpoĞród zwierząt domowych kilkakrot- nie wymienia takĪe konie, króliki, krowy, kury i inne, które na co dzieĔ moĪna zobaczyü w wiejskich gospodarstwach. Są one elementem opisywanej rzeczywistoĞci, doskonale wpisują siĊ w polski krajobraz. Niejednokrotnie poeta odwoáuje siĊ do ich obrazu, by poprzez metafory ukazaü cechy ludzi.

Podobną funkcjĊ peánią zwierzĊta polne, leĞne i dzikie. NajczĊĞciej pojawiają siĊ:

zając, wiewiórka, wilk, lis, maápa, lew. KaĪde z nich pokazuje bogactwo i niepowtarzal- noĞü Ğwiata stworzonego przez Boga. ZwierzĊta są alegorią naszych ludzkich sáaboĞci lub wzorem do naĞladowania.

Trzecią co do liczebnoĞci grupĊ stanowią nazwy owadów (21 jednostek), przede wszystkim tych, które moĪemy widzieü, na co dzieĔ obcując z przyrodą. NajczĊĞciej pojawiają siĊ: mrówka, biedronka, pszczoáa, üma, chrząszcz, a ponadto pasikonik, waĪka, Ğwierszcz, bąk, motyl, trzmiel i inne. Owady takĪe mają swoją symbolikĊ⁷. Na szczegól- ne wyróĪnienie zasáuĪyáa biedronka, gdyĪ staáa siĊ symbolem poezji autora, który sam okreĞlaá siĊ mianem „Jan od Biedronki”. Ten maáy chrząszcz, nazywany teĪ „boĪą krów- ką”, w wierzeniach ludowych jest zwiastunem szczĊĞcia, a badanych tekstach pojawia siĊ szeĞciokrotnie. Wszystkie owady wplecione w teksty utworów są przede wszystkim Ğwiadectwem wszechmocy Boga, który potrafiá stworzyü tak przemyĞlany, bogaty, za- chwycający Ğwiat. Autor wskazuje, Īe takĪe to, co maáe w oczach ludzkich, ma wielkie znaczenie w planie BoĪym. Te drobne stworzenia zachwycają paletą barw, róĪnorodnoĞ- cią ksztaátów. MoĪemy je podziwiaü, a jednoczeĞnie czerpaü z nich przykáad.

W badanych wierszach sporadycznie pojawiają siĊ nazwy ryb (8 jednostek), np.:

karp, áosoĞ, pstrąg, ĞledĨ, záota rybka. WystĊpują oczywiĞcie jako element przyrody, cho- ciaĪ moĪemy teĪ znaleĨü odwoáania do symboliki religijnej. Ryba jest bowiem symbolem ocalenia, co stanowi analogiĊ do Chrystusa⁸.

Ostatnią grupą zwierząt pojawiających siĊ w poezji Jan Twardowskiego są páazy, gady, miĊczaki, skorupiaki (9 jednostek), m.in.: jaszczurka, zaskroniec, Ğlimak, rak, Īóáw. RównieĪ te zwierzĊta mają swoją symbolikĊ wykorzystywaną w róĪnych kulturach, w literaturze bądĨ wierzeniach ludowych⁹.

Trudno stwierdziü, na ile Ğwiadomie ksiądz Twardowski wprowadzaá symbolikĊ poszczególnych zwierząt w Ğwiat swojej poezji. NajczĊĞciej byáy one elementem rzeczy- wistoĞci, w której koegzystuje czáowiek. Wszystkie zwierzĊta niezmiennie zaĞwiadczają o wielkim dziele Stworzenia Ğwiata. Autor nieustannie zachwyca siĊ piĊknem przyrody, próbując uchwyciü i zrozumieü jej tajemnice. Przeanalizowane utwory pokazują, Īe poe- zja Jana Twardowskiego jest zjawiskiem swoistym – ĞwiĊtoĞü zbliĪa siĊ do ĞwieckoĞci.

Ksiądz Twardowski przypominaá w wierszach waĪną dla siebie prawdĊ, Īe to, co maáe,

7 Zob. M. Lurker, op. cit.; W. KopaliĔski, op. cit.

8 Zob. M. Lurker, op. cit., s. 204–205; W. KopaliĔski, op. cit.

9 W. KopaliĔski, op. cit.

jest waĪne w oczach Boga. Na jednym poziomie stawiaá to, co w Ğwiecie bywa zróĪni- cowane. Unikaá moralizowania, a poprzez prostą formĊ, humor i zamierzone „zeĞwiec- czenie” sfery sacrum pobudzaá do osobistych refleksji.

Drugie zadanie postawione w tym artykule to próba pokazania, co siĊ dzieje z idio- lektalnym obrazem Ğwiata w „przymusowej sytuacji przekáadu”¹⁰. Przekáad jest rodzajem komunikacji miĊdzykulturowej, która umoĪliwia otwarcie siĊ czytelnika temporalnego na odmiennoĞü w rozumieniu rzeczywistoĞci. Oczywistą tezą jest, Īe kaĪdy jĊzyk opisuje i wyraĪa Ğwiat zewnĊtrzny w sobie tylko wáaĞciwy sposób, przedstawiając wáasną jego interpretacjĊ. RównoczeĞnie trzeba zakáadaü, Īe róĪnice te nie podwaĪają faktu istnienia tej samej rzeczywistoĞci, a co za tym idzie – subiektywna siatka pojĊciowa utrwalona w danych jĊzykach nie powoduje wzajemnej nieprzekáadalnoĞci jĊzyków¹¹. Táumacz moĪe w róĪnoraki sposób dysponowaü zastanymi w oryginale jednostkami. Jest on twór- cą, który na nowo konstruuje tekst w jĊzyku docelowym. Wiersz przekáadu zarysowuje siĊ, w duĪej mierze, jako samodzielny, odrĊbny Ğwiat. Z systemem form oryginaáu jest on oczywiĞcie związany, ale nadawca sekundarny w swoisty sposób dokonuje w nim zmian, przegrupowaĔ. Dokonywany przez táumacza wybór form jĊzykowych, literackich, które najpeániej odpowiadają formom oryginaáu, decyduje o rezultatach translatorskiej twórczo- Ğci. Jednostką przekáadu w procesie táumaczenia poezji czĊsto jest obraz. Ekwiwalencja polegająca na zbieĪnoĞci obrazów zazwyczaj powoduje róĪnice na poziomie jĊzykowym.

Kopia nie moĪe byü caákowicie wierna oryginaáowi, poniewaĪ táumacz musi czerpaü z konwencji jĊzykowych jĊzyka przekáadu.

OryginalnoĞü spojrzenia na Ğwiat zobrazowana zostaáa w liryce ksiĊdza Twardow- skiego poprzez uĪycie odpowiedniej leksyki, zastosowanie norm, konwencji. Ten swoisty jĊzyk i styl wypowiedzi zostaá zadany táumaczom¹², którzy próbują „przeskoczyü progi miĊdzy odmiennymi Ğwiatami”¹³. Jednak nawet jednostka kreatywna jĊzykowo jest mo- delowana przez jĊzyk¹⁴, dlatego teĪ w badanych przekáadach pojawiają siĊ transformacje obrazu poetyckiego i przesuniĊcia asocjacyjne. Táumacze przeáoĪyli teksty oryginalne na jĊzyk kultury docelowej poprzez czĊĞciową ingerencjĊ w tekst przekáadu, czyli przez zastosowanie szeregu technik prowadzących do táumaczenia interpretacyjnego lub lin- gwistycznego¹⁵. W badanym materiale wiĊkszoĞü jednostek zostaáa oddana w jĊzyku rosyjskim za pomocą táumaczenia dosáownego¹⁶. Jest to táumaczenie bez jakichkolwiek zmian w semantyce jednostek przekáadowych, jak teĪ w ich strukturze. Podstawą do

10 H.-G. Gadamer, Prawda i metoda. Zarys hermeneutyki filozoficznej, táum. B. Baran, Kraków 1993, s. 355.

11 Por. R. Grzegorczykowa, PojĊcie jĊzykowego obrazu Ğwiata, [w:] JĊzykowy obraz Ğwiata, pod red.

J. BartmiĔskiego, Lublin 1999, s. 45.

12 ɋɟɪɝɟɣ Ⱥɜɟɪɢɧɰɟɜ, ɇɚɬɚɥɶɹ Ⱥɫɬɚɮɶɟɜɚ, Ⱥɧɞɪɟɣ Ȼɚɡɢɥɟɜɫɤɢɣ, ɂɝɨɪɶ Ȼɚɪɚɧɨɜ, Ɉɤɫɚɧɚ Ȼɚɫɢɣ, Ⱥɧɚ- ɬɨɥɢɣ Ƚɟɥɟɫɤɭɥ, Ɇɚɪɢɧɚ Ɉɫɦɨɥɨɜɫɤɚɹ, ɏɪɢɫɬɢɧɚ ɋɭɬɪɚ.

13 U. Dąmbska-Prokop, O barierach kulturowych w táumaczeniu, [w:] Przekáad – JĊzyk – Kultura, pod red.

R. Lewickiego, t. II, Lublin 2010, s. 97.

14 Zob. B. Tokarz, Przekáad w dialogu miĊdzykulturowym, [w:] Dialog czy nieporozumienie, pod red.

P. Fasta, P. Janikowskiego, Katowice 2006, s. 7–19.

15 Zob. A. Pisarska, T. Tomaszkiewicz, Wspóáczesne tendencje przekáadoznawcze, cz. II, PoznaĔ 1996, s. 112.

16 Zob. T. Tomaszkiewicz, Terminologia táumaczenia, PoznaĔ 2004, s. 102–103; J. Lukszyn, Tezaurus terminologii translatorycznej, Warszawa 1998, s. 352.

táumaczenia dosáownego są istniejące paralele jĊzykowe. Táumacz dąĪy do przekazania w tekĞcie przekáadu cech semantycznych, strukturalnych tekstu oryginalnego za pomocą Ğrodków systemowych jĊzyka przekáadu. Porównywane, odpowiadające sobie jednostki leksykalne jĊzyka polskiego i rosyjskiego, odnoszące siĊ do toĪsamych denotatów, mają jednakową konotacjĊ w jĊzyku oryginaáu i przekáadu, np.:

[...] kocha lub nie kocha – to jĊk nie pytanie/ wiĊc oczy zwierząt ogromne i smutne/ Ğpi spokoj- nie w gnieĨdzie/ szpak szpakowa szpaczek [...] (Co prosi o miáoĞü, Zaufaáem…)

[...] ɥɸɛɢɬ ɧɟ ɥɸɛɢɬ – ɷɬɨ ɫɬɨɧ ɚ ɧɟ ɜɨɩɪɨɫ/ ɚ ɝɥɚɡɚ ɠɢɜɨɬɧɵɯ ɨɝɪɨɦɧɵ ɢ ɩɟɱɚɥɶɧɵ/ ɫɩɢ ɫɩoɤɨɣɧɨ ɜ ɝɧɟɡɞɟ/ ɫɤɜɨɪɟɰ ɫɤɜɨɪɱɢɯɚ ɫɤɜɨɪɱɨɧɨɤ [...] (ɉɪɨɫɹɳɢɣ ɨ ɥɸɛɜɢ, ɋɬɢɯɢ) [...] smutna krowa/ [...] siwe wąsy kota [...] (Wszystko smutne, Zaufaáem...)

[...] ɩɟɱɚɥɶɧɚɹ ɤɨɪɨɜɚ/ [...] ɫɟɞɵɟ ɭɫɵ ɤɨɬɚ [...] (ȼɫɟ ɩɟɱɚɥɶɧɨɟ, ɋɬɢɯɢ)

Czy nie dziwi ciĊ/ [...] mrówka co moĪe przenieĞü/ wierzby gajowiec Īóáty i przebiĞniegi [...]

(Ankieta, Zaufaáem...)

ɇɟɭɠɬɨ ɬɟɛɹ ɧɟ ɭɞɢɜɥɹɟɬ/ [...] ɦɭɪɚɜɶɢɲɤɚ ɫɩɨɫɨɛɧɵɣ ɬɨɳɢɬɶ/ ɜɟɪɛɭ ɠɟɥɬɭɸ ɹɫɧɨɬɤɭ ɩɨɞɫɧɟɠɧɢɤ [...] (Ⱥɧɤɟɬɚ, ɉɨɥɶɫɤɚɹ ɩɨɷɡɢɹ...)

Oprócz táumaczenia dosáownego bardzo czĊsto stosuje siĊ teĪ táumaczenie ekwiwa- lentne¹⁷. Ekwiwalencja funkcjonalna musi wziąü pod uwagĊ róĪnice istniejące miĊdzy dwiema kulturami, które pozostają w kontakcie w procesie táumaczenia, czyli róĪnice miĊdzy narodami na poziomie ekologii, kultury materialnej, spoáecznej czy religijnej¹⁸. W celu osiągniĊcia poprawnoĞci tekstu docelowego stosowane są róĪne transformacje táumaczeniowe¹⁹. Táumacz powinien wykorzystaü je wtedy, kiedy przekáad dosáowny jest niemoĪliwy lub jego zastosowanie nie daje optymalnego rezultatu. W analizowanych przekáadach wystĊpuje grupa jednostek leksykalnych, które zostaáy przetáumaczone na jĊzyk rosyjski w sposób dosáowny, jeĪeli bierzemy pod uwagĊ ich semantykĊ, ale przy zastosowaniu transformacji gramatycznych²⁰. Wpáyw na ich uĪycie mogą mieü rów- nieĪ takie czynniki, jak: skáadniowa funkcja zdaĔ, ich zawartoĞü leksykalna, struktura logiczna, kontekst zdania, jego funkcja ekspresywno-stylistyczna. Wszystkie transfor- macje gramatyczne dają moĪliwoĞü osiągniĊcia adekwatnoĞci w procesie translacji.

W badanych tekstach czĊsto spotykanym przeksztaáceniem jest zmianɚ formy wyrazu w tekĞcie docelowym w porównaniu z tekstem oryginalnym. Są to zmiany w obrĊbie rze- czowników, czasowników i okreĞlających je czĊĞci mowy. Pojawiają siĊ takĪe jednostki, w których tekst wyjĞciowy przetáumaczono poprzez zamianĊ równowaĪnika zdania peá- nym zdaniem, zamianĊ pojedynczego wyrazu na związek wyrazowy, przeksztaácenia związane z zamianą w obrĊbie róĪnych czĊĞci mowy lub zmiana szyku, np.:

[...] Īuk zielenieje wĞród traw/ by Ğmierü nie dosiĊgáa [...] (***, Zaufaáem...) [...] ɠɭɤ ɡɟɥɟɧɟɟɬ ɜ ɬɪɚɜɟ/ ɱɬɨɛɵ ɫɦɟɪɬɶ ɧɟ ɧɚɫɬɢɝɥɚ [...] (***, ɋɬɢɯɢ)

[...] byábym stale uĞmiechniĊty jak prosiĊ w deszcz/ wpadaábym w cielĊcy zachwyt [...] (Oda do rozpaczy, Zaufaáem...)

17 Zob. J. Lukszyn, op. cit., s. 350.

18 Por. A. Pisarska, T. Tomaszkiewicz, op. cit., s. 174.

19 Zob. Ʌ. ɋ. Ȼɚɪɯɭɞɚɪɨɜ, əɡɵɤ ɢ ɩɟɪɟɜɨɞ, Ɇɨɫɤɜɚ 1975, s. 190; J. Lukszyn, op. cit., s. 372.

20 Zob. J. Lukszyn, op. cit., s. 373; ə. ɂ. Ɋɟɰɤɟɪ, Ɍɟɨɪɢɹ ɩɟɪɟɜɨɞɚ ɢ ɩɟɪɟɜɨɞɱɟɫɤɚɹ ɩɪɚɤɬɢɤɚ, Ɇɨɫɤɜɚ 1974, s. 80.

[...] ɹ ɛɵ ɜɫɟ ɭɥɵɛɚɥɫɹ ɤɚɤ ɩɨɪɨɫɟɧɨɤ ɧɚ ɞɨɠɞɢɤ/ ɜɩɚɥ ɛɵ ɜ ɬɟɥɹɱɢɣ ɜɨɫɬɨɪɝ [...] (Ɉɞɚ ɝɨɪɸ, ɉɪɨɫɶɛɚ)

[...] i psa co szczekaá groĨnie a chciaá nas powitaü [...] (Wszystko co dawne, Zaufaáem...) [...] ɢ ɩɟɫ ɤɨɬɨɪɵɣ ɝɪɨɡɧɨ ɥɚɟɬ ɚ ɯɨɬɟɥ ɧɚɫ ɩɨɩɪɢɜɟɬɫɬɜɨɜɚɬɶ [...] (ȼɫɟ ɞɚɜɧɟɟ, ɋɬɢɯɢ) [...] miáoĞü pierwsza – zupeánie jak cielĊ [...] (Ostatnia, Zaufaáem...)

[...] ɩɟɪɜɚɹ ɥɸɛɨɜɶ – ɫɨɜɫɟɦ ɤɚɤ ɬɟɥɟɧɨɤ [...] (ɉɨɫɥɟɞɧɹɹ, ɋɬɢɯɢ)

Transformacje táumaczeniowe nie ograniczają siĊ do zmiany struktury tekstu doce- lowego w stosunku do tekstu wyjĞciowego. Zasadniczym przeksztaáceniem zachodzącym podczas táumaczenia jest peána lub czĊĞciowa zmiana semantyki wyrazów. Bazą wszyst- kich transformacji przekáadowych są transformacje leksykalne. Dokáadną analizĊ trans- formacji przekáadowych znaleĨü moĪemy m.in. u L. Barchudarowa (1975) i J. Reckera (1974). Pierwszy z nich sprowadza wszystkie transformacje do czterech podstawowych typów: przestawienie, zamiana, dodanie i opuszczenie. Drugi wprowadza podziaá na:

dyferencjacjĊ, konkretyzacjĊ, generalizacjĊ znaczeĔ, „rozwiniĊcie logiczne”, przekáad antonimiczny, „przeksztaácenie kompleksowe” i kompensacjĊ strat w przekáadzie. Prawie wszystkie z wymienionych transformacji przekáadowych zostaáy wykorzystane przez táumaczy w procesie przekáadu wierszy Jana Twardowskiego na jĊzyk rosyjski.

Dyferencjacja znaczeĔ jest stosowana wówczas, gdy wyraz z szeroką semantyką w jĊzyku wyjĞciowym nie posiada peánego odpowiednika w jĊzyku przekáadu²¹. Jest ona moĪliwa bez konkretyzacji, jeĞli naleĪy przekazaü znaczenie szerokiego pojĊcia abstrak- cyjnego bez precyzowania go w tekĞcie przekáadu. Nie powinno siĊ konkretyzowaü tego, co jest celowo ukryte, zatajone, niewyjaĞnione w tekĞcie oryginaáu. Przykáady tej techniki moĪemy odnaleĨü zaledwie w kilku spoĞród analizowanych przekáadów wierszy. ZawĊ- Īenie znaczenia, związane jednoczeĞnie z jego zróĪnicowaniem, dotyczy przymiotników, przysáówków, rzeczowników i czasowników, np.:

Od maápy gorsza maápa która siĊ rozpáacze/ [...] od rozpaczy gorszy smutku cichy kotek [...]

(Smutek, Zaufaáem...)

ɂɡ ɨɛɟɡɶɹɧ ɜɫɟɯ ɯɭɠɟ ɬɚ ɱɬɨ ɡɚɪɵɞɚɟɬ/ [...] ɨɬɱɚɹɧɶɹ ɫɬɪɚɲɧɟɣ ɩɟɱɚɥɶ ɧɟɫɥɵɲɧɵɣ ɤɨɬɢɤ [...] (ɉɟɱɚɥɶ, ɋɩɟɲɢɬɟ...)

[...] czáapiĊ po Ğwiecie jak ciĊĪki sáoĔ/ tak duĪy Īe nic nie rozumiem [...] (Mrówko waĪko biedronko, Zaufaáem...)

[...] ɚ ɹ ɩɨ ɦɢɪɭ ɩɥɟɬɭɫɶ ɫɥɨɜɧɨ ɬɹɠɟɥɵɣ ɫɥɨɧ/ ɬɚɤɨɣ ɨɝɪɨɦɧɵɣ ɱɬɨ ɧɢɱɟɝɨ ɧɟ ɩɨɣɦɭ [...]

(Ɇɭɪɚɜɟɣ ɫɬɪɟɤɨɡɚ ɛɨɠɶɹ ɤɨɪɨɜɤɚ, ɋɩɟɲɢɬɟ...)

Kolejny rodzaj zawĊĪenia semantycznego to konkretyzacja²². Niejednokrotnie bywa tak, Īe jĊzyk przekáadu wymaga wiĊkszej konkretyzacji tekstu niĪ jĊzyk orygi- naáu, dlatego teĪ jednostki leksykalne zostają przetáumaczone za pomocą omawianej transformacji. Konkretyzacji mogą ulegaü czasowniki, przymiotniki, rzeczowniki, przy czym konkretyzacji leksykalnej towarzyszą zazwyczaj przeksztaácenia gramatyczne i skáadniowe. Konkretyzacja kontekstowa spowodowana jest najczĊĞciej nie róĪnicami

21 Zob. Sáownik wyrazów obcych, pod red. J. Tokarskiego, Warszawa 1971, s. 163; ɋɥɨɜɚɪɶ ɢɧɨɫɬɪɚɧɧɵɯ ɫɥɨɜ, ɩɨɞ. ɪɟɞ. ɂ. ȼ. Ʌɟɯɢɧɚ, Ɇɨɫɤɜɚ 1984, s. 171; ə. ɂ. Ɋɟɰɤɟɪ, op. cit., s. 41.

22 Zob. Sáownik wyrazów obcych, s. 380; J. Lukszyn, op. cit., s. 162; ə. ɂ. Ɋɟɰɤɟɪ, op. cit., s. 41;

Ʌ. ɋ. Ȼɚɪɯɭɞɚɪɨɜ, op. cit., s. 210.

strukturalnymi, systemowymi miĊdzy jĊzykiem oryginaáu i przekáadu, a czynnikami wynikającymi z konkretnego kontekstu, stylistyką, dąĪeniem do unikniĊcia powtórzeĔ, osiągniĊcia wiĊkszej przejrzystoĞci tekstu, dostosowania do zasad rytmicznych wiersza.

Przykáady zastosowania tej techniki w badanym materiale to m.in.: zamiana oryginalnej jednostki leksykalnej oznaczającej jakieĞ miejsce, przedmiot, osobĊ, czynnoĞü o szerszym znaczeniu semantycznym jednostką przekáadu bardziej konkretną, sprecyzowaną; zasto- sowanie rzeczownika zamiast zaimka osobowego, czy dzierĪawczego, np.:

Popatrz na psa uwiązanego pod sklepem/ o swym panu myĞli/ i rwie siĊ do niego/ na dwóch áapach czeka [...] (Czekanie, Zaufaáem...)

ɉɨɫɦɨɬɪɢ ɧɚ ɩɫɚ ɩɪɢɜɹɡɚɧɧɨɝɨ ɩɟɪɟɞ ɦɚɝɚɡɢɧɨɦ/ ɨɧ ɞɭɦɚɟɬ ɨ ɫɜɨɟɦ ɯɨɡɹɢɧɟ/ ɢ ɪɜɟɬɫɹ ɤ ɧɟɦɭ/ ɠɞɟɬ ɧɚ ɡɚɞɧɢɯ ɥɚɩɚɯ [...] (Ɉɠɢɞɚɧɢɟ, ɋɬɢɯɢ)

[...] nie znają ewangelii owady pod korą [...] (Drzewa niewierzące, Zaufaáem...) [...] ȿɜɚɧɝɟɥɢɹ ɧɟ ɡɧɚɸɬ ɠɭɤɢ ɩɨɞ ɤɨɪɨɸ [...] (ɇɟ ɜɟɪɭɸɬ ɞɟɪɟɜɶɹ, ɋɬɢɯɢ)

[...] jakieĞ Ğmieszne serduszko z wstąĪeczka róĪową/ spoĞród wotów Ğwiecące jak Īuczek z ukrycia [...] (PoĪegnanie wiejskiej parafii, Zaufaáem...)

[...] ɫɦɟɲɧɨɟ ɫɟɪɞɟɱɤɨ ɫ ɥɟɧɬɨɱɤɨɣ ɝɨɥɭɛɨɸ/ ɫɪɟɞɢ ɞɚɪɨɜ ɜ ɭɝɨɥɨɱɤɟ ɤɚɤ ɫɜɟɬɥɹɱɨɤ ɨɧɨ ɫɜɟɬɢɬ [...] (ɉɪɨɳɚɧɢɟ ɫ ɫɟɥɶɫɤɢɦ ɩɪɢɯɨɞɨɦ, ɉɪɨɫɶɛɚ)

Techniką powodującą rozszerzenie znaczeĔ w jĊzyku przekáadu jest generalizacja²³. Jej zastosowanie moĪe byü spowodowane niemoĪliwoĞcią táumaczenia dosáownego, które by zmieniáo sens desygnatu w jĊzyku docelowym w porównaniu z jednostką tekstu wyj- Ğciowego. Bardzo czĊsto przyczyną zmiany zakresu semantycznego wypowiedzeĔ jest dąĪenie do ujednolicenia stylu tekstu, który powinien byü zgodny z normami obowiązują- cymi w jĊzyku przekáadu. Generalizacja moĪe zostaü osiągniĊta poprzez zamianĊ nazwy wáasnej na nazwĊ pospolitą lub opuszczenie nazwy wáasnej. MoĪe takĪe przebiegaü w obrĊbie jednej klasy wyrazów, tzn. przymiotniki, rzeczowniki czy teĪ caáe związki wy- razowe o wĊĪszym zakresie znaczeniowym są táumaczone na jĊzyk rosyjski za pomocą jednostek bardziej uogólnionych znaczeniowo, np.:

[...] chamka czapla bezczelna coraz bliĪej wody/ denerwuje bociana bo ma palce Īóáte [...]

(Wiersz z dedykacją, Zaufaáem...)

[...] ɧɚɝɥɚɹ ɯɚɦɤɚ ɰɚɩɥɹ ɜ ɜɨɞɟ ɩɪɢɛɥɢɠɚɹɫɶ/ ɚɢɫɬɚ ɪɚɡɞɪɚɠɚɟɬ ɠɟɥɬɵɦɢ ɧɨɝɚɦɢ [...]

(ɋɬɢɯɨɬɜɨɪɟɧɢɟ ɫ ɩɨɫɜɹɳɟɧɢɟɦ, ɉɨɥɶɫɤɢɟ ɩɨɷɬɵ...)

[...] pliszkĊ, co z rzĊsy wodnej wydziobuje owad (O kazaniach, Zaufaáem...) [...] ɚ ɬɪɹɫɨɝɭɡɤɚ ɜ ɪɹɫɤɟ ɧɚɫɟɤɨɦɵɯ ɥɨɜɢɬ (Ɉ ɩɪɨɩɨɜɟɞɹɯ, ɉɨɥɶɫɤɢɟ ɩɨɷɬɵ...) [...] dziĊcioáy pstre z czerwoną plamą pod ogonem [...] (PodziĊkowanie, Zaufaáem...) [...] ɞɹɬɟɥ ɬɨɬ ɪɚɡɧɨɰɜɟɬɧɵɣ ɫ ɤɪɚɫɧɵɦ ɩɹɬɧɵɲɤɨɦ ɫɡɚɞɢ [...] (Ȼɥɚɝɨɞɚɪɟɧɢɟ, ɉɪɨɫɶɛɚ) Kolejna transformacja to tzw. rozwiniĊcie logiczne (ɫɦɵɫɥɨɜɨɟ ɪɚɡɜɢɬɢɟ)²⁴. Przy- czyny zastosowania tego przeksztaácenia mogą byü róĪne. W niektórych przypadkach jest to jedyny moĪliwy sposób dokáadnego przekazu oryginalnego tekstu w jĊzyku docelo- wym. Czasami jednak zastosowanie „rozwiniĊcia logicznego” podyktowane jest wyáącz- nie normą stylistyczną jĊzyka przekáadu lub róĪnicami w stopniu áączliwoĞci wyrazów

23 Zob. J. Lukszyn, op. cit., s. 100; ɋɥɨɜɚɪɶ ɢɧɨɫɬɪɚɧɧɵɯ ɫɥɨɜ, s. 118; ə. ɂ. Ɋɟɰɤɟɪ, op. cit., s. 43.

24 Zob. ə. ɂ. Ɋɟɰɤɟɪ, op. cit., s. 45.

w obu jĊzykach, inną rekcją. Technika ta dotyczy jednostek o róĪnej dáugoĞci. NajczĊĞ- ciej są to zmiany w obrĊbie wyrazów, związków wyrazowych, równowaĪników zdaĔ lub zdaĔ. Jest to táumaczenie kontekstowe, logicznie powiązane z tekstem wyjĞciowym.

Zastosowanie danej transformacji w wiĊkszoĞci przypadków nie powoduje zafaászo- wania oryginalnego obrazu, lecz jego modyfikacjĊ. W badanym materiale najczĊĞciej moĪna spotkaü zamiany w obrĊbie jednej czĊĞci mowy, np. zastąpienie rzeczownika innym rzeczownikiem, przymiotnika – przymiotnikiem, a związku wyrazowego ade- kwatnym związkiem. Pojawiają siĊ takĪe przykáady táumaczenia, którym towarzyszy zmiana kategorii, czyli zamiana cechy nazwą przedmiotu, zamiana przedmiotu cechą, cechy procesem, procesu cechą, przedmiotu procesem, procesu przedmiotem bądĨ pro- cesu procesem, np.:

[...] mniej wiemy o zwierzĊtach niĨli o anioáach (O anioáach i zwierzakach, Zaufaáem...) [...] ɛɨɥɶɲɟ ɡɧɚɟɦ ɨɛ ɚɧɝɟɥɚɯ, ɱɟɦ ɨ ɫɨɛɪɚɬɶɹɯ (ɇɚɞ ɰɟɪɤɨɜɧɵɦ ɭɱɟɧɢɟɦ ɨɛ ɚɧɝɟɥɚɯ, ɉɨɥɶɫɤɚɹ ɩɨɷɡɢɹ...)

[...] jak zając niechroniony [...] (WiecznoĞü, Zaufaáem...) [...] ɤɚɤ ɡɚɹɰ ɜ ɫɟɡɨɧ ɨɯɨɬɵ [...] (ȼɟɱɧɨɫɬɶ, ɋɬɢɯɢ)

[...] Jeszcze zadrĪaá w kielichach cichy tĊtent koni [...] (***, Zaufaáem...)

[...] ȼɞɪɭɝ – ɬɢɯɢɣ ɨɬɡɜɭɤ ɜ ɩɨɬɢɪɟ, ɬɨɱɧɨ ɛɶɸɬ ɤɨɩɵɬɚɦɢ ɤɨɧɢ [...] (***, ɋɩɟɲɢɬɟ...) W procesie przekáadu táumacze zastosowali takĪe przekáad antonimiczny²⁵. UĪycie tego przeksztaácenia jest czĊsto podyktowane czynnikami pozajĊzykowymi. Technika ta moĪe byü czasami jedynym moĪliwym sposobem prawidáowego przekazu myĞli za- wartych w oryginale, kiedy táumaczenie dosáowne prowadziáoby do absurdu. Táumacze w wiĊkszoĞci wypadków starali siĊ zastąpiü oryginalną konstrukcjĊ twierdzącą lub prze- czącą taką samą konstrukcją w jĊzyku docelowym. Dlatego teĪ w analizowanym mate- riale znaleĨü moĪna tylko jeden przykáad zastosowania danej transformacji, np.:

ĝwiĊty Andrzeju rybaków patronie/ nie myĞl o karpiach páotkach szczupakach [...] (O ĞwiĊtym Andrzeju, Zaufaáem...)

ɋɜɹɬɨɣ Ⱥɧɞɪɟɣ ɯɪɚɧɢɬɟɥɶ ɪɵɛɚɤɨɜ/ ɡɚɛɭɞɶ ɨ ɤɚɪɩɚɯ ɳɭɤɚɯ ɢ ɩɥɨɬɜɢɰɟ [...] (Ɉ ɫɜɹɬɨɦ Ⱥɧɞɪɟɟ, ɋɬɢɯɢ)

Tzw. przeksztaácenie kompleksowe (ɰɟɥɨɫɬɧɨɟ ɩɪɟɨɛɪɚɡɨɜɚɧɢɟ)²⁶ jest typem szeroko pojĊtego „rozwiniĊcia logicznego”. Przy takiej transformacji nie dostrzega siĊ widocznego związku miĊdzy formą wewnĊtrzną jednostki w jĊzyku wyjĞciowym w porównaniu z paralelną jednostką jĊzyka docelowego. Podstawą do táumaczenia tekstu z zastosowaniem „przeksztaácenia kompleksowego” jest jednakowa relacja jednostki oryginalnej i przetáumaczonej do tego samego fragmentu rzeczywistoĞci²⁷. W analizo- wanych tekstach „przeksztaácenie kompleksowe” jest najczĊĞciej stosowaną techniką.

Mimo Īe jĊzyki polski i rosyjski są blisko spokrewnione i zazwyczaj nie ma koniecznoĞci zastĊpowania konstrukcji zupeánie odmienną, to specyfika tekstu poetyckiego niejako wymusza na táumaczach wprowadzanie pewnych modyfikacji tekstu. Dana technika

25 Zob. J. Lukszyn, op. cit., s. 351; ə. ɂ. Ɋɟɰɤɟɪ, op. cit., s. 48.

26 Zob. ə. ɂ. Ɋɟɰɤɟɪ, op. cit., s. 53.

27 Zob. ibidem, s. 54.

zostaáa zastosowana najczĊĞciej na poziomie wyrazów. Zdarzają siĊ jednak sytuacje, w których kompleksowemu przeksztaáceniu ulegają caáe zdania, a nawet poszczególne strofy wierszy lub obrazy, np.:

[...] skurczyáeĞ na krzyĪu jak czapla szyjĊ [...] (Dlatego, Zaufaáem…) [...] ɧɚ ɤɪɟɫɬɟ Ɍɵ ɲɟɸ ɫɨɝɧɭɥ ɤɚɤ ɠɭɪɚɜɥɶ [...] (ɉɨɬɨɦɭ, ɋɬɢɯɢ)

Czemu papuga nimfa koáysze siĊ jak pelikan?/ Czemu záota rybka ma wypukáe oczy?/

Czemu bocian dwóch nóg razem nie zamoczy?/ Czemu kura chodząc rysuje krzyĪyki na ziemi? [...] (O anioáach i zwierzakach, Zaufaáem...)

Ʉɬɨ ɠɢɜɨɬɧɵɯ ɩɨɣɦɟɬ, ɢɯ ɨɛɢɞɵ ɢ ɛɟɞɵ,/ ɭɤɨɪɢɡɧɟɧɧɵɣ ɜɡɝɥɹɞ ɲɢɦɩɚɧɡɟ – ɧɟɩɨɫɟɞɵ,/ ɨɛɟɡɶɹɧɶɸ ɤɨɫɦɚɬɨɫɬɶ, ɤɢɬɨɜɶɸ ɭɫɚɬɨɫɬɶ/ ɢ ɧɟɩɚɪɧɵɯ ɧɟɩɭɝɚɧɵɯ, ɥɨɜɱɢɦ ɧɚ ɪɚɞɨɫɬɶ?/ Ʉɬɨ ɩɨɫɬɢɝɧɟɬ ɫɥɨɧɨɜɶɢ ɩɪɟɞɫɦɟɪɬɧɵɟ ɩɥɚɱɢ,/ ɫɦɟɯ ɹɝɧɹɬ, ɨɞɢɧɨɤɨɫɬɶ ɢɡɜɨɡɱɢɱɶɟɣ ɤɥɹɱɢ? [...] (ɇɚɞ ɰɟɪɤɨɜɧɵɦ ɭɱɟɧɢɟɦ ɨɛ ɚɧɝɟɥɚɯ, ɉɨɥɶɫɤɚɹ ɩɨɷɡɢɹ...) Ostatnią transformacją jest kompensacja (strat)²⁸, której istnienie moĪna stwierdziü, analizując stosunkowo duĪe partie tekstu. Oryginalna jednostka leksykalna utracona w jakimĞ fragmencie tekstu w procesie przekáadu moĪe byü zrekompensowana inną – w nieparalelnym odcinku tekstu docelowego. Technika ta jest trudna do stwierdzenia w tekĞcie poetyckim. Bardziej praktyczną metodą analizy bĊdzie opis transformacji czysto strukturalnych, wprowadzonych w klasyfikacji L. Barchudarowa, tj. opuszcze- nia (redukcji) i dodania (amplifikacji)²⁹. W przekáadach moĪna znaleĨü przykáady obu wymienionych przeksztaáceĔ. Liczba jednostek opuszczonych jest zbliĪona do liczby uzupeánieĔ. ĝwiadczy to o dbaáoĞci táumaczy o styl i zachowanie wáaĞciwych proporcji w tekĞcie przekáadu w stosunku do tekstu wyjĞciowego. NajwiĊkszą grupĊ opuszczeĔ stanowią jednostki, w których podczas przekáadu na jĊzyk rosyjski táumacz pominąá przydawki, najczĊĞciej przymiotnikowe, rzeczowniki dające dodatkową charakterystykĊ, przydawki rzeczownikowe, dopeánienia. Przyczyną tych opuszczeĔ moĪe byü ekonomia jĊzyka, unikniĊcie powtórzeĔ bądĨ uĪycie zredukowanego okreĞlenia w innym frag- mencie tekstu, czyli zastosowanie techniki kompensacji. PominiĊcie danych jednostek nie powoduje zakáóceĔ w prawidáowym odbiorze tekstu. Jest on w peáni zrozumiaáy dla czytelnika. Jest to czĊsto tylko zabieg stylistyczny, np.:

[...] jeszcze szukasz serca Īeby je doiü jak kozĊ [...] (Jeszcze nie, Zaufaáem...) [...] ɟɳɟ ɩɨɞɵɫɤɢɜɚɟɲɶ ɫɟɛɟ ɫɟɪɞɰɟ ɞɥɹ ɞɨɟɧɶɹ [...] (ȿɳɟ ɧɟ, ɋɬɢɯɢ) [...] teologów áaskoczesz chrabąszcza wąsami [...] (Suplikacje, Zaufaáem...) [...] Ɍɵ ɛɨɝɨɫɥɨɜɨɜ ɥɸɛɢɲɶ ɩɨɳɟɤɨɬɚɬɶ ɭɫɚɦɢ [...] (Ɇɨɥɶɛɚ, ɉɨɥɶɫɤɚɹ ɩɨɷɡɢɹ...) [...] list szedá jak Īaba z Īabą powoli ze smutkiem [...] (Dáugo, Zaufaáem...)

[...] ɲɥɨ ɩɢɫɶɦɨ ɤɚɤ ɠɚɛɚ ɦɟɞɥɟɧɧɨ ɢ ɝɪɭɫɬɧɨ [...] (Ⱦɨɥɝɨ, ɉɪɨɫɶɛɚ)

Techniką przeciwstawną jest uzupeánienie (amplifikacja) polegające na wzboga- ceniu jednostki przekáadu o nowy element, nieistniejący w porównywanej jednostce jĊzyka wyjĞciowego. Elementy tekstu, które zostaáy pominiĊte w przekáadzie, bardzo czĊsto pojawiają siĊ w innym miejscu tekstu jako elementy dodane. Są wiĊc wĞród nich przydawki przymiotnikowe, przysáówkowe, rzeczowniki, czasowniki, np.:

28 Zob. J. Lukszyn, op. cit., s. 153; Ⱥ. ȼ. Ɏɺɞɨɪɨɜ, Ɉɫɧɨɜɵ ɨɛɳɟɣ ɬɟɨɪɢɢ ɩɟɪɟɜɨɞɚ, Ɇɨɫɤɜɚ 1993, s. 146.

29 Zob. Ʌ. ɋ. Ȼɚɪɯɭɞɚɪɨɜ, op. cit.

[...] a sad sobie zostanie z gĊsiami i páotem [...] (PoĪegnanie wiejskiej parafii, Zaufaáem...) [...] ɫɚɞ ɠɟ ɩɭɫɬɶ ɨɫɬɚɟɬɫɹ – ɬɚɦ ɩɥɟɬɟɧɶ ɢ ɝɭɫɢ ɝɭɥɹɸɬ [...] (ɉɪɨɳɚɧɢɟ ɫ ɫɟɥɶɫɤɢɦ ɩɪɢ- ɯɨɞɨɦ, ɉɪɨɫɶɛɚ)

[...] dzioby nie tylko krótkie albo dáugie [...] (PodziĊkowanie, Zaufaáem...)

[...] ɤɥɸɜ ɭ ɩɬɢɰ ɧɟ ɬɨɥɶɤɨ ɤɨɪɨɬɤɢɣ ɢɥɢ ɞɥɢɧɧɵɣ [...] (Ȼɥɚɝɨɞɚɪɟɧɢɟ, ɉɪɨɫɶɛɚ) [...] postkomunistka wrona [...] (W marcu, Zaufaáem...)

[...] ɩɨɫɬɤɨɦɦɭɧɢɫɬɤɚ ɬɨɜɚɪɢɳ ɜɨɪɨɧɚ [...] (ȼ ɦɚɪɬɟ, ɋɬɢɯɢ)

Zaprezentowana analiza wierszy ksiĊdza Jana Twardowskiego w porównaniu z ich rosyjskim przekáadem potwierdziáa, Īe obrazowanie jest podstawową cechą jĊzyka poe- tyckiego. Restytucja jĊzykowego obrazu Ğwiata dokonuje siĊ na drodze wiernoĞci wobec rozstrzygniĊü jĊzyka wyjĞciowego. Zarówno zastosowanie przekáadu dosáownego, jak teĪ táumaczenia adaptacyjnego niesie ze sobą perspektywĊ strat i zysków w przekáadzie. Bio- rąc pod uwagĊ aspekt jĊzykowy, teksty docelowe w znacznej wiĊkszoĞci są dosáownym odwzorowaniem tekstów wyjĞciowych w sensie leksykalnym, z zastosowaniem szeregu przeksztaáceĔ gramatycznych. JednoczeĞnie zdarza siĊ, Īe parametry oryginaáu zostają przekazane w przekáadzie za poĞrednictwem róĪnych modyfikacji, które rekompensują ewentualne straty spowodowane róĪnicami jĊzykowymi i kulturowymi miĊdzy tekstem wyjĞciowym i docelowym. Táumacze zastosowali róĪnego typu transformacje leksykalne, wymuszone normą bądĨ uzusem lub bĊdące jedynie strategią translatorską. Badane teksty przekáadu nie przesáaniają oryginaáu. Táumacze dąĪą do „udomowienia” jĊzyka i Ğwiata wyjĞciowego, ale z jednoczesnym zachowaniem cech swoistych dla poezji ksiĊdza Twar- dowskiego. W rezultacie osiągają zamierzony efekt. Tekst przekáadu jest ekwiwalentny tekstowi oryginaáu. Obrazy zostaáy przekazane z jĊzyka polskiego do rosyjskiego bez znacznych strat treĞciowych, co Ğwiadczy o wymienialnoĞci Ğwiatów. MoĪna powiedzieü, Īe mamy do czynienia z jednym obrazem Ğwiata zwierząt moĪliwym do opisania w jĊzy- ku docelowym. Jak kaĪdy przekáad analizowane teksty wierszy ksiĊdza Twardowskiego wáączają siĊ w kontekst twórczoĞci oryginalnej, wzbogacając rosyjską poezjĊ religijną.

Ɋɟɡɸɦɟ

Ɇɢɪ ɠɢɜɨɬɧɵɯ ɜ ɫɬɢɯɨɬɜɨɪɟɧɢɹɯ əɧɚ Ɍɜɚɪɞɨɜɫɤoɝɨ ɢ ɢɯ ɩɟɪɟɜɨɞɚɯ ɧɚ ɪɭɫɫɤɢɣ ɹɡɵɤ ɉɪɟɞɦɟɬɨɦ ɢɫɫɥɟɞɨɜɚɧɢɹ ɜ ɷɬɨɣ ɫɬɚɬɶɟ ɹɜɥɹɟɬɫɹ ɹɡɵɤɨɜɚɹ ɤɚɪɬɢɧɚ ɠɢɜɨɬɧɵɯ, ɢɡɛɪɚɧɧɚɹ ɢɡ ɫɬɢɯɨɬɜɨɪɟɧɢɣ Ɍɜɚɪɞɨɜɫɤɨɝɨ, ɩɨ ɫɪɚɜɧɟɧɢɸ ɫ ɟɟ ɩɟɪɟɜɨɞɨɦ ɧɚ ɪɭɫɫɤɢɣ ɹɡɵɤ. Ɉɞɧɢɦ ɢɡ ɝɥɚɜɧɵɯ ɤɚɱɟɫɬɜ ɩɨɷɡɢɢ ɨɬɰɚ əɧɚ, ɧɟɡɚɜɢɫɢɦɨ ɨɬ ɬɟɦɵ ɩɪɨɢɡɜɟɞɟɧɢɣ, ɹɜɥɹɟɬɫɹ ɫɨɫɪɟɞɨɬɨɱɟɧɢɟ ɧɚ sacrum. ɉɪɟɞɥɨɠɟɧɧɵɣ ɚɧɚɥɢɡ ɩɨɦɟɳɚɟɬɫɹ ɜ ɦɨɞɟɥɢ ɤɭɥɶɬɭɪɧɨɣ ɥɢɧɝɜɢɫɬɢɤɢ, ɤɨɬɨɪɚɹ ɫɫɵɥɚɟɬɫɹ ɧɚ ɤɨɝɧɢɬɢɜɧɭɸ ɩɚɪɚɞɢɝɦɭ. Ⱥɧɚɥɢɡ ɭɱɢɬɵɜɚɟɬ ɨɞɧɨɜɪɟɦɟɧɧɨ ɫɬɪɚɬɟɝɢɢ ɢ ɦɟɬɨ- ɞɵ, ɢɫɩɨɥɶɡɨɜɚɧɧɵɟ ɜ ɩɪɨɰɟɫɫɟ ɩɟɪɟɜɨɞɚ. əɡɵɤɨɜɚɹ ɤɚɪɬɢɧɚ ɠɢɜɨɬɧɵɯ ɪɚɫɫɦɨɬɪɟɧɚ ɞɜɨɹɤɨ.

ȼ ɪɚɦɤɚɯ ɜɧɭɬɪɢɹɡɵɤɨɝɨɝɨ ɢɫɫɥɟɞɨɜɚɧɢɹ ɛɵɥɢ ɭɤɚɡɚɧɵ ɨɬɞɟɥɶɧɵɟ ɠɢɜɨɬɧɵɟ, ɜɵɫɬɭɩɚɸɳɢɟ ɜ ɢɫɫɥɟɞɭɟɦɵɯ ɬɟɤɫɬɚɯ, ɢɯ ɫɢɦɜɨɥɢɤɚ ɢ ɪɨɥɶ ɜ ɠɢɡɧɢ ɱɟɥɨɜɟɤɚ. ɋɥɟɞɨɜɚɬɟɥɶɧɨ, ɦɟɠɶɹɡɵɤɨɜɨɣ ɚɧɚɥɢɡ ɩɨɤɚɡɚɥ, ɱɬɨ ɩɪɨɢɫɯɨɞɢɬ ɫ ɹɡɵɤɨɜɨɣ ɤɚɪɬɢɧɨɣ ɦɢɪɚ, ɤɨɝɞɚ ɟɟ ɩɟɪɟɧɟɫɟɦ ɧɚ ɞɪɭɝɨɣ, ɜ ɞɚɧɧɨɦ ɫɥɭɱɚɟ, ɪɭɫɫɤɢɣ ɹɡɵɤ.

Summary

The animal world in the poems of Jan Twardowski and Russian translations

In the present article a linguistic image of animals, excerpted from poems of Twardowski, compared with his translation to Russian are the object of analysis. The subject matter of the works concentrates on the most important existential problems and sacrum. Proposed analysis is located in investigative model of cultural linguistics which links to cognitive paradigm, while taking into account the strategies and techniques used translation. The monolingual analysis specified types and characteristics of animals, whereas bilingual analysis showed what happens with the linguistic image of love when it is transfered to other language, in this case to Russian language.

Key words: poems of Father Jan Twardowski, the linguistic image of animals, translation.