Jadwiga DEMBOWSKA
o zagadnieniach facjalnych malmu
w Polsce zachodniei
WSTĘP
Omawiany obszar obejmuje zachodnią część monokliny przedsudec- kiej, niecką sżczecińską, zachodnią część parantylclinorium pomorskiego i przylegający do niego fragment synkliny brzeżnej.
Najpełniejszy rozwój utworów malmu obserwujemy dbecnie we wschodniej części niecki szczecińskiej. Na obszarze parantyklinmium utwory ma'lmu, osadzone lliewątpliwi,e, uległy częściowemu lub całko
witemu 'zerodowaniu. Ku ,wyniesieniu Łeby, w głąb monokliny przed- sudeckiej i ku zachodowi brak je'm konsekwentnie coraz starszych ogniw malmu, częściowo wskutek erozji, częściowo wskutek stopniowego zmniejszania się zasięgu morza malmskiego. Analiza zmian facjalnych w tej części malmskiego zbiornika pozwoli na przeprowadzenie, choć
w dużym przybliżeniu, prawdopodobnych zarysów basenu od dywezu po pUl'lbek.
.oKSFORD
'Obecne rozprzestrzenienie utworów oksfordu (fig. 1) na omawianym obszarze j'est niewątpliwie węi1s~e od pierwotnego. SzczegÓ'lnie w dywe- zie nie znamy typowo przybrzeżnej facji, mimo że ogólnie jest to facja
płytkowodna, o swobodnym jednak dostępie do otwartego morza, o czym
świadczy występująca naj.Ji.czniej w tym podpiętrze fauna amonitowa
kwenstedticerasĘlw.
Utworów oksfordu brak: jest na wyniesieniu Łeby, znamy je dopiero z synkliny brzeżnej z Koszalina i Bo,bolic. LeZą one, tak jak i na pozo-
stałym obszarze, zgodnie na keloweju. Dywez w tej części synkliny
brzeżnej wykształcony jest, ,podoibnie jak górne seri,e tkeloweju, w ,postaci
iłowców szaTych, marglistych, z liczną spirytyzowaną florą, miejscami piaszczystych, niekiedy warstwowanych, z fauną kwenstedticerasów.
Newiz iargow naltom:iast wy~ształcone są w facji piaszczystej z dużym
udziałem oolitów żelazistych" często chlory tu, z partiami' o charakterze
zl~pieńoowym, wapniStOOć tych UtwOTÓW WZ'rasta wargowie; fauna amo- nitowa kal'ldiooorasów występuJe nieilicznie. Ohar,aikter tych utworówje'st
wyraźnie płytkowodny, co świadczy, że ta część zbiornika była lliewątpli-
~1 ~2
~ E 3 r:::::::J
rr:::cn
~ ~ liH±Ha~ 1E32 t:::I::::d8 ~ ~5 ~6 ~'1
Fig. 1. Zasięg i wykształcenie utworów oksfordu w zachodniej Polsce Extentof development of the Oxfordian formation in western Poland Fig. 2. Za..sięg i wykształcenie utworów l'auraku i astartu w zachodniej Polsce
Extent and development of the Rauracianand Astartian formations in western ,Poland
l - osady piaszczyste, mułowcowe, 1lute, ma.rgl1ste; 2 - osad'Y piasZ'czysto-mułow
cow~, margliste; 3 - oaady piaszczyste, wapienne; 4 - osady wlllPienno-pill.Bl3CZYste i wa- pienne; 5 - osady wa.pienno-pi6szczyste i oolitowe; 6 - osady mułowoowe I wBIPienno-ooll- towe; 7 - osady wapienne rafowo-detrytyczne; 8 - osady mułowcowo-ma.rgllste 1 wa- pienne rafowo-detrytyczne; 9 - osady wa.pienno-m'l.lłowcowe; 10 - osady mułowcowo-l:up
kowo-margliste; 11 - obszar obecnie pozbawiony osadów; 12 - aba2la.r niezgodnego mle- gania utworów 6rgowu na utworach keloweju; 13 - obszar o przewadze den,udacji;
14 - dolomltyza.cja; 15 - a.monity
l - arenąceous, mUdstone, clayey a.nd marly sedlments; 2 - mudstone-arenaceaus and marly sed.iments; 3 - arenaceOUB and calcareouB sedlments; 4 - caloareous-arenaceous and calcareous sedlments; 5 - calcareous-arene.ceous and ool1tic sed,lments; 6 - mudstone sed1mente and calcareous-ool1Jtic sed1ments; 7 - calca.reoUs, reef-detrltal sediments; 8 - mudstcm.e-.mlld'ly eed1m.eruta and cElJliclareaus reef-'llletrltall seddmeDJts; 9 - ca.lca.roous-m:ud- stone sediments; 10 - mudstone-slate-mar'ly sedlmente; 1'1 - area wijjhou1; sed1ments, at present; 12 - area of d1scordan.t bedding of tlhe Argovlan sed1ments upon the Cal- lovilln ones; 13 - ar,es of predemlnance of denuda<tlon; 14 - dolomltiza.tlon; 16 - 110m·
.II10wtes
Malm w Po!see za,ehodniej 253
wie płytsza niż w dywezie i stanowiła pr:awdopodobnieczęść szelfu po-
łożoną ,blisko brzegu.
Obecnie vi' okolicach Bytowa stwi€rdza się brak utworów malmu,
'być może, zresztą wtórny. 'Pod kredą środkową Ileżą utwory keloweju górnego. Prawdopodobnie ni€wiele dalej na północ od Bytowa przebi€-
gał w o'ksfordziebrzegbasenu. 'Przypuszczenie to potwierdza brak utwo- rów jury W Darłowie i Lęborku, gdzie osady 'kredy leżą bezpośrednio
na triasie.
Na południe od opisanej części basenu, na pograniczu z par antyklino- rium w okolicy Bi,ałogardu istniała w, dywezie strefa płytsza, charakte-
ryzująca się utworami drobnopiaszczystymi, miejscami nieco dolomit~z
nymi, w których amonitów nie znaleziono. Wydaje się, ż€ spłycenie to
miało charakter lokalny, gdyż na obu skrzydłach parantyklinorium w dyw€zie panuje facja mułowoowo--ilasto-maTglista z fauną peIatgiczną.
Ciekawe jest, że w okolicy Białogardu obserwuje się także odmi€nne
wykształcenie utworów newizu niż na obszarach sąsiadujących od pół
nocnego zachodu i południowego wschodu,. Tym razem sytuacja jest odwrotna, obszar znalazlsię w nieco głębszej strefie basenu i osadziły się utwory mułowcowo-piaszczyste z fauną karciio'cęrasową, przecho-
dzące dopiero w górnej części w .piaskowce. Miąższość tych utworów jest znacznie większa niż na obszarach sąsiednich, wynosi 80 m, podczas gdy w rejonie Kamienia Pomorskiego maksymalnie osiąga 36m,a w okolicy Bobolic (co prawda na strukturze antyklinalInej, zarysowującej się
w obrębie synkliny brzeżnej) utwory newizu i argowu mają łącznie tylko
około 20 m miąższości.
Na obszarze paTantyklinorium utwory oksfordu w zasadzie wy!kształ
cone są podobnie jak w synklinie brze,żnej. Szczegółowo opisano je i zanalizowano w pra'cy dotyczącej budowy geologicznej parantyklino- rium (R. Dadlez, J. Dembowska, w druku), obecnie poprzestanę więc
tylko na ogólnej ich charakterystyce. '
Osady dywezu, podobnie jak w synklinie brzeżnej, wyks21tałcone są
jako mułowce i iłowce z liczną fauną amonitową, potwierdzającą swo- bodne połączenie tej części lbasenu z otwall"tym morzem. W newizie wa- runki 2lIIlieniają się, zapanowuje facja piaszczysta płytkowodna, baroziej
.przybrzeżna z udziałem ooJiltów żelazistych, chlorytu, z wkładkami zle-
pieńca i syderytu. Fauna amonitowa występU'je tu t)"lko sporadycznie.
Wargowie, a szczególnie w jego dolnej części, materiał w osadzie if'
mułowoowy, dość ostro odcinający się od piaszczystych utworów new'izu.
Jest to jednak osad niejednm·odny, wskazujący mi niespoko'jne warunki sedymentacji, zawierający wkładki piaskowca, zl€pieńca zbudocwanego z otoczaków 'Piaskowców sydeTytycznych, dolomitycznych (wyraźna war- stwa w części przystropowej:), w gocnej części
z
oolitami chloryJtowymi, muszlowcami detrytycznymi o spoiwie ilasto-piaszczystym. Fauny amo- nitowej w tych utwora'ch nie znaleziono, pozostała fauna jest bardzo zniSllcwna, co potwierdza płytkowodny raczej charakter osadów, tworząc~h się, być może, w strefie dość silnego działania prądów.
W przylegającej od południowego zachodu i południa niecce szczeciń;.,
skiej .utwory oksfordu wykształoone są w części zachodniej w facji mu-
łowcowo-piasZlCzysto-marglistej, a dalej w kierunku południowo-wschod-
nim w facji mułowcowo-rn.arglistej, niekiedy z podrzędnie występują
cymi wkładkami wapieni.
Wykształcenie oksfo!I'du IW póIm.ocnej części niecki sZlczecińskiej wy- kazuje duże analogie z wykształceniem na parantyklinorium. Niestety
materiały 'z wierceń nie w pełni rdzeniowanych nie lpozwalają na ogół
na szczegółowsze rozpoziomowanie tych utworów, co oczywiście rZlutuje i 'na wnioski dotyczące facji. Wydaje się, że w stosunku do parantykli- norium warunki tworzenia się osadów były nieco spokojniejsze, mini- malIny udział w osadzie stanowią zlepieńce, rzadsze są oolity. Fauna amonitowa jest tu także nieliczna. Ku południowi wykształcenie osadów jest bardziej jednolite, mułowcowo-margliste. W tej monotonnej facji w o'kolicy Choszczna występują wargowie wkładki wapienia mułowco~
wego z pizolitami i oolitami wapiennymi, wSkazujące na loka'lną Zlmianę
warunków, być może, lokalne spłycenie i mniejszy dopływ materiału
terygenicznego. 'We wschodniej części niecki szczecińskiej na ;poglI'aniczu z niecką mogileńską, tj. w rejonie struktur Szamotuł i Rogo2m'a brak jest utworów dywezu i newizu. Na utworach doggeru, niekiedy battonu lUJb nie najwyższego keloweju, leżą utwory mułowcowo-margliste,
a w częśd południowej mułowcowe naprzemian z ,gąbkowo-rafowymi.
Fauna amonitowa definiuje wiek tych utworów na argow, i to na ogół
jego wyższe ogniwa. Brak utworów newizu i dy'wezu w Itym rejonie jest najprawdopodobniej wynikiem ruchów pionowych w tym okresie i sil- nego rozmywania tworzących się osadów. Wydaje się, że nie dochodziło
do wytnUll"zenia tego ()bszaru, gdyż osady argoWu nie mają charakteTu tran:sgresywnego.
Obecny zasięg utworów oksfordu w zachodniej części niecki nie prze- kracza południka Stargardu, jedynie w części północnej ciągnie się ku zachodowi dość wąską strefą wzdłuż parantyklinorium na północ od Szczecin,a i tu, jak już powiedtziano wyżej, w postaci osadów piaszczysto-
-mrułowcowych.
Nowy pogląd na ro'zprzest:rzenienie oksfordu jest wynikiem uzyska- nia materiałów z wierceń i badań sejsmicznych na przestrzeni ostatnich paru lat. Stąd też płynie różnica w przedstawieniu zasięgu malmu w sto- sunku do mapyJ. Znoski (1961), opartej na danych do 1959 r.
Charakter osadów wskazuje wyraźnie, ż.e :nie był to zasięg pierwotny.
Wydaje się, że w tej części niecki występuje fa,cja nieco głębszej strefy sz,elfowej, gdyż osadów wskazują·cych na bezpośrednią bliskość lądu
. w tym rejonie nie napotkano.
W MaSzewie, leżącym 4 km na zachód od prawdopodobnego przebiegu podkredowej wychodni oksfordu, pod kredą leżą utwory liasu, ewen- tualnie dolnej części doggeru. Wynika z tego, że w obrębie jury istniała.
strefa wyniesienia, przebiegająca prawdopodobnie od Maszewa w kie- runku zachodnim. Czy było to tylko lokalne wyniesienie, czy miało ono
przedłużenie ku zachodowi jest kwestią otwartą. Nie jest wykluczone,
że było ono ŹTódłem materi'ału dla północnej części niecki szczecińskiej,
gdzie obserwuje się duży udział utworów piaszczystych. Możliwe jest jednak, że na tym obszarze istniały cienkie osady doggeru i oksfordu, które uległy zdarciu wskutek wyniesienia tego obszaru przed kredą dolną·
Malm w Polseezachodrriej
255
Na pograniczu niecki szczecińskiej i monokliny przedsudeckiej po...;
czątkowo w dywezie i newizie panuje jeszcze facja mułowcowo-;margli...;
sta, wargowie natomiast, w części położonej na południowy zachód od P02lnania, warunki zmieniły się zasadniczo na t yle, że mogła się rozwi-
nąć facja rafowo-gąbkowa i ptzyrafowa detrytyc.zno-wapienna (Z.Dąb
rowska, 1960).
Obecność ,amoniro..w wska'zuje na swobodne połączenie z otwartym morzem. Należy więc przypuszczać, iż utwory te reprezentują zewnętrz
ną strefę pasa rafowego, okalającego leżący na południu ląd (J. [)em- bowska, 1962). 20 km na południe od stwierdzonych utworów oksfordu, nad Obrą, pod utworami" trz'eciorzędu występują osady liasu. Ustalenie jednak pierwotnego zasięgu morza oksfordzkiego i na tym obszarze jest trudne. Utworów przybrzeżnych jak dotąd nie napotkano, być może wy-
stępują one na przestrzeni 20 km,z których nie ma dany,ch. Bardziej prarwdopoddbne jest, że cienkie osady doggeru i oksfordu sięgały nieco dalej na południe, skąd zostały całkowicie zerodowane.
RAURAK
Należy przypuszczać, ze zasięg basenu morskiego w rauraku i astar- cie (fig. 2) był nie mniejszy (jeśli nie nieco większy) niż w oksfordzie.
Nie mniej 'Wskutek 'erozji ohe'cne rozprzestrzenienie osadów raurakU:
i astartu jest na ogół węższe niż rozprzestrzenienie ,osadów oksfordu.
Osady rauraku o charaMerze najbardziej przybrzeżnym występują
w północno~z_achodniejczęści parantyklinmium pomorskiego i przylega-
jącej do niego 'Części synkliny brzeżnej. 'Są to wapienie i margle piasz- czyste z oolitami oraz piaskowce wap~iste także z licznymi oolitami;
W stosunku do oksfordu wyraźnie zwiększa się w osadach wapnistość.
W obrębie synkliny brżeżnej utwory rauraku poznano z antyklin Kosz-a":
lina i Habolic, przy czym w Koszalinie są to utwory silnie zdolom'i'tyro":
wane, prawdo'podo'bnie były to pierwotnie wapienie tpiaszczyste z' ooli":
tami. W Bobolicach, leżących na południowy wschód od Koszalina, w dolnej części występują wapienie o charakiterze wapieni skalistych, miejscami skalcytyzowanych, miejscami zdolomityz.<)wanych. !Powstanie tego typu osadów w obrębie utworów zawierających dużą ilość materiału
klastycznego związane jest prawdopodobnie z lokalnym spłyceniem, do którego 'ten materiał nie docierał, gromadząc się w miejscach nieco głęb
szych, choć oczywiście także płytikich. Należy przy!puszczać, że ms:ięg
basenu raurackiego w kierunku wyniesienia Łeby nie odbiegał zasadni- ero od zasięgu zbiornika w oksfordzie. Obecnej granicy występowania
utworów rauraku nie znamy, interpo1ujemy ją jedynie na podstawie danych z okolic Ka'l"tuz, leżących już poza omawianym w tej Ipracy obszarem: W północno-zachodniej części niecki szczecińskiej, na pograni- czu z parantyklinorium panuje facja piaszczysta (obserwuje się ją
jeszcze na strukturze Drawna) , ale już na wschód od Stargardu woko- licy Cho'Ciwla przechodzi ona w fację wapienno~ułowoową. W dalszym
ciągu jest to osad płytkowodny, zawierający domie,gzkę pseudooolitów, mieJscami o charakterze detrytycz~ym, ze szczątkami gąbek, ostryg, ramienionogów. Na uwagę zasługuje jednak fakt, że materiał klastyczny,
występujący W dO'ŚĆ znacznym prO'cencie w asadzie, jest bardziej drobna- ziarnisty niż na amówionym poprzednio abszarze. Dalej na południe
i ku wschodawi po akalice Międzychadu i strukturę Szamotuł daminuje facja mułowoowa-marglista, W której tylkO' podrzędnie tworzyły się wkładki asadów wapienna-mułowcawych. Osady te powstawały w strefie nie'ca głębszej, tak jak i utwory a~'Sfardu. W zespole fauny występują
tu amo.nity, osad zawiera daść liczny glaukanit.
Tuż ohokstruktury Szamotuł na brachyantyklin!e Rogo,źna wykształ
cenie utworów rauraku jest odmienne. Stanowią je wapienie gą'bkowe
i detrytyczne. Prawdopodobnie jest to zjawiskO' lokalne, 'związane
ze spłyceniem na ni'ewielkim obszarze.
Na północnym skłonie monoklinyprzedsudeckiej, podohnie jak w O'ksfordzie, rozwijała się w dalszym <Ciągu facja rafowa, zawierająca również amonity wraz z licznymi w raurakuramieniO'noga:mi. Ten typ
wykształcenia sięga aż po O'kO'lice Poznania.
ASTART
Rozmieszczenie facji w astarci,e (fig. 2) podO'bne jest do sytuacji pa-
nującej wrauraku 'z tym; że większy znacznie jest udział utworów ooli- towych. Dotyczy to obszaru synkliny brzeżnej, parantyklinorium i przy-
legającej dO' niegO' części niecki szczecińskiej z tym, że o.becny zasięg
tych utwO'rów jest ni'eco węższy niż raurackich. Również na skłonie
monokliny przedsudeckiej istniały w agt;arcie w dalszym ciągu rafy
gąbkowo-kO'ralowe z towarzyszącą im fauną ramienionO'gów i amO'nitów.
Pewne ,zmiany obserwuje się natomiast w centralnej części basen~,
gdzie prócz utworów mułowoowo-marglistych w części zachodniej (okO'- lice MiędzychO'du) występują wapienie margliste, a na obszarze struk- tury SzamO'tuł i RO'gO'źna występują margle i łupki margliste. Świadczy
tO' Q tendencja,ch dO' pewnego pogłębiania się w astarcie centralnej części
basenu.
KIMERYD
Na omawianym O'bszarze w kimerydzie O'bserwruje się (fig. 3) zmniej- szanie się zasięgu O'sadów z jednO'czesnym pogłębianiem się basenu w jego częściach centralnych. Obszar północno-zachO'dniejczęści paranty- klinorium leżał w peryferycznej strefie 'basenu, gdzie zaznaczały się dość wyraźnie zmiany jego zasięgu. W ciągu całego kimerydu trwało
na tym terenie intensywne rozmywanie osadów, sięgające aż pO' utwory astartu. Na północny zachód O'd Gryfie utwory 'banonu lub kimerydu górnego leżą miejscami bezpośrednio. na .razmytej powierzchni asta'rtu, podO'bnie jak na południowym skrzydle, na zachód O'd Nowogardu 1.
Tam. gdzie O'sady kimerydu zachowały się, :wykształcone są w dolnej
części w facji wapienno-ooHtowej i marglistej, wyżej w facji marglisto- -piaszczystej i wapienno-piaszcżystej, z bardzo licznym glaukonitem.
1 Za.gadnienie to' omówiono w [pracy doty:czącej budowy geologiczn&j para.ntyk1in011um pomOll'Sld.ego'(l!.. DlłIdllez, J. Dembowska., 1961).
Malm w Polsce zachodniej 257 W Illtworach tych W kamieniołomie Czarnogłowy znaleziono faunę amo-
nitową, a więc połączenie tej części 'basenu z otwartym mOiI'zem ibyło
swobodne (W. Bielecka, Z. Dą'browska, 1958; A. Wilc'zyński, 1962). Po- dobne wykształcenie osadów obserwuje się w synklinie br2ieżnej z tym,
że w okoHcy Koszalina osady są mniej piaszczyste niż ·na parantyklino- riUlm. Można tylko przypuszczać, gdyż brak jest danych, że ku wynie- sieniu Łeby piaszczystoBć ta znowu się zwiększa. Pierwotne przypuszcze-
Fig. 3. Zasięg i wykształcenie utwo'r6w kimerydu w zachodniej Polsce
Extent and development of the Kimeridgian iormations in western P<l,lalrld Fig. 4. Zasięg i wykształcenie utworów bononu Vi zachodniej Polsce
Extent and development ol the Bononian formations in western Poland
-l - osady p1aszczysto-mułowcowo-margllste; 2 - osady mułowcowo-łupkowo-margilste;
3 - osady p!aszczysto-mułowcowo-ma.rgUst~ wa.plenno-piaBzczyste i margll!rto-llaste;
4 - osady mułowcowo-ma.rgllate i waplenno-mułowoowe: '5 - osady margliste l wa-
pienno-mułowcGwe; 6 - osady Haate, mal'glll!te i wa,plenne; 7 - osady w górze OGlltowo- -p1aazczyste, nLżej mułowcowo-margllste l wa.pieIl!Ile; 8 - obszar Gbecn1e p03baw;lony osa.dów; 9 - ob9zar o przewadze denudacji
l - arenaceous-mudstone-mli.rly sedimeIits; 2 __ mudstone-slate-marly sedlments; 3'- M'8Il8ICeOIlS-mu.dstxme-IDlIIIrf1y sedlments, calca.reous-wreruliCeous sed1mants lIlIlid. ma.rly-cla.}"ey sedlments; 4 - mudstone-ma.rly and mudstone-oalcareous sedlments; 5 - marly a.nd mudBtGne-calcareous sedlments; 6 - clayey, marly and calcareoue sedlmentts; 7 __ higher up - , oolltic-arenaceous' sediments, ben!lath - mudstone-marly and ca.1careous sedlments;
8, -- arEla' wlthGut sedlments, BIt present; 9 - areaG!pre,domlnance of denudatloD
nie fR. Dadlez, J. Dembowska, 1961), że w okolicy Koszalina jest większa piaszczystość, w świetle ostatnkh danych okazało się mylne. Wydaje·
się nawet, że okolice Kosz,alina, być może, znajdują się w strefie nieco
głębszej, ,a w każdym razie spokojniejszej.
Ku w$chodowi w obrębie parantyklinorium facja piaszczysta prze";
chodzi stopniowo w dolnym kimerydzie w wapienno-marglisto-łupko'wą,
a w górnym w mułowoowo-marglistą i łupkową.
Ten sam typ facji dominuje w niecce ,szczecińskiej, gdzie ohecny
zasięg o'sadów kimerydu ogranicza się do jej wschodniej części (okolice Poznania, struJktury ,antykHnalne Szamotuł i Rogoźna). Wzdłuż granicy z parantyklinorium osady kimerydu ciągną się tylko wąskim pasmem i wyksz-tałceniem nie odbiegają od OSadów z jego południowego skrzydła.
Osady te nie mają charakteru przybrzeżnego, 00 po'zwala sądzić, że
pierwotny ich zasięg był szerszy. Nie mniej wydaje się, że 'były odsło
nięte większe obszary lądu niż w starszych ,piętrach malmu. Być może,
o'bszarem wynurzonym były okolice Szczecina, prawdopodo:bnie lądem była monoklina przedsudecka, a ,ewentualnie. tylko jej niewiellO pół
nocny skrawek mógł być zalany morzem, po którego osadach nie pozo- .
stało śladu wskutek intensywnej erozji. ..
BONON
, Zasięg obecnego występowania utworów bononu (fig. 4) jes.t znacznie
węższy niż kinierydu, co, wiąże się także i zje stopniowym kurczeniem
się zbiornika.
W północno-zachodniej części synkliny brzeżnej, w okolicy Koszali'na i na północny wschód od niego, utworów bono nu nie ma. Być może, występują wzdłuż północnego skłonu parantyklinoriuJm i omijają'c anty- kliny Koszalina i BoboHc, ciągną się ku wschodowi w obrębie synkliny
brzeżnej. W obrębie parantyklinorium utwory 'bononu występują w niecce Frze biatowskiej na północny 'zachód od -Gryfic oraz na połudrriowym skło
nie parantyklinorium i w przylegającej do niego części niecki S'zczeciń
skiej.
W obrębie parantyklinorium w ,bononie dolnym, tak jak w kimel'y- dzie, miało miejsce intensywne ro'zmywante osadów. W ,podpiętrach
tych musiały istm:i'eć podo1bne warunki, gdyż przynajmriJej W części
najbardziej ,peryf.eryczriej na banon dołny przypada luka i wystę
pują dopiero osady bono nu środkowego. Początkowo są to ma!rgl,e silnie piaszczyste, któTe ustępują 'bardziej głębokowodnej facji margli i iłów marglistych; zaburzenia w sedymenta'cji podkreśla tu obecność wkładek o ,charakterze 'gruzłowatym. W bononie górnym. w warpie- niach znowu 2lllaczny Jest udział domiesz·ek piaszczysty,ch.T€iIl typ osadu świadczy, że ląd dostarczał do tej części basenu jeszcze w bononie górnym znacznych ilości materiału . klasty,cznego, podczas gdy dalej ku wschodowi osadzały się w tym czasie na ogół czyste wapienie pelitycz'ne.
Znaczna część O'bszaruantyklinalnych strUktur Szamotuł i Ro,goźna
,pozbawiona jest obecnie u!tworów bononu, prawdopdO'bnie wskutek ero- zji działającej na wyniresionych częściach obszaru. Na skłonach struktur
Ma~m w PoJs·ce zachodniej 259
utwory bononu w czę~i południowej wykształcone są VI facji marglisto- i wapnisto-mułowcowej. W części północnej zaznacza się w tych utwo- rach większa piaszczystbść, tak że zbliżone są one do opisanych poprzed- nio z północno-zachodniej częśCi parantyklinoriu:m.
Wydaje się, że morze bano nu ku południowi nie sięgało już do mono- kliny przedsudeckiej.
Na podkreślenie zasługuje fakt, że w środkowej części bt>nonu mimo,
że zasięg morza się już wyraźnie :mnniejszał, miało ono swobodne połą
czenie z pełnym morzem, o czym świadczy liczna fauna ;pelagiczna amonitów. W górnym bononie amonitów nie znaleziono.
PURlBEK
Na omawi.anym Oibszarze (fig. 5) zachowały się osady pU'rbeku na pół
nocnym skrzydle parantykli.norium i graniczącym skrawku synkliny
brzeżnej tylko po okolice Szczecinka. W2Jdłuż skTzydła południowego
i 'graniczącą z nim póhnocną czę
ścią niecki 'Szczecińskiej ciągną się
one, wpr;awdzie Ibardw wąską stre-
fą, aż do granicy, a' prawdopodob- nie i dalej na teren Niemiec.
We wschodniej części lIliecki
szcz-ecińskiej, poza wyniesionymi obszaTami antyklinalnych struktur
SZIEliIIlotuł i Rogo·źna, zachowały się osady pur,beku. W części perry-
Fig. 5. Zasięg i wykształcenie utwo,r6w purbeku w zachodniej Polsce Extent and development of the Purbeckian formations in west- ern Poland
1 - osady llasto-mal"!!Jltste na wa- piennych detry·tyczno-ooUtowo-piastil- czyatych; 2 - oeady l1asto-ma.rgllste na 'wapiennych z serią, gipsowo-an-
~drytxJwą; 3 - absma.r Obecnie po- zbaWiony OIladów; 4' - obszar o prze- wadze denUdacji
l - clayey-marly sed1ments on the calcareoU8'-ool1t1c-arena.ceoUB ones; 2 - clayey-marly sediments on' tlhe calcareous sedlments wlth gypsum- -anhyttr1te senes; 3 - area Witbout sed1ments, BIt present; 4 - area ar
predom1nance ot denudation.
Piła
fig. 5
~1 ~2 03---4
f:r~cmej tego obszaru, tak jak i wzdłuż południowej kr.awędzi zachod- mej 'części parantyklintOrium, panaw.ała początkQlWlO fa!cja piaszczysto-
~detrytyczna . miejscami z oolitami, ~tóra ~u WlSChodO'W'.i zazębiała się
Kwartaan1k Geologiczny - 4
z facją ewapcxratową, charakteryzującą się obecnością grU'biejących ku wschodowi serii gipsu i aIIlhydxytu. Ten typ facji występuje i na północ
nym ,Skrzydle parantyklinorium.
W górnej części utwory purbeku wykształcone są w jednolitej facji na :całym obszarze ich występowania. 'Są to osady wysłodzonego zfuior- nika z minimalnym stopniem zasolenia: wapienie margliste, margle i łupki margliste zielonoszare z ławicami małżoraczków i małżów z .grupy Cyrenidae. utwory te osadzały się w warunkach spokojnych, jako ostatni akt sedymentacji malmu.
ZlIikłac1 GeologU N1ID1 I.G.
Nadesłano 4n1a 29 czerwca. 1963 r.
PISMIENNICTWO
BIELECKA W., DĄBRQWSKAZ. (1958) - Uwagi o stratygrafii malmu Pomorza Zachodniego okolic Kamienia Pomorskiego. Biul. Inst. Geol., 142, War- szaw.a.
DADLEZ H., DEMlBOWSIKA J. (w druku) - Budowa geologiczna parantyklinorium pomorskiego. Biul. Inst. Geol. Warszawa.
DĄBROWSK:A Z. 1(11000) - Malm w otworze Piekary. Kwart.geol., 4, p. 4i2'5'---430, nr 2. 'Warszawa.
DEMBOWSKA J., (1962) - Terygeniczne faCje argowu i rauraku w iPółnocnej
Polsce. Acta geol. pol. Księga Pamiątkowa ku czci prof. Jana Samso- nowicza, p. 313-3118. Warszawa.
WILCZYI'TSKI A., U962) - Stratygrafia górnej jury w Czamogłowach i Swięto
szeWie. Acta geol. pol., 12, p. 3-95, nr 1. Warszawa.
ZNOSKO J. (1961) - Mapa geologiczna Polski bez utworów ~zwartorzędu, trzecio-
rzędu i kredy. Atlas Geologiczny (Polski, tablica 5. Wyd. Geol. Warszawa.
H,zu3HI'a ,l1;EMBOBOKA
Cl»AInłAJILHLIE I1PO&llEMLI MAJlLMCKHX OIiPA30BAIłlUł 3Ar1A,ZU:10A noJILIUH
PacCM<lTpmlaeMbJ't{ paJłOH OXBaTbIBaeT 3ana~Hyro "łaCTb IIpe~cy~eTCKotł MOHO- ltmmanH, ~mtCKylO MYn~, 3a.IIa.AHYlO 'łaCTb IIoMopcKO'rQ Jl'8paH'l"HKJIHHOpWI K IlPHMbJXaIOlJłHe K HeMY yqacTKK !tp8e:ao~ C'KHKmmanH.
B Ha~TOmD;ee BpeMH HaH600tee nonHOe pa3BH'I.'n'El ManhMOKHX06pa30BaHl%ltł Ha6mo-
~aeTCH B BOC'l'O"łHotł "łaCTH ru;~CKotł MYJI~hL Ha Tep~ rrapa.HTHKJIlfilopK.II
Streszczenie 261,
HecOMHeHHO MaJIbMClO!e OTJIOlKeHHJI 6bIJIK 'IaCTK'mO HJIK nOJIHOCTblO ~po~OBaHbr.
IIo Hanpal3JIeHKlO K nO;l(HHTmO JI~6br, BfJIy6b IIpe,u;cy,n;eTcKOH MOHOKJIKHaJIK H K 3a- na,n;y He Ha6mo,n;ae'l'CH rrOCJIe,n;OBaTeJIbHoro pacrrpoCTpaHeHKH Boex ,n;peBHeHIIIKX 3Be- HbeB MaJIbMCKHX OTJIOlKeHHH, 'ITO HBJIHeTC'H 'IaCTK'IHo proYJIbTaTOM 9p03HOHac»l:
,n;eHTeJIbHOCTK H 'IaCm'lHO nOCTeneHHbIM YMeHbIIIeHHeM pacapocTpaHeHmi MaJIbMCKO- fO Mopa
IIpe,n;CTaBJIeHHbtii aHaJl'H3 cPaquaJIbHbIX H3MeHeHHt{ (cPm'. 1, 2, 3, 4, 5) B 9TOi~
'Iacm 6accetl:Ha n03BOJIHeT HaMeTHTb, XOTH npHi5JIH3wreJIbHO, O'!ePTaHWI 6acceHHa B rrepKo,n; C OKccPop,n;CIWfO nO nyp6eKCKHH BeKa.
Jadwiga DEMOOWSKA
ON FACIAL PROBLEMS OF TIlE HALM IN WESTERN POLAND
Summary
The area under study comprises the western part of the Fore-Sudetiemonocline, the Szczecin trough, the western part of the Pomeranian paranticlinorium, and the
adjoining portion of the marginal syncline. .
The most complete development of the MaIm deposits is seen in the eastern part of the Szczecin trough. Undoubtedly, the Maim deposits laid down In the area of the par'anticlmorium underwent partial ,or complete erosion. Towards the Leba elevation, and the innermost part of the Fore-Sudetic monocline, as well as to the west it may consequently be observed a lack orf older and older mambers of the MaIm, partly due to erosion, partly 'OIl account of gradual reduction of th~ extension of the MaIm sea.
The presented analysis of facia[ changes (Figs. I, 2, 3, 4 ,and 5) in that part of the basina'llows to draw approximately the pro,bable outlines of the basin which has existed at the time from Oxfordian to. Purbeckian.
