View of ROLE OF TRADITIONAL PRODUCTS IN DEVELOPMENT OF AGRITOURISTIC SERVICES (ON THE EXAMPLE OF PODKARPACKIE PROVINCE)

Pełen tekst

(1)Oeconomia 9 (4) 2010, 245–254. ROLA PRODUKTÓW TRADYCYJNYCH W ROZWOJU USUG AGROTURYSTYCZNYCH (NA PRZYKADZIE WOJEWÓDZTWA PODKARPACKIEGO) Wiesawa Kuniar Uniwersytet Rzeszowski Streszczenie. W artykule przedstawiono znaczenie, zakres wystpowania oraz moliwoci rozwoju regionalnych produktów tradycyjnych w gospodarstwach agroturystycznych Podkarpacia. Na tle rozwaa teoretycznych zaprezentowano wyniki bada ankietowych przeprowadzonych w 2009 roku zarówno wród 12 wytwórców regionalnych produktów tradycyjnych, jak te wród 300 konsumentów potencjalnych turystów. Rozwój produktów tradycyjnych przez eksponowanie unikalnych tradycji i lokalnych zwyczajów kulinarnych uatrakcyjnia ofert usug ywnociowych w turystyce. Pomimo tego zwi zek midzy wiadczeniem usug agroturystycznych a oferowaniem produktów tradycyjnych jest w woj. podkarpackim wci do saby. Przeprowadzone wród wytwórców badania wskazuj jednak, e w najbliszej przyszoci rozwój tego rynku bdzie cile powi zany z rozwojem usug agroturystycznych. Tak ofert zainteresowani s take potencjalni turyci. Sowa kluczowe: agroturystyka, produkty tradycyjne, produkt marketingowy, województwo podkarpackie. WSTP Zachodz ce w ostatnich latach zmiany spoeczno-kulturowe i ekonomiczne spowodoway uksztatowanie si „nowego” typu wspóczesnego konsumenta, który jest coraz bardziej wymagaj cy w zakresie cech jakociowych oferowanych mu produktów i usug. Dotyczy to równie usug agroturystycznych, w stosunku do których poza zakresem oferowanych usug podstawowych turyci oczekuj rozbudowanej oferty usug uzupeniaj cych, stanowi cych element tzw. produktu poszerzonego. Wan cech podkrelaj c unikalno i jako pobytu w gospodarstwie agroturystycznym jest atrakcyjna oferta usug ywnociowych, których doskonaym wyrónikiem mog si sta produkty zarejestrowane jako tradycyjne. Rozwojowi rynku tych produktów na Podkarpaciu sprzyja Adres do korespondencji Corresponding author: Wiesawa Kuniar, Uniwersytet Rzeszowski, Wydzia Ekonomii, Katedra Marketingu, ul. wikliskiej 2, 35 601 Rzeszów, e-mail: wkuzniar@ univ.rzeszow.pl.

(2) 246. W. Kuniar. fakt, i jest to region wci jeszcze mao uprzemysowiony, a tym samym w niewielkim stopniu skaony zanieczyszczeniami, posiadaj cy naturalne walory rodowiskowe oraz bogate dziedzictwo kulturowe, co stanowi o jego oryginalnoci i niepowtarzalnoci. Cechy te jednoczenie predysponuj województwo podkarpackie do wiadczenia usug agroturystycznych, których rozwój jedynie w niewielkim stopniu czony jest z oferowaniem produktów zarejestrowanych jako tradycyjne. Celem opracowania jest przedstawienie znaczenia, skali wystpowania oraz moliwoci rozwoju w przyszoci regionalnych produktów tradycyjnych w gospodarstwach agroturystycznych Podkarpacia. Zaoeniem autora bdzie udowodnienie hipotezy, e agroturystyka bdzie stanowi w przyszoci wany rynek zbytu dla regionalnych produktów turystycznych. Na tle rozwaa teoretycznych oraz analizy oferty woj. podkarpackiego w zakresie produktów tradycyjnych i usug agroturystycznych w opracowaniu zaprezentowano wyniki bada ankietowych przeprowadzonych w 2009 r. wród 12 wytwórców produktów tradycyjnych (co stanowi prawie 50% wszystkich producentów z Podkarpacia zarejestrowanych w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi) na temat ich aktualnych i przewidywanych powi za z turystyk . Ponadto, na podstawie bada ankietowych przeprowadzonych na próbie 300 mieszkaców Podkarpacia, przedstawiono postawy i oczekiwania potencjalnych agroturystów w kontekcie oferowanych w trakcie pobytu produktów tradycyjnych.. ROLA PRODUKTÓW TRADYCYJNYCH W POSZERZANIU RYNKOWEJ KONCEPCJI PRODUKTU AGROTURYSTYCZNEGO Zgodnie z koncepcj Levitta, kady produkt, w tym równie agroturystyczny, ma swoj wewntrzn struktur, w której szczególnie wan rol w kontekcie podnoszenia atrakcyjnoci i walki konkurencyjnej peni poziom produktu poszerzonego. „Poszerzenie produktu” nie polega tylko na coraz lepszych rozwi zaniach technicznych. Jak zauway ju w latach 60. XX w. Levitt [1969], wspóczenie „konsumpcja ma miejsce nie tylko midzy tym, co przedsibiorstwa produkuj w swoich fabrykach, ile pomidzy tym, co dodaj do swoich produktów w postaci opakowa, usug, porad dla nabywców, reklamy czy certy

(3) katów”. Upowszechnienie si cech produktu poszerzonego staje si z czasem skadnikami produktu rzeczywistego. Aby sprosta konkurencji, przedsibiorca musi zatem stale myle o produkcie potencjalnym, którego elementy z czasem przechodz do poziomu produktu poszerzonego. Wzbogacanie produktu jest zatem procesem ci gym i oznacza systematyczn prac nad perspektywicznymi zmianami wyrobu b d usugi. Zbiór moliwych do wprowadzenia nowych elementów oferty sprzedaowej skada si wanie na produkt potencjalny. ródem nowych pomysów uatrakcyjnienia produktu s badania oraz dowiadczenie, ale take efekty obserwacji i bada produktów [Szromnik 2005]. W przypadku usug agroturystycznych elementem produktu poszerzonego mog by. m.in. oryginalne, potwierdzone okrelonymi tytuami produkty ywnociowe, które tworz du atrakcj, a zarazem niepowtarzalny klimat w czasie pobytu na wypoczynku. O ile podstawowa oferta ywnociowa utosamiana jest z produktem rzeczywistym, to Acta Sci. Pol..

(4) Rola produktów tradycyjnych w rozwoju usug agroturystycznych.... 247. wszelkie dodatkowe atrakcje zwi zane z wyywieniem goci, „specjalnoci pani domu”, posiadane wyrónienia, nagrody, certy

(5) katy, w tym fakt wpisania produktu na list produktów tradycyjnych w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi, mona uzna za cechy produktu poszerzonego. Ten poziom, tak wany dla konsumentów, jest jednak czsto niedoceniany przez wytwórców produktów czy usug. Atrybutami ywnoci s m.in. jako i tradycyjne receptury, które dla turystów chc cych odpoczywa na onie natury maj szczególnie due znaczenie, gdy jest to specy

(6) czny, najczciej unikaj cy masowych rozwi za segment rynku. Oferta regionalnych produktów tradycyjnych wychodzi naprzeciw wzrastaj cym wymaganiom jakociowym, produkty te sprzedawane s w innym segmencie rynku ni produkt masowy, i to najlepiej z pominiciem poredników, czyli w sprzeday bezporedniej. Najwysz cen uzyskuj produkty w formie przetworzonej, np. dania kuchni regionalnej [Russak 2005], które doskonale mog si wkomponowywa w ofert usug agroturystycznych. Konsumenci ceni jako tych wyj tkowych produktów, a cena przestaje by jedynym czy te najwaniejszym argumentem przemawiaj cym na rzecz danego wyrobu. Przez zwi zek produktu z regionem zakup staje si pocz tkiem kontaktu z wyj tkow kultur , tradycj , histori , spoecznoci i przyrod danego obszaru. Niektóre produkty s wytwarzane jako jednorodne dla wszystkich konsumentów, inne za producenci rónicuj dla poszczególnych grup odbiorców, wyposaaj c je w róne cechy uytkowe albo w róne poziomy tych cech, zmieniaj c niekiedy nawet funkcje, jakie towar ma spenia . Te same cechy uytkowe oraz funkcje produktów maj odmienne wartoci dla rónych grup konsumentów, np. wytwarzane tradycyjn metod sery czy wyroby wdliniarskie mog by pozycjonowane w stosunku do rodzin z maymi dzie mi jako bezpieczne, niezawieraj ce konserwantów, a w stosunku do modziey eksponuje si np. fakt, e s to produkty niskokaloryczne b d te przyspieszaj ce przemian materii. Zmusza to producentów, w tym take wacicieli gospodarstw agroturystycznych, do rónicowania produktów w celu jak najlepszego ich dostosowania do odmiennych gustów, preferencji, oczekiwa, przyzwyczaje i upodoba rónych grup nabywców oraz ich moliwoci ekonomicznych. Rozwojowi produktów tradycyjnych sprzyja zmiana stylu ycia wspóczesnych konsumentów, w tym zwaszcza ekologizacja konsumpcji. St d te coraz czciej zarówno w literaturze przedmiotu, jak te w rodowisku „praktyków” turystyki podkrela si, e naley „odurbanizowa ” wiejsk kuchni, odrodzi. umiejtnoci i przepisy, które w znacznym stopniu podlegay procesowi wypierania przez „miejski” styl przygotowywania posików, wyszy stopie korzystania z produktów gotowych, przetworzonych poza gospodarstwem, wygodniejszych i szybszych w uyciu. Naley wróci do tradycyjnej wiejskiej kuchni, która niestety czsto bya postrzegana jako gorsza, kiedy tak naprawd najczciej wynikaa z sezonowej dostpnoci surowców do przygotowywania posików oraz sytuacji

(7) nansowej rodzin wiejskich. Czsto skromne rodki i may wybór surowców skutkoway ogromn rozmaitoci ich zastosowania, owocuj c ciekawymi pomysami na proste i unikalne potrawy [Tyran 2006]. Wyj tkowy charakter produktów tradycyjnych sprawia, e unikalna staje si równie oferta turystyczna, która uwzgldnia ich sprzeda. Stanowi to take odpowied na rosn ce wymagania konsumentów, którzy oczekuj kompleksowej oferty. Naley podkreli , e lokalne i regionalne produkty spoywcze, w tym zwaszcza klasy

(8) kowane jako tradycyjne, s bardzo dobr form promocji regionów, staj c si Oeconomia 9 (4) 2010.

(9) 248. W. Kuniar. jednoczenie wan miejscow atrakcj turystyczn . Oferowanie tego typu produktów w restauracjach, karczmach regionalnych, pensjonatach czy gospodarstwach agroturystycznych znacznie wzbogaca ofert gastronomiczn i turystyczn regionu, zwikszaj c przy tym opacalno miejscowej produkcji rolnej. W literaturze przedmiotu wskazuje si na wiele funkcji regionalnych produktów tradycyjnych, wród których najczciej wskazuje si na ródo dodatkowych dochodów z pozarolniczej dziaalnoci dla lokalnej ludnoci, tworzenie nowych miejsc pracy przy produkcji, przetwórstwie, i dystrybucji produktów tradycyjnych, wspomaganie rozwoju obszarów wiejskich czy zachowanie dziedzictwa kulturowego. Szczególnie wan funkcj tych produktów jest upowszechnianie informacji dotycz cych moliwoci ich nabycia w czasie przyjazdu w dane miejsce, co pozwala w atrakcyjny sposób wypromowa turystyk, w tym równie agroturystyk w regionie, tworz c przyjazny dla turystów wizerunek. Jak podkrela Duczkowska-Maysz [2006], rozwój produktów tradycyjnych pozwala na zdobywanie dalszych dowiadcze w dziedzinie przedsibiorczoci i rozwoju regionalnego „branie wasnych spraw we wasne rce”. Aktywno w zakresie rozwoju produktów tradycyjnych jest coraz bardziej zauwaana w województwie podkarpackim, w którym tradycje polskie mieszaj si ze zwyczajami s siadów zza wschodniej i poudniowej granicy regionu. Wyroby te staj si dla Podkarpacia nie tylko istotnym elementem dziedzictwa kulturowego, lecz dobrym ródem dochodu take dla ich wytwórców, a tym samym szans rozwoju nawet dla najuboszych gmin, ale posiadaj cych atuty w postaci czystego rodowiska, wielowiekowej tradycji czy interesuj cego dorobku kulturowego.. ROZWÓJ AGROTURYSTYKI I TURYSTYKI WIEJSKIEJ NA PODKARPACIU A ATRAKCYJNO OFERTY YWNOCIOWEJ Województwo podkarpackie jest regionem, w którym atrakcyjne rodowisko przyrodnicze, bogata historia oraz spucizna wielu narodów i kultur stanowi wyrónik i podstaw budowania produktów turystycznych, w tym zwaszcza wykorzystuj cych potencja podkarpackiej wsi. Odzwierciedleniem tego jest rozwój usug agroturystycznych, stanowi cych wan form przedsibiorczoci, z któr wi e si nadzieje na uzyskanie dodatkowych dochodów gospodarstw rolnych charakteryzuj cych si rozdrobnion struktur agrarn oraz obnienie bezrobocia przez tworzenie miejsc pracy nie tylko w samych gospodarstwach, ale take w usugach towarzysz cych. W województwie podkarpackim funkcjonuje 630 gospodarstw agroturystycznych, maj cych do dyspozycji okoo 2330 pokoi oraz ponad 6 tysicy miejsc noclegowych (stan na 1 VI 2010 roku). Zmiany stanu ilociowego w ostatnich 10 latach przedstawia tabela 1. Dane zawarte w tabeli 1 wskazuj na sta tendencj wzrostow w ostatnich latach w zakresie oferty. Naley podkreli , e chocia w ostatnich dwóch latach nie odnotowano wzrostu liczby gospodarstw, nie oznacza to, e nie przybyo nowych jednostek. W miejsce kilku sabo rozwijaj cych si gospodarstw agroturystycznych, prowadzonych gównie przez kwaterodawców w starszym wieku, pojawiy si nowoczesne gospodarstwa, których waciciele to ludzie modzi, z wyszym wyksztaceniem, zamierzaj cy Acta Sci. Pol..

(10) Rola produktów tradycyjnych w rozwoju usug agroturystycznych.... 249. Tabela 1. Zmiany ilociowe w zakresie oferty agroturystycznej woj. podkarpackiego w ostatnich latach Table 1. Quantitative changes in the scope of agritouristic offer in Podkarpackie Province within last few years Wyszczególnienie Liczba gospodarstw agroturystycznych Liczba miejsc noclegowych. 2000. 2002. 2004. 2006. 2008. 418. 510. 577. 617. 630. 2010 630. 3 520. 4 329. 5 175. 5 748. 5 931. 6 011. ródo: Opracowanie wasne na podstawie danych z PODR w Boguchwale. Source: Based on the data of PODR in Boguchwala.. w przyszoci rozszerzy zakres wiadczonych usug, które ukierunkowane s na oczekuj cych wysokiej jakoci usug turystów, czsto zagranicznych. Liczba miejsc noclegowych w ostatnich 10 latach ulega systematycznemu wzrostowi, co dao si zwaszcza zauway w latach 20002004. Analizuj c skal wiadczonych usug naley podkreli , e w woj. podkarpackim przewaaj gospodarstwa wiadcz ce usugi o charakterze caorocznym, (blisko 90%), znacznie mniej jest gospodarstw przyjmuj cych goci sezonowo, np. w miesi cach letnich (rednio co dziesi ty kwaterodawca prowadzi dziaalno o charakterze wy cznie sezonowym). Poza zakwaterowaniem, do podstawowych usug agroturystycznych zalicza si równie wyywienie. Pobyt na wsi to moliwo korzystania z posików sporz dzonych z produktów wasnych gospodarstwa, produkowanych coraz czciej metodami proekologicznymi, potraw tradycyjnych, regionalnych, czsto przetwarzanych i wytwarzanych we wasnym gospodarstwie. Sporód gospodarstw agroturystycznych prawie 75% oferuje pene wyywienie dla goci, natomiast pozostae oferuj moliwo zakupu obiadu w najbliszym s siedztwie lub stwarzaj warunki do sporz dzenia posiku we wasnym zakresie. Zdecydowana wikszo (93%) gospodarstw umoliwia turystom korzystanie/ /dostp do wasnych produktów, gównie owoców, warzyw oraz wieego mleka. Niezalenie od oferowanych posików podstawowych, prawie poowa kwaterodawców oferuje dodatkowe usugi uatrakcyjniaj ce ofert wyywieniow turystów, np. przez organizowanie grilla czy te serwowanie domowych posików, opartych na starodawnych recepturach, bd cych „specjalnoci pani domu”. Najczciej s to produkty ywnociowe, np. swojski chleb, maso i sery pochodz ce z gospodarstwa, miody, nalewki, go bki z kasz , pierogi czy inne dania kuchni regionalnej. Z bada prowadzonych w 2007 roku wynika, e bardziej aktywni w tym zakresie s modsi kwaterodawcy [Kuniar i in. 2007]. Bogata oferta oryginalnych produktów ywnociowych proponowana przez wacicieli gospodarstw agroturystycznych w woj. podkarpackim znajduje swoje odzwierciedlenie w ich uczestnictwie w wielu konkursach i w zdobywanych nagrodach. Szczególnie wanym wydarzeniem promuj cym lokalne specjay oferowane w gospodarstwach agroturystycznych jest konkurs „Nasze Kulinarne Dziedzictwo” organizowany w ramach Targów Rzemiosa i Przedsibiorczoci AGROBIESZCZADY. Gównym celem konkursu jest identy

(11) kacja i zgromadzenie wiedzy o oryginalnych regionalnych produktach ywnociowych, wytwarzanych w gospodarstwach i przez lokalnych rzemielników. W 2009 roku zgoszono 75 produktów, z czego 7 zostao nominowanych do „Pery 2009” prestiowej nagrody przyznawanej najlepszym polskim produktom i potrawom tradycyjnym podczas dorocznych jesiennych targów ”Polagra” w Poznaniu. Konkurs Oeconomia 9 (4) 2010.

(12) 250. W. Kuniar. pokaza kulinarne bogactwo Podkarpacia, targi odwiedzio wielu goci, wród których byo duo turystów przebywaj cych w Bieszczadach na wypoczynku. Wród wyrónionych produktów znalazy si take oferowane w podkarpackich gospodarstwach agroturystycznych midzy innymi: koacz dworski, pierogi z soczewicy, sok róany, kalinówka bieszczadzka, miodówka, nalewka winogronowa. Naley podkreli , e mimo aktywnego uczestnictwa w konkursach, potwierdzonego zdobytymi nagrodami i wyrónieniami, zaledwie dwa gospodarstwa agroturystyczne przeszy pozytywnie odpowiedni procedur i maj zarejestrowane swoje produkty na licie produktów tradycyjnych w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Jak wynika z wywiadów bezporednich przeprowadzonych z pracownikami Podkarpackiego Orodka Doradztwa Rolniczego, prawie poowa kwaterodawców nie wyklucza takich stara w najbliszej przyszoci. Zdecydowanie wiksz aktywno wykazuj gospodarstwa agroturystyczne woj. podkarpackiego w obszarze ekologii. Wynika to z faktu, e coraz czciej podkrela si, i rozwój turystyki wiejskiej naley rozpatrywa wspólnie z ekoturystyk , która jest traktowana jako „najczystsza i przyjazna rodowisku” forma podróowania.. POTENCJA REGIONALNYCH PRODUKTÓW TRADYCYJNYCH PODKARPACIA I ICH POWIZANIE Z ROZWOJEM AGROTURYSTYKI Od kilku lat w Polsce zauwaa si mod na produkty regionalne lub dania wywodz ce si z kulinarnej tradycji. Polacy coraz czciej uwiadamiaj sobie, e nasze wyj tkowe wyroby poszczególnych regionów kraju trzeba ochrania . Dlatego wychodz c naprzeciw oczekiwaniom lokalnych producentów, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi w trakcie przygotowywania ustawy o rejestracji i ochronie nazw i oznacze produktów rolnych i rodków spoywczych oraz o produktach tradycyjnych stworzyo moliwo. wyrónienia nazw produktów tradycyjnych, przez umieszczenie ich na Licie Produktów Tradycyjnych. Celem tej listy jest identy

(13) kacja na rynku produktów regionalnych i tradycyjnych oraz przygotowanie pod wzgldem formalno-organizacyjnym producentów tego rodzaju wyrobów do potencjalnej rejestracji na szczeblu Komisji Europejskiej. W Polsce Lista Produktów Tradycyjnych cieszy si duym zainteresowaniem i uznaniem wród konsumentów. Potwierdza to systematyczny wzrost liczby zarejestrowanych produktów. Czoowe miejsca na licie ju od 2006 roku (499 produktów) do 2010 roku, w którym na koniec pierwszego kwartau zarejestrowanych byo w sumie 720 produktów, zajmuj 3 województwa: pomorskie (105), l skie (104) i podkarpackie (81). Stanowi one odpowiednio w ogólnej strukturze 14,5, 14,4 i 11,3% cakowitej liczby produktów. Analizuj c województwo podkarpackie pod wzgldem specy

(14) ki produktów znajduj cych si na Licie Produktów Tradycyjnych naley stwierdzi , e przoduje ono pod wzgldem produktów misnych, które stanowi 35,8% ogóu produktów województwa i 21,6% ogóu kraju. Jest to najwiksza ilo wpisana na LPT ze wszystkich województw Polski. Na drugim miejscu plasuj si wyroby piekarnicze i cukiernicze, a tu za nimi dania gotowe i potrawy stanowi ce 18,5% ogóu produktów Podkarpacia. Wysoka pozycja w skali kraju wynika z faktu, e Podkarpacie posiada bardo bogate dziedzictwo kulinarne. Mona powiedzie , e kuchnia w województwie podkarpackim Acta Sci. Pol..

(15) Rola produktów tradycyjnych w rozwoju usug agroturystycznych.... 251. przeywa prawdziwe odrodzenie. Modne staje si odkrywanie na nowo zapomnianych smaków, promowanie regionalnej sztuki kulinarnej. Regionalne produkty tradycyjne staj si wielk atrakcj dla rozwoju turystyki, w tym agroturystyki. Zakupione przez turystów na festynie ludowym, targu lub w gospodarstwie produkty czy przetwory po degustacji uchodz za wyj tkowe specjay, uatrakcyjniaj ce ofert agroturystyczn . Przeprowadzone wród wytwórców produktów tradycyjnych badania wskazuj , e zaczynaj oni upatrywa w turystyce wany rynek zbytu dla swoich wyrobów, co potwierdzaj zawarte w tabeli 2 odpowiedzi na pytanie „Czy w oparciu o zarejestrowane przez Pana/i produkty tradycyjne mona rozwija usugi turystyczne?”. Tabela 2. Turystyka jako rynek zbytu dla regionalnych produktów tradycyjnych (% odpowiedzi) Table 2. Tourism as a market for regional traditional products (% answers) Wyszczególnienie Produkty s oferowane turystom we wasnych obiektach turystycznych, w tym w gospodarstwach agroturystycznych Produkty s oferowane turystom dziki cise wspópracy z gospodarstwami agroturystycznymi Produkty s oferowane bezporednio turystom przez wspóprac z obiektami turystyki zbiorowej Zamierzam w przyszoci stworzy w ten sposób rynki zbytu Nie widz zwi zku. Ogóem. Wyksztacenie respondenta rednie wysze. 16,7. 25,0. 12,5. 25,0. 0,0. 37,5. 16,7 33,3 8,3. 25,0 25,0 25,0. 12,5 37,5 0,0. ródo: Opracowanie wasne na podstawie bada ankietowych. Source: Own estimations based on the survey.. Jak wynika z przeprowadzonych bada, rednio co szósty (2 sporód 12 badanych) wytwórca produktów tradycyjnych powi zany jest bezporednio z prowadzeniem dziaalnoci turystycznej, a zarejestrowane produkty oferuje przyjedaj cym gociom. Prawie poowa badanych producentów prowadzi wspóprac z funkcjonuj cymi na rynku lokalnym obiektami turystycznymi, z czego co czwarty (3) bezporednio z gospodarstwami agroturystycznymi, a kolejne dwa z obiektami turystyki masowej. rednio co trzeci badany zamierza w najbliszej przyszoci rozszerzy rynek zbytu dla swoich produktów, a zaledwie 1 producent nie widzi zwi zku midzy sprzeda swoich produktów a rozwojem usug turystycznych. Analizuj c badane zjawisko ze wzgldu na wyksztacenie nie obserwuje si istotnych zalenoci w tym zakresie. Reasumuj c, mona stwierdzi , e wytwórcy produktów tradycyjnych s coraz bardziej wiadomi znaczenia turystyki, w tym agroturystyki jako wanego rynku zbytu dla swoich produktów, co potwierdza zaoon na wstpie opracowania hipotez. OCZEKIWANIA POTENCJALNYCH TURYSTÓW WZGLDEM USUG AGROTURYSTYCZNYCH W OBSZARZE WYYWIENIA Bogate walory przyrodnicze i kulturowe oraz lokalne tradycje sprawiaj , e woj. podkarpackie stwarza przyjedaj cym gociom moliwo korzystania z licznych atrakcji, wród których znajduje si te moliwo poznawania smaku tradycyjnych potraw i specy

(16) ki kuchni regionalnej. Oeconomia 9 (4) 2010.

(17) W. Kuniar. 252. Znaczenie kuchni regionalnej i tradycyjnych produktów oferowanych w gospodarstwie agroturystycznym dla potencjalnych turystów przedstawia tabela 3. Tabela 3. Elementy potencjau turystycznego województwa podkarpackiego zachcaj ce do korzystania z oferty agroturystycznej regionu (% odpowiedzi) Table 3. Elements of touristic potential of Podkarpackie Province encouraging to accept an agritouristic offer of the region (% answers) Wyszczególnienie. Ogóem. Wiek respondentów (w latach) 60 1924 2539 4059 i wicej 58,8 80,6 59,8 57,4. Walory rodowiska naturalnego. 62,7. Przystpna cena. 50,0. 52,9. 44,1. 43,1. 66,7. Ciekawe wydarzenia kulturalne i rozrywkowe (np. koncerty, festyny) Bogaty folklor i regionalne tradycje. 22,7 12,3. 19,6 7,8. 29,0 9,7. 22,5 12,7. 14,8 20,4. Moliwo korzystania z lokalnej/regionalnej kuchni. 9,3. 2,0. 6,5. 14,7. 7,4. Moliwo spoywania tradycyjnej, ekologicznej ywnoci. 8,0. 7,8. 3,2. 9,8. 13,0. ródo: Opracowanie wasne na podstawie bada ankietowych. Source: Own estimations based on the survey.. Z danych zawartych w tabeli 3 wynika, e najwaniejsz cech przy wyborze podkarpackiej wsi jako miejsca wypoczynku s walory rodowiska naturalnego, na co wskazao prawie dwóch na trzech badanych sporód 300 respondentów. rednio poowa ankietowanych uznaa atrakcyjn cen usug agroturystycznych jako czynnik motywuj cy do skorzystania z oferty podkarpackiej wsi, co szczególnie zauwaa si w odniesieniu do respondentów w najstarszym przedziale wiekowym. Nieco mniejsze znaczenie maj dla potencjalnych agroturystów liczne imprezy o charakterze kulturalno-rozrywkowym czy te sportowym, które w czasie sezonu turystycznego na Podkarpaciu wpisuj si czsto na stae w kalendarz wydarze, uatrakcyjniaj c w ten sposób pobyt licznie przyjedaj cym gociom. Naley podkreli , e w sezonie letnim w wikszoci atrakcyjnych miejscowoci turystyczno-wypoczynkowych w woj. podkarpackim organizowanych jest wiele imprez plenerowych, które maj zarówno charakter regionalny, jak te lokalny i nawi zuj do miejscowych tradycji i zwyczajów, w tym take zwi zanych z lokaln kuchni i potrawami, jak np. „wito Chleba”, „Krzeszowskie Powidlaki”, „W komorze i na stole dary jesieni” czy te konkurs „Nasze Kulinarne Dziedzictwo Smaki Regionów”. Celem tych imprez jest przyblianie i kultywowanie miejscowej tradycji, prezentacja lokalnych osi gni z zakresu dziedzictwa kulinarnego oraz promocja regionu. Mimo wielu podejmowanych inicjatyw, ch poznania unikalnych produktów podkarpackiej kuchni jest wci sabo eksponowana na tle innych czynników, o czym wiadczy fakt, e moliwo korzystania z lokalnej, bazuj cej na tradycyjnych recepturach kuchni i spoywania ekologicznej ywnoci okazaa si mao wana w caociowej ofercie gospodarstw. Tymczasem zwi zek turystyki z tradycj jest bardzo cisy, turystyka stanowi dobry sposób promocji rolnictwa ekologicznego, tradycyjnych produktów i zdrowego stylu ycia. Po czenie tych dwóch kierunków wytwarzania produktów tradycyjnych, Acta Sci. Pol..

(18) Rola produktów tradycyjnych w rozwoju usug agroturystycznych.... 253. bazuj cych na ekologicznych rozwi zaniach i wiadczenia usug turystycznych jest zatem bardzo po dane. Z bada wynika, e wiksze zainteresowanie t kwesti obserwuje si u osób dojrzaych, reprezentuj cych przedziay wiekowe powyej 40 lat. Mimo stosunkowo niskiej pozycji produktów tradycyjnych i regionalnych w hierarchii wyboru usug turystycznych, badani respondenci s zgodni (24,7%) lub raczej zgodni (52%) ze stwierdzeniem, e rozwój regionalnych produktów tradycyjnych coraz czciej powi zany jest z usugami turystycznymi, które mog stanowi dla nich wany rynek zbytu. Badaj c w sposób szczegóowy preferencje potencjalnych turystów w kwestii wyywienia, zauwaa si, e rednio co trzeci badany (35%) jest raczej zainteresowany spoywaniem produktów bazuj cych na tradycyjnych recepturach, zdecydowan postaw w tej kwestii reprezentowa rednio co pi ty badany (21%). Dla pozostaej grupy respondentów fakt spoywania takich produktów nie ma wikszego znaczenia. Uzupenieniem okrelenia preferencji w zakresie wyboru produktów tradycyjnych byo pytanie, czy s gotowi zapaci wicej za tak ywno . Wypowiedzi badanych w tej kwestii rozoyy si prawie równomiernie, 49% wskazao na nie, nieznacznie wicej 51% na tak (najczciej – maksymalnie do 20% wysz cen). Mimo umiarkowanego zainteresowania ze strony konsumentów produktami tradycyjnymi i ekologicznymi, naley przewidywa , e wobec postpuj cej ekologizacji konsumpcji i wzrostu wymaga jakociowych znaczenie tych produktów w rozwoju usug agroturystycznych bdzie systematycznie wzrasta .. PODSUMOWANIE W opracowaniu starano si wykaza , e ze wzgldu na liczne walory województwo podkarpackie jest w naturalny sposób predysponowane do stania si jednym z wanych obszarów rozwoju zarówno turystyki wiejskiej, jak równie rynku ywnoci wysokiej jakoci, w obrbie której coraz waniejsz rol peni produkty wpisane do rejestru Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi jako produkty tradycyjne. Badany region z roku na rok umacnia swoj mocn pozycj na rynku produktów wytwarzanych metodami tradycyjnymi, co w duym stopniu zwi zane jest z kultywowaniem bogactwa kulturowego Podkarpacia. Pozwala take na rónicowanie dziaalnoci na terenach wiejskich oraz zapobiega wyludnianiu si tych obszarów i ich marginalizacji. Wytwarzanie i oferowanie do sprzeday lub w ramach oferty agroturystycznej lokalnych specjaów, niepowtarzalnych wyrobów kulinarnych, stanowi szans na wzbogacenie oferty turystycznej regionu, dywersy

(19) kacj róde dochodów gospodarstw rolnych, zagospodarowanie czci nadwyek siy roboczej, rozwój lokalnego przetwórstwa ywnoci oraz gastronomii. Pozwala take na zachowanie w pozytywnym tego sowa znaczeniu lokalnej tosamoci i odrbnoci, której coraz czciej poszukuj wspóczeni konsumenci. Oryginalne, bazuj ce na domowych recepturach i naturalnych skadnikach posiki staj si aktualnie jednym z elementów uatrakcyjniaj cych ofert ywieniow w wiadczeniu usug agroturystycznych, których wysok jako bez w tpienia moe potwierdzi. posiadanie statusu „produktu tradycyjnego”. Niestety, zwi zek midzy wiadczeniem usug agroturystycznych a oferowaniem produktów tradycyjnych jest w woj. podkarpackim wci do saby. Naley jednak oczekiwa , e kolejne lata przynios zdecydowane Oeconomia 9 (4) 2010.

(20) W. Kuniar. 254. zmiany w tym zakresie, konsekwencj czego bdzie zarówno wiksza satysfakcja przyjedaj cych goci, jak te rozszerzenie rynków zbytu dla regionalnych produktów tradycyjnych, które mog sta si „wizytówk ” nie tylko pojedynczych gospodarstw agroturystycznych, ale take konkretnych miejscowoci czy gmin, promuj c w ten sposób wszelkie formy aktywnoci turystycznej prowadzone na danym obszarze.. PIMIENNICTWO Duczkowska-Maysz K., 2006. Budowa rynku produktów regionalnych, AgroSmak, nr 4, 6. Kuniar W., Kaliszczak L., Szopiski W., 2007. Empiryczna wery

(21) kacja roli wadz samorz dowych w stymulowaniu rozwoju turystyki wiejskiej, [w:] Rola wadz samorz dowych w rozwoju turystyki wiejskiej w kontekcie wykorzystania zasobów ludzkich na przykadzie województwa podkarpackiego, red. S. Makarski, Wyd. Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów, 148. Levitt T., 1969. The Marketing Mode. McGraw Hill, New York, 61. Russak G., 2005. Idea produktów regionalnych i lokalnych w Unii Europejskiej, [w:] O produktach tradycyjnych i regionalnych. Moliwoci a polskie realia, red. G siorowski M., Fundacja Fundusz Wspópracy, Warszawa, 64. Szromnik A., 2005. Koncepcja produktu w marketingu terytorialnym [w:] Marketing terytorialny. Moliwoci aplikacji, kierunki rozwoju, red. H. Szulce, M. Florek. Wyd. Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Pozna, 201.. ROLE OF TRADITIONAL PRODUCTS IN DEVELOPMENT OF AGRITOURISTIC SERVICES (ON THE EXAMPLE OF PODKARPACKIE PROVINCE) Abstract. The article presents the essence, scope and opportunities of development of regional traditional products in agritouristic households in the region of Podkarpacie. Apart from theoretical considerations, there were presented results of survey studies conducted in 2009 among 12 manufacturers of regional traditional products as well as among 300 prospective tourists. Development of traditional products, by exhibiting unique traditions and local cuisine customs, makes the offer of food services in tourism more attractive. However, the role of traditional products in agritouristic services development of Podkarpackie Province is still weak. The studies among the manufacturers indicate that in the nearest future, development of traditional products market will be closely connected with development of agritouristic services. It was also partially con

(22) rmed by prospective tourists. Key words: agritourism, traditional products, marketing product, Podkarpackie Province. Zaakceptowano do druku Accepted for print 11.09.2010. Acta Sci. Pol..

(23)