Opleiding waterstaatkundig ambtenaren Rijkswaterstaat: Syllabus 1984-1985: Cursus Waterkeringen G2

(1)

S-80 .O39

Opl.ei ding Waterstaatkundig Ambtenaren Rij kswaterstaat S y l l abus (1984-1985)

Cursus Waterkeringen

62

(2)

Lijst

van

verstrekte l i teratuur (cursusjaar 1984-1985)

Les

1

en

2 : 1.

Jaarverslag

TAW

1983

2 .

10

j a a r Technische Adviescommissie

voor

de Waterkeringen

3.

k a a r t :

Overzicht beheer hoofdwaterkeringen

4. Waterkaart

R i

jkswaterstaat: Overzicht gereglementeerde

waterkeringen.

. -

Les 3 en 4

Les

5

en

6 :

1. Ervaring

met taludbekledingen deel

1,

COW

juni 1975

deel

2 , COW

s e p t . 1976

deel

3, COW

nov.

1977

2.

Aanleg, beheer en onderhoud

van

de grasmat op r i v i e r -

dijken, TAW april 1981.

3. Bibliografie di jkbekledingen,

COW

1979

4. Leidraad voor de toepassing van a s f a l t

i n

de Waterbouw

5.

Leidraad cementbetonnen di jkbekledingen.

6. Achtergronden

b i j

de l e i draad cementbetonnen

d i

jkbe-

k

1 edi ngen

.

Les 7

:

1. Leidraad voor ontwerp, beheer en onderhoud van con-

s t r u c t i e s en vreemde elementen

i n , o p

en

n a b i j

water-

keringen,

TAW

1976.

2 .

Leidraad

voor

constructie en beheer van v l o e i s t o f l e i -

dingen in en nabij waterkeringen,

TAW

1971.

3. Leidraad

voor

constructie en beheer

van

gasleidingen

in en nabij waterkeringen,

TAW

1973.

Les 8 en 9

:

1. Inventarisatie duinvoetverdedigingen,

COW

1981.

2 .

Leidraad voor de beoordeling van de veiligheid van

duinen a l s waterkering.

Les 10 en 11

:

1. De

stormvloedwaarschuwingcdienst WW-WH.80.12

2 .

De waterhoogten

van hedenmorgen

WW-WH.

80.16 Les 12

: 1.

Technische legger

voor rivierdijken. Een e e r s t e ver-

kenning

CON

december 1981.

Enkele technische aantekeningen

t . o . v .

de s t a b i l i t e i t

van rivierdijken,

COW

oktober 1977.

(3)

Les

13

en

14 : 1.

Invloed

van

de graverij van muskusratten

op

water-

ke

r i

nge

n

2 . I n

vent ari

s a t i

e

mus

kus rattens

ch

ade

i

n

wate rkeri ngen

(4)

Les

G

2 1 en 2

1.1.

De functie van waterkeringen.

(

soorten

,

typen en dwarsprofiel en)

Inleiding

Waterkeringen vormen

i n

Nederland een onmisbaar bestanddeel

van

het door de mens gecultiveerde

l a n d .

Ze hebben ten doel:

a . Het achterliggend

l a n d

t e beschermen tegen overstromingen.

b .

Het begrenzen/opsluiten

van

watermassa's om wegvloeien

of

mengen t e voorkomen.

D a a r b i j

kan

een waterkering worden gedefinieerd a l s een

l a n g -

gerekt

1 i

chaam

,

veel al voorname1

i j k u i

t

grond ( zand

,

klei

,

veen) bestaande

d a t

water keert. Zonder die waterkeringen

zou

o p

meer

d a n

de h e l f t van het grondgebied

van

Nederland

p r a k t i sch geen bebouwing en bewoning mogel

i j k

z i j n .

Door een voortdurende s t r i j d tegen het water,

w a a r b i j

water-

keringen

i n

de vorm van dijken, duinen en kaden een voornaam

strijdmiddel vormen,

z i j n

de Nederlanders l e t t e r 1 i j k in

s t a a t geweest

om

het hoofd boven water t e houden.

Hieruit i s een vaderlandse geschiedenis ontstaan, doordrenkt

met verhalen over dijkdoorbraken, overstromingen, heldhaftige

pogingen om doorgebroken dijken t e dichten, afgewisseld met

verhalen

om

bestaande dijken t e verhogen en

door

het aanleggen

van nieuwe dijken

l a n d

op

het water t e veroveren.

Door

de voortdurende s t r i j d tegen

h e t

water hebben de Nederlanders

zelf

z o d a n i g

met deze bedreiging van het water leren leven

d a t

het

door

velen z e l f s a l s een normale zaak ervaren wordt.

Als d a n

bovendien toevallig gedurende meerdere achtereenvolgende

jaren geen extreem hoge waterstanden optreden en dijkdoorbraken

achterwege blijven, gaat men het gevaar van het water z e l f s

relativeren en

u i t

de gedachte verdringen. Ernstige overstromingen

z i j n d a n

noodzakelijk

om

de gehele bevolking opnieuw t e laten

beseffen dat het bestaan

i n

ons

laaggelegen land s t a a t

of

v a l t

met de bescherming die deze waterkeringen moeten bieden.

D a a r b i j wordt

vaak onvoldoende beseft

d a t

deze waterkeringen

n i e t alleen bestaan

u i t

zeedijken en duinen

om

het

l a n d

tegen de zee

t e beschermen maar

ook

door

vele honderden t o t duizenden

k i l o -

(5)

- 2 -

en het boezemwater t e beschermen.

tabel lengte waterkeringen: (bi

j l . 1 ) .

Dit s t e l s e l

van waterkeringen i s gedurende vele eeuwen ge-

l e i d e l i j k aan gegroeid,vooral

ook o p i n i t i a t i e f van de

p l a a t s e l i j k e bevolking gemaakt,die

d a n ook

l a t e r het onder-

houd

en een eventuele aanpassing

aan gewijzigde omstandigheden

moest verzorgen. Hieruit i s de s i t u a t i e ontstaan

d a t

de vele

duizenden kilometers waterkering beheerd worden

door een

g r o o t a a n t a l Overheidsinstanties, zoals waterschappen, r i j k s -

en provinciale diensten en z e l f s particulieren, Hierdoor

z i j n

ook van oudsher een g r o o t a a n t a l personen daadwerkelijk be-

l a s t geweest met de

zorg voor de waterkeringen. De kennis

van deze dijkbeheerders steunde daarbij

vaak

voor een be-

langrijk deel

op

ervaringskennis,

ook wel van vader op

zoon

overgedragen en/of door vallen en opstaan in de praktijk

verkregen. Het

o n t b r a k

veelal aan de mogelijkheid

om

de vele

physische verschijnselen die zich op en

rond een waterkering

afspelen, t e kunnen verklaren,

z o d a t

overdracht

v a n de kennis

vooral

s c h r i f t e l i j k , moeilijk was.

Ook

onvoorziene r e a c t i e s

van de natuur op menselijke ingrepen zoals aanslibbing en

erosie veroorzaakten grote problemen die de technische mogelijk-

heden van die

t i j d

t e boven gingen.

Wel werden

soms zeer verdienstelijke en op hoog peil staande

boekwerken geschreven

( o . a . Tractaet van Dyckagie door Andries

Vierlingh) maar

door het gebrek aan basiskennis was het veelal

onduidelijk

o f

de verkregen kennis

ook

elders onder i e t s andere

omstandigheden bruikbaar was.

Men bouwde dus vaak noodgedwongen

v o o r t op onbegrepen ervarings-

kennis, met

ook a l l e gevolgen

van dien.

Als gevolg

van het g r o o t aantal beherende i n s t a n t i e s met ieder

z i j n eigen beperkte financiele mogelijkheid werd een meer

systematisch onderzoek

naar de verschillende aspecten die b i j

een waterkering een rol spelen, onvoldoende

aangepakt. Het

hoe en

waarom een waterkering, veelal opgebouwd u i t

op

zich

losse elementen zoals

z a n d ,

k l e i , veen, al

d a n

n i e t afgedekt

met steen, a s f a l t en

grasmat, i n

s t a a t i s om gedurende kortere

o f

langere t i j d een

g r o o t waterstandsverschil t e keren, bleef

(6)

- 3 -

Ook

erkende deskundigen waren hierdoor

i n

f e i t e slechts in

beperkte mate

i n

s t a a t om bepaalde, op zich goede

of

z e l f s

b r i l j a n t e gedachten en ideeën, wetenschappel

i j k

t e staven

en daardoor aannemelijk t e maken voor anderen. De kennis

om

waterkeringen aan t e leggen en t e beheren en onderhouden

i s

dan ook

heel

l a n g

sterk ambachtelijk gebleven,

w a a r b i j

werd voortgebouwd op de ervaringskennis.

Zo werd

voor

de hoogte

van

de waterkeringen uitgegaan

van

de hoogst bekende waterstand

plus nog

wat

voor

g o l f o p l o o p

e t c . , t o t d a t o p noodlottige wijze

ervaren moest worden d a t deze hoogte onvoldoende was.

De

p r a k t i j k

heeft ook geleerd dat de bereidheid om

u i t

zichzelf

bestaande waterkeringen t e verhogen

of

t e versterken veelal

afwezig

i s en

i n

f e i t e afgedwongen moet worden met een catestrophe.

Als we ons beperken

t o t de

20e

eeuw,

d a n

zien we het volgende

beeld

( b i j l . 2 ) .

Rond

de eeuwwisseling worden e r voorstellen gelanceerd

voor

gehele of gedeeltelijke a f s l u i t i n g van de Zuiderzee. Het

bleef

b i j

plannen t o t d a t in

1916

het gebied

rond

het IJsselmeer

getroffen werd door een grote overstroming. Mede hierdoor

werd de beslissing geforceerd t o t de aanleg

v a n de Afsluitdijk.

I n 1939

werd wegens een toenemend onbehagen over de veiligheid

tegen de zee

i n ZW

Nederland de

z g n .

Stormvloed Commissie

ingesteld. Ondermeer

door

het werk van Wemelsfelder werd

voorgesteld om de hoogte van een waterkering t e gaan baseren

op frequentie beschouwingen en n i e t langer op basis

van

hoogst bekende stand. Aanbevolen werd

om b i j

de kruinhoogte

u i t

t e

gaan

van waterstanden die behoren

b i j

een stormvloed

met een frequentie

van

MO-^

per j a a r .

Het o p grote schaal versterken van waterkeringen op basis

v a n

deze aanbeveling kon, mede

door

de

o o r l o g ,

n i e t

t i j d i g

aangepakt worden z o d a t

b i j

de

Stormramp

van

1

februari

1953

de bekende catestrophe o n t s t o n d met

ruim 1800

doden.

De toen ingestelde Deltacommissie adviseerde om voor de basis-

hoogte van de dijken

u i t

t e gaan van een frequentie van

rond

10-4pper

j a a r ,

welke werken sindsdien

i n

uitvoering

z i j n .

Daar-

naast

v i n d t

een belangrijke kustverkorting plaats door het

(7)

- 4 -

Voor

de riv ie re n i s een ander beeld t e schetsen. I n de 20e eeuw hebben nog in 1926 belangrijke overstromingen p l a at s- gevonden b i j een afvoer van 12.500

m

.

Ook d a a r een

o n t -

wikkeling

v a n

een ontwerphoogte

voor

de kruin

aan

de hand

v a n

de hoogst bekende waterstand t een zeker waakhoogte

of overhoogte

voor

golfoploop e t c .

Mede

naar

aanleiding

v a n

de gebeurtenissen in 1953 in

ZW Nederland

wordt

in 1956 overeengekomen

om

de rivierdijken verder t e verzwaren

z o d a t

ze bestand z i j n tegen afvoeren

met een frequentie

van

3xiO-4 per

j a a r

(18.000

m

/ s e c ) , maar rond 1977 teruggebracht

t o t

8 ~ 1 0 - ~ per

j a a r

(16.500

m

basis

van

het advies

van

de Commissie Rivierdijken (Becht).

Ook

voor

de boezemkaden was een calamiteit noodzakelijk

om

meer

aan-

dacht t e krijgen.

In

januari 1960 brak b i j Amsterdam een boezemkade door waardoor Tuindorp Oostzaan onder

water

kwam

t e staan. Indirect was d i t aanleiding

om

u i t e i n d e l i j k t e geraken

t o t

een systematisch onderzoek

naar

de veiligheid

van

boezemkaden.

3

3 3

sec)

o p

Nu

wil ik nog even terugkomen

o p

de beheerssituatie en de gevolgen d ie d a t gehad heeft.

Zoals gezegd i s het beheer

van

de waterkeringen verspreid over vele kleinere en grotere diensten en i n s t a n t i e s . Afgezien van de boezemkaden i s er een

k a a r t

waarop d i t in grote l i j n en s t a a t aangegeven ( z i e

k a a r t

Overzicht beheer Hoofdwaterkeringen).

In

de beheerssituatie i s de l a a t s t e jaren een sterke

o n t -

wikkeling t e besparen en wel in de

vorm

van het samenvoegen

van

kleine waterschappen

t o t

grote eenheden.

Naar

aanleiding

van

verschillende n o ta ' s over de toekomst

van

de waterschappen i s verder

ook

een b e l e i d s l i j n

aanvaard

dat het beheer

v a n

waterkeringen in principe een

t a a k

i s

van

waterschappen ( b i j l . 3 ) .

Het

g r o o t

aantal beheerders met een r e l a t i e f bescheiden financieel draagkracht heeft e r in het verleden mede toe

bijgedragen d a t geen wetenschappelijk onderzoek

naar

bepaalde technische verschijnselen over meerdere jaren

van

de grond

kon

komen.

De Del tacommiscie werd hiermee geconfronteerd en heeft d e s t i j d s een aanzet

voor

verschillende onderzoeken gegeven. Deze waren echter primair veel meer g er i c h t

o p

de specta-

(8)

- 5 -

c u l a i r e , hydraulisch ook

zo

moeilijke afsluitingswerken. Ten

aanzien van grondmechanische en grondwaterstromings-

technische aspecten, alsmede velerlei aspecten

van be-

kledingen gebeurde e r

ook

het nodige maar na het opheffen

van de Deltacommissie kwam d i t onderzoek reeds snel op

het tweede

p l a n

t e staan, ondanks de aanbeveling v a n de

Deltacommissie om d i t onderzoek met spoed

v o o r t

t e zetten

en

u i t

t e bouwen.

Na de overstroming van

T u i n d o r p

Oostzaan i s

d i t

praktisch

ook

gesignaleerd en

d a t

heeft u i t e i n d e l i j k

i n 1965

geleid

t o t het i n s t e l l e n van

d e

Technische Adviescommissie voor

de Waterkeringen

door

de Minister

van

V

en

W

( z i e boekje

10

j a a r

TAW).

Aan

de

TAW

werd

b i j

haar

i n s t e l l i n g opgedragen om de

Minister op verzoek

o f u i t

eigener beweging t e adviseren

over a l l e zaken d i e een waterkering aangaan, zoals aanleg,

vormgeving, samenstel1

i n g ,

onderhoud

,

technisch beheer en controle.

Daarbij werd ook a l s voorname t a a k gezien

om het technisch weten-

schappel i j k onderzoek t e stimuleren en t e coördineren en bestaande

kennis o p het gebied van waterkeringen t e bundelen en om een onderzoek

in t e s t e l l e n

naar de veiligheid van bestaande waterkeringen.

Daartoe werden een 10-tal werkgroepen ingesteld, die na

korte termijn behoefte bleken t e hebben

aan een permanent

werkorgaan. Daartoe i s

i n 1969

het

COW

ingesteld, dat dus

ten dienste s t a a t van a l l e beheerders van waterkeringen

i n

Neder1

and

( z i e jaarverslag

TAW)

.

Na

deze algemene inleiding terug naar de meer praktische

benadering van waterkeringen.

Op

de kaart: 'daterkaart

Ri

jkswater-

s t a a t

,

gereglementeerde waterkeringen i s globaal van de voor-

naamste waterkeringen aangegeven welke hoogte deze bezitten.

Vanuit

de h i s t o r i e

v a l t

vaak

tussen de verschillende typen

waterkeringen

i n

de verschillende delen

van ons

l a n d

meer

of

minder grote verschillen waar t e nemen maar schetsmatig

z i j n

ze wel t e karakteriseren. Laten we daartoe a l l e r e e r s t

g r o f

de dwarsprofielen bekijken, en daarbij nagaan hoe de

benaming van de verschillende delen i s .

B i j

zeedijken

( b i j l . 4 )

krijgen we t e maken met een buiten-

(9)

- 6 -

op stormvloedpei of ontwerppeil. In Friesland ontbreekt vee

d i e berm vanwege de hoge ligging

van

de wadden

o f

kwelders

waardoor

ook

de golfhoogte beperkt i s . De berm heeft vooral

een functie

om de golfaanval c.q. de golfoploop t e beperken.

De buitentaluds kunnen variëren van

1 : 4 à 1:5

t o t

1:9;

het

al

binnentalud heeft veelal een helling

van ca.

1 : 3

en een kruin-

breedte van minimaal

2 ä 2,5

m.

De aanval b i j een zeedijk vindt veelal plaats

door golfslag

o p het buitentalud; vandaar een zware verdediging met daarboven

gras.

S i j

een binnentalud

van

1:3 wordt

ook b i j overslaand

water vooreerst weinig

o f

geen problemen gezien.

Vervolgens rivierdijken ( b i j l .

5 ) .

Vanouds veel s t e i l e r opgezet, zonder buitenbermen maar wel

vaak

met een weg bovenop de dijk.

Door

verhogingen in het

verleden zijn de taluds

vaak zeer s t e i l geworden

t o t aan

1 : 2

toe.

Vanwege stabiliteitsproblemen z i j n ze

soms a a n

de binnenzijde

van een meer

of minder zware berm voorzien. Aan de buitenzijde

kan p l a a t s e l i j k over een beperkte hoogte een verdediging zijn

aangebracht

./

Vervolgens

nog

de boezemkaden

( b i j l . 6 ) .

Veelal smal met s t e i l e buitentaluds en s t e i l e t o t flauwe binnen-

taluds. Probleem z i t hier in de r e l a t i e f hoge constante water-

stand tegen de kade met vaak maar

25 à 40

cm uitwatering.

Hierdoor wordt zeer veel

van de s t a b i l i t e i t van het binnen-

talud geei

s t .

Dit

ook omdat boezemkaden veel worden aangetroffen in gebieden

met een uitermate slappe

g r o n d s l a g , w a a r b i j

veen, k l e i ,

zand

en z g n , antropogene ( d o o r de mens aangebrachte)

g r o n d

in

onbekende laagdiktes en

opbouw

aanwezig z i j n ,

Tenslotte

nog

de duinen

( b i j l . 7 ) -

Dit i s een flexibele verdediging, waarbij dus t i j d e n s een

storm een deel van het

d u i n

moet kunnen afslaan.

Daardoor

w o r d t het

s t r a n d opgehoogd zodat de

g o l f s l a g

w o r d t afge-

remd en een zeker evenwichtsprofiel ontstaat.

(10)

- 7 -

Type w a t e r k e r i n g Te keren Waterstands- Duur Snelheid v a r . F r e q u e n t i e hoogte G v e r s c h i l H T w a t e r s t . d h / d t

Teneinde het overzicht enigszins compleet t e maken

nog

even

aandacht voor de typische benaming die men

b i j

zee en r i v i e r -

dijken k a n tegenkomen

( b i j l . 8 ) .

Stroom G o l f s l a g aanval

Waterkeringen

z i j n

dus lichamen om water

t e

keren.

D a a r b i j

worden ze afhankelijk

van

het type, onder zeer verschillende

uitwendige omstandigheden belast. Een grove indicatie

van

deze Omstandigheden

i s

vermeld in onderstaande tabel.

z e e d i j k beneden r i v i e r boven r i v i e r r e s e r v o i r d . meerdi j k boezemkade kanaaldi j k onzeker onzeker onzeker bekend v r i j onzeker bekend bekend g r o o t g r o o t g r o o t g r o o t v a r i a b e 1 v a r i a b e l var i abel k o r t k o r t v r i j l a n g l a n g l a n g 1 ang 1 ang g r o o t g r o o t k l e i n k l e i n k l e i n k l e i n k l e i n zelden zelden zelden vaak vaak vaak vaak k l e i n g r o o t g r o o t geen geen geen geen g r o o t g r o o t m a t i g k l e i n/mati gi m a t i g k l e i n k l e i n I I I I I I

1

G1 obal e i n d i c a t i e u i twendi ge omstandigheden

Volgende keer

z a l

worden nagegaan hoe al deze factoren het

trace, de vormgeving en de samenstelling van een waterkering

(11)

(12)

LEGENDA

e. ~ o e . ~ . . zeedijken 2 950 k m

---

meer- en kanaaldijken boezemkaden 5 LOOO km 0". r eser vo i rd ij ken

. . . a

....

overgangsgebied t 120 km % 750 k m 2 800 k m

1

A L i 81.001 1

I

1

! I i I I !

(13)

GEBEURTENISSEN EN DATA WATERKERINGEN

1892 STAATSCOMMISSIE AFSLUITING ZUIDERZEE

1.902 -

190

7 D

I

VERS E WETSONTWERPEN

1.916 STORMVLOED ROND ZUIDERZEE

1918 WET TOT AFSLUITING ZUIDERZEE

1939

I

NSTELLEN STORMVLOEDCOMMISS I E

1953 STORMRAMP

LU IDWEST NEDERLAND

1958

DELTAWET u O - ~ )

1926 ZEER HOOG WATER

OP RIJN EN ZIJTAKKEN

VERHOGING KRUIM OP BASIS HOOGST BEKENDE STAND

1956 BESLUIT TOT VERZWARING RIVIERDIJKEN

(

3 ~ 1 0 ~ ~

1 =18

I

O O O M ~ / S

1978

( 8 ~ 1 0 - ~ ) = 1 6

,500ri3/s

1960 OVERSTROMING TU I

NDORP OOSTZAAN

1965 INSTELLING TECHNISCHE ADVIESCOMMISSIE VOOR

DE

WATERKERINGEN" (TAW)

1972 SYSTEMATISCH BOEZEMKADE-ONDERZOEK

(14)

BEHEER WATERKERINGEN

1 ,

WATERSCHAPPEN (HOOGHEEMRAADSCHAP)

(POLDER)

(POLDERDISTRICT)

(D I J KRI NG)

2,

PROVINCIES

3

I

RIJKSWATERSTAAT

4, GEMEEENTEN

5, PARTICULIEREN

ONTWIKKELINGEN T ,A

I

V, DE BEHEERSSITUATIE

_

1

I I

1963

STUDIECOMMISSIE WATERSCHAPPEN

19 7 4

RAPPORT: HET WATERSCHAP EN Z I J N TOEKOMST

1975

ADVIES: BEHEER NOORDZEEKUST

(D I

EPDE LVE

RS

COMM

I

SS

I

E

1

2 1 9 7 7 REGERINGSNQTA

:

NAAR EEN NIEUW WATERSCHAPSBESTEL?

1977

REGERINGSNOTA:

HET BEHEER VAN DE WATERKERINGEN LANGS

DE NEDERLANDSE KUST

i

(15)

(16)

, ’ .

P

‘ \ \ \

(17)

(18)

(19)

(20)

Les G2 l e s 3 en 4

Tracé-bepal i n g

De e e r s t e gedachte i s d a t t r a c é b e p a l i n g t e n behoeve van nieuwbouw n i e t v e e l z a l voorkomen.

D a t k l o p t want nieuwe i n p o l d e r i n g e n o f a f s l u i t i n g s w e r k e n z i j n g e r i n g . H e t komt t o c h v o o r .

Denk maar aan Deltadammen, i n p o l d e r i n g e n t . b . v . Sche en Markerwaard.

Maar ook b i j v e r s t e r k i n g s w e r k e n komen w i j h e t tegen,

de-Rijnkanaa

b i j v . a l s om bepaalde redenen een ander t r a c é dan de bestaande d i j k gekozen moet worden, z o a l s i n F r i es1 and.

Enkele overwegingen b i j t r a c é keuze z i j n :

1.

K o r t s t e v e r b i n d i n g om k o s t e n t e drukken maar t r a c é moet b e r e i k b a a r z i j n v o o r h e t m a t e r i a a l .

2. Zoveel m o g e l i j k van o n d i e p t e n o f z e l f s h o g e ( r e ) gronden g e b r u i k ma ken.

3. L i e f s t bouwen op goede ondergrond i.v.m. s t a b i l i t e i t , z e t t i n g e n en d o o r l a t e n d h e i d onder de d i j k .

4. Tracé kan van i n v l o e d z i j n op stroom en g o l f c o n c e n t r a t i e s , o.a. door r e f r a c t i e .

5. Zoveel m o g e l i j k l a n d w i n s t . 6. M i l i e u en n a t u u r e i s e n .

Voor welk t r a c é gekozen moet worden kan v e e l a l n i e t b i j v o o r b a a t gezegd worden. D a a r t o e zouden meerdere t r a c é ' s g l o b a a l u i t g e w e r k t moeten worden, z o d a t ondermeer de a l t e r n a t i e v e n c o n s t r u c t i e f en economisch tegen e l k a a r kunnen worden afgewogen.

Voor een g l o b a l e v e r k e n n i n g van de ondergrond kunnen w i j op h e t l a n d g e b r u i k maken van systemen a l s b o r e n en sonderen, maar ook door g e o - e l e c t r i s c h onderzoek.

Ook

op

h e t w a t e r kunnen w i j b o r e n en sonderen, o f w e l met b e h u l p van een zgn. boorbak maar

op

d i e p w a t e r tegenwoordig ook met de d u i k e r k l o k . van LGM.

(21)

- 2 -

Vormgev i ng

B i j de vormgeving i s a l l e r e e r s t van b e l a n g

om

na t e gaan wat w i j van de b e t r e f f e n d e w a t e r k e r i n g verwachten, dus tegen welke omstandigheden o f randvoorwaarden h i j bestand moet z i j n .

T o t v o o r k o r t werd h i e r b i j a l s u i t g a n g s p u n t genomen de h o o g s t bekende w a t e r s t a n d , vermeerderd met t o e s l a g e n v o o r g o l f o p l o o p , en een zekere waakhoogte.

Voor de z e e d i j k e n i s door de Deltacommissie g e a d v i s e e r d

om

v o o r de w a t e r s t a n d u i t t e gaan van een s t a n d d i e een zekere kans van o p t r e d e n h e e f t (10- / j ) . Vervolgens komen op deze maatgevende hoogwaterstand nog een a a n t a l toeslagen, z o a l s v o o r g o l f o p l o o p , b u i s t o t e n , r e l a t i e v e bodemdaling en z e t t i n g e n gedurende de l e v e n s d u u r ( b i j l . 9 ) . U i t g a n g s - p u n t h i e r b i j i s dus d a t onder deze omstandigheden de w a t e r k e r i n g z i j n f u n c t i e moet b l i j v e n v e r v u l l e n , dus d a t a l l e onderdelen van de c o n s t r u c t i e i e d e r v o o r z i c h i n s t a a t i s de maatgevende omstandigheden t e keren. Daartoe w o r d t van de k e r i n g en de o n d e r d e l e n de t o e l a a t b a r e b e l a s t i n g ( b r e u k b e l a s t i n g ) v e r g e l e k e n met de maatgevende b e l a s t i n g , w a a r b i j dan aan de hand van de v e i l i g h e i d s c o ë f f i c i ë n t een o o r d e e l v o l g t o v e r de v e i l i g h e i d van de t o t a l e c o n s t r u c t i e . Deze methode i s dan van de d e t e r m i n i s t i s c h e b e r e k e n i n g ( b i j l . 1 0 ) .

S e d e r t e n k e l e j a r e n

i s

een nieuwe methode i n onderzoek en waar m o g e l i j k reeds t o e g e p a s t , de zgn. p r o b a b i l i s t i s c h e ontwerpmethode.

Deze b e r u s t i n f e i t e op een andere aanpak, en wel met a l s u i t g a n g s - p u n t d a t e l k v e r s c h i j n s e l ( b e l a s t i n g ) maar ook e l k e s t e r k t e e i g e n s c h a p een zekere k a n s v e r d e l i n g h e e f t . De k u n s t i s nu

om

de kans t e bepalen d a t de w a t e r k e r i n g ( c o n s t r u c t i e ) b e z w i j k t ( b i j l . 11).

Daartoe w o r d t a l l e r e e r s t m.b.v. een zgn. foutenboom nagegaan op welke w i j z e de w a t e r k e r i n g kan b e z w i j k e n o f w e l hoeveel grenstoestanden e r z i j n ( b i j l . 12, 13 en 1 4 ) .

"Een g r e n s t o e s t a n d w o r d t d a a r b i j v o o r één b e p a a l d mechani sme " g e d e f i n i e e r d a l s de grens waarvan h e t o v e r s c h r i j d e n h e t o p t r e d e n "van onacceptabel g r o t e vervormingen i n h o u d t o f i n h o u d t d a t de " w a t e r k e r i n g f a a l t zonder d a t g r o t e vormveranderingen o p t r e d e n . Daarnaast moet i n p r i n c i p e v o o r e l k e g r e n s t o e s t a n d de f a a l k a n s worden b e p a a l d met b e h u l p van de zgn. c o n v o l u t i e - i n t e g r a a l . Het g a a t t e v e r

om

d i t h i e r geheel u i t t e z e t t e n maar i n g r o t e l i j n e n komt h e t e r o p n e e r d a t de kans w o r d t b e p a a l d d a t de u i t e r s t e grenzen van de k a n s d i c h t h e i d van de p o t e n t i ë l e b e l a s t i n g en de s t e r k t e

samenval 1 en. 4

(22)

- 3 -

Binnen de

TAW

i s besloten

om

deze methode verder t e gaan uitwerken.

Hiermee zullen echter vele jaren gemoeid

z i j n ,

waarbij mogelijk in

de tussentijd met een zekere mengvorm

van ontwerpmethoden rekening

gehouden

z a l

moeten worden.

De grote moeilijkheid zal daarbij ook zijn

om

vast t e s t e l l e n welk

r i s i c o aanvaardbaar i s . Dit i s een politieke beslissing, waarbij

vermoede1

i j k

vele factoren zeer moei 1 i j k t e wegen z u l len z i j n ,

b i j v . de waarde

van mensenlevens.

W

komen

e

n u

toe

aan het genereren

van een dwarsprofiel ( b i j l . 15).

Ruwweg i s de kruinhoogte bepaald

door de MHW-stand

t

de golfoploop

waarbij de golfoploop

Z

bepaald

wordt door

B

= 8 Hs tga. f

cos6

( i -

-

)

( b i j l .

1 6 ) .

z2% I

Dus Z wordt kleiner b i j een flauwer taludhelling. Desondanks

b l i j k t u i t berekeningen d a t de inhoud

van een dijk door deze

lagere kruin n i e t veel beperkt k a n worden, t e n z i j wij

u i t g a a n

van

een zware golfaanval. Een s t e i l

verdediging vergen,

waardoor de voordelen

v a n een kleiner volume weer wegvallen.

Een andere truc i s nog

om

een buitenberm o p stormvloedhoogte

aan t e brengen. Deze beperkt ook weer de

g o l f a a n v a l

en golfoploop.

Dit i s allemaal af t e leiden en t e berekenen.

Desondanks b l i j k t

d a t o p

vele plaatsen zeer traditioneel ontworpen

w o r d t

waarbij wordt vastgehouden aan de eenmaal opgedane ervaring

t e r plaatse.

Naast de hoeveel heid grondverzet speelt .ook de stabi

1

i t e i t

v a n binnen-

en buitentalud een grote

r o l .

Bij rivierdijken v o o r a l .

Tenslotte kan worden opgemerkt

d a t

het genereren

van

een dwarsprofiel

b i j nieuwbouw veel sterker spreekt

dan

b i j verzwaring of vertaling

van een bestaande

d i j k .

Dan speelt veel meer welke tekortkomingen

e r z i j n en hoe die het beste opgelost kunnen worden.

Nu enkele maten:

t a l u d

k a n

echter weer een zwaardere

buitentalud helling

van

1:4

t o t 1:lO

kruinbreedte zeedijk:

2 à

3 m.

kruin r i v i e r d i j k :

7 à 8 m

(weg erop).

binnentalud: 1:3.

bui tenberm breedte:

?

binnenberm alleen

voor r i v i e r d i j k

i . v . m .

s t a b i l i t e i t , breedte en

hoogte bepaald.

Daarop ook

inspectie weg

om

materialen

aan

t e voeren,

(23)

- 4 -

Samenstel 1 i nq

Vanwege de g r o t e hoeveelheden m a t e r i a a l d i e n o d i g z i j n v o o r een w a t e r k e r i n g z a l men t r a c h t e n zoveel m o g e l i j k t e r p l a a t s e aanwezig m a t e r i a a l t e g e b r u i k e n . B i j de moderne d i j k l i c h a m e n w o r d t op g r o t e schaal zand t o e g e p a s t . U i t g a n g s p u n t i s d a t aan de b u i t e n z i j d e zoveel m o g e l i j k w a t e r d i c h t m a t e r i a a l w o r d t t o e g e p a s t en d a t de b i n n e n z i j d e i n p r i n c i p e d o o r - l a t e n d i s . D i t om t e v e r h i n d e r e n d a t h e t d i j k p r o f i e l g e v u l d w o r d t met w a t e r en d a t h e t b i n n e n t a l u d door a f d r u k k e n van een b e k l e d i n g o f d o o r u i t z a k k e n o f u i t v l o e i e n e r o d e e r t . B i j g r o t e stuwdammen w o r d t ook wel gewerkt met een w a t e r d i c h t e kern, aan w e e r s z i j d e n v e r - d e d i g d door meer t e r p l a a t s e aanwezig d o o r l a t e n d m a t e r i a a l a l s s t e e n en g r i n d .

De w a t e r d i c h t e b e k l e d i n g aan de b u i t e n z i j d e w o r d t v e e l a l gevormd door k l e i van minimaal een d i k t e van 1 m t o t

op

de k r u i n .

Het i s ook m o g e l i j k om een w a t e r d i c h t e b e k l e d i n g van a s f a l t r e c h t - s t r e e k s op h e t zand aan t e brengen. D a a r b i j l e t t e n op verweking van h e t zandpakket onder g o l f a a n v a l en v o o r h e t o p b a r s t e n van h e t a s f a l t a l s g e v o l g van w a t e r d r u k . I n F r i e s l a n d i s ook a s f a l t toege- p a s t op een oude k l e i l a a g ; de meningen z i j n h i e r o v e r nog v e r d e e l d . Het b i n n e n t a l u d i n p r i n c i p e van s c h r a l e r e grond met zonodig een d r a i n a g e o f z e l f s een f i l t e r l a a g a l s de b u i t e n b e k l e d i n g n i e t d i c h t genoeg i s .

D i t s p e e l t v o o r a l b i j r i v i e r d i j k e n , waar de hoge b u i t e n w a t e r s t a n d v e e l l a n g e r aanhoudt. B i j h e t b i n n e n t a l u d i s een d i k t e van 0,6 à 0,8

m

v e e l a l voldoende. D i k t e v o o r a l b e p a a l d d o o r de m o g e l i j k h e i d t o t handhaven goede grasmat i n d r o g e p e r i o d e n .

(24)

BEPALING;

KRUINNDOGTE

U

I T G A N W U N T

15 DNTAFELHOOGTE

;

I

(ONTWERVPEIL

+

WAAKflODGTE

=

\ a

+

(,

b + ~ +

cl

+CL)

-

a

HOOG7

E

DNTWE'R'PPEìL

Z E E

d/J

(

-

ELDNOMIJCHE

RED.

5 K I V I E R

;

8

x

lO-''/J

-

b BUISTOTEN EN

BUI

-

OSCILLATIES

CALLE€Y

ZEE)

-

c

GOLFOPLDOT

ZEE

WIND:

3 û d s

j

M I N .

:

û,5m

TDT

2%

Ti

V

IE2

? ?

GOLF

OVEPSLAG

-

d

'RELATIEVE

3OJEMbALtNG

e

ZETTING LDYK

+

ONJEIZCROM

TYDENS

LEVENSbUUR

3YKTAFELHûDGTE

+

KLINK

TYJENS

kANLF6

=

AANKGHOOGT€

K(1IUIN

VODRBKLD

1E:REKENlNC VDDR

1ELY

JTAD

LITT

:

INVENTRRldATiE

VltEv METHDDEN

VDOR

DE

XREKENJNG

(25)

(26)

(27)

IMENSELYK

I

-

I

KAT\ISLDICHT

NEIBS

-

FUNCTIE

I

STERKTE

I

NU

IvDhTì

E

I

I i L i C b

ANALYSE

M,%.V.

FOUTENBOOMTfCHNIEK

-{

FAAL MhNS

I

1

M

Abt

SJIC

HT

N€

I

IDS

-

FUNCTIE

PDTENTI

EIE

IiENEI GING

I

RAND

VOOR

WAARDEN

1 THEORETI

SCtl

MDbEL

1 STERKTE

'PA'RAM

ETERSI

(28)

4

O V f R

SLA C

(29)

AFSCHW

v W C

.

(30)

(31)

Les 62

5 en 6

C o n s t r u c t i e van b e k l e d i n g e n en v e r d e d i g i n g van w a t e r k e r i n g - b e l o p e n (grasmat, s t e e n g l o o i i n g , f i l t e r c o n s t r u c t i e s , a s f a l t )

De b e k l e d i n g van een w a t e r k e r i n g b e l o o p i s een zeer e s s e n t i e e l geheel voor z i j n w e r k i n g . A l s e r o v e r g e p r a a t w o r d t dan denken we b i j n a d i r e c t aan z e e d i j k e n . E c h t e r ook van g r o o t b e l a n g v o o r r i v i e r d i j k e n , boezem- en kanaalkaden en z e l f s d u i n v o e t v e r d e d i g i n g . i n d e l i n g i s t e maken n a a r t o e g e p a s t m a t e r i a a l o f vorm. r i j s h o u t

-

z i n k s t u k g r a s

-

grasmat a s f a l t

-

g e s l o t e n b e k l e d i n g n a t u u r - o f k u n s t m a t i g e s t e e n

-

open b e k l e d i n g k u n s t s t o f

-

f i 1 t e r c o n s t r u c t i e s

Op deze b a s i s z i j n een a a n t a l c o n s t r u c t i e s t e schetsen. U i t g a n g s - p u n t moet z i j n de noodzaak t o t v e r d e d i g i n g tegen stroom, g o l f o f h a l i n g en de economie.

Daarom a a n s l u i t e n v o o r o v e r z i c h t b i j 3 n o t a ' s van h e t

COW.

E r v a r i n g m e t t a l u d b e k l e d i n g e n deel 1 r i v i e r d i j k e n S-73.086

deel I 1 k e r i n g e n l a n g s boezemwateren en deel I11 z e e d i j k e n S-73.088.

scheepvaartkanalen S-73.087.

B i j een t o e l i c h t i n g p e r t y p e komen w i j h e t volgende tegen: 1. Boezemkaden en scheepvaartkanalen ( b i j l . 1 7 en 18).

a. w e i n i g scheepvaart o f stroom. b. met meer scheepvaart.

c. met g r o t e scheepvaart. 2. R i v i e r d i j k e n ( b i j l . 1 9 ) .

3. Z e e d i j k e n e n / o f s c h a a r d i j k ( b i j 1

.

20).

I n de r a p p o r t e n I , I 1 en I11 z i j n v e e l voorbee c o n s t r u c t i e s gegeven d i e men a l s r e g e l n i e t i n tegenkomen. Ook i n h e t "Handboek Oeverbescherm u i t g a v e van de Nederlandse V e r e n i g i n g Kust- en veel voorbeelden.

den van toegepaste leerboeken zo z a l n g s c o n s t r u c t i es I ' ,

(32)

0 .Q H

I

(33)

Welke s p e c i f i e k e ontwerpeisen v o o r de toegepaste m a t e r i a l e n : 1.

-

z i n k s t u k k e n en z o o l s t u k k e n .

M a t c o n s t r u c t i e met onder en boven r o o s t e r w e r k van wiepen onder en bovenlaag, t u s s e n l a a g e t c .

Zonodig onderlaag en wiepen vervangen door doek e t c .

-

Gobimatten en andere m a t t e n met betonblokken op k u n s t s t o f d o e k . Met u i t z o n d e r i n g van de Gobimat z i j n deze l a a t s t e c o n s t r u c t i e s t e duur v o o r k l e i n e r e werken vanwege h e t benodigde g r o o t

m a t e r i e e l

.

2. Grasmatten

-

V o o r s c h r i f t e n voor zaaibed en mengsels v i a r a s s e n l i j s t . Van b e l a n g waar en i n welke omgeving h e t g r a s moet komen en hoe h e t t o e k o m s t i g beheer e r u i t z i e t . E r z i j n meerdere r a p p o r t e n o v e r verschenen. ( Z i e v e r s t r e k t e b i b l i o g r a f i e d i j kbekl edingen)

.

B i j werkgroep 9a van de TAW i s een r a p p o r t verschenen o v e r

( z i e r a p p o r t ) .

Nog onbekend wat een grasmat kan hebben. N e i g i n g om t e zeggen d a t g o l f h o o g t e van 1 , 5 à 2 m max. i s . Max. t o e l a a t b a r e stroom- s n e l h e i d nog onbekend.

Vanwege beheer l i e f s t 1:3 o f f l a u w e r . M o e i l i j k h e i d i s waar o v e r t e gaan van harde b e k l e d i n g op g r a s .

"beheer en onderhoud van een grasmat op r i v i e r d i j k e n "

3. A s f a l t

-

Verwezen w o r d t n a a r de l e i d r a a d voor de t o e p a s s i n g van a s f a l t i n de lidaterbouw.

A s f a l t b e t o n i s d i c h t , g i e t a s f a l t i s meer open, a f h a n k e l i j k van u i t v o e r i n g . G r i n d en z a n d a s f a l t a l l e e n v o o r t i j d e l i j k werk,

s t e e n a s f a l t.

A s f a l t b e t o n , d i k t e v a r i ë r e n d van 35 t o t 10 à 20 cm a f h . van aanval. C o n t r o l e r e n op wateroverspanning

kan geven zonodig f i l t e r c o n s t r u c t i e .

(34)

Maar ook gevaar van b e z w i j k e n onder g o l f k l a p p e n en verweking van de ondergrond a l s zand n i e t goed v e r d i c h t i s ( b i j l . 2 1 ) . Een goede o p s l u i t i n g ( t e e n c o n s t r u c t i e ) i s n o d i g maar ook n i e t t e d i c h t wegens gevaar v o o r w a t e r o v e r s p a n n i n g . Ook aan boven- z i j d e goed o p s l u i t e n .

4. Open b e k l e d i n g

-

n a t u u r s t e e n : zand

+

k l e i .

d a a r o v e r f i l t e r van doek, r i n d , m i j s t e e t k l e i 1 ag?

daarop n a t u u r s t e e n , z o a l s b a s a l t , d o o r n i k s e , l e s s i n e , noorse steen. O p l e t t e n op goede o p s l u i t i n g , zowel boven a l s onder. B i j damwand l e t t e n op wateroverspanning.

-

k u n s t m a t i g e steen.

Verwezen w o r d t n a a r de l e i d r a a d cementbetonnen d i jk b e k l e d i n g e n en h e t t o e 1 i chtende r a p p o r t met achtergronden b i j de l e i d r a a d cementbetonnen d i jk b e k l e d i n g e n .

betonblokken, d i r e c t op k l e i o f op u i t v u l l a a g o f f i l t e r l a a g van m i j n s t e e n , g r i n d e t c .

Onzekerheid b e s t a a t o v e r i n v l o e d van deze t u s s e n l a a g op de s t a b i l i t e i t.

-

k l in k e r s l g r a s b e t o n s t e e n .

w e r k i n g van wapening van w o r t e l s .

-

P r e p a c t en s t e e n a s f a l t o f f i x s t o n e .

-

f i l t e r d o e k , a l o f n i e t a f g e d e k t met g r i n d o f b r e u k s t e e n . Opbouw dus van f i l t e r . Doel i s k e r n m a t e r i a a l t e beschermen i n l a g e n d i e steeds g r o v e r worden t o t d a t ze s t a b i e l z i j n .

(35)

(36)

(37)

(38)

(39)

(40)

Les 62

7

1.4. Go1 foploop-beperkende middelen, o p r i t t e n , coupures en doorvoeren van kabels en l e i d i n g e n

I n de v o r i g e l e s i s reeds t e r sprake gekomen d a t een a a n t a l f a c t o r e n de mate van op1 oop b e ï n v l oedt

.

D a a r b i j hebben we vanzelfsprekend a l l e r e e r s t t e maken met de g o l f b e - weging voor de d i j k ofwel welke g o l f t o t op h e t t a l u d kan komen. De h o o g t e l i g g i n g van h e t voorland i s d a a r b i j van belang daar een hoog voorland eventueel de go1 fhoogte beperkt. Bedacht moet w e l worden d a t b i j hogere waterstanden deze i n v l o e d dan b e p e r k t wordt en de g o l f o p l o o p dus r e l a t i e f s n e l l e r kan toenemen dan met de verhoging van de waterstand overeenkomt. Verder moet zekerheid bes taan o v e r de aanwezi ghei d van d i t voorland i n de toekomst en moet ook de volgende g e n e r a t i e

op

de hoogte z i j n van de v e r d i s c o n t e r i n g van d i t voorland i n h e t ontwerp. De g o l f o p l o o p z e l f kan b e p e r k t worden door h e t aanbrengen van e x t r a ruwheid op h e t t a l u d , i n de vorm van r i b b e l s , u i t s t e e k s e l s e t c .

H i e r d o o r worden wel e x t r a krachten op de g l o o i i n g uitgeoefend. E r moet op g e l e t worden d a t b i j een o o r s p r o n k e l i j k ruw t a l u d , d a t

om

bepaalde redenen gepenetreerd wordt o f v o o r z i e n wordt van een g l a d oppervlak, de go1 fop1 oop z a l toenemen.

De g o l f o p l o o p kan ook b e p e r k t worden door de aanleg van een berm, w a a r b i j tegenwoordig v o o r a l de stormvloedsberm wordt toegepast. Als deze berm op een t e l a a g niveau i s ontworpen, kan de w a t e r k e r i n g b i j maatgevende omstandigheden wel eens t e k o r t schieten, waardoor een e x t r a g e v a a r l i j k e s i t u a t i e kan optreden. Het vastleggen van de uitgangspunten van h e t o n t - werp i s van g r o o t belang

om

zonodig ook c o n t r o l e op deze uitgangspunten

i n de p r a k t i j k t e kunnen u i t o e f e n e n .

Wat b e t r e f t de aanleg van o p r i t t e n b i j d i j k e n v a l t nog op t e merken d a t erop g e l e t moet worden d a t deze d i s c o n t i n u ï t e i t e n i n h e t b u i t e n t a l u d geen g o l f c o n c e n t r a t i e t o t gevolg hebben. Waar m o g e l i j k moeten deze c o n s t r u c t i e s vermeden worden.

We komen nu t o e aan c o n s t r u c t i e s en vreemde elementen i n waterkeringen. De TAW i s vanaf" h e t b e g i n h i e r i n zeer a c t i e f geweest, mede omdat t i j d e n s de Ramp meerdere doorbraken z i j n opgetreden b i j vreemde elementen en c o n s t r u c t i e s .

(41)

Onder constructies kan h i e r b i j een onderbreking

i n

het doorgaande

onderdi jkprodiel worden verstaan

w a a r b i j

de constructie de water-

kerende functie overneemt.

B i j

een vreemd element kan gedacht worden

aan een lichaam (vloei-

stof-

en gasleiding)

o f

n i e t noodzakelijke i n f r a s t r u c t u r e l e voor-

zieningen

i n

een waterkering

aan de gewenste s t a b i l i t e i t en deugdelijkheid

van de waterkering.

Door

de

TAW z i j n

een

a a n t a l

leidraden opgesteld

voor de beheerder

die

i n

het algemeen afbreuk doen

*/.

1.

Leidraad voor ontwerp, beheer en onderhoud van constructies en

vreemde objecten

i n ,

op

en

n a b i j

waterkeringen.

Deze leidraad

i s

van toepassing

op:

-rivierdijken

-zeedijken

-duineri

-waterkeringen

langs

boezem+

en

andere binnenwateren

(met afzonderlijke r i c h t l i j n voor de berekening van

d u i n -

afslag

t . g . v .

een stormvloed)

In

deze leidraad

wordt b i j

de uitgangspunten over de veiligheid

beschouwingen gegeven over de veil

i

gheidsnormen de grondmechani sche

aspecten en aspecten van onder- en achterloopsheid en de bestaande

voorschri f t e n en

1 ei draden.

Daarna g a a t de leidraad

i n op

constructies die een onderdeel van de

waterkering vormen, zoals sluizen en gemalen en op welke aspecten

daarbij g e l e t moet worden.

Ook

stalen damwand, kistdammen,

d i

jkmuurtjes

a

keermuren

en coupures

komen h i e r b i j aan de orde,

I n

grote l i j n e n worden deze constructies

afgeraden.

en objecten die geen onderdeel van de waterkering vormen, dus de

vreemde elementen zoal

s

bebouwing

,

bepl

a n l i n g

,

wegen

op

en n a b i j

waterkeringen, bruggen en kabels

en

lejdingen en kade en aanleg-

'.s

t e i gers.

In deze leidraad

wordt

ook ingegaan

op

de constructies

.

7,

Leidraden

voor constructies en beheer van vloeistofleidingen resp.

(42)

Deze l e i draden geven a l l e r l e i v o o r s c h r i f t e n en overwegingen voor 1 e i dingen en aanwi j z i ngen voor de cons t r u c t i e en de berekeni ngen. Met name de v e i l i g h e i d s c o ë f f i c i ë n t e n s p e l e n h i e r b i j een voorname r o l .

Een h e r z i e n i n g van deze l e i d r a d e n i s t e verwachten na h e t gereed- komen van een nieuwe berekeningsmethode voor s t a l e n l e i d i n g e n op b a s i s van de p l a s t i c i t e i t s t h e o r i e . T o t zolang w o r d t e r uitgegaan van de e l a s t i c i t e i t s t h e o r i e , w a a r b i j grofweg voor t o e 1 a a t b a r e spanningen 2/3 van de gegarandeerde minimum rekgrens w o r d t aange- houden, t e r w i j l daarnaast nog een schadefactor w o r d t gehanteerd, afhankel i j k van h e t beschermde belang.

(43)

Les G 2

8 en 9’-,

1.5.

Di jksverhoging en -verzwaring, kantelen, oevervallen en doorbraken

Bij de di jksverhoging of -verzwaring

,

c

.q. waterkeri ngsversterki ng moeten we in f e i t e terug

n a a r

de verschillende typen waterkering voor het bestuderen

van

de toegepaste methoden.

Alleree r s t de zeedijken. Daarbij

z a l

men a l s regel de glooiing in stand willen houden. Verder

wordt

veelal getracht

om

het buitentalud flauwer t e maken en t o t grotere hoogte van een harde bekleding t e voorzien. Daar d i t ook veelal oude dijken z i j n , geheel opgebouwd u i t kleiachtig materiaal

,

worden ze veelal gespleten b i j de binnen

kr u inli jn. Daarna wordt

zand

aangebracht en de oude ontgraven klei vervolgens zoveel mogelijk gebrui

k t

a l s afdekmateriaal ( z i e b i j l . 2 2 ) . In geval

van

bijzondere omstandigheden zoals bebouwing aan

voor

o f ach terz ijd e , natuurwetenschappel i jk e waarden e t c . worden h i e r natuur- l i j k ve le r lei varianten

op

toegepast.

Bij de duinen krijgen we a l l e r e e r s t b i j de duinverzwaring het systeem

van

strandsuppletie, al dan n i e t met opspuiten van een kunstmatige d u i n aan de voorzijde.

Ook

aanvulling aan de achterzijde i s

natuur-

l i j k mogelijk

maar

zal veelal stu ite n

op

problemen b i j de grondver- werving.

In

het u i t e r s t e geval

kan

z e l f s een dijk worden gemaakt, al

dan n i e t verborgen.

Daarnaast kennen we reeds van oudsher het maken

van

een duinvoetver- sterking ( z ie b i j l .

2 2 ) .

Dit i s in principe s l ec h t s toepasbaar b i j een s t a b i e l e

kust,

waarbij deze kust natuurlijk

ook

op kunstmatige wijze s t a b i e l

k a n

worden gehouden, b i j v . met suppletie of door het aanleggen

van

hoofden (Delfland). Of een k u s t l i j n s t a b i e l i s moet vaak u i t een opname over meerdere jaren volgen vanwege de langjarige f l u c t u a t i e s ( z i e bi j l . 2 2 ) .

Door het COW i s een in v e n ta risa tie van deze duinvoetverdedigingen gemaakt.

Ten aanzien van de veiligheid van een duin

wordt

verwezen naar de leidraad

voor

de beoordeling van de veiligheid

van

duinen a l s waterkering.

Bij rivierdijken vindt de versterking veel al aan de bi nnenzi jde plaats ( z i e b i j l . 23). Dit

omdat

veelal de hoogte van de dijk voldoende

i s ,

maar n i e t de s t a b i l i t e i t van het binnentalud, d a t vaak t e s t e i l i s . Ook i s de vereiste lengte om piping t e voorkomen n i e t aanwezig, zodat

(44)

een berm moet worden aangebracht.

Versterking-met doorlatender materiaal

dan

van

de oude

d i j k

om

af-

drukken t e voorkomen. Daarbij worden ook wel bijzondere constructies

toegepast

,

z o a l s kwel schermen waarmee op kunstmati ge wijze de

freatische

l i j n i n

de

d i j k

verlaagd en de waterspanning onder

de afdichtende kleilaag verminderd kan worden.

Bij

de boezemkaden zien we

d a t

naast het ontbreken

van de ver-

e i s t e hoogte vaak ook de s t a b i l i t e i t van het binnentalud n i e t

voldoende verzekerd i s . Het verleggen van de teensloot en het

flauwer maken van het binnentalud i s vaak de beste remedie ( z i e

b i j l . 23) , d a t

echter vanwege de ui termate slechte ondergrond

vaak

problematisch i s .

Ten aanzien van het repareren

van oevervallen en doorbraken

i s

moeilijk i e t s algemeens t e zeggen.

Vaak

i s men aangewezen

op

i mprovi

sa

t i

e .

Bij

oevervallen

i s

het natuurlijk e e r s t zaak

om

de veiligheid

van het achterliggende land t e waarborgen, vooral a l s de

d i j k

reeds beschadigd i s . Het vereist veelal een grote hoeveelheid

materiaal

om

weer een stevige aanzet voor het onderwaterbeloop

t e krijgen.

Voor

het dichten

na doorbraken kan

beter verwezen worden

naar

de

zeer ruime l i t e r a t u u r die verschenen i s na de Ramp

van

1953.

Be wijze waarop een doorbraak moet worden gedicht

h a n g t

heel

sterk af

van de a a r d van de doorbraak, b i j v .

o f

e r een stroomgat

i s

met eb en vloed of dat na enige

t i j d

de stroming

o p h o u d t

a l s het

achterliggende gebied i s volgelopen.

B i j

stroomgaten kan men denken aan het vastleggen

van de bodem

en

dan

opstorten

a l dan

n i e t met een kabelbaan

o f

schepen of een

s l u i t i n g

m.b.v.

caissons. Ook het dichtspuiten i s n i e t onmogelijks

mede door de sterk vergrote capaciteit

van de moderne zandzuigers.

Bij rivierdijken heeft men veelal met een diepe ontgrondingskuil

t e maken,

waar

men in e e r s t e i n s t a n t i e om heen

z a l

gaan (wiel)

en wel over de uiterwaard a l s die aanwezig i s ,

d a a r

hiervan

(45)

(46)

i

(47)

Les G2 10 en 11

1.6. Dijkbewaking, b u i tengewone r i v i e r c o r r e s p o n d e n t i e , stormvloedwaar- schuwingsdienst, o p t r e d e n b i j c a l a m i t e i t e n

Ten aanzien van hoogwater d a t de w a t e r k e r i n g e n b e d r e i g t , hebben we e n e r z i j d s t e maken met de zee en a n d e r z i j d s met de r i v i e r e n .

Voor de zee b e s c h i k t Nederland s i n d s 1921 o v e r een zekere waar- s c h u w i n g s s t e l s e l , z i j h e t i n de b e g i n j a r e n op z e e r eenvoudige w i j z e e n z e e r b e p e r k t van omvang. I n de l o o p d e r j a r e n i s d i t uitgebouwd en i n 1953 t i j d e n s de Ramp hoogwater fungeerde d i t s t e l s e l ook, z i j h e t a l l e e n met een waarschuwing d a t e r g e v a a r l i j k hoogwater was t e verwachten, maar n i e t i n welke mate. D i t w a a r s c h u w i n g s s t e l s e l g i n g u i t van h e t KNMI.

Na 1953 werd de noodzaak van een b e t e r waarschuwingssysteem gevoeld en de o r g a n i s a t i e werd opgedragen aan de d i r e c t i e Waterhuishouding e n Waterbeweging van de R i j k s w a t e r s t a a t en v e r d e r i n nauwe samen- w e r k i n g t u s s e n h e t KNMI en de PTT. D a a r b i j v o o r s p e l t h e t KNMI m.b.v.

rekenmodellen de v e r h o g i n g van de w a t e r s t a n d t.o.v. h e t astronomisch g e t i j en waarschuwt zonodig ca. 10

uur

voor h e t b e t r e f f e n d e hoogwater de RWS. H e t waarschuwingsbureau kan dan zonodig b e z e t worden en be- s l i s s e n o v e r waarschuwingstelegrammen voor v e r s c h i l l e n d e s e c t o r e n van ons l a n d met v e r m e l d i n g van t i j d s t i p en a f w i j k i n g t . o . v . a s t r o n o - m i s c h g e t i j . Ook de PTT w o r d t t i j d i g gealarmeerd, z o d a t ook daar v o l - doende b e z e t t i n g aanwezig i s

om

de stroom van telegrammen door t e geven.

Omtrent de v e r d e r e o p z e t van w e r k w i j z e kan verwezen worden n a a r de

Ook voor h e t hoogwater van de r i v i e r e n i s e r een Waarschuwingssysteem. D i t i s gekoppeld aan de d a g e l i j k s e b e r i c h t g e v i n g w a a r b i j de hoog- w a t e r b e r i c h t g e v i ng w o r d t toegevoegd aan de r a d i omededel i ngen van

i e d e r e ochtend. D a a r b i j w o r d t eveneens een v e r w a c h t i n g o p g e s t e l d aan de hand van de verkregen gegevens u i t h e t b u i t e n l a n d . De grenzen z i j n voor R i j n a f v o e r met een s t a n d t e L o b i t h van meer dan NAP

+

15.00

rn

en voor de Maas met een s t a n d t e M a a s t r i c h t van meer dan NAP + 45.00

m.

B i j d r e i g e n d gevaar kan dan v e r d e r nog de Buitengewone R i v i e r -

c o r r e s p o n d e n t i e worden i n g e s t e l d . D a a r b i j kunnen ambtenaren van R i jk s - w a t e r s t a a t op l a s t van de M i n i s t e r i n h e t b i j z o n d e r t o e z i c h t houden op de d i j k e n . D i t op grond van de W a t e r s t a a t s w e t 1900.