Powiatowy Urząd Pracy w Sanoku
RANKING ZAWODÓW
DEFICYTOWYCH I NADWYŻKOWYCH W POWIECIE SANOCKIM
W I-PÓŁROCZU 2009 ROKU
Październik, 2009 r.
SPIS TREŚCI
1. Wstęp ... 3
2. Analiza bezrobocia według zawodów ... 5
3. Analiza ofert pracy według zawodów ... ...15
4. Analiza zawodów deficytowych i nadwyżkowych ... ...18
5. Wnioski ... 25
6. Aneks statystyczny ... 29
I. WSTĘP
Cel opracowania.
Wdrożenie monitoringu zawodów deficytowych i nadwyżkowych posłuży w szczególności do:
określenie kierunków i natężenia zmian zachodzących w strukturze zawodowo – kwalifikacyjnej na lokalnych, regionalnych i krajowym rynku pracy,
stworzenie bazy informacyjnej dla opracowania przyszłych struktur zawodowo – kwalifikacyjnych w układzie lokalnym, regionalnym i krajowym,
określenie odpowiednich kierunków szkolenia bezrobotnych,
bieżąca korekta poziomu, struktury, treści kształcenia zawodowego i ustawicznego,
usprawnienie poradnictwa zawodowego i pośrednictwa pracy,
ułatwienie realizacji programów specjalnych dla aktywizacji osób długotrwale bezrobotnych w celu promowania ich zatrudnienia.
Podstawa opracowania.
ustawa o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy z dnia 20.04.2004 r. (Dz. U. z 2008 r. nr 69, poz. 415 z późniejszymi zmianami),
załącznik nr 2 do sprawozdania MPiPS – 01 „Bezrobotni według rodzaju działalności ostatniego miejsca pracy oraz ofert pracy,
załącznik nr 3 do sprawozdania MPiPS – 01 „Bezrobotni oraz oferty pracy wg zawodów i specjalności,
rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 08.12.2004r.
w sprawie klasyfikacji zawodów i specjalności (Dz. U. nr 265, poz.
2644),
rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 grudnia 2007 r. w sprawie Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD) (Dz. U. z dnia 31 grudnia 2007 r.)
Metodologia opracowania
W dobie gospodarki rynkowej szczególną uwagę należy poświęcić na dostosowanie systemu kształcenia do zmieniającego się zapotrzebowania pracodawców na kwalifikacje zasobów ludzkich.
Realizowanie tego zamierzenia wymaga zastosowania sprawnego systemu informacyjnego opartego na weryfikacji i analizie bieżących danych dotyczących poziomu i struktury bezrobocia oraz ofert pracy.
W tym celu opracowano w Departamencie Rynku Pracy MGiP metodologię wyodrębniania zawodów deficytowych i nadwyżkowych. Monitoring zawodów deficytowych i nadwyżkowych jest procesem systematycznego obserwowania zjawisk zachodzących na rynku pracy dotyczących kształtowania się popytu na prace i podaży zasobów pracy w przekroju terytorialno - zawodowym oraz formułowanie na tej podstawie ocen, wniosków
i krótkotrwałych prognoz. Dane te stanowią niezbędne informacje dla prawidłowego funkcjonowania systemu szkolenia bezrobotnych oraz kształcenia zawodowego.
Przez zawód deficytowy należy rozumieć zawód, na który występuje na rynku pracy wyższe zapotrzebowanie niż liczba osób poszukujących pracy w tym zawodzie, czyli – stosunek średniomiesięcznego napływu ofert pracy do PUP w danym zawodzie do średniomiesięcznej rejestracji osób bezrobotnych w tym samym zawodzie i w tym samym okresie czasu jest większy od 1,1.
Przez zawód nadwyżkowy należy rozumieć zawód, na który występuje na rynku pracy mniejsze zapotrzebowanie niż liczba osób poszukujących pracy w tym zawodzie, czyli – stosunek średniomiesięcznego napływu ofert pracy do PUP w danym zawodzie do średniomiesięcznej rejestracji osób bezrobotnych w tym samym zawodzie i w tym samym okresie czasu jest mniejszy od 0,9.
Natomiast, jeżeli stosunek ten zawiera się w przedziale od 0,9 do 1,1 to zawód należy uważać za zawód zrównoważony, czyli wykazujące równowagę na rynku pracy.
Niniejsze opracowanie zawiera analizę skali i struktury bezrobocia w grupach i zawodach oraz popytu na pracę dla poszczególnych zawodów z punktu widzenia zgłaszanych ofert pracy w powiecie sanockim. Bada zawody wykazujące deficytowość lub nadwyżkę pracowników oraz określa kierunki zmian w odniesieniu do zawodów wywierających największy wpływ na rynek pracy.
Celem niniejszej analizy jest ukazanie sytuacji na lokalnym rynku pracy w I-półroczu 2009 roku, a w szczególności jak kształtowało się bezrobocie wśród zawodów, oraz w jakich zawodach pracodawcy najczęściej składali zapotrzebowanie na pracowników.
Analiza niniejsza powstała w oparciu o „Klasyfikacją zawodów i specjalności”
wprowadzoną Rozporządzeniem Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 8 grudnia 2004 r.
w sprawie klasyfikacji zawodów i specjalności dla potrzeb rynku pracy oraz zakresu jej stosowania (Dz. U. Nr 265, poz. 2644).
Klasyfikacja jest pięciopoziomowym, hierarchicznie usystematyzowanym zbiorem zawodów i specjalności występujących na rynku pracy. Grupuje poszczególne zawody (specjalności) w coraz bardziej zagregowane grupy oraz ustala ich symbole i nazwy. Struktura klasyfikacji jest wynikiem grupowania zawodów na podstawie podobieństwa klasyfikacji zawodowych wymaganych dla realizacji zadań danego zawodu (specjalności), z uwzględnieniem obydwu aspektów kwalifikacji tj. ich poziomu i specjalizacji.
Analiza ta jest skierowana do samorządu terytorialnego, szkół ponadgimnazjalnych, wyższych uczelni, jednostek szkolących, centrów kształcenia ustawicznego, dla wszystkich zajmujących się polityką zatrudnienia.
Opracowanie niniejsze przedstawia analizę bezrobocia według zawodów, ofert pracy zgłoszonych, będących w dyspozycji, jak i pozyskanych przez Powiatowy Urząd Pracy, opis zawodów nadwyżkowych i deficytowych, strukturę zawodową absolwentów według poziomu wykształcenia i zawodów.
2. ANALIZA BEZROBOCIA WEDŁUG ZAWODÓW
2.1. Ogólne dane dotyczące bezrobocia w powiecie sanockim
Stopa bezrobocia w powiecie sanockim na koniec czerwca 2009 roku kształtowała się na poziomie 13% tj. o 2,5 punktu procentowego poniżej stopy bezrobocia podregionu krośnieńsko - przemyskiego, która wynosiła 15,5%. W kraju stopa bezrobocia wynosiła 10,7%. W ciągu ostatnim półroczu stopa bezrobocia w powiecie sanockim wzrosła o 2,1%, jednak nadal jest niższa od stopy bezrobocia Województwie Podkarpackim (14,1) i Podregionie Krośnieńskim (15,5%). Dynamikę stopy bezrobocia w powiecie sanockim przedstawia wykres nr 1.
Wykres nr 1. Dynamika stopy bezrobocia w powiecie sanockim w ostatnich latach.
Według stanu na dzień 30.06.2009 roku liczba bezrobotnych zarejestrowanych w Powiatowym Urzędzie Pracy wynosiła 4801 osób, z czego 50,78% stanowiły kobiety tj. 2438 osób. W stosunku do 30.06.2008 roku nastąpił znaczny spadek procentowy zarejestrowanych kobiet z 60,2% do 50,7%.Wśród ogółu bezrobotnych 20,74% stanowiły osoby z prawem do zasiłku tj. 996 osób, jest to znaczny wzrost w stosunku do roku ubiegłego tj. o 10,83%.
W powiecie sanockim 56,13% ogółu bezrobotnych stanowiły osoby zamieszkałe na wsi. Liczba zarejestrowanych bezrobotnych zamieszkałych na wsi według stanu na koniec czerwca 2009 roku wynosiła 2695 osoby. Wśród omawianej kategorii bezrobotnych 50,68%
stanowiły kobiety tj. 1366 osób, jest to zdecydowany spadek w stosunku do roku ubiegłego tj.
o 10,03% w sytuacji, kiedy ogólny procent bezrobotnych zamieszkałych na wsi pozostał na niezmienionym poziomie.
Analiza struktury bezrobotnych według poziomu wykształcenia wykazuje, że największy procent stanowią osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym, które stanowiły 31,72% ogółu bezrobotnych tj. 1523 osoby. Struktura kolejnych grup według poziomu wykształcenia przedstawia się następująco:
19,40%
19,30%
19,60%
23,50%
22,30%
18,70%
18,50%
16,90%
16,10%
13,80%
13,80%
11,70% 10,90%
13,00%
10,00%
12,00%
14,00%
16,00%
18,00%
20,00%
22,00%
24,00%
31.12.2002 30.06.2003 31.12.2003 30.06.2004 31.12.2004 30.06.2005 31.12.2005 30.06.2006 31.12.2006 30.06.2007 31.12.2007 30.06.2008 31.12.2008 30.06.2009
Stopa bezrobocia w powiecie sanockim w latach 2002 - 2009
gimnazjalne i poniżej - 19,8% - 951 osób,
policealne i średnie zawodowe - 29,05% - 1395 osób,
średnie ogólnokształcące - 10,18% - 489 osób,
wyższe - 9,22% - 443 osoby.
Strukturę procentową bezrobotnych według wykształcenia przedstawia wykres nr 2.
Wykres nr 2. Bezrobotni według wykształcenia na koniec I-półrocza 2009 roku.
2.2. Bezrobotni według zawodów
W końcu I-półrocza 2009 roku z 4801 zarejestrowanych bezrobotnych większość, tj. 3734 osoby, to osoby poprzednio pracujące (stanowili oni 77,77% ogółu bezrobotnych).
Dotychczas niepracujący to 1067 osób bezrobotnych (stanowili oni 22,33% ogółu bezrobotnych).
Tabela nr 1 przedstawia porównanie struktury procentowej bezrobocia w układzie grup wielkich w I półroczu 2009 roku oraz w I półroczu 2008, 2007 i 2006 roku, natomiast graficznie wykres nr 3.
Tabela nr 1. Struktura procentowa bezrobotnych (według grup wielkich zawodów) w I półroczu 2009 roku oraz w I półroczu 2008, 2007 i 2006 roku.
Lp. Nazwa grupy wielkiej
Rok
2009 2008 2007 2006
%
1 Przedstawiciele władz publicznych, wyżsi urzędnicy i kierownicy 0,65 0,58 0,67 0,56
2 Specjaliści 8,90 8,48 7,54 6,25
3 Technicy i inny średni personel 13,04 13,00 13,23 14,22
4 Pracownicy biurowi 4,11 5,34 5,58 5,13
5 Pracownicy usług osobistych i sprzedawcy 17,63 20,79 22,22 19,92 zasadnicze zawodowe
32%
gimnazjalne i poniżej
20%
policealne i średnie zawodowe
29%
średnie ogólnokształcące
10%
wyższe 9%
6 Rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy 1,92 2,95 3,07 3,36 7 Robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy 28,55 26,46 25,96 28,14 8 Operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń 13,32 8,59 7,45 6,73 9 Pracownicy przy pracach prostych 11,87 13,82 14,29 15,69 Wykres nr 3. Struktura procentowa bezrobotnych (według grup wielkich zawodów)
w I półroczu 2009 roku oraz w I półroczu 2008, 2007 i 2006 roku.
Analiza bezrobotnych na podstawie wielkich grup klasyfikacji zawodów (kod jednocyfrowy) pokazuje, że największy odsetek stanowi grupa siódma tj. Robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy – 28,55% ogółu bezrobotnych, podobnie jak w latach poprzednich. Z powyższego wykresu wynika, że od kilku lat następuje stały wzrost procentowego udziału grupy ósmej tj. Operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń oraz grupy
0,00 5,00 10,00 15,00 20,00 25,00 30,00
Przedstawiciele władz publicznych, wyżsi urzędnicy i kierownicy Specjaliści Technicy i inny średni personel Pracownicy biurowi Pracownicy usług osobistych i sprzedawcy Rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy Robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy Operatorzy i monterzy maszyn i urządzeo Pracownicy przy pracach prostych
Rok 2009 Rok 2008 Rok 2007 Rok 2006
drugiej Specjaliści, natomiast maleje procentowego udziału grupy dziewiątej Pracownicy przy pracach prostych.
Tabela nr 2 przedstawia porównanie struktury procentowej bezrobocia w układzie grup dużych zawodów (kod 2-cyfrowy) w I półroczu 2009 roku oraz w I półroczu 2008, 2007 i 2006 roku.
Tabela nr 2. Zarejestrowani bezrobotni (struktura procentowa) - grupy duże w latach 2006 - 2009.
Kod grupy zawodów
Nazwa grupy zawodów
2009 2008 2007 2006
%
"74" Pozostali robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy 11,80 11,32 11,43 11,44
"52" Modelki, sprzedawcy i demonstratorzy 11,22 12,94 13,25 12,25
"72" Robotnicy obróbki metali i mechanicy maszyn i
urządzeń 9,20 8,23 7,95 9,30
"82" Operatorzy i monterzy maszyn 7,56 4,27 3,18 2,55
"71" Górnicy i robotnicy budowlani 6,76 6,44 6,25 7,02
"51" Pracownicy usług osobistych i ochrony 6,41 7,85 8,97 7,67
"93" Robotnicy pomocniczy w górnictwie, przemyśle,
budownictwie i transporcie 6,16 6,28 6,69 7,73
"31" Średni personel techniczny 5,96 5,01 5,90 6,62
"91" Pracownicy przy pracach prostych w handlu i
usługach 5,46 7,27 7,38 7,73
"34" Pracownicy pozostałych specjalności 4,86 5,20 4,73 4,50
"24" Pozostali specjaliści 4,81 4,96 4,10 3,30
"41" Pracownicy obsługi biurowej 3,44 4,41 4,66 4,37
"81" Operatorzy maszyn i urządzeń wydobywczych i
przetwórczych 2,99 2,04 2,26 2,18
"83" Kierowcy i operatorzy pojazdów 2,77 2,29 2,01 2,00
"32" Średni personel w zakresie nauk biologicznych i
ochrony zdrowia 2,19 2,75 2,58 3,07
"23" Specjaliści szkolnictwa 1,70 1,32 1,31 1,23
"21" Specjaliści nauk fizycznych, matematycznych i
technicznych 1,22 1,16 1,29 0,87
"22" Specjaliści nauk przyrodniczych i ochrony zdrowia 1,17 1,05 0,83 0,85
"63" Leśnicy i rybacy 1,07 1,71 1,61 1,73
"73"
Robotnicy zawodów precyzyjnych, ceramicy, wytwórcy wyrobów galanteryjnych, robotnicy poligraficzni i pokrewni
0,80 0,47 0,32 0,38
"61" Rolnicy 0,72 0,88 1,01 1,26
"42" Pracownicy obrotu pieniężnego i obsługi klientów 0,67 0,94 0,92 0,76
"12" Kierownicy dużych i średnich organizacji 0,35 0,41 0,46 0,34
"13" Kierownicy małych przedsiębiorstw 0,30 0,17 0,21 0,22
"92" Robotnicy pomocniczy w rolnictwie, rybołówstwie i
pokrewni 0,25 0,28 0,23 0,23
"62" Ogrodnicy 0,10 0,28 0,32 0,31
"33" Nauczyciele praktycznej nauki zawodu i instruktorzy 0,02 0,03 0,02 0,04
"64" Rolnicy i rybacy pracujący na własne potrzeby 0,02 0,08 0,12 0,05 Z tabeli tej wynika, że najwięcej osób posiada zawody z grupy - Pozostali robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy (kod 74) – 11,80%, zaś najmniej - Rolnicy i rybacy pracujący na własne potrzeby (kod 64) – 0,02%, czyli nastąpiła zmiana w stosunku do lat poprzednich.
Kolorem zielonym zostały zaznaczone grupy zawodów, w których zwiększył się procentowy udział w ogólnej liczbie zarejestrowanych powodujący zmianę kolejność w rankingu, natomiast kolorem czerwonym zaznaczono grupy zawodów, w których ten udział się zmniejszył w stosunku do 2008 roku.
Analizując bezrobotnych zarejestrowanych na koniec I-półrocza 2009 roku według zawodów zauważa się, że spośród całej grupy bezrobotnych, 791 osób to osoby bez zawodu, w tym 423 kobiety. Osoby te stanowią 16,47% ogółu bezrobotnych.
Zawody, w których jest zarejestrowanych więcej niż 30 osób przedstawia tabela nr 3.
Zawodów takich jest, 28 w których w sumie jest zarejestrowanych 2743 osoby bezrobotne tj. 57,13% ogółu zarejestrowanych bezrobotnych.
Tabela nr 3. Zarejestrowani bezrobotni według zawodów.
Lp. Nazwa zawodu
Liczba bezrobotnych ogółem
w tym
kobiety absolwenci powyżej 12 m-cy
1 Bez zawodu 791 423 128 31
2 Sprzedawca 445 386 6 143
3 Ślusarz 124 9 1 30
4 Technik mechanik 101 11 1 11
5 Pozostali operatorzy maszyn do produkcji
wyrobów z gumy 87 40 1 14
6 Robotnik budowlany 76 1 0 25
7 Krawiec 75 75 1 18
8 Robotnik pomocniczy w przemyśle przetwórczym 75 32 0 31
9 Kucharz 72 65 0 15
10 Sprzątaczka 63 61 0 36
11 Murarz 62 0 0 10
12 Stolarz 62 16 0 5
13 Konfekcjoner wyrobów gumowych 61 54 1 11
14 Pracownik biurowy [Zawód szkolny: Technik prac
biurowych] 57 51 3 27
15 Fryzjer [zawody szkolne: Fryzjer, Technik usług
fryzjerskich] 57 56 1 17
16 Asystent ekonomiczny [zawód szkolny: Technik
ekonomista] 54 48 0 10
17 Pozostali operatorzy maszyn do produkcji
wyrobów z drewna 52 13 0 3
18 Robotnik placowy 50 15 0 25
19 Pozostali robotnicy przygotowujący drewno i
pokrewni 44 17 0 4
20 Kierowca samochodu ciężarowego 43 0 0 8
21 Szwaczka 42 42 0 14
22 Tokarz 40 12 0 11
23 Piekarz 38 10 0 4
24 Robotnik leśny 36 14 0 18
25 Technik budownictwa 35 10 0 2
26 Szlifierz materiałów drzewnych 35 31 0 2
27 Mechanik pojazdów samochodowych 33 0 3 1
28 Cukiernik 33 30 0 9
W okresie I–go półrocza 2009 roku w Powiatowym Urzędzie Pracy w Sanoku zarejestrowało się 4069 osób, w tym 1662 kobiety (tj. 40,84%). W stosunku do I-go półrocza 2008 roku jest to wzrost o 50%. Strukturę napływu bezrobotnych według zawodów przedstawia tabela nr 4, w której zestawiono zawody, w których zarejestrowało się więcej niż 20 osób. Zawodów takich jest, 43 w których w sumie zarejestrowało się 2698 osób bezrobotnych tj. 66,30% ogółu rejestrujących się w I półroczu 2009 roku bezrobotnych.
Tabela nr 4. Napływ bezrobotnych według zawodów.
Lp. Nazwa zawodu
Liczba bezrobotnych
ogółem w tym
kobiety absolwenci
1 Bez zawodu 802 373 293
2 Sprzedawca 269 220 13
3 Ślusarz 113 6 1
4 Technik mechanik 112 6 14
5 Pozostali operatorzy maszyn do produkcji wyrobów z gumy 84 27 3
6 Stolarz 75 15 3
7 Murarz 67 0 4
8 Robotnik budowlany 62 0 0
9 Kierowca samochodu ciężarowego 57 0 0
10 Konfekcjoner wyrobów gumowych 54 48 2
11 Mechanik pojazdów samochodowych 50 0 9
12 Kucharz 45 39 0
13 Fryzjer [zawody szkolne: Fryzjer, Technik usług fryzjerskich] 45 44 8 14 Pozostali operatorzy maszyn do produkcji wyrobów z drewna 45 12 0
15 Robotnik pomocniczy w przemyśle przetwórczym 44 11 0
16 Technik budownictwa 42 8 0
17 Pozostali robotnicy przygotowujący drewno i pokrewni 42 16 0
18 Krawiec 38 38 1
19 Piekarz 37 5 2
20 Pozostali operatorzy urządzeń do procesów chemicznych i
produkcji chemikaliów 35 6 0
21 Operator obrabiarek sterowanych numerycznie 34 1 1
22 Magazynier 32 7 0
23 Szlifierz materiałów drzewnych 32 27 0
24 Technolog robót wykończeniowych w budownictwie 31 0 0
25 Tokarz 30 6 0
26 Asystent ekonomiczny [zawód szkolny: Technik ekonomista] 28 25 3
27 Szwaczka 28 28 0
28 Kulturoznawca 27 18 11
29 Pracownik biurowy [Zawód szkolny: Technik prac biurowych] 25 22 2
30 Kucharz małej gastronomii 25 13 11
31 Pozostali operatorzy urządzeń do obróbki drewna 25 6 1
32 Mechanik samochodów osobowych 24 0 1
33 Pilarz 24 1 0
34 Pracownik administracyjny [zawód szkolny: Technik
administracji] 23 18 5
35 Robotnik placowy 23 4 0
36 Specjalista do spraw marketingu i handlu [sprzedaży] 22 15 4
37 Elektromechanik pojazdów samochodowych 22 0 4
38 Kierowca samochodu osobowego 22 1 0
39 Sprzątaczka 22 22 0
40 Cukiernik 21 16 1 41 Specjalista do spraw organizacji usług gastronomicznych,
hotelarskich i turystycznych 20 14 12
42 Specjalista administracji publicznej 20 15 8
43 Pakowacz 20 14 0
Należy tu zaznaczyć, że zawody reprezentowane przez nowozarejestrowanych w I-półroczu 2009 roku bezrobotnych w znacznej części pokrywają się z zawodami występującymi wśród ogółu bezrobotnych zarejestrowanych w PUP w Sanoku.
2.3. Bezrobotni absolwenci
W ciągu I-półrocza 2009 roku w Powiatowym Urzędzie Pracy zarejestrowało się 609 absolwentów, w tym 348 kobiet tj. 57,14% omawianej grupy bezrobotnych. Ogół nowozarejestrowanych absolwentów stanowił 14,96% ogółu napływu bezrobotnych.
W ostatnich latach procentowy wskaźnik nowozarejestrowanych absolwentów do ogółu napływu bezrobotnych zmniejsza się:
I-półrocza 2007 18,50%, I-półrocza 2008 17,33%, I-półrocza 2009 14,96%.
Zdecydowana większość to absolwenci liceów ogólnokształcących lub profilowanych, czyli osoby nieposiadające zawodu (293 osoby, w tym 168 kobiet). Stanowili oni 48,11%
ogółu nowozarejestrowanych absolwentów w I-półroczu 2009 roku, jest to nieznaczny spadek w stosunku do roku 2008, kiedy to wskaźnik ten wynosił – 50,10%, jednak znaczny wzrost w stosunku do roku 2007, kiedy to wskaźnik ten wynosił - 34,85%.
Strukturę bezrobotnych absolwentów według zawodów przedstawia tabela nr 5, w której zestawiono zawody, w których zarejestrowanych jest więcej niż 4 osoby.
Tabela nr 5. Napływu absolwentów według zawodów.
Lp. Nazwa zawodu
Absolwenci
Rok 2009 Rok 2008 ogółem kobiety ogółem kobiety
1 Bez zawodu 293 168 235 136
2 Technik mechanik 14 0 5 0
3 Sprzedawca 13 11 2 0
4 Specjalista do spraw organizacji usług gastronomicznych,
hotelarskich i turystycznych 12 8 8 4
5 Kulturoznawca 11 6 13 8
6 Kucharz małej gastronomii 11 6 10 5
7 Pozostali prawnicy gdzie indziej niesklasyfikowani 10 7 3 2
8 Mechanik pojazdów samochodowych 9 0 1 0
9 Pielęgniarka 9 9 4 3
10 Filolog – filologia polska 9 5 4 4
11 Fryzjer [zawody szkolne: Fryzjer, Technik usług
fryzjerskich] 8 8 2 2
12 Specjalista administracji publicznej 8 6 5 3
13 Pozostali specjaliści do spraw ekonomicznych i
zarządzania gdzie indziej niesklasyfikowani 8 7 2 2
14 Ekonomista 6 4 5 4
15 Masażysta [zawód szkolny: Technik masażysta] 6 5 5 4
16 Pozostali inżynierowie mechanicy 6 0 5 1
17 Pracownik administracyjny [zawód szkolny: Technik
administracji] 5 5 1 1
18 Nauczyciel języka obcego 5 3 3 3
19 Filolog – filologia obcojęzyczna 5 4 5 4
20 Murarz 4 0 1 0
21 Specjalista do spraw marketingu i handlu [sprzedaży] 4 4 5 3
22 Elektromechanik pojazdów samochodowych 4 0 1 0
23 Technik informatyk 4 1 1 1
24 Handlowiec [zawód szkolny: Technik handlowiec] 4 3 0 0
25 Malarz – tapeciarz 4 0 1 0
26 Specjalista do spraw rachunkowości 4 3 3 3
27 Kosmetyczka [zawód szkolny: Technik usług
kosmetycznych] 4 4 0 0
Zawodów takich jest, 27 w których w sumie zarejestrowało się 480 bezrobotnych tj. 78,82% ogółu napływu absolwentów w I półroczu 2009 roku.
Wśród osób legitymujących się wyuczonym zawodem największą grupę stanowili:
Technik mechanik - 14 osób,
Sprzedawca - 13 osób,
Specjalista do spraw organizacji usług
gastronomicznych, hotelarskich i turystycznych - 12 osób.
Strukturę procentową napływu absolwentów w I-półroczu 2009 roku według grup dużych klasyfikacji zawodów (kod 2- cyfrowy) przedstawia tabela nr 6.
Tabela nr 6. Napływu absolwentów według dużych grup.
Lp.
Kod grupy zawodów
Nazwa grupy zawodów
Absolwenci % 2009 2008 2007
1 "24" Pozostali specjaliści 29,11 32,48 24,84
2 "31" Średni personel techniczny 9,49 5,13 10,19
3 "51" Pracownicy usług osobistych i ochrony 9,18 8,12 6,36 4 "21" Specjaliści nauk fizycznych, matematycznych i
technicznych 8,86 12,39 14,33
5 "22" Specjaliści nauk przyrodniczych i ochrony zdrowia 7,91 8,12 8,28 6 "72" Robotnicy obróbki metali i mechanicy maszyn i urządzeń 5,70 3,42 5,41
7 "23" Specjaliści szkolnictwa 5,70 10,26 2,86
8 "34" Pracownicy pozostałych specjalności 5,06 5,56 7,32 9 "32" Średni personel w zakresie nauk biologicznych i ochrony
zdrowia 4,43 5,13 9,87
10 "52" Modelki, sprzedawcy i demonstratorzy 4,11 0,85 2,54 11 "71" Górnicy i robotnicy budowlani 3,16 4,27 2,22 12 "74" Pozostali robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy 2,22 2,14 3,5
13 "82" Operatorzy i monterzy maszyn 1,90 - 0,63
14 "42" Pracownicy obrotu pieniężnego i obsługi klientów 0,95 - 0,31 15 "81" Operatorzy maszyn i urządzeń wydobywczych i
przetwórczych 0,63 - 0,63
16 "41" Pracownicy obsługi biurowej 0,63 0,85 0,63 17 "33" Nauczyciele praktycznej nauki zawodu i instruktorzy 0,32 - -
18 "73"
Robotnicy zawodów precyzyjnych, ceramicy, wytwórcy wyrobów galanteryjnych, robotnicy poligraficzni i pokrewni
0,32 0,43 -
19 "93" Robotnicy pomocniczy w górnictwie, przemyśle,
budownictwie i transporcie 0,32 0,43 -
Jak wynika z powyższej tabeli zdecydowanie największą grupę dużą klasyfikacji zawodów wśród noworejestrujących się absolwentów w okresie sprawozdawczym stanowią Pozostali specjaliści (kod grupy – „24”). W tabeli tej kolorem zielonym zaznaczono grupy, w których daje się zauważyć wzrost wskaźnika procentowego w ostatnich trzech latach a kolorem żółtym spadek wskaźnika.
Na koniec czerwca 2009 roku zarejestrowanych było 218 osoby w okresie do 12 miesięcy od dnia ukończenia nauki (w tym 129 kobiety). Grupa ta stanowiła 4,54% ogółu bezrobotnych.
2.4. Bezrobotni zarejestrowani powyżej 12 miesięcy
Bezrobotni pozostający bez pracy powyżej 12 miesięcy to kolejna omawiana grupa osób. Ogółem na koniec czerwca 2009 roku było zarejestrowanych 1019 takich osób w tym 613 kobiet. Stanowili oni 21,22% ogółu bezrobotnych, natomiast kobiety stanowiły 60,15%
bezrobotnych pozostających bez pracy powyżej 12 miesięcy.
W stosunku do I – waszego półrocza 2008 roku oraz do I – waszego półrocza 2007 roku wskaźnik procentowego udziału osób zarejestrowanych powyżej 12 miesięcy do ogółu bezrobotnych znacznie się obniżył:
I-półrocza 2007 44,50%, I-półrocza 2008 38,90%, I-półrocza 2009 21,22%.
Biorąc pod uwagę wskaźnik długotrwałego bezrobocia dużą grupą zawodów (wg kodu 2-cyfrowego) generującą długotrwałe bezrobocie o najwyższym wskaźniku jest grupa: - rolnicy i rybacy pracujący na własne potrzeby (kod grupy – „64”). Następnie mamy jedna dużą grupę - robotnicy pomocniczy w rolnictwie, rybołówstwie i pokrewni (kod grupy – „92”) ze wskaźnikiem długotrwałego bezrobocia równym - 60%. W dalszej kolejności występują grupy o wskaźniku poniżej 50%:
leśnicy i rybacy,
pracownicy przy pracach prostych w handlu i usługach,
pracownicy obrotu pieniężnego i obsługi klientów,
rolnicy.
Załącznik nr 1 (strona 29) przedstawia ranking zawodów generujących długotrwałe bezrobocie według grup dużych.
Wskaźniki kolejnych zawodów wahają się w przedziale 40–20%. Natomiast wskaźnik długotrwałego bezrobocia równy lub niższy od 20% zanotowano w odniesieniu do dziewięciu dużych grup zawodów, te najniższym wskaźniku to:
specjaliści szkolnictwa,
specjaliści nauk fizycznych, matematycznych i technicznych,
średni personel techniczny.
Fakt ułożenia się w takiej, a nie innej kolejności dużych grup rankingu zawodów generujących długotrwałe bezrobocie nie przesądza jeszcze o realnej sytuacji danego zawodu na lokalnym rynku pracy.
Strukturę bezrobotnych mieszkańców powiatu sanockiego pozostających bez pracy dłużej niż 12 miesięcy według zawodów przedstawia tabela nr 7, w której zestawiono zawody, w których zarejestrowanych jest 10 osób lub więcej.
Tabela nr 7. Bezrobotnych pozostających bez pracy dłużej niż 12 m-cy według zawodów.
Lp. Nazwa zawodu
ogółem w tym kobiety
liczba
% ogółu zarejestro-
wanych w danym zawodzie
liczba
% ogółu zarejestro-
wanych powyżej 12 m-cy
1 Sprzedawca 143 32,13 130 90,91
2 Sprzątaczka 36 57,14 34 94,44
3 Bez zawodu 31 3,92 17 54,84
4 Robotnik pomocniczy w przemyśle przetwórczym 31 41,33 19 61,29
5 Ślusarz 30 24,19 2 6,67
6 Pracownik biurowy [Zawód szkolny: Technik prac
biurowych] 27 47,37 25 92,59
7 Robotnik budowlany 25 32,89 1 4,00
8 Robotnik placowy 25 50,00 7 28,00
9 Krawiec 18 24,00 18 100,00
10 Robotnik leśny 18 50,00 9 50,00
11 Fryzjer [zawody szkolne: Fryzjer, Technik usług
fryzjerskich] 17 29,82 17 100,00
12 Kucharz 15 20,83 15 100,00
13 Pozostali operatorzy maszyn do produkcji wyrobów z
gumy 14 16,09 10 71,43
14 Szwaczka 14 33,33 14 100,00
15 Technik mechanik 11 10,89 1 9,09
16 Konfekcjoner wyrobów gumowych 11 18,03 11 100,00
17 Tokarz 11 27,50 3 27,27
18 Murarz 10 16,13 0 0,00
19 Asystent ekonomiczny [zawód szkolny: Technik
ekonomista] 10 18,52 8 80,00
20 Operator pras w produkcji drzewnej 10 76,92 7 70,00
Zawodów takich jest, 20 w których w sumie zarejestrowało się 507 bezrobotnych tj. 49,75% ogółu bezrobotnych mieszkańców powiatu sanockiego pozostających bez pracy dłużej niż 12 miesięcy w I półroczu 2009 roku.
Analizując bezrobotnych mieszkańców powiatu sanockiego pozostających bez pracy dłużej niż 12 miesięcy, najliczniejszą grupę stanowili:
sprzedawca – 143 osoby w tym 130 kobiet,
sprzątaczka – 36 osób w tym 34 kobiety,
robotnik pomocniczy w
przemyśle przetwórczym – 31 osób w tym 19 kobiet.
3. ANALIZA OFERT PRACY WG ZAWODÓW (GRUP ZAWODÓW) 3.1. Oferty pracy według zawodów
W I-półroczu 2009 roku ogółem zgłoszono w Powiatowym Urzędzie Pracy 819 ofert pracy (w tym 264 staży, tj. 32,23% ogółu ofert) w 139 zawodach zawartych w klasyfikacji.
W tym samym okresie 2008 roku zgłoszono 781 ofert pracy (w tym 269 staży, tj. 34,44% ogółu ofert) w 138 zawodach.
Wykres nr 4. Oferty pracy zgłoszone w poszczególnych miesiącach w I półroczu 2009 roku.
Strukturę procentową ofert pracy zgłoszonych w I półroczu 2009 roku oraz I półroczu 2008, 2007 i 2006 roku w układzie grup wielkich zawodów przedstawia tabela nr 8 oraz graficznie wykres nr 5.
Tabela nr 8. Struktura procentowa ofert pracy - grupy wielkie.
Nr
grupy Nazwa grupy % w latach
2009 2008 2007 2006 1 Przedstawiciele władz publicznych, wyżsi urzędnicy i
kierownicy 0,49 0,38 0,32 0,00
2 Specjaliści 11,11 7,94 8,09 9,20
3 Technicy i inny średni personel 13,55 16,26 12,77 15,10
4 Pracownicy biurowi 19,29 16,77 12,02 14,90
I II III IV V VI
Oferty pracy - ogółem 48 90 197 167 200 117
w tym staże 0 22 93 55 58 36
0 50 100 150 200 250
Liczba ofert
5 Pracownicy usług osobistych i sprzedawcy 20,39 15,24 14,26 17,10 6 Rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy 0,12 0,51 0,21 0,50 7 Robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy 7,45 7,30 14,47 14,50 8 Operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń 4,15 5,89 19,47 14,00 9 Pracownicy przy pracach prostych 23,44 29,71 18,40 14,70
Wykres nr 5. Struktura procentowa ofert pracy według grup wielkich w latach 2009 - 2006.
Największe zapotrzebowanie zgłoszono w I – półroczu 2009 roku na zawody:
Sprzedawca - (111 ofert),
Pracownik biurowy [Zawód szkolny: Technik prac biurowych] - (98 ofert),
Robotnik gospodarczy - (60 ofert),
Robotnik drogowy - (49 ofert).
0,00 5,00 10,00 15,00 20,00 25,00 30,00
Przedstawiciele władz publicznych, wyżsi urzędnicy i kierownicy Specjaliści Technicy i inny średni personel Pracownicy biurowi Pracownicy usług osobistych i sprzedawcy Rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy Robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy Operatorzy i monterzy maszyn i urządzeo Pracownicy przy pracach prostych 2009 rok 2008 rok 2007 rok 2006 rok
Należy zauważyć, że w zawodach pracownik biurowy zdecydowaną większość stanowiły oferty stażu dla bezrobotnych. Zawody, w których zgłoszono, co najmniej 10 ofert pracy przedstawia tabela nr 9.
Tabela nr 9. Oferty pracy zgłoszone w I-półroczu roku 2009 oraz 2008, 2007 i 2006 roku.
Lp. Nazwa zawodu Liczba ofert pracy w latach
2009 2008 2007 2006
1 Sprzedawca 111 79 77 85
2 Pracownik biurowy [Zawód szkolny: Technik prac biurowych] 98 84 77 84
3 Robotnik gospodarczy 60 86 53 21
4 Robotnik drogowy 49 56 37 36
5 Pracownik administracyjny [zawód szkolny: Technik
administracji] 45 68 61 53
6 Robotnik pomocniczy w przemyśle przetwórczym 31 55 53 21
7 Robotnik budowlany 24 5 5 7
8 Kasjer handlowy 21 12 9 0
9 Kucharz 17 13 10 15
10 Pielęgniarka 14 7 17 15
11 Magazynier 14 17 6 8
12 Kelner 13 8 10 6
13 Specjalista do spraw finansów [analityk finansowy] 11 0 1 0
W powyższych 13 zawodach zgłoszono 508 ofert pracy, co stanowi 62,3% wszystkich ofert zgłoszonych w I półroczu 2009 roku. W okresie sprawozdawczym zdecydowanie wzrosła liczba ofert pracy w zawodzie sprzedawca, co przesunęło ten zawód w liście rankingowej z pozycji trzy na pozycję jeden.
Analiza ofert pracy według sekcji PKD wskazuje, że największa liczba ofert pracy była zgłaszana przez:
handel hurtowy i detaliczny, naprawa pojazdów samochodowych, motocykli oraz artykułów użytku osobistego i domowego - 198 ofert (tj. 24,17%), administracja publiczna i obrona narodowa, obowiązkowe ubezpieczenia
społeczne i powszechne ubezpieczenie zdrowotne - 175 ofert (tj. 21,36%), przetwórstwo przemysłowe - 106 oferty (tj. 12,94%).
Szczegółowe zestawienie przedstawia załącznik nr 2 (strona 30).
4. ANALIZA ZAWODÓW NADWYŻKOWYCH I DEFICYTOWYCH
4.1. Ranking zawodów deficytowych i nadwyżkowych
Przez zawód deficytowy należy rozumieć zawód, na który występuje na rynku pracy wyższe zapotrzebowanie niż liczba osób poszukujących pracy w tym zawodzie. Oznacza to, że w badanym okresie było więcej ofert pracy aniżeli zarejestrowanych bezrobotnych.
Zawody deficytowe to takie, gdzie wskaźnik intensywności nadwyżki (deficytu) zawodów jest większy od 1,1.
Z analizy ranking zawodów nadwyżkowych i deficytowych, z uwzględnieniem 28 dużych grup zawodów wynika, że trzy grupy zawodów są deficytowe, a to:
nauczyciele praktycznej nauki zawodu i instruktorzy (kod 33), wskaźnik intensywności deficytu 3,00,
pracownicy obrotu pieniężnego i obsługi klientów (kod 42), wskaźnik intensywności deficytu 2,00,
pracownicy obsługi biurowej (kod 41), wskaźnik intensywności deficytu 1,5349, Oznacza to, że jest na nie większe zapotrzebowanie, niż liczba zarejestrowanych bezrobotnych. Szczegółowe zestawienie przedstawia załącznik nr 3 (strona 31).
Przeprowadzając analizę należy zwrócić uwagę na zawody, których wskaźnik intensywności deficytu jest maksymalny. Oznacza to, że w ewidencji osób bezrobotnych nie było osób posiadających zawód wskazany przez pracodawcę w ofercie. Maksymalny wskaźnik miało 33 zawody, które przedstawia Tabela nr 10. Tabela ta zawiera również dane dotyczące liczby ofert pracy zgłoszonych w danym zawodzie, w 15 zawodach liczba ta wynosi 2 i więcej, w pozostałych przypadkach zawodów z maksymalnym wskaźnikiem deficytowości zgłoszono po 1 oferty pracy.
Tabela nr 10. Zawody deficytowe - wskaźnik intensywności deficytu – maksymalny.
Lp. Nazwa zawodu
Liczba ofert pracy
1 Muzealnik 5
2 Lektor 5
3 Operator koparek i zwałowarek 5
4 Inżynier mechanik – środki transportu 4
5 Specjalista do spraw ubezpieczeń społecznych 4
6 Sekretarka medyczna 4
7 Instruktor rekreacji ruchowej 4
8 Pracownik do spraw osobowych 4
9 Pisarz 3
10 Nauczyciel upośledzonych umysłowo [oligofrenopedagog] 2
11 Operator sprzętu komputerowego 2
12 Technik dentystyczny 2
13 Instruktor rytmiki 2
14 Asystent bankowości 2
15 Pozostali pracownicy usług ochrony gdzie indziej niesklasyfikowani 2
16 Projektant stron internetowych [webmaster] 1
17 Diagnosta laboratoryjny 1
18 Nauczyciel chemii 1
19 Nauczyciel przyrody w szkole podstawowej 1
20 Nauczyciel przedszkola 1
21 Nauczyciel w placówkach pozaszkolnych 1
22 Pośrednik w obrocie nieruchomościami 1
23 Tłumacz tekstów 1
24 Psycholog kliniczny 1
25 Technik farmaceutyczny 1
26 Sekretarz asystent 1
27 Kurier 1
28 Szef kuchni [kuchmistrz] 1
29 Księgarz [zawód szkolny: Technik księgarstwa] 1
30 Ślusarz galanterii metalowej 1
31 Szlifierz polerowacz wyrobów artystycznych 1
32 Drukarz 1
33 Prasowaczka [ręczna] 1
Pierwsza pozycja w powyższej tabeli tj.: - muzealnik jest to zawód, w którym pracodawca zgłosił oferty stażu.
Ranking zawodów deficytowych i nadwyżkowych według 6-cyfrowego kodu zawodów wskazuje, że 23 zawodów na powiatowym rynku pracy, osiągnęło wskaźnik deficytu większy od 1,1. Wykaz tych zawodów wraz z liczbą zgłoszonych ofert pracy w powiecie sanockim przedstawia tabela nr 11.
Równocześnie należy zauważyć, że jest to wzrost w stosunku do roku ubiegłego, kiedy to liczba zawodów deficytowych wynosiła, 12 ale spadek w stosunku do roku 2007, kiedy liczba ta wynosiła 28, prawdopodobnie jest to zależne od liczby zgłoszonych ofert pracy.
Tabela nr 11. Zawody deficytowe.
Lp. Nazwa zawodu
Wskaźnik intensywności
nadwyżki zawodów
Liczba ofert pracy
1 Kasjer handlowy 7 21
2 Specjalista do spraw finansów [analityk finansowy] 5,5 11
3 Doradca rolniczy 4,5 9
4 Fizjoterapeuta 4 4
5 Pracownik biurowy [Zawód szkolny: Technik prac biurowych] 3,92 98
6 Robotnik gospodarczy 3,3333 60
7 Ratownik medyczny 3 3
8 Bibliotekarz 3 3
9 Sekretarka 3 3
10 Fakturzystka 3 6
11 Robotnik drogowy 2,8824 49
12 Recepcjonista 2,5 5
13 Specjalista do spraw kadr 2 2
14 Dietetyk 2 2
15 Instruktor nauki jazdy 2 2
16 Instruktor tańca 2 2
17 Pozostali pracownicy do spraw finansowych i handlowych gdzie
indziej niesklasyfikowani 2 2
18 Brukarz 2 2
19 Zgrzewacz 2 2
20 Pracownik administracyjny [zawód szkolny: Technik administracji] 1,9565 45 21 Wychowawca w placówkach oświatowych, wychowawczych i
opiekuńczych 1,5 3
22 Kelner 1,3 13
23 Księgowy [samodzielny] 1,25 5
Należy podkreślić fakt, że nie wszyscy pracodawcy poszukują pracowników za pośrednictwem Urzędu Pracy. Ponadto część osób posiadających wysokie kwalifikacje, na które istnieje duże zapotrzebowanie na rynku pracy, poszukuje zatrudnienia na własną rękę.
Wykres nr 6 przedstawia zawody deficytowe w zestawieniu z liczbą zarejestrowanych bezrobotnych i zgłoszonych ofert pracy w danym zawodzie.
Wykres nr 6. Zawody deficytowe – liczba bezrobotnych w I-półroczu 2009 roku.
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
Kasjer handlowy Specjalista do spraw finansów Doradca rolniczy Fizjoterapeuta Pracownik biurowy Robotnik gospodarczy Ratownik medyczny Bibliotekarz Sekretarka Fakturzystka Robotnik drogowy Recepcjonista Specjalista do spraw kadr Dietetyk Instruktor nauki jazdy Instruktor taoca Pozostali pracownicy do spraw finansowych i … Brukarz Zgrzewacz Pracownik administracyjny Wychowawca w placówkach oświatowych, … Kelner Księgowy [samodzielny]
21 11 9
4 98
60
3 3 3 6 49
5 2 2 2 2 2 2 2 45
3 13 3 2 2 1 5
25 18
1 1 1 2 17
2 1 1 1 1 1 1 1 23
2 10
4
Liczba oferty pracy Liczba zarejestrowanych bezrobotnych
Przez zawód zrównoważony należy rozumieć zawód, na który występuje na danym rynku pracy takie samo zapotrzebowanie jak liczba osób poszukujących pracy w tym zawodzie. Zawody zrównoważone to takie, gdzie wskaźnik intensywności nadwyżki (deficytu) zawodów zawiera się w przedziale od 0,9 do 1,1.
Z ranking zawodów nadwyżkowych i deficytowych, z uwzględnieniem 28 dużych grup zawodów wynika, żadna grupa nie jest w równowadze, czyli charakteryzuje się wskaźnikiem intensywności nadwyżki (deficytu) zawodów w przedziale od 0,9 do 1,1.
Pozostałe grupy zawodów według kodu 2-cyfrowego są nadwyżkowe na rynku pracy.
Ponadto w większości stanowią grupy, na które zapotrzebowanie na rynku pracy jest znikome lub wynosi zero. Należą do nich zawody z dużych grup:
ogrodnicy kod (62),
kierownicy małych przedsiębiorstw (kod 13),
rolnicy kod (61),
rolnicy i rybacy pracujący na własne potrzeby (kod 64),
robotnicy pomocniczy w rolnictwie, rybołówstwie i pokrewni kod (92).
Szczegóły w załączniku nr 3 (strona 31).
Ranking zawodów deficytowych i nadwyżkowych według 6-cyfrowego kodu zawodów wskazuje, że 11 zawodów na powiatowym rynku pracy, osiągnęło wskaźnik deficytu większy od 0,9 i mniejszy, od 1,1 czyli są zawodami w równowadze. Wykaz tych zawodów wraz liczbę ofert pracy zgłoszonych w danym zawodzie w powiecie sanockim przedstawia tabela nr 12.
Tabela nr 12. Zawody zrównoważone.
Lp. Nazwa zawodu
Wskaźnik intensywności
nadwyżki (deficytu) zawodów
Liczba oferty pracy
1 Kierownik wewnętrznej jednostki działalności podstawowej w
handlu hurtowym i detalicznym 1 4
2 Programista 1 1
3 Lekarz weterynarii 1 1
4 Dziennikarz 1 2
5 Technik elektronik 1 1
6 Grafik komputerowy 1 2
7 Technik fizjoterapii 1 1
8 Organizator obsługi turystycznej [zawód szkolny: Technik obsługi
turystycznej] 1 1
9 Monter sieci wodnych i kanalizacyjnych 1 1
10 Mechanik – operator pojazdów i maszyn rolniczych 1 1
11 Pokojowa [w hotelu] 1 2
Jak z wynika z tabeli 12, aż w 7 przypadkach zawodów w równowadze w okresie I półrocza 2009 roku, zgłoszona była tylko jedna oferta pracy oraz jedna osoba w ewidencji osób bezrobotnych legitymująca się określonym zawodem. W tej sytuacji zawody te trudno uznać za zawody w równowadze, ponieważ zarejestrowanie się jednej osoby legitymującej się danym zawodem lub zgłoszenie jednej oferty pracy w tym zawodzie, zasadniczo może zmienić kwalifikację tego zawodu.
