DOI: 10.2478/ssa-2019-0010
http://ssa.ptg.sggw.pl/issues/2019/702 * dr Marcin Œwitoniak, e-mail: swit@umk.pl
WSTÊP
Archiwalne mapy klasyfikacyjne w skalach 1:2000 i 1:5000 oraz mapy glebowo-rolnicze w ró¿nych ska-lach, wraz z towarzysz¹cymi im operatami opisowymi, pozostaj¹ cennym Ÿród³em informacji o przestrzen-nym zró¿nicowaniu i przydatnoœci rolniczej gleb w Polsce (Strzemski i in. 1973, Witek 1973, Witek i Górski 1977; Sk³odowski i in. 2004, Sk³odowski i Bielska 2009; Bielska i Sk³odowski 2011; Jadczyszyn i in. 2016; Jadczyszyn i Smreczak 2017). Mapy te mog¹ byæ wykorzystane do innych celów, np.: pro-jektowania zalesieñ (Maciaszek 1997), planowania przestrzennego (Bielska i in. 2015), monitoringu suszy rolniczej (Doroszewski i in. 2012), identyfika-cji terenów o du¿ym potencjale przyrodniczym (Bo-rowiec i in. 1977).
Legendy do map glebowo-rolniczych (MGR) ró¿ni¹ siê od systematycznych wykazów typów gleb Polski obowi¹zuj¹cych w czasie opracowywania map, bêd¹c na ogó³ ich uproszczon¹ wersj¹, bezpoœrednio nawi¹zuj¹c do celów u¿ytkowych opracowañ
karto-MARCIN ŒWITONIAK1*, CEZARY KABA£A2, MAREK PODLASIÑSKI3,
BO¯ENA SMRECZAK4
1 Uniwersytet Miko³aja Kopernika, Wydzia³ Nauk o Ziemi, Katedra Gleboznawstwa i Kszta³towania Krajobrazu
ul. Lwowska 1, 87-100 Toruñ
2 Uniwersytet Przyrodniczy we Wroc³awiu, Instytut Nauk o Œrodowisku Glebowym
ul. Grunwaldzka 53, 50-357 Wroc³aw
3 Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie, Katedra Gleboznawstwa, £¹karstwa i Chemii Œrodowiska
ul. S³owackiego 17, 71-424 Szczecin
4 Instytut Uprawy Nawo¿enia i Gleboznawstwa – Pañstwowy Instytut Badawczy, Zak³ad Gleboznawstwa Erozji i Ochrony
Gruntów, ul. Czartoryskich 8, 24-100 Pu³awy
Propozycja korelacji jednostek glebowych
wyró¿nionych na mapie glebowo-rolniczej z typami i podtypami
Systematyki gleb Polski (6. wydanie, 2019)
Streszczenie: Mapy glebowo-rolnicze tworzone od po³owy lat 60. do 80. XX wieku i przetworzone do wersji numerycznej w
ostatnich latach s¹ bardzo cennym Ÿród³em informacji o przydatnoœci i przestrzennym zró¿nicowaniu gleb u¿ytkowanych rolniczo w Polsce. Standardowy zapis w konturze kartograficznym obejmuje informacje o typie gleby (niekiedy równie¿ o podtypie lub odmia-nie), uziarnieniu gleby w ca³ym profilu oraz o kompleksie przydatnoœci rolniczej gleby, który zawiera w sobie syntetyczn¹ informacjê o warunkach glebowych, geomorfologicznych, klimatycznych i wilgotnoœciowych. Podzia³ na typy gleb jest znacznie uproszczony w stosunku do kolejnych systematyk gleb obowi¹zuj¹cych w Polsce, a ponadto czêœciowo zdezaktualizowany, wobec modyfikacji lub wprowadzenia wielu nowych typów i podtypów gleb. Aby u³atwiæ korzystanie z map glebowo-rolniczych, w tym umo¿liwiæ tworze-nie na ich podstawie nowoczesnych tematycznych map glebowych oraz korelowatworze-nie ze wspó³czesnymi klasyfikacjami krajowymi lub miêdzynarodowymi, w pracy zaproponowano odpowiedniki dla jednostek glebowych wymienionych na mapie glebowo-rolni-czej, z typami i podtypami gleb zgodnymi z najnowszym, szóstym wydaniem Systematyki gleb Polski.
S³owa kluczowe: mapa glebowo-rolnicza, kompleksy rolniczej przydatnoœci gleb, kartografia gleb, systematyka gleb
graficznych (Witek 1965). Nadrzêdnym celem mapy glebowo-rolniczej by³o syntetyczne zobrazowanie podzia³u rolniczej przestrzeni produkcyjnej przez po³¹czenie trzech grup informacji (Bartoszewski i in. 1965). Typ gleby, a w niektórych typach równie¿ pod-typ, niesie informacjê o warunkach glebowo-przyrod-niczych i niektórych cechach morfologicznych gleby wynikaj¹cych ze specyfiki procesu glebotwórczego, takich jak mi¹¿szoœæ poziomu próchnicznego oraz obecnoœæ poziomu eluwialnego, iluwialnego, cech redoksymorficznych, wêglanów itd. Uziarnienie gleby oraz jego zró¿nicowanie w ca³ym profilu glebowym (w glebach mineralnych), niesie informa-cjê o: warunkach retencji wody, potencjalnej zasob-noœci gleb, zdolzasob-noœciach sorpcyjnych i buforowych oraz proporcji miêdzy poszczególnymi frakcjami granulometrycznymi. Jednak najwa¿niejszym elementem map glebowo-rolniczych jest kompleks rolniczej przydatnoœci gleb. Wskazuje on grupy roœlin, których uprawa jest najbardziej uzasadniona ze wzglêdów agrotechnicznych i ekonomicznych. Na jego wartoœæ wp³ywaj¹ zarówno w³aœciwoœci gleby,
jak i warunki wodne, ukszta³towanie terenu oraz wy-sokoœæ nad poziomem morza (Strzemski i in. 1973, Witek 1973).
Mapa glebowo-rolnicza zosta³a opracowana z wykorzystaniem materia³ów pochodz¹cych z kla-syfikacji bonitacyjnej opartej na koncepcji genetycz-nej podzia³u gleb, ale nie by³a jej dok³adnym odwzo-rowaniem. W niektórych typach bonitacyjnych gleb zosta³y wyró¿nione podtypy lub wydzielone z nich zosta³y oddzielne jednostki glebowe posiadaj¹ce rangê typu, które wraz z informacj¹ o uziarnieniu lub g³êbokoœci zalegania oraz rodzaju warstw organicz-nych mia³y stanowiæ cenn¹ informacjê dla rolnika (Witek 1965). Legenda mapy glebowo-rolniczej nie uwzglêdnia niektórych istotnych zmian w Systema-tyce gleb Polski, wprowadzonych w latach póŸniej-szych, w szczególnoœci jasnego zró¿nicowania grupy gleb, które w legendzie do MGR oznaczono symbolem A (gleby bielicowe i pseudobielicowe) na gleby w³aœciwe bielicowe i p³owe oraz wyodrêbnie-nia gleb rdzawych w obrêbie gleb brunatnych. Tym-czasem w³aœnie typy gleb p³owych i gleb rdzawych uwa¿ane s¹ za najbardziej powszechnie wystêpuj¹ce w pokrywie glebowej Polski, równie¿ gleb u¿ytków rolnych (Bednarek i Prusinkiewicz 1990; Marcinek i Komisarek 2015). Liczne s¹ równie¿ doniesienia o niew³aœciwej identyfikacji gleb p³owych silnie zerodowanych w warunkach u¿ytkowania rolniczego, które by³y opisywane jako gleby brunatne ze wzglêdu na niewidoczny poziom eluwialny (Marcinek i Komi-sarek 2001; Kobierski 2013, Podlasiñski 2013, Œwitoniak 2014, Kaba³a i Musztyfaga 2015; Œwito-niak i in. 2016). W legendzie do mapy glebowo-rolniczej w skali 1:25 000 (dalej w skrócie MGR25), w obrêbie czarnych ziem oraz czarnoziemów konse-kwentnie wyró¿niano podtypy w³aœciwe i zdegrado-wane (oraz dodatkowo deluwialne), a w rêdzinach i madach wyró¿niono podtypy w³aœciwe, brunatne i czarnoziemne (próchniczne) (Jadczyszyn i Smreczak 2017). Najwiêcej zmian w stosunku do wersji pier-wotnej mapy glebowo-rolniczej i materia³ów wyjœcio-wych wprowadzono w grupie gleb hydromorficznych (Witek 1973), wyodrêbniaj¹c niezdegradowane (nieodwodnione) gleby torfowe i torfowo-murszowe, gleby murszowe i gleby murszowate. W osobny typ gleby wy³¹czono gleby glejowe, wczeœniej (w klasyfi-kacji bonitacyjnej) wykazywane m.in. w obrêbie mad u¿ytkowanych jako trwa³e u¿ytki zielone (Jadczyszyn i Smreczak 2017).
W zwi¹zku z historycznym charakterem niektó-rych informacji zawartych na mapach glebowo-rol-niczych, wspó³czesne ich wykorzystanie musi wyma-gaæ reinterpretacji. Wynika to nie tylko ze zmian za-wartych w Systematyce gleb Polski, w tym
wprowa-dzeniem wielu postulowanych jednostek typologicz-nych lub istotnej zmiany sposobu ich definiowania (Prusinkiewicz 2001, £abaz i Kaba³a 2014; Œwito-niak 2015, Lemkowska i Sowiñski 2018; Dudek i in. 2019), ale te¿ zmiany oficjalnej klasyfikacji uziar-nienia gleb, przeprowadzonej przez Polskie Towarzy-stwo Gleboznawcze w 2009 roku (Klasyfikacja 2009). Potrzeba opracowania wytycznych do reinterpretacji map glebowo-rolniczych sta³a siê szczególnie wa¿na wobec digitalizacji MGR25. Daje ona mo¿liwoœæ wykorzystania tych map w tworzeniu nowych nume-rycznych map glebowych oraz baz danych, a tak¿e ich scalania z innymi zbiorami danych o glebie i œro-dowisku, zarówno krajowymi, jak i miêdzynarodo-wymi (Stuczyñski i in. 2006). Korelacja treœci MGR25 z siatk¹ typów i podtypów szóstego wyda-nia Systematyki gleb Polski (SGP6), jest zagadnie-niem z³o¿onym, poniewa¿ w wielu przypadkach nie mo¿e zostaæ wykonana w sposób bezpoœredni (w oparciu wy³¹cznie o nazwy jednostek glebowych) – ze wzglêdu na zasadniczo ró¿n¹ liczbê podstawo-wych jednostek klasyfikacyjnych oraz odmienne kryteria klasyfikacji na MGR25 i w SGP6. W tym celu musz¹ byæ wykorzystane wszystkie dane dostêp-ne na mapie glebowo-rolniczej, to jest typ i podtyp gleby, uziarnienie gleby oraz kompleks rolniczej przy-datnoœci gleby. Po³¹czenie tych treœci z wiedz¹ eksperck¹ o pokrywie glebowej Polski pozwala z wysokim prawdopodobieñstwem wskazaæ w SGP6 odpowiedniki dla jednostek typologicznych (typów i podtypów) wyró¿nionych na mapie glebowo-rolniczej. Celem niniejszego artyku³u jest wskazanie i zwiê-z³e uzasadnienie najlepszych odpowiedników w ran-dze typów i podtypów SGP6 dla jednostek glebowych wymienionych w legendzie do MGR25. Opracowa-nie takiego zestawienia umo¿liwi przetwarzaOpracowa-nie map glebowo-rolniczych w ró¿nych skalach na mapy glebowe zgodne z Systematyk¹ gleb Polski (2019). Dodatkowo, zaproponowane rozwi¹zania u³atwi¹ te¿ reinterpretacjê danych z MGR na jednostki zgodne z innymi klasyfikacjami gleb, bazuj¹cymi na koncep-cji poziomów, materia³ów i w³aœciwoœci diagnostycz-nych, w³¹czaj¹c w to klasyfikacje gleb leœnych Pol-ski i miêdzynarodowe klasyfikacje gleb.
MATERIA£Y I METODYKA
Mapa glebowo-rolnicza, od momentu rozpoczê-cia jej redakcji, przesz³a modyfikacje oraz uzupe³-nienia, co skutkuje zró¿nicowaniem symboli stoso-wanych w legendach do MGR wykonystoso-wanych w ró¿-nym czasie. Legenda stosowana na MGR zamiesz-czona jest w wiêkszoœci podrêczników gleboznaw-stwa i w publikacjach dotycz¹cych kartografii gleb w
Polsce (m.in. Sk³odowski (red.) 2014, Mocek (red.) 2015, Samborski (red.) 2018, Miechówka i in. 2018). Standardowy zapis charakteryzuj¹cy ka¿de wydzie-lenie (kontur) na MGR obejmuje:
– cyfrê arabsk¹ (od 1 do 14) oznaczaj¹c¹ kompleks przydatnoœci rolniczej gruntów ornych lub cyfrê arabsk¹ z liter¹ „z” (od 1z do 3z) dla kompleksów przydatnoœci rolniczej gleb u¿ytków zielonych; – symbol typu gleby pisany wielk¹ liter¹, niekiedy
uzupe³niony o ma³¹ literê lub cyfrê, uœciœlaj¹cy podtyp gleby lub rodzaj ska³y macierzystej (na te-renach wy¿ynnych oraz górskich);
– uziarnienie gleby do g³êbokoœci 150 cm („gatunek gleby”), okreœlone w formie symboli grup granu-lometrycznych, rozdzielonych symbolem g³êboko-œci zmiany uziarnienia. W niektórych typach gleb (mady, rêdziny) czêœciej stosowano symbole kate-gorii agrotechnicznych ni¿ grup granulometrycz-nych, a w glebach wytworzonych z lessów bole grup granulometrycznych zastêpowano sym-bolami „l” (less) lub „li” (less ilasty).
W niniejszej pracy wykorzystano legendê do cyfrowej MGR opracowanej przez Instytut Uprawy Nawo¿enia i Gleboznawstwa – Pañstwowy Instytut Badawczy w Pu³awach (Stuczyñski i in. 2004). W analizie u¿yto wszystkich symboli wystêpuj¹cych w legendzie do MGR25. W toku prac stwierdzono, ¿e niektóre dodatkowe symbole nie maj¹ odrêbnych odpowiedników lub by³y stosowane bardzo rzadko. Dlatego w tabeli korelacyjnej (tabela) je pominiêto (na przyk³ad symbole A1, A2 i A3).
Przy okreœlaniu odpowiedników dla jednostek gle-bowych wyró¿nionych na MGR25 w najnowszym wydaniu Systematyki gleb Polski (2019) uwzglêdnia-no dane zawarte na analizowanych mapach dotycz¹-ce typu gleby, kompleksu przydatnoœci rolniczej gle-by oraz uziarnienia. Jednak¿e zakres wykorzystywa-nych dawykorzystywa-nych by³ niejednakowy dla poszczególwykorzystywa-nych typów gleb. Punktem wyjœcia dla wszystkich korela-cji by³o oznaczenie typu gleby na MGR25, nastêpnie uwzglêdniano podtyp (jeœli by³ ustalony), a nastêp-nie kompleks przydatnoœci rolniczej gleb i uziarnastêp-nie- uziarnie-nie (w zale¿noœci od potrzeby – tabela).
Stopieñ zró¿nicowania odpowiedników zale¿y od typu gleby. Najmniej ró¿ni¹ siê zasady wyró¿niania na MGR25 i w SGP6 czarnych ziem, czarnoziemów i gleb torfowych. Równie¿ korelowanie rêdzin jest stosunkowo proste z powodu wyró¿nienia na MGR25 podtypów, które w SGP6 podniesione zosta³y do ran-gi typów. Najtrudniejsze by³o wskazanie odpowied-ników dla typu gleb bielicowych (A), brunatnych (B) oraz mad (F). Mo¿na zauwa¿yæ, ¿e odpowiedniki dla gleb, które na MGR25 opisane s¹ liter¹ B („gleby brunatne”) wystêpuj¹ w SGP6 wœród gleb:
brunat-nych, rdzawych, p³owych (zerodowanych) oraz gleb opadowo- i gruntowo-glejowych, wertisoli i innych. Wiarygodne skorelowanie jednej grupy gleb brunat-nych (B) z tak ró¿ni¹cymi siê typami gleb (wed³ug SGP6) wymaga³o uwzglêdnienia dodatkowych danych o tych glebach, zapisanych w konturze na MGR25.
Sk³ad granulometryczny jest jedn¹ z najwa¿niej-szych w³aœciwoœci gleby. Decyduje o rezerwach i bie¿¹cej dostêpnoœci sk³adników pokarmowych oraz o gospodarce wodnej gleb. Dlatego uziarnienie gleby jest czêstym kryterium dla wyró¿nienia pozio-mów diagnostycznych oraz dla typów i podtypów gleb. Na podstawie grupy granulometrycznej mo¿na z du¿ym prawdopodobieñstwem ustaliæ, czy w glebie oznaczonej symbolem B wystêpuje poziom kambik czy siderik (wed³ug SGP6), a zatem czy w³aœciwym odpowiednikiem jest typ gleby brunat-nej czy gleby rdzawej. Na podstawie uziarnienia mo¿liwe jest równie¿ wyró¿nienie poziomu arenimur-szik, wertik, argik, a w konsekwencji ustalenie praw-dopodobnego wystêpowania gleb murszowatych/mur-szastych, wertisoli, gleb p³owych, arenosoli itp. Uziar-nienie gleby lub jego zmiana w profilu umo¿liwia niekiedy wskazanie najbardziej prawdopodobnego podtypu gleby, np. w przypadku gleb p³owych dwu-dzielnych. Nale¿y zaznaczyæ, ¿e klasyfikacja uziar-nienia stosowana na MGR25 nie jest zgodna z klasy-fikacj¹ PTG 2008 stosowan¹ w SGP6, niemniej jednak mo¿liwe jest wskazanie najbardziej przybli-¿onych odpowiedników grup granulometrycznych i kategorii agrotechnicznych w obydwu klasyfikacjach (Klasyfikacja 2009, Jadczyszyn i in. 2016, Stêpieñ i in. 2018).
Kompleks przydatnoœci rolniczej gleby, choæ w du¿ym stopniu odzwierciedla uziarnienie gleby, zawiera znacznie wiêcej informacji, gdy¿ uwzglêd-nia inne czynniki determinuj¹ce uprawê okreœlonych grup roœlin wskaŸnikowych. Odró¿nienie komplek-sów górskich od nizinnych/wy¿ynnych nie tylko informuje o wysokoœci nad poziomem morza, ale te¿ uwypukla wiêksze potencjalne zagro¿enie erozj¹ (lub wiêksze prawdopodobieñstwo akumulacji deluwiów), bardzo czêsto wiêksz¹ szkieletowoœæ, mniejsz¹ mi¹¿-szoœæ profilu glebowego, a tak¿e zwiêkszone praw-dopodobieñstwo wystêpowania opadowego oglejenia. Gleby kompleksu trzeciego ró¿ni¹ siê od podobnych gliniastych lub py³owych gleb zaliczanych do kom-pleksów 1–2 nie tylko wiêkszym nara¿eniem na prze-suszenie, ale te¿ silniejszym zagro¿eniem erozj¹ wodn¹ powoduj¹c¹ sp³ycanie profilu glebowego, co ma konkretne implikacje typologiczne (Œwitoniak 2014, Œwitoniak i in. 2016). Z kolei kompleksy 8, 9 oraz 2z i 3z zawieraj¹ wa¿n¹ informacjê o stosunkach
wodnych gleby (Bartoszewski i in. 1965), a poœrednio o oglejeniu, co umo¿liwia wskazanie odpowiedników typów lub podtypów gleb gruntowo-i opadowo-glejowych wed³ug SGP6. Wa¿n¹ gruntowo- informa-cjê o morfologii i w³aœciwoœciach gleb zawiera kom-pleks 1, do którego zaliczano gleby o g³êbokim i struk-turalnym poziomie próchnicznym. Kompleks 1 mo¿e byæ wiêc wskaŸnikiem obecnoœci poziomu mollik i podstaw¹ zaliczenia gleby do rzêdu gleb czarnoziem-nych (w przypadku mad i rêdzin) lub przynajmniej do podtypu próchnicznego (w przypadku gleb p³owych, brunatnych i innych). Jednak mimo zalet syntetycznej informacji zawartej w oznaczeniu kom-pleksu rolniczej przydatnoœci gleb, tylko dla niektó-rych typów gleb na MGR25 mo¿liwe jest ustalenie wiarygodnych odpowiedników w SGP6 bez uwzglêd-nienia gatunku gleby. Nie jest te¿ mo¿liwe ustalenie najbardziej prawdopodobnych odpowiedników tylko na podstawie uziarnienia z pominiêciem kompleksu przydatnoœci rolniczej, bez informacji o warunkach wodnych w profilu glebowym. Dobrym przyk³adem powy¿szych zale¿noœci s¹ gleby o uziarnieniu i³ów w ca³ym profilu (w typach A, B, D wed³ug MGR25), które z du¿ym prawdopodobieñstwem mog¹ byæ ko-relowane z wertisolami (kompleks 2) lub odpowia-daj¹ glebom gruntowo-glejowymi (kompleks 8).
Za³o¿eniem niniejszej pracy by³o ustalenie odpo-wiedników na poziomie typów gleb. Jednak w toku prac okaza³o siê, ¿e bazuj¹c na zestawie danych zawartych w konturze MGR25, mo¿liwe jest w wiêk-szoœci przypadków ustalenie odpowiednika na pozio-mie podtypu. Nale¿y jednak zaznaczyæ, ¿e dla okre-œlenia kilku typów gleb wymienionych w SGP6 brakuje odpowiednich danych na MGR25. Dotyczy to w szczególnoœci gleb inicjalnych (które z regu³y nie s¹ u¿ytkowane rolniczo), gleb ochrowych (brak podstaw dla odró¿niania ich od gleb rdzawych na pod-stawie informacji zawartych na MGR25), gleb bieli-cowych (oprócz pojedynczych przypadków gleby bielicowe w rozumieniu SGP6 nie znajduj¹ siê w Polsce w u¿ytkowaniu rolniczym), a tak¿e gleb kulturoziemnych i technogenicznych (klasyfikacja bonitacyjna i MGR25 nie obejmowa³y gleb antropo-genicznych lub nie stosowa³y specjalnych wyró¿ni-ków dla tych gleb).
WYNIKI I DYSKUSJA
Gleby oznaczone symbolem A
W tabeli korelacyjnej (tabela) podano tylko sym-bole A i Ad, natomiast pominiêto symsym-bole Ax, A1, A2 i A3, rzadko spotykane na mapach glebowo-rol-niczych. Pocz¹tkowo, symbolem A oznaczano
wszyst-kie gleby nazywane wówczas glebami bielicowymi. Jednak¿e od czasu stworzenia MGR, z definicji gleb bielicowych wy³¹czono gleby z przemieszczeniem frakcji i³owej, które pocz¹tkowo nazywano glebami pseudobielicowymi (Bartoszewski i in. 1965), a od 1974 – glebami p³owymi (Systematyka gleb Polski 1974). Cech¹ wspóln¹ tych gleb jest wystêpowanie pod poziomem próchnicznym (niespe³niaj¹cym kryteriów poziomu mollik) jaœniej zabarwionego poziomu eluwialnego (wymywania lub przemywania, niekiedy z cechami odgórnego oglejenia) i le¿¹cego pod nim ciemniejszego i/lub bardziej zwiêz³ego poziomu iluwialnego (wmywania). W okresie tworzenia MGR25 gleby okreœlane symbolem A mog³y mieæ zró¿nicowane uziarnienie, od ¿wirów i piasków do glin ciê¿kich i i³ów (Strzemski i in. 1973). Kontury na mapach glebowo-rolniczych ozna-czone symbolem A zawieraj¹ kilka odpowiedników w randze typów gleb opisanych w SGP6.
W konturach oznaczonych symbolem A najczêœciej wystêpuj¹ gleby p³owe. Dotyczy to wiêkszoœci gleb wytworzonych z utworów py³owych (w tym lesso-wych), glin, piasków gliniastych – zarówno ca³kowi-tych, jak i przykrytych lub podœcielonych (na g³êbo-koœci poni¿ej 50 cm) piaskami. Wydzielenia odznaczaj¹ce siê dobrym drena¿em, brakiem wp³y-wu wody gruntowej i bez kontrastuj¹cej zmiany uziarnienia reprezentuj¹ gleby p³owe typowe (tabela). Równie¿ gleby z cienk¹ warstw¹ piasków pokrywo-wych (o mi¹¿szoœci do 50 cm) na glinach lub py³ach s¹ uznawane za p³owe typowe. Gleby wytworzone z piasków luŸnych, s³abogliniastych i piasków gliniastych lekkich podœcielonych glinami na g³êbo-koœci 50–100 cm odpowiadaj¹ glebom p³owym dwudzielnym. Zmiana uziarnienia w profilach tych gleb jest z regu³y zwi¹zana z ostr¹ lub wyraŸn¹ granic¹ litogeniczn¹. W przypadku najsilniej uwil-gotnionych w tej grupie gleb kompleksu 4 (a tak¿e czêœci gleb kompleksu 8 i 1z) mo¿e wystêpowaæ wyraŸne stagnowanie wody opadowej w œrodkowej i dolnej czêœci profilu, co umo¿liwia uznanie ich za gleby p³owe dwudzielne opadowo-glejowe. W naj-silniej uwilgotnionych glebach dwudzielnych kom-pleksu 8 i 9, znajduj¹cych siê pod wp³ywem wód grun-towych, bardziej prawid³owym odpowiednikiem s¹ gleby p³owe dwudzielne podmok³e. Je¿eli glina pod-œcielaj¹ca piasek (a wraz z ni¹ poziom iluwialny argik) wystêpuje na g³êbokoœci ponad 100 cm, to jest to zbyt g³êboko, aby gleba mog³a byæ klasyfikowana jako p³owa i wówczas jej odpowiednikiem jest arenosol (tabela). Gleby oznaczone na MGR25 sym-bolem A i nale¿¹ce do kompleksu 1 maj¹ z regu³y g³êboki i dobrze rozwiniêty poziom próchniczny, co uzasadnia ich uznanie za gleby p³owe próchniczne.
Jeœli pod materia³em gliniastym lub py³owym wystê-puje i³ na g³êbokoœci do 100 cm, bardzo prawdopo-dobna jest obecnoœæ poziomu wertik, a wówczas naj-w³aœciwszym odpowiednikiem s¹ gleby p³owe wer-tikowe. W glebach p³owych bardzo czêsto obserwu-je siê ogleobserwu-jenie – zarówno opadowe, jak i gruntowe. Najsilniej oglejone s¹ gleby p³owe podmok³e – gdzie wp³yw wody gruntowej zaznacza siê ju¿ na g³êboko-œci ≤50 cm, co wystêpuje w silnie uwilgotnionych gruntach ornych kompleksu 8 oraz w podmok³ych u¿ytkach zielonych kompleksów 2z i 3z. Z kolei stagnowanie wody opadowej na lub w poziomie argik jest powszechne w glebach p³owych komplek-sów górskich 10–13 oraz w glebach kompleksu 1z. Najw³aœciwszym odpowiednikiem takich gleb w SGP6 jest podtyp gleb p³owych opadowo-glejo-wych, a w wielu przypadkach równie¿ w po³¹czeniu z innym podtypem gleb p³owych, wed³ug wskazañ w konturze MGR25.
Wœród wydzieleñ oznaczonych symbolem A i zali-czonych do s³abszych i stosunkowo suchych komplek-sów (4), 5–7 znajduj¹ siê gleby ca³kowite wytworzo-ne z piasków, których uziarnienie (ma³a zawartoœæ frakcji i³owej) uniemo¿liwia na tyle silne przemiesz-czenie i akumulacjê frakcji i³owej, by wytworzy³ siê poziom iluwialny (argik). Takie piaszczyste gleby o prostej morfologicznej budowie A-C odpowiadaj¹ arenosolom typowym.
Prawdopodobnym odpowiednikiem gleb o uziar-nieniu i³u lub gliny bardzo ciê¿kiej w ca³ym profilu, zasobnych w minera³y ilaste pêczniej¹ce, s¹ le typowe (na przyk³ad w kompleksie 2) lub wertiso-le gruntowo-gwertiso-lejowe (w kompwertiso-leksie 8). Wykazywanie tych ostatnich gleb pod liter¹ A mog³o wynikaæ st¹d, ¿e w œrodkowej czêœci ich profilu czêsto tworzy siê strefa silniej nasycona wod¹, o wyraŸnie bardziej siwym/stalowym zabarwieniu, która mog³a byæ interpretowana jako poziom eluwialno-glejowy.
Dla gleb silnie podmok³ych (znajduj¹cych siê pod wp³ywem wody gruntowej) w kompleksach 9 i 3z, w których nie ma zapisów wskazuj¹cych na prze-mieszczenie frakcji i³owej i obecnoœæ poziomu argik, najw³aœciwszym odpowiednikiem wydaj¹ siê gleby gruntowo-glejowe typowe.
Gleby oznaczone symbolem Ad, ukszta³towane z materia³ów deluwialnych i niemaj¹ce poziomu mollik oraz kambik/siderik, zgodnie z SGP6 mog¹ byæ klasyfikowane jako gleby deluwialne w³aœciwe. Ze wzglêdu na lokalizacjê w dolnej czêœci stoków i u ich podnó¿y, a tak¿e ze wzglêdu na drobnoziarni-ste uziarnienie, w glebach tych czêsto widoczne s¹ dodatkowe cechy oglejenia opadowego lub grunto-wego.
Mimo ¿e pierwotnie litera A stosowana by³a na oznaczenie „gleb bielicowych”, to wœród odpowied-ników w tabeli korelacyjnej nie wystêpuj¹ gleby bielicoziemne (gleby bielicowe lub bielice) w rozu-mieniu SGP6 (tabela). Wynika to st¹d, ¿e (1) gleby wspó³czeœnie nazywane glebami bielicowymi maj¹ znikom¹ wartoœæ rolnicz¹ i najczêœciej spotykane s¹ pod lasami, (2) w warunkach u¿ytkowania ornego ich uprawa mechaniczna powoduje wykszta³cenie g³êbo-kiego poziomu orno-próchnicznego, w który najczê-œciej jest w³¹czany poziom eluwialny i czêœæ poziomu spodik, co utrudnia lub zupe³nie uniemo¿liwia tere-now¹ identyfikacjê gleb bielicowych.
Gleby oznaczone symbolem B
W tabeli korelacyjnej uwzglêdniono symbol B w ró¿nych kombinacjach wystêpuj¹cych na MGR25 (Stuczyñski i in. 2004): B (gleby brunatne w³aœciwe), Bw (gleby brunatne wy³ugowane i kwaœne) i Bd (gleby brunatne deluwialne), a tak¿e dodatkowe sym-bole 1–3 odnosz¹ce siê do rodzaju (litej) ska³y macierzystej w terenach górskich (tabela).
Symbol B obejmuje na MGR25 wydzielenia gleb o uziarnieniu od piasków luŸnych do i³ów, w których profilu nie zaznacza siê poziom eluwialny, ale wystêpuje, choæby s³abo zaznaczony poziom brunat-nienia (Bartoszewski i in. 1965). Z perspektywy SGP6, poziom ten mo¿e spe³niaæ kryteria poziomu kambik, oraz poziomu siderik, a w wielu przypad-kach równie¿ poziomu argik. Przek³ada siê to na znaczn¹ liczbê mo¿liwych odpowiedników w tabeli korelacyjnej. Rozgraniczanie podtypów gleb brunat-nych (B i Bw) by³o przy tworzeniu MGR25 doœæ elastyczne i w terenie przewa¿nie opiera³o siê na obecnoœci wêglanów i uziarnieniu gleby, przez co w znacznym stopniu nawi¹zuje do kompleksów przydatnoœci rolniczej gleb (Strzemski i in. 1973).
Gleby wydzieleñ oznaczanych na MGR25 symbo-lem B tylko w czêœci przypadków mo¿na zgodnie z SGP6 okreœlaæ mianem gleb brunatnych. Z pewno-œci¹ odnosi siê to gleb gliniastych wytworzonych z pokryw stokowych nale¿¹cych do kompleksów górskich 10–13, w których lita ska³a nie wystêpuje bardzo p³ytko. MGR25 czêsto uwzglêdnia rodzaj ska³y macierzystej (lub raczej ska³ pod³o¿a), co w du¿ym stopniu przek³ada siê na w³aœciwoœci zwie-trzeliny i umo¿liwia rozró¿nienie najbardziej odpo-wiednich podtypów gleb brunatnych. W przypadku gleb wytworzonych ze ska³ krystalicznych (oznacza-nych symbolem Bw1) s¹ to gleby brunatne kwaœne. Natopmiast w przypadku gleb rozwiniêtych ze ska³ osadowych o spoiwie niewêglanowym (najczêœciej Bw2) – gleby brunatne wy³ugowane. W konturach
gleb wytworzonych ze ska³ osadowych o spoiwie wêglanowym (B3 lub Bw3, czyli niezaliczonych do rêdzin) – gleby brunatne w³aœciwe. W glebach ornych kompleksów górskich i najs³abszych u¿ytków zielo-nych kompleksu 3z lita ska³a mo¿e wystêpowaæ ju¿ na niewielkiej g³êbokoœci (do 50 cm). Czêœæ tak ukszta³towanych gleb mo¿e spe³niaæ kryteria gleb brunatnych, jednak bardzo czêsto poziomy B maj¹ zbyt ma³¹ mi¹¿szoœæ, aby mog³y wykazywaæ w³aœci-woœci poziomu kambik. Wówczas odpowiednikiem tych gleb w SGP6 s¹ rankery zbrunatnia³e.
Badania prowadzone w ró¿nych czêœciach Polski nizinnej i wy¿ynnej wykaza³y (Marcinek i Komisa-rek 2001; Kobierski 2013, Œwitoniak 2014, Kaba³a i Musztyfaga 2015; Œwitoniak i in. 2016), ¿e zdecy-dowana wiêkszoœæ gleb gliniastych i py³owych (w tym lessowych), maj¹cych uk³ad poziomów genetycznych charakterystyczny dla gleb brunatnych (A(p)-B-C) to w rzeczywistoœci gleby p³owe (zerodowane). W gle-bach tych, wskutek zerodowania powierzchniowej warstwy próchnicznej i jednoczesnego niszczenia poziomu eluwialnego przez orkê, poziom eluwialny zanika ca³kowicie, a poziom argik wystêpuje bezpo-œrednio pod poziomem ornym. W zwi¹zku z powy¿-szym, dla gleb oznaczonych na MGR25 symbolem B i maj¹cych uziarnienie py³ów (w tym lessów) lub glin (ca³kowitych lub podœcielonych piaskiem) najbli¿-szym odpowiednikiem w SGP6 jest podtyp gleb p³owych zerodowanych. Ten nowy podtyp umo¿li-wia zarówno najprawdopodobniej, poprawne rozpo-znanie genezy takich gleb, jak i podkreœlenie podo-bieñstwa ich morfologii oraz w³aœciwoœci fizykoche-micznych do gleb brunatnych w³aœciwych. To roz-wi¹zanie powinno u³atwiæ transformacjê map glebo-wo-rolniczych na nowe mapy glebowe, przygotowy-wane w oparciu o wspó³czesn¹ wiedzê na temat genezy takich gleb oraz obecnoœæ w nich poziomu diagnostycznego argik.
Nieca³kowite gleby o uziarnieniu piasków (luŸnych, s³abogliniastych i gliniastych lekkich), przechodz¹cym na g³êbokoœci 50–100 cm w materia³ o uziarnieniu gli-ny, zosta³y skorelowane z glebami p³owymi dwudziel-nymi, a mianowicie z podtypem gleb p³owych dwu-dzielnych rdzawych. W górnej, piaszczystej czêœci tych gleb, bezpoœrednio pod poziomem ornym rozpoznaæ mo¿na poziom siderik (który jest podstaw¹ zaliczenia tych gleb do grupy B na MGR), a w stropie czêœci gliniastej, bezpoœrednio poni¿ej nieci¹g³oœci litogenicz-nej – poziom iluwialny argik.
Gleby oznaczone na MGR25 symbolem B, maj¹-ce uziarnienie piasków w ca³ym profilu i charaktery-zuj¹ce siê dobrym drena¿em (kompleksy 5–7, czêœæ 3z), zgodnie z kryteriami obowi¹zuj¹cymi w SGP6 nie mog¹ byæ zaliczane do gleb brunatnych ze
wzglê-du na brak gliniastego lub py³owego poziomu kam-bik. Nale¿y je zaliczyæ do gleb rdzawych typowych (przy uziarnieniu piasków luŸnych i s³abogliniastych w ca³ym profilu) lub gleb rdzawo-brunatnych (przy uziarnieniu piasków gliniastych przynajmniej w gór-nej czêœci profilu). Ca³kowite gleby piaszczyste z poziomem B mog¹ te¿ wystêpowaæ w podmok³ym kompleksie 9, w którym ze wzglêdu na cechy powsta³e pod wp³ywem wody gruntowej reprezentowaæ bêd¹ gleby rdzawe gruntowo-glejowe lub gleby rdzawo-brunatne gruntowo-glejowe.
Gleby oznaczone na MGR25 symbolem B, o bar-dzo drobnoziarnistym uziarnieniu (gliny ciê¿kiej lub i³u) mog¹ mieæ poziom wertik i nale¿eæ do wertisoli typowych (gdy zosta³y zaliczone do kompleksu 2) lub wertisoli gruntowo-glejowych (w kompleksie 8). W przypadkach gdy s¹ one zaliczone do kompleksu 8 lub 3z, o gliniastym lub py³owym uziarnieniu, wystêpuj¹ce w warunkach nadmiernego uwilgotnie-nia i maj¹ce silnie rozwiniête cechy redoksymorficz-ne zosta³y skorelowaredoksymorficz-ne z glebami opadowo-glejowy-mi typowyopadowo-glejowy-mi, natoopadowo-glejowy-miast w przypadkach nieco s³ab-szego oglejenia – z glebami brunatnymi wy³ugowa-nymi opadowo-glejowymi. Wœród gleb wykazanych na MGR z symbolem B s¹ równie¿ gleby odznacza-j¹ce siê ca³kowitym uziarnieniem ¿wirów, których najw³aœciwszym odpowiednikiem wed³ug SGP6 s¹ regosole, lub gleby rdzawe typowe w przypadku przy-krycia warstwy ¿wiru warstw¹ piasków (tabela).
Specyficzn¹ grupê stanowi¹ gleby wytworzone z materia³u deluwialnego oznaczone na MGR25 symbolem Bd. Pomimo m³odego wieku osadów stokowych, s¹ one poddane intensywnym przemia-nom pedogenicznym, których efektem jest obecnoœæ w pe³ni ukszta³towanego poziomu kambik. Zgodnie z SGP6 gleby takie s¹ klasyfikowane jako gleby brunatne. Wydzielenia nale¿¹ce do nizinnych/wy¿yn-nych kompleksów gruntów ornizinnych/wy¿yn-nych o dobrym natu-ralnym drena¿u (kompleksy 1–6) reprezentuj¹ naj-czêœciej gleby brunatne w³aœciwe. Podobnym ale nieco bardziej wilgotnym glebom u¿ytków zielonych (kompleksy 1z-3z) odpowiadaj¹ gleby brunatne w³aœciwe opadowo-glejowe. Natomiast w bardziej podmok³ym kompleksie 3z mog¹ wystêpowaæ gleby opadowo-glejowe typowe z obecnoœci¹ silnych cech redoksymorficznych (p³ytko w profilu) lub gleby bêd¹ce w zasiêgu poziomu wody gruntowej – gleby brunatne w³aœciwe gruntowo-glejowe, podobnie jak w kompleksie 8. W kompleksach górskich 10–13 materia³ deluwialny jest na ogó³ odwapniony, ale gleby charakteryzuj¹ce siê wysokim wysyceniem kationami zasadowymi i wysokim pH, mo¿na zali-czyæ do gleb brunatnych wy³ugowanych (Borkowski 1966). Alternatyw¹ dla gleb rozwiniêtych z
materia-³u deluwialnego, w którym poziomy B nie spe³niaj¹ kryteriów poziomu kambik, s¹ gleby deluwialne w³aœciwe typowe lub deluwialne w³aœciwe opadowo-lub gruntowo-glejowe (w kompleksach odznaczaj¹-cych siê wiêksz¹ wilgotnoœci¹ gleb). Gleby deluwial-ne s¹ bardziej prawdopodobdeluwial-ne ni¿ gleby brunatdeluwial-ne w miejscach stale aktywnych zjawisk erozyjnych, w których osady deluwialne s¹ stosunkowo m³ode (Œwitoniak 2015).
Gleby oznaczone symbolem C
Gleby oznaczone na MGR symbolem C klasyfi-kowano jako czarnoziemy, odpowiednio w³aœciwe (C), zdegradowane (Cz) i deluwialne (Cd), na podstawie obecnoœci g³êbokiego i ciemnego pozio-mu próchnicznego (wspó³czeœnie identyfikowanego jako mollik), py³owego uziarnienia oraz domniemanej czarnoziemnej genezy (Strzemski i in. 1973). Identy-fikacja gleb tej grupy nie ró¿ni siê zasadniczo od ich klasyfikacji w SGP6 (na poziomie typu). Naj¿yŸniej-sze gleby tej grupy (kompleks 1 i 2) odpowiadaj¹ czarnoziemom typowym (£abaz i in. 2018). W kom-pleksach u¿ytków zielonych 1z i 2z, gleby odznaczaj¹ siê przynajmniej okresowo podwy¿szon¹ wilgotno-œci¹ i obecnowilgotno-œci¹ cech redoksymorficznych, co zgodnie z SGP6, upowa¿nia do korelowania ich z czarnozie-mami opadowo-glejowymi. Symbol Cz stosowany by³ dla czarnoziemów maj¹cych ró¿norodne cechy wskazuj¹ce na ich degradacjê, w tym zubo¿enie w wêgiel organiczny poziomu próchnicznego, wy³u-gowanie wêglanów, obecnoœæ poziomów brunatnie-nia lub wmycia frakcji i³owej. W SGP6 mog¹ im odpowiadaæ ró¿ne podtypy gleb, lecz niemal zawsze bêd¹ to czarnoziemy wy³ugowane, a w kompleksach 1z i 2z – czarnoziemy wy³ugowane opadowo-glejo-we, pozbawione wêglanów do g³êbokoœci przynaj-mniej 100 cm (Borowiec 1965, Licznar 1976). Odpowiednikiem czarnoziemów zdegradowanych w podmok³ym kompleksie 8 s¹ czarne ziemie typo-we lub podmok³e (£abaz i Kaba³a 2014).
Symbolem Cd oznaczano na MGR25 czarnozie-my wytworzone z bogatego w próchnicê i ciemno zabarwionego materia³u deluwialnego (Borowiec 1965, Strzemski i in. 1973). W SGP6 takim glebom odpowiadaj¹ gleby deluwialne czarnoziemne typo-we (w przypadku kompleksów 1 i 2, odznaczaj¹cych siê dobrym drena¿em), gleby deluwialne czarnoziemne opadowo-glejowe (w wilgotniejszych kompleksach 1z i 2z) lub gleby deluwialne czarnoziemne grunto-wo-glejowe (w przypadku najni¿ej po³o¿onych i naj-wilgotniejszych kompleksów trwa³ych u¿ytków zielo-nych oraz gruntów orzielo-nych kompleksu 8).
Gleby oznaczone symbolem D
Symbolami D, Dz lub Dd oznaczano na MGR ró¿-norodne pod wzglêdem genezy, uziarnienia i odczy-nu czarne ziemie, których wspóln¹ cech¹ by³a obec-noœæ ciemno zabarwionego poziomu próchnicznego o znacznej mi¹¿szoœci oraz nadmierne uwilgotnienie i obecnoœæ cech glejowych przynajmniej w czêœci profilu (Strzemski i in. 1973). Rozró¿nianie czarnych ziem na w³aœciwe (D) i zdegradowane (Dz) bazowa-³o w pierwszej kolejnoœci na zawartoœci materii or-ganicznej, a w drugiej kolejnoœci na uziarnieniu i in-nych w³aœciwoœciach fizykochemiczin-nych gleb. Dla-tego wspó³czesne podzia³ czarnych ziem jest nieco inny ni¿ na MGR25. Niemniej jednak mo¿liwe jest dobre skorelowanie na poziomie typu tej grupy gleb. Odpowiednikiem wiêkszoœci czarnych ziem w³a-œciwych (D) wykazanych na MGR w kompleksach 1–4 s¹ wed³ug SGP6 czarne ziemie typowe. Nato-miast w przypadku czarnych ziem zdegradowanych (Dz) wykazanych w kompleksach 2, 4, 5 – s¹ to czar-ne ziemie wy³ugowaczar-ne (rzadziej – gleby szare typo-we). ZwiêŸlejsze i nadmiernie uwilgotnione gleby oznaczone symbolami D i Dz, wykazywane na MGR w kompleksach 8 i 2z, korelowano w SGP6 najczê-œciej z (odpowiednio) czarnymi ziemiami podmok³y-mi lub czarnypodmok³y-mi ziepodmok³y-miapodmok³y-mi wy³ugowanypodmok³y-mi podmo-k³ymi. Czarne ziemie o uziarnieniu piasków, wystê-puj¹ce w warunkach przesuszenia (kompleksy 6 i 7), w których bardzo prawdopodobne jest wystêpowa-nie poziomu diagnostycznego arenimurszik, skorelo-wano z glebami murszastymi. Natomiast za najbar-dziej prawdopodobny odpowiednik podobnych gleb, ale wystêpuj¹cych w warunkach podmok³oœci, zapew-niaj¹cej lepsz¹ ochronê dla materii organicznej (kom-pleksy 9 i 3z) uznano gleby murszowate podmok³e.
Czarne ziemie o dominuj¹cym uziarnieniu i³ów i z dobrze rozwiniêtym du¿ej mi¹¿szoœci poziomie próchnicznym, które czêsto nazywano smolnicami dla odró¿nienia ich od pozosta³ych, l¿ejszych czarnych ziem (Prusinkiewicz 2001), na MGR równie¿ wyka-zywane s¹ z symbolem D lub Dz. Je¿eli uziarnienie i³owe wystêpuje w ca³ym profilu, to z du¿ym praw-dopodobieñstwem za ich odpowiednik w SGP6 mo¿-na uzmo¿-naæ wertisole czarnoziemne. Natomiast w przy-padku kiedy poziom próchniczny (mollik) wytworzy³ siê z gliny lub py³u na ile, w³aœciwym odpowiedni-kiem s¹ czarne ziemie wertikowe (Kaba³a i in. 2015, Dudek i in. 2019).
Symbolem D na MGR25 oznaczono równie¿ mi-neralne, ale zasobne w próchnicê gleby z p³ytko wy-stêpuj¹c¹ gyti¹ wêglanow¹ lub wapnem ³¹kowym. O zaliczenie tych gleb do rêdzin przez lata postulowali
Lemkowska i Sowiñski (2018). Postulat ten zosta³ uwzglêdniony w SGP6, w której opisane wy¿ej gleby (z silnie wêglanowym materia³em limnicznym wystê-puj¹cym bezpoœrednio pod poziomem mollik) zaliczo-no do rêdzin czarzaliczo-noziemnych pojeziornych.
Symbolem Dd oznaczano na MGR czarne ziemie wytworzone z osadów deluwialnych (Strzemski i in. 1973, Stuczyñski i in. 2004, £abaz i Kaba³a 2014). Charakteryzuj¹ siê one morfologi¹ i w³aœciwoœciami umo¿liwiaj¹cymi ich korelacjê z glebami deluwial-nymi czarnoziemdeluwial-nymi typowymi (Œwitoniak 2015).
Gleby oznaczone symbolem E
Do grupy gleb mu³owych zaliczano na MGR25 gleby wytworzone z warstw torfów i mu³ów wystê-puj¹cych w ró¿nych kombinacjach i proporcjach (w tym równie¿ ca³kowite lub podœcielone warstwa-mi warstwa-mineralnywarstwa-mi), ale z wy³¹czeniem w³aœciwych gleb torfowych oraz murszowych. Od czasu wdro¿enia instrukcji MGR25 (Bartoszewski i in. 1965, Witek 1965) zmienia³y siê koncepcje gleb mu³owych i kry-teria klasyfikacji gleb mu³owo-torfowych (Roj-Ro-jewski i Walasek 2013). Jednak SGP6 w du¿ym stopniu nawi¹zuje do pierwotnego rozumienia genezy gleb mu³owych i torfowo-mu³owych, stosowanego w powszechnej klasyfikacji bonitacyjnej oraz w instrukcji do MGR25 (Strzemski i in. 1973).
Symbolem Emt obejmowano gleby z przewag¹ materia³u mu³owego nad torfowym, których odpo-wiednikiem w SGP6 s¹ najczêœciej gleby mu³owe torfowe. Z kolei oznaczenie Etm wskazuje na MGR na dominacjê materia³u torfowego, najczêœciej silnie roz³o¿onego, i jedynie przewarstwienia mu³owe. Zatem najw³aœciwszym odpowiednikiem takich gleb w SGP6 s¹ gleby torfowe saprowe mu³owe. Ze wzglêdu na du¿¹ dynamikê i zmiennoœæ przestrzenn¹ p³ytko-wodnych lub okresowo zalewanych œrodowisk sedy-mentacyjnych ten typ gleby mo¿e te¿ pojawiaæ siê w konturach z Emt. Glebom oznaczonym jako Emt lub Etm (a niekiedy te¿ Etn), p³ytko podœcielonym gyti¹ (.ga) lub wapnem ³¹kowym (.w³) odpowiadaj¹ wed³ug SGP6, odpowiednio, gleby gytiowe torfowe oraz gleby limnowe torfowe. Odpowiednikiem gleb, w których gytia wystêpuje od powierzchni, jest pod-typ gleb limnowych – gleby gytiowe.
W odró¿nieniu od wymienionych wczeœniej gleb organicznych, gleby oznaczone na MGR25 symbolem E, ale w ca³ym profilu wytworzone z wapna ³¹kowe-go, mog¹ byæ glebami mineralnymi silnie wêglano-wymi, których odpowiednikiem w SGP6 s¹ rêdziny w³aœciwe pojeziorne (które ró¿ni¹ siê od rêdzin czar-noziemnych pojeziornych brakiem poziomu mollik).
Gleby oznaczone symbolem T
W odró¿nieniu od wyjœciowych materia³ów klasyfikacyjnych, gleby torfowe na mapie glebowo-rolniczej zosta³y oznaczone odrêbnym symbolem T, w dwóch wariantach – Tn (gleby torfowisk niskich) oraz Tv (gleby torfowisk wysokich i przejœciowych). W u¿ytkowaniu rolniczym zdecydowanie dominuj¹ gleby torfowisk niskich, tote¿ do nich w wiêkszoœci odnosz¹ siê ustalenia korelacyjne (tabela). Nale¿y po-nadto zaznaczyæ, ¿e do gleb torfowych zaliczano gle-by niezmursza³e oraz s³abo/p³ytko zmursza³e, pod-czas gdy gleby z silnymi przejawami zmurszenia wy-kazywano w odrêbnej grupie gleb M.
Gleby torfowe g³êbokie i bardzo g³êbokie maj¹ na tyle du¿¹ mi¹¿szoœæ niezmursza³ego torfu, ¿e zgodnie z SGP6 powinien byæ w nich rozpoznany rodzaj do-minuj¹cego torfu i na tej podstawie ustalony podtyp gleby torfowej. Niestety MGR25 nie zawiera infor-macji, które pozwoli³yby na ustalenie podtypu, gdy¿ w ramach gleb torfowych torfowisk niskich mog¹ wystêpowaæ wszystkie trzy podtypy – gleby torfowe saprowe (z przewag¹ torfu amorficznego), hemowe (torf o œredniej zawartoœci nieroz³o¿onych w³ókien roœlinnych) i fibrowe, które mo¿na uto¿samiaæ z w³ók-nistymi torfami mszystymi (Systematyka gleb Polski 2019). Wydaje siê, ¿e wœród u¿ytkowanych rolniczo (g³ównie jako trwa³e u¿ytki zielone) gleb torfowisk niskich Polski, czêstoœæ wystêpowania podtypów usta-lonych wg SGP6 jest nastêpuj¹ca: gleby torfowe sa-prowe – hemowe – fibrowe (Marcinek i Komisarek 2015). W tak przyjêtej kolejnoœci wymieniono je w tabeli korelacyjnej (tabela).
Jednoczeœnie nale¿y zauwa¿yæ, ¿e wskutek d³ugoletniego odwodnienia i rolniczego u¿ytkowania, powierzchniowa warstwa torfu ulega procesowi murszenia (Marcinek i Spychalski 1998). Na potrzeby niniejszej korelacji przyjêto jednak za³o¿enie, ¿e g³êbokoœæ zmurszenia w konturach gleb oznaczonych jako torfowe przekracza 10 cm, ale nie osi¹gnê³a jesz-cze minimum 30 cm wymaganego w SGP6 dla gleb murszowych. Odpowiednikami g³êbokich i bardzo g³êbokich gleb torfowisk niskich s¹ zatem w SGP6 gleby torfowe saprowe/hemowe/fibrowe murszowe. Powy¿szych za³o¿eñ nie mo¿na prze³o¿yæ na p³ytkie gleby organiczne oznaczone na MGR symbolem T (podœcielone na g³êbokoœci do 50 cm utworami mineralnymi), w których proces murszenia z regu³y osi¹gn¹³ wiêksz¹ g³êbokoœæ, wskutek czego powinny byæ uto¿samiane z glebami murszowymi p³ytkimi lub nawet glebami gruntowo-glejowymi murszowymi, gdy ³¹czna mi¹¿szoœæ warstwy organicznej jest mniejsza ni¿ 30 cm (Glina i in. 2016).
MGR25 zawiera te¿ kontury gleb, w których torfy podœcielone s¹ gyti¹. Gleby p³ytko podœcielone gyti¹ nale¿y uznaæ za gleby murszowe, których odpowiednikami w SGP6, w zale¿noœci od mi¹¿szoœci warstwy zmursza³ego torfu, s¹ gleby murszowe gytiowe (gruboœæ murszu 30–50 cm) lub gleby gytiowe murszowe (mi¹¿szoœæ murszu 10–30 cm). W przy-padkach gleb ze stropem warstwy gytii obecnym na g³êbokoœci 50–100 cm przyjêto, ¿e zachowany jest ich torfowy (na ogó³ saprowy) charakter. Niemniej jednak górna zmursza³a warstwa torfu musi byæ wyra¿ona w nazwie podtypu z³o¿onego, a zatem za ich g³ówny odpowiednik uznano torfow¹ saprow¹ murszow¹ (gytiow¹), gdzie obecnoœæ gytii wyra¿ona jest dopiero na poziomie odmiany.
Gleby oznaczone symbolem M
Symbolem M oznaczano na MGR gleby organicz-ne silnie zmursza³e, a tak¿e gleby miorganicz-neralorganicz-ne z bardzo ciemnym i silnie próchnicznym poziomem murszo-watym. Bardzo du¿¹ rolê w przyporz¹dkowywaniu tym glebom odpowiedników w SGP6 odgrywa g³êbokoœæ wystêpowania pod³o¿a mineralnego lub materia³ów limnicznych. G³êbokie gleby organiczne, w których pod warstw¹ murszow¹ (przyjêto, ¿e spe³-nia ona kryteria poziomu diagnostycznego murszik) zachowany jest niezmursza³y torf, a podœcielenie pia-skami lub gyti¹ wystêpuje na g³êbokoœci 50–100 cm, maj¹ swoje odpowiedniki w SGP6 w postaci (odpo-wiednio) gleb murszowych saprowych/hemowych/ fibrowych i gleb murszowych saprowych/hemowych/ fibrowych gytiowych. Odpowiednikami murszy p³yt-ko podœcielonych utworem mineralnym s¹ gleby murszowe p³ytkie lub nawet gleby gruntowo-glejo-we murszogruntowo-glejo-we (gdy mi¹¿szoœæ warstwy murszu nie przekracza 30 cm). W przypadku bardzo p³ytkiego podœcielenia utworami limnicznymi (gyti¹ lub wapnem ³¹kowym), odpowiednikami gleb w SGP6 s¹, odpowiednio, gleby gytiowe murszowe i gleby lim-nowe murszowe.
Gleby oznaczone na MGR symbolem M i maj¹ce mineralne uziarnienie w ca³ym profilu (oraz prawdo-podobnie wystêpuj¹cy poziom diagnostyczny areni-murszik) musz¹ byæ wed³ug SGP6 korelowane jako gleby mineralne, najczêœciej jako gleby murszowate typowe – w przypadku gleb podmok³ych (kompleksy 9, 1z–3z), w których rozk³ad materii organicznej jest stosunkowo powolny ze wzglêdu na du¿e uwilgotnie-nie, albo jako gleby murszaste – w przypadku suchych gleb piaszczystych, zaliczonych na MGR do kompleksów 5–7.
Gleby oznaczone symbolem F, FG i G
Podejœcie do gleb aluwialnych (mad) w powszech-nej klasyfikacji bonitacyjpowszech-nej oraz w okresie tworze-nia legendy do mapy glebowo-rolniczej zmietworze-nia³o siê. Spowodowa³o to, ¿e symbol F nie zawsze by³ konse-kwentnie stosowany. Utrudnia to wspó³czesn¹ inter-pretacjê tych gleb. Œrodowisko dolin rzecznych uleg³o wielkim przeobra¿eniom w XX wieku, zwi¹-zanym z ograniczeniem zalewów powodziowych, regulacj¹ koryt rzecznych i melioracj¹ gleb teras rzecznych. Wywo³a³o to daleko id¹ce zmiany w mor-fologii, w³aœciwoœciach i produktywnoœci mad (Strzemski i in. 1973, Michalski 2013, Ligêza 2016). Mady zaliczone do kompleksu 1 maj¹ g³êboki, strukturalny i ciemno zabarwiony poziom próchnicz-ny, z regu³y spe³niaj¹cy kryteria poziomu diagnostycz-nego mollik. Tote¿ ich g³ównym odpowiednikiem w SGP6 s¹ mady czarnoziemne typowe. Podobne cechy maj¹ te¿ mady kompleksu 1z, lecz okresowe stagnowanie wody w tych zwiêz³ych glebach na ogó³ skutkuje obecnoœci¹ cech redoksymorficznych i zaliczeniem tych gleb do mad czarnoziemnych opadowo-glejowych. Na podstawie obserwacji z ró¿-nych regionów Polski mo¿na stwierdziæ (Strzemski i in. 1973), ¿e mady w warunkach dobrego drena¿u doœæ szybko podlegaj¹ procesom brunatnienia lub rdzawienia. Dlatego ich g³ównymi odpowiednikami w SGP6 s¹ mady brunatne typowe – w przypadku kompleksów 2–5 i 10–12, grupuj¹cych gleby o do-minuj¹cym gliniastym lub py³owym uziarnieniu górnej i œrodkowej czêœci profilu. Mady rdzawe obejmuj¹ gleby o dominuj¹cym uziarnieniu piasków w ca³ym profilu (kompleksy 5–7). W glebach o drob-noziarnistym uziarnieniu wp³ywaj¹cym na okresowe stagnowanie w œrodkowej czêœci profilu wody opadowej, roztopowej, lub rzadko zalewowej, zaliczanych najczêœciej do kompleksów 2–4 i 2z mog¹ wystêpowaæ cechy opadowo-glejowe daj¹ce mo¿li-woœæ okreœlenia gleb jako mady brunatne opadowo-glejowe. W warunkach silniejszej podmok³oœci, typowej dla kompleksów 8–9 oraz 2z–3z, najczêst-szym odpowiednikiem takich gleb w SGP6 s¹ mady w³aœciwe gruntowo-glejowe (tabela).Najsilniej podmok³e gleby wytworzone z utworów aluwialnych, w klasyfikacji bonitacyjnej zwane ma-dami glejowymi, a na MGR – glebami glejowymi alu-wialnymi (symbol FG), maj¹ wyraŸnie i blisko po-wierzchni rozwiniête oglejenie gruntowe, dlatego g³ów-nym odpowiednikiem tych gleb w SGP6 s¹ gleby gruntowo-glejowe typowe.
Gleby znajduj¹ce siê pod bardzo silnym wp³ywem wody gruntowej, ale niebêd¹ce madami ani czarnymi
ziemiami, oznaczone na MGR25 symbolem G, rów-nie¿ posiadaj¹ bardzo wyraŸne cechy gruntowo-gle-jowe wystêpuj¹ce blisko powierzchni gleby. Odpo-wiednikiem takich gleb w SGP6 s¹ g³ównie gleby grun-towo-glejowe typowe. Czêœæ z tych gleb, dla których na MGR wyró¿niono obecnoœæ deluwialne-go materia³u macierzystedeluwialne-go (symbol Gd), mo¿e byæ w SGP6 uto¿samiana z glebami deluwialnymi w³a-œciwymi gruntowo-glejowymi, jeœli silne oglejenie za-czyna siê na g³êbokoœci 30–80 cm. W przypadku, gdy silne oglejenie rozpoczyna na g³êbokoœci mniejszej ni¿ 30 cm od powierzchni, deluwialny charakter materia³u macierzystego traci na znaczeniu, a gleba powinna byæ zaliczona do gleb gruntowo-glejowych typowych.
Gleby oznaczone symbolem R
Rêdziny, zarówno „czyste”, wytworzone ze ska³ wêglanowych lub siarczanowych, jak i rêdziny „mie-szane” oraz „namyte”, na MGR25 oznaczane by³y nastêpuj¹cymi symbolami: R (rêdziny o s³abo wykszta³conym profilu), Rb (rêdziny brunatne) oraz Rc (rêdziny próchniczne). Podzia³ ten w znacznym stopniu pokrywa siê z typami rêdzin wed³ug SGP6 (Kaba³a 2018, Smreczak i in. 2018).
Dla naj¿yŸniejszych rêdzin oznaczonych symbo-lem Rc, zaliczonych do 2 kompleksu, maj¹cych dobrze rozwiniêty poziom próchniczny (mollik), prawid³owym odpowiednikiem w SGP6 s¹ rêdziny czarnoziemne typowe. Rêdziny kompleksów 3 i 4 maj¹ ju¿ nieco p³ytszy poziom próchniczny (najczê-œciej 20–30 cm), a tak¿e na ogó³ p³ytszy i bardziej szkieletowy profil glebowy, zatem nawet jeœli na MGR oznaczone s¹ symbolem Rc, to najw³aœciwszym ich odpowiednikiem w SGP6 s¹ rêdziny w³aœciwe próchniczne. Z kolei gleby oznaczone symbolem Rb, z regu³y maj¹ gliniaste uziarnienie oraz poziom brunatnienia, co u³atwia ich korelacjê rêdzinami brunatnymi typowymi. Gleby zaliczone do s³abszych kompleksów (np. kompleksu 6 – co przewa¿nie wynika z ni¿szej klasy bonitacyjnej) mog¹ byæ od powierzchni zbudowane z materia³u gruboszkieleto-wego, co zgodnie z SGP6 mo¿e byæ odzwierciedlone dodaniem kolejnego oznaczenia podtypu – rumoszo-wego (Kaba³a 2018).
PODSUMOWANIE
Przedstawione w niniejszym opracowaniu zesta-wienie ukazuje znaczne rozbie¿noœci miêdzy legend¹
MGR a podzia³em na typy i podtypy w SGP6 (2019). Interpretacja danych zawartych na mapach glebowo-rolniczych pod k¹tem okreœlenia pozycji systematycz-nej gleby zgodsystematycz-nej z kryteriami SGP6 jest jednak mo¿-liwa. Nale¿y jednak zaznaczyæ, ¿e zaproponowane odpowiedniki (a) uwzglêdniaj¹ jednostki klasyfikacyj-ne lub zespo³y czynników glebotwórczych i w³aœciwoœci gleb najbardziej typowe w skali kraju, a zatem nie wykluczaj¹ innych jednostek glebowych, które mog¹ byæ lepszymi odpowiednikami w specy-ficznych warunkach danego konturu mapy, (b) od-nosz¹ siê do zapisów realnie podanych w konturach mapy i nie koryguj¹ ewentualnych b³êdów wynikaj¹-cych z generalizacji informacji o glebach w obrêbie konturu, niew³aœciwej interpretacji przestrzennej struktury pokrywy glebowej lub b³êdów powsta³ych na etapie redakcji oryginalnej MGR lub wersji numerycznej, sygnalizowanych przez wielu autorów (Ostrowski i G¹siewicz 1968; Koæmit i Podlasiñski 2002; Marcinek i Komisarek 2004; Eckes i Go³da 2007). Dla niektórych celów (np. szczegó³owe opisy niewielkich obszarów, stopieñ erozyjnego przekszta³-cenia gleb) konieczne jest bardziej precyzyjne odzwierciedlenie zró¿nicowania pokrywy glebowej w obrêbie istniej¹cych konturów kartograficznych (Samborski 2018, Ga³ka i in. 2016, Pindral i Œwito-niak 2017), czego MGR nie gwarantuje ze wzglêdu na przyjêt¹ metodykê badañ glebowo-kartograficz-nych oraz generalizacjê informacji kartograficzglebowo-kartograficz-nych w zale¿noœci od przyjêtej skali mapy. Ustalenie metod i regu³ korekty lub zwiêkszenia precyzji infor-macji zawartej w konturach map glebowo-rolniczych, a tak¿e korekty granic tych konturów powinny byæ przedmiotem odrêbnych opracowañ. Ze wzglêdu na skalê i cel nowych map (odwzorowañ), potrzebê uwzglêdnienia nowoczesnych technik badawczych oraz aspektów regionalnych nawi¹zuj¹cych do prze-strzennego zró¿nicowania form krajobrazowych, budowy geologicznej i pokrywy glebowej, mog³yby one stanowiæ ca³y cykl badañ.
PODZIÊKOWANIA
Autorzy dziêkuj¹ wszystkim osobom, w szczegól-noœci dr. Micha³owi Stêpniowi oraz dr. Janowi Jad-czyszynowi, które aktywnie uczestniczy³y w pracach zespo³u przygotowuj¹cego tablicê korelacyjn¹.
Dane z mapy glebowo-rolniczej w skali 1:25 000 do tablicy korelacji zosta³y udostêpnione przez Za-k³ad Gleboznawstwa Erozji i Ochrony Gruntów, IUNG-PIB w Pu³awach.
TABELA. Propozycja odpowiedników w Systematyce gleb Polski, wydanie 6 (2019) dla symboli wyró¿nionych na mapach glebowo-rolniczych
TABLE. Suggested equivalents in Polish Soil Classification (2019) – for codes used on the agricultural soil map
. p L . o N ) 5 2 R G M ( j e z c i n l o r -o w o b e l g e i p a m a n e i n e l e i z d y W ) 5 2 R G M ( p a m l i o s l a r u t l u c i r g a n o n o i t a e n i l e D p y t d o p i p y t – ) 9 1 0 2 ( 6 P G S w k i n d e i w o p d o y n a w o n o p o r P e p y t b u s d n a e p y t l i o s – ) 9 1 0 2 ( 6 P G S n i t n e l a v i u q e d e t s e g g u S l o b m y S u p y t e p y T e d o c s k e l p m o K o n t a d y z r p i c œ j e z c i n l o r -r u t l u c i r g A d n a l l a y t i l i b a t i u s e i n e i n r a i z u e w o p y T e r u t x e t l i o s n o m m o c t s o M y w o w a t s d o P n i a M y n w y t a n r e t l A l a n o i t p O 1 2 3 4 5 6 1 A 1 ka¿dewykazanenaMGR Glebyp³owepróchniczne(PPh) 2 2 glinylubpy³y(wtymlessy), i m a k s a i p e n o l e i c œ d o p b u l e t i w o k ³ a c m g p , h c a n i l g a n y ³ y p ,i m a i n e i p a w b u l h c a ³ y p i h c a n i l g a n ) t P P ( e w o p y t e w o ³ p y b e l G Glebyp³oweopadowo-glejowe ) g o P P ( 3 2 glinylubpy³y(wtymlessy)nai³ach ) i : b u l i . ( ) v P P ( e w o k i t r e w e w o ³ p y b e l G Glebyp³oweopadowo-glejowe ) g o P P ( 4 3 glinylubpy³yca³kowite(nastokach) b u l i m a k s a i p e n o l e i c œ d o p b u l , h c a n i l g a n y ³ y p ,i m a i n e i p a w h c a ³ y p i h c a n i l g a n m g p ) t P P ( e w o p y t e w o ³ p y b e l G 5 4 glinylubpy³ynapiaskach; h c a ³ y p , h c a n i l g a n m c 0 5 < i k s a i p h c a ³ i i ) t P P ( e w o p y t e w o ³ p y b e l G Glebyp³oweopadowo-glejowe ) g o P P ( 6 4 piaski(p,lps,pgl ≥50cm) h c a n i l g a n ) w d P P ( e n l e i z d u w d e w o ³ p y b e l G Glebyp³owedwudzielne ) g o -w d P P ( e w o j e l g -o w o d a p o 7 4 piaskigliniaste,ca³kowitelub:ps,:pl Glebyp³owetypowe(PPt) Arenosoletypowe(SNt) 8 5 piaski<50cmnaglinachlubpy³ach Glebyp³owetypowe(PPt) 9 5,6 pl,:ps,:pgl:naglinach Glebyp³owedwudzielne(PPdw) 0 1 5,6 piaskigliniastepodœcielone.ps,.pl Arenosoletypowe(SNt) 3 1 6,7 ps,p,lps.p,lps:pl Arenosoletypowe(SNt) 4 1 8 i Wertisolegruntowo-glejowe ) g g W W ( e w o p y t e w o j e l g -o w o d a p o y b e l G ) t O G ( 5 1 8 pgl:naglinach Glebyp³owedwudzielnepodmok³e ) m p -w d P P ( e n l e i z d u w d e w o ³ p y b e l G ) g o w d P P ( e w o j e l g -o w o d a p o 6 1 8 inneni¿wymienionewpkt.15 Glebyp³owepodmok³e(PPpm) 7 1 9 pl:ps:pgl:naglinach Glebyp³owedwudzielnepodmok³e ) m p -w d P P ( 8 1 9 innejni¿wymienionewpkt.17 Glebygruntowo-glejowetypowe ) t G G ( 9 1 10,11, 3 1 , 2 1 ) y s s e l m y t w ( y ³ y p b u l y n i l g Glebyp³oweopadowo-glejowe ) g o P P ( 0 2 1z pgl:naglinach Glebyp³owedwudzielneopadowo -) g o -w d P P ( e w o j e l g 1 2 1z inneni¿wymienionewpkt.20 Glebyp³oweopadowo-glejowe ) g o P P ( e w o p y t e w o j e l g -o w o d a p o y b e l G ) t G O ( 2 2 2z ka¿dewykazanenaMGRdladanego u s k e l p m o k i u p y t ) m p P P ( e ³ k o m d o p e w o ³ p y b e l G 3 2 3z ps,p,lps.p,lps:pl Glebygruntowo-glejowetypowe ) t G G ( 4 2 3z inneni¿wymienionewpkt.23 Glebyp³owepodmok³e(PPpm) 5 2 Ad 1,2,3, , 1 1 , 0 1 z 2 , z 1 , 2 1 e t i w o k ³ a c e i n m y t w , y ³ y p b u l y n i l g Glebydeluwialnew³aœciwetypowe ) t L S ( e w i c œ a ³ w e n l a i w u l e d y b e l G ) g o L S ( e w o j e l g -o w o d a p o e w i c œ a ³ w e n l a i w u l e d y b e l G ) g g L S ( e w o j e l g -o w o t n u r g
1 2 3 4 5 6 6 2 B,Bw 1,2,3,4, z 2 , z 1 e t i w o k ³ a c b u l e i k o b ê ³ g o z d r a b , ) e w o s s e l m y t w ( y ³ y p b u l y n i l g h c a n i l g a n m g p , h c a n i l g a n y ³ y p ) r e P P ( e n a w o d o r e z e w o ³ p y b e l G 7 2 2,2z ,iip.,igc.i Wertisoletypowe(WWt) Glebybrunatnewy³ugowane/kwa ) w k B B / y w B B ( e n œ 8 2 3,4,5, z 2 i m a k s a i p e n o l e i c œ d o p y ³ i , y ³ y p , y n i l g ) l p . , s p . ,l p : , s p : ( Glebyp³owezerodowane(PPer) a w k / e n a w o g u ³ y w e n t a n u r b y b e l G ) w k B B / y w B B ( e n œ 9 2 4,5,6, z 2 m g p a n b u l h c a n i l g a n : l g p ,: s p ,: l p Glebyp³owedwudzielnerdzawe ) d r -w d P P ( 0 3 5,6 piaskigliniaste,ca³kowitelub l p b u l s p e n o l e i c œ d o p ) b r V B ( e n t a n u r b -o w a z d r y b e l G 1 3 6,7,3z ps,ps:p,lps.p,lpl Glebyrdzawetypowe(BVt) 2 3 7 ca³kowite¿plub.¿p Regosoletypowe(SYt) Glebyrdzawetypowe(BVt) 3 3 8 glinylubpy³y(wtymlessy)oraz h c a ³ i i h c a n i l g , h c a ³ y p a n i k s a i p e w o p y t e w o j e l g -o w o d a p o y b e l G ) t O G ( e n a w o g u ³ y w e n t a n u r b y b e l G ) g o -y w B B ( e w o j e l g -o w o d a p o 4 3 8 i Wertisolegruntowo-glejowe ) g g W W ( 5 3 9 piaskiipiaskigliniaste(p³ytkie) Glebyrdzawegruntowo-glejowe ) g g V B ( -o w o t n u r g e n t a n u r b -o w a z d r y b e l G ) g g -b r V B ( e w o j e l g 6 3 10,11, 3 1 , 2 1 a l d R G M a n e n a z a k y w e d ¿ a k z c ó r p o , u s k e l p m o k i u p y t o g e n a d ¹ ³ a k s ¹ t i l h c y n o l e i c œ d o p o k t y ³ p e n a w o g u ³ y w e n t a n u r b y b e l G ) y w B B ( ) w k B B ( e n œ a w k e n t a n u r b y b e l G 7 3 12,13 p³ytkopodœcielonelit¹ska³¹(.sk) Rankeryzbrunatnia³e(SQbr) Glebybrunatnekwaœne(BBkw) 8 3 B1 10,11,12 ka¿dewykazanenaMGRdla u s k e l p m o k i u p y t o g e n a d ) w k B B ( e n œ a w k e n t a n u r b y b e l G 9 3 B2 10,11,12 ka¿dewykazanenaMGRdla u s k e l p m o k i u p y t o g e n a d e n a w o g u ³ y w e n t a n u r b y b e l G ) y w B B ( 0 4 B3 10,11,12 ka¿dewykazanenaMGRdla u s k e l p m o k i u p y t o g e n a d ) w B B ( e w i c œ a ³ w e n t a n u r b y b e l G 1 4 B,Bw 3z inneni¿piaszczystewca³ym u l i f o r p e w o p y t e w o j e l g -o w o d a p o y b e l G ) t O G ( e n a w o g u ³ y w e n t a n u r b y b e l G ) g o -y w B B ( e w o j e l g -o w o d a p o 2 4 3z p³ytkopodœcielonelit¹ska³¹(.sk) Rankeryzbrunatnia³e(SQbr) Glebybrunatnekwaœne(BBkw) 3 4 Bd 1,2,3,4, , 6 , 5 a l d R G M a n e n a z a k y w e d ¿ a k u s k e l p m o k i u p y t o g e n a d ) w B B ( e w i c œ a ³ w e n t a n u r b y b e l G Glebydeluwialnew³aœciwe ) t L S ( e w o p y t 4 4 1z ka¿dewykazanenaMGRdla u s k e l p m o k i u p y t o g e n a d e w i c œ a ³ w e n t a n u r b y b e l G ) g o -w B B ( e w o j e l g -o w o d a p o e w i c œ a ³ w e n l a i w u l e d y b e l G ) g o L S ( e w o j e l g -o w o d a p o 5 4 8 ka¿dewykazanenaMGRdla u s k e l p m o k i u p y t o g e n a d e w o j e l g -o w o t n u r g e n t a n u r b y b e l G ) g g B B ( e w i c œ a ³ w e n l a i w u l e d y b e l G ) g g L S ( e w o j e l g -o w o t n u r g 6 4 2z,3z ka¿dewykazanenaMGRdla u s k e l p m o k i u p y t o g e n a d e w i c œ a ³ w e n t a n u r b y b e l G ; ) g o -w B B ( e w o j e l g -o w o d a p o e w o p y t e w o j e l g -o w o d a p o y b e l G ) t O G ( e w i c œ a ³ w e n t a n u r b y b e l G ; ) g g -w B B ( e w o j e l g -o w o t n u r g e w i c œ a ³ w e n l a i w u l e d y b e l G ) g g L S ( e w o j e l g -o w o t n u r g 7 4 10,11, 3 1 , 2 1 a l d R G M a n e n a z a k y w e d ¿ a k u s k e l p m o k i u p y t o g e n a d e n a w o g u ³ y w e n t a n u r b y b e l G ) y w B B ( ) w k B B ( e n œ a w k e n t a n u r b y b e l G 8 4 C 1,2 ka¿dewykazanenaMGRdla u s k e l p m o k i u p y t o g e n a d ) t C C ( e w o p y t y m e i z o n r a z C 9 4 1z,2z ka¿dewykazanenaMGRdla u s k e l p m o k i u p y t o g e n a d e w o j e l g -o w o d a p o y m e i z o n r a z C ) g o C C ( 0 5 Cz 1,2 ka¿dewykazanenaMGRdla u s k e l p m o k i u p y t o g e n a d e n a w o g u ³ y w y m e i z o n r a z C ) y w C C ( 1 5 1z,2z ka¿dewykazanenaMGRdla u s k e l p m o k i u p y t o g e n a d e n a w o g u ³ y w y m e i z o n r a z C ) g o -y w C C ( e w o j e l g -o w o d a p o 2 5 8 ka¿dewykazanenaMGRdla u s k e l p m o k i u p y t o g e n a d ) t D C ( e w o p y t e i m e i z e n r a z C Czarneziemiepodmok³e(CDpm)
1 2 3 4 5 6 3 5 Cd 1,2 ka¿dewykazanenaMGRdla u s k e l p m o k i u p y t o g e n a d e n m e i z o n r a z c e n l a i w u l e d y b e l G ) t L C ( e w o p y t 4 5 1z,2z ka¿dewykazanenaMGRdla u s k e l p m o k i u p y t o g e n a d e n m e i z o n r a z c e n l a i w u l e d y b e l G ) g o L C ( e w o j e l g -o w o d a p o e n m e i z o n r a z c e n l a i w u l e d y b e l G ) g g L C ( e w o j e l g -o w o t n u r g 5 5 8 ka¿dewykazanenaMGRdla u s k e l p m o k i u p y t o g e n a d e n m e i z o n r a z c e n l a i w u l e d y b e l G ) g g L C ( e w o j e l g -o w o t n u r g 6 5 D 1,2,3, z 1 , 4 c i , 1 ¿ i n e n n i Czarneziemietypowe 7 5 2 ,iic Wertisoleczarnoziemne(WWcz) 8 5 5 ka¿dewykazanenaMGRdla u s k e l p m o k i u p y t o g e n a d e n a w o g u ³ y w e i m e i z e n r a z C ) y w D C ( ) t S C ( e w o p y t e r a z s y b e l G 9 5 D,Dz 6,7 piaski Glebymurszaste(CUms) Arenosolemurszowate(SNmt) 0 6 D 8 p³ytkieglebymineralnenagytii m y w o k ¹ ³ e i n p a w b u l j e w o n a l g ê w e n r o i z e j o p e n m e i z o n r a z c y n i z d ê R ) i l R C ( 1 6 8,2z inneni¿wymienionewpkt.60 Czarneziemiepodmok³e(CDpm)Czarneziemiemurszowate(CDmt) 2 6 8,2z inneni¿wymienionewpkt.60 Czarneziemiepodmok³e(CDpm)Czarneziemiemurszowate(CDmt) 3 6 Dz 2,4,5 ka¿dewykazanenaMGRdla u s k e l p m o k i u p y t o g e n a d e n a w o g u ³ y w e i m e i z e n r a z C ) y w D C ( ) t S C ( e w o p y t e r a z s y b e l G 4 6 8 ka¿dewykazanenaMGRdla u s k e l p m o k i u p y t o g e n a d e n a w o g u ³ y w e i m e i z e n r a z C ) m p -y w D C ( e ³ k o m d o p e n a w o g u ³ y w e i m e i z e n r a z C ) t m -y w D C ( e t a w o z s r u m 5 6 9,2z,3z piaskis³abogliniasteipiaskigliniaste m y n Ÿ u l m e i k s a i p e n o l e i c œ d o p ) l p .l g p ,l p : s p ,l p . s p . p n ( e ³ k o m d o p e t a w o z s r u m y b e l G ) m p U C ( e ³ k o m d o p e t s a z s r u m y b e l G e i m e i z e n r a z C ; ) m p -s m U C ( ) m p -y w D C ( e ³ k o m d o p e n a w o g u ³ y w 6 6 1z gs.i Czarneziemiewertikowe(CDv) 7 6 2z glinylubpy³y,czêstopodœcielone i m a k s a i p e n a w o g u ³ y w e i m e i z e n r a z C ) m p -y w D C ( e ³ k o m d o p e n a w o g u ³ y w e i m e i z e n r a z C ) t m -y w D C ( e t a w o z s r u m 8 6 Dd 1z,2z ka¿dewykazanenaMGRdla u s k e l p m o k i u p y t o g e n a d e n m e i z o n r a z c e n l a i w u l e d y b e l G ) t L C ( e w o p y t e n m e i z o n r a z c e n l a i w u l e d y b e l G ) g o L C ( e w o j e l g -o w o d a p o 9 6 Emt ka¿dy y n a z a k y w R G M a n e i k o b ê ³ g o z d r a b i e i k o b ê ³ g Glebymu³owetorfowe(OJm³-to)Glebytorfowesaprowemu³owe ) ³ m -a s T O ( 0 7 ka¿dy y n a z a k y w R G M a n m y n l a r e n i m u ¿ o ³ d o p a n , e i k t y ³ p ) l g . ,i ³ p . ,l g p . ,l p . : . p n ( ) ³ m J O ( e w o ³ u m y b e l G Glebygruntowo-glejowemu³owe ) ³ m G G ( 1 7 Etm ka¿dy y n a z a k y w R G M a n e i k o b ê ³ g o z d r a b i e i k o b ê ³ g Glebytorfowesaprowemu³owe ) ³ m -a s T O ( 2 7 Emt ka¿dy y n a z a k y w R G M a n a g : Glebytorfowesaprowegytiowe ) y g -a s T O ( 3 7 Etm n t E y d ¿ a k y n a z a k y w R G M a n ³ w . Glebylimnowetorfowe(OJ-to) 4 7 Emt n t E y d ¿ a k y n a z a k y w R G M a n a g . Glebygytiowetorfowe(OJgy-to) 5 7 E ka¿dy y n a z a k y w R G M a n a g Glebygytiowe(OJgy) 6 7 ka¿dy y n a z a k y w R G M a n ³ w Rêdzinyw³aœciwepojeziorne ) i l R S (
1 2 3 4 5 6 7 7 F 1 ka¿dewykazanenaMGRdla u s k e l p m o k i u p y t o g e n a d e w o p y t e n m e i z o n r a z c y d a M ) t F C ( ) h F B ( e n z c i n h c ó r p e n t a n u r b y d a M 8 7 2,3,4, 2 1 , 1 1 , 0 1 a l d R G M a n e n a z a k y w e d ¿ a k u s k e l p m o k i u p y t o g e n a d ) t F B ( e w o p y t e n t a n u r b y d a M Madybrunatneopadowo-glejowe ) g o F B ( 9 7 5 p³ytkieglinylubpy³ynapiaskach Madybrunatnetypowe(BFt) Madyrdzawe(BFrd) 0 8 5,6,7 piask,ipiaskigliniaste Madyrdzawe(BFrd) Madyw³aœciwetypowe(SFt) 1 8 8 ka¿dewykazanenaMGRdla u s k e l p m o k i u p y t o g e n a d -o w o t n u r g e w i c œ a ³ w y d a M ) g g F S ( e w o j e l g e w o p y t e w o j e l g -o w o t n u r g y b e l G ) t G G ( 2 8 9 piaskig³êbokielubca³kowite Madyw³aœciwegruntowo -) g g F S ( e w o j e l g e w o j e l g -o w o t n u r g e w a z d r y d a M -o w o t n u r g y b e l G ; ) g g -d r F B ( ) t G G ( e w o p y t e w o j e l g 3 8 1z ka¿dewykazanenaMGRdla u s k e l p m o k i u p y t o g e n a d -o w o d a p o e n m e i z o n r a z c y d a M ) g o F C ( e w o j e l g 4 8 2z gliny,py³ylubi³y,ca³kowitealbo i m a k s a i p o k o b ê ³ g e n o l e i c œ d o p ) s p : ,l p : ( -o w o d a p o e n t a n u r b y d a M ) g o F B ( e w o j e l g -o w o d a p o e w i c œ a ³ w y d a M e w i c œ a ³ w y d a M ; ) g o F S ( e w o j e l g ) g g F S ( e w o j e l g -o w o t n u r g 5 8 2z,3z gliny,py³ylubi³ypodœcielonep³ytko ) s p . ,l p . ( i m a k s a i p -o w o t n u r g e w i c œ a ³ w y d a M ; ) g g F S ( e w o j e l g e w o j e l g -o w o t n u r g e n t a n u r b y d a M e w o j e l g -o w o t n u r g y b e l G ; ) g g F B ( ) t G G ( e w o p y t 6 8 3z lekkieibardzolekkie Madyw³aœciwegruntowo -) g g F S ( e w o j e l g ) t F S ( e w o p y t e w i c œ a ³ w y d a M 7 8 FG 8,9 ka¿dewykazanenaMGRdla u s k e l p m o k i u p y t o g e n a d e w o p y t e w o j e l g -o w o t n u r g y b e l G ) t G G ( -o w o t n u r g e w i c œ a ³ w y d a M ) g g F S ( e w o j e l g 8 8 G 8,2z,3z ka¿dewykazanenaMGRdla u s k e l p m o k i u p y t o g e n a d e w o p y t e w o j e l g -o w o t n u r g y b e l G ) t G G ( 9 8 Gd 2z,3z ka¿dewykazanenaMGRdla u s k e l p m o k i u p y t o g e n a d e w i c œ a ³ w e n l a i w u l e d y b e l G ) g g D S ( e w o j e l g -o w o t n u r g ) t G G ( e w o j e l g -o w o t n u r g y b e l G 0 9 M ka¿dy y n a z a k y w R G M a n p ¿ . , s p . ,l p . Glebymurszowep³ytkie(OMp) Glebygruntowo-glejowe ) u m G G ( e w o z s r u m 1 9 ka¿dy y n a z a k y w R G M a n s p : ,l p : Glebymurszowesaprowe/ / a s M O ( e w o r b i f / e w o m e h ) i f M O / e h M O 2 9 ka¿dy y n a z a k y w R G M a n a g : Glebymurszowesaprowe/ / a s M O ( e w o i t y g e w o r b i f / e w o m e h ) y g -i f M O / e h M O 3 9 ka¿dy y n a z a k y w R G M a n a g . Glebygytiowemurszowe(OJgy -) u m 4 9 ka¿dy y n a z a k y w R G M a n ³ w . Glebylimnowemurszowe(OJmu) 5 9 5,6,7 mineralnysubstratwca³ymprofilu Glebymurszaste(CUms) 6 9 9,1z,2z, z 3 u l i f o r p m y ³ a c w t a r t s b u s y n l a r e n i m Glebymurszowatetypowe(CUt) Glebygruntowo-glejowe ) t m G G ( e t a w o z s r u m 7 9 Rb,Rd ka¿dy y n a z a k y w R G M a n a l d R G M a n e n a z a k y w e d ¿ a k u s k e l p m o k i u p y t o g e n a d ) t R B ( e w o p y t e n t a n u r b y n i z d ê R Rêdzinybrunatnerumoszowe ) m r R B ( 8 9 R,Rc 2 ka¿dewykazanenaMGRdla u s k e l p m o k i u p y t o g e n a d e w o p y t e n m e i z o n r a z c y n i z d ê R ) t R C ( e w o z s o m u r e n m e i z o n r a z c y n i z d ê R ) m r R C ( 9 9 3,4 ka¿dewykazanenaMGRdla u s k e l p m o k i u p y t o g e n a d e n z c i n h c ó r p e w i c œ a ³ w y n i z d ê R ) h R S ( e n z c i n h c ó r p e w i c œ a ³ w y n i z d ê R ) m r -h R S ( e w o z s o m u r 0 0 1 1z ka¿dewykazanenaMGRdla u s k e l p m o k i u p y t o g e n a d e w o r p a s e w o f r o t y b e l G ) u m -a s T O ( e w o z s r u m
LITERATURA
Bartoszewski Z., Czarnowski F., Dombek E., Siuta J., Strzemski M., Truszkowska R., Witek T., 1965. Instrukcja w sprawie wykonywania map glebowo-rolniczych w skali 1:5 000 i 1:25 000 oraz map glebowo-przyrodniczych w skali 1:25 000. Ministerstwo Rolnictwa, Instytut Uprawy Nawo¿enia i Gle-boznawstwa, Warszawa: 154 ss.
Bednarek R., Prusinkiewicz Z., 1990. Geografia gleb. PWN, War-szawa: 325 ss.
Bielska A., Sk³odowski P., 2011. Rola gleboznawczej klasyfikacji gruntów w rozwoju obszarów wiejskich. Przegl¹d Geodezyjny 83(11): 10–12.
Bielska A., Turek A., Maciejewska A., Bo¿ym K., 2015. Proble-matyka ochrony gruntów rolnych w procesie suburbanizacji. Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich 4(1): 1035–1045. Borkowski J., 1966. Gleby brunatne Sudetów. Zeszyty Komitetu
Zagospodarowania Ziem Górskich PAN 12: 29–93.
Borowiec J., 1965. Czarnoziemy Wy¿yny Lubelskiej. Cz. I. Wa-runki wystêpowania i ogólna charakterystyka gleb. Annales UMCS, seria B, 19: 1–19.
Borowiec S., Kutyna I., Skrzyczyñska J., 1977. Ekologiczna charakterystyka kompleksów glebowo-rolniczych Pomorza Zachodniego. Roczniki Gleboznawcze – Soil Science Annual 28(1): 125–141.
Doroszewski A., Jadczyszyn J., Kozyra J., Pude³ko R., Stuczyñski T., Mizak K., Wróblewska E., 2012. Podstawy systemu moni-toringu suszy rolniczej. Woda-Œrodowisko-Obszary Wiejskie 12: 77–91.
Dudek M., Waroszewski J., Kaba³a C., £abaz B., 2019. Vertisols and black earths developed from Neogene clays and accompa-nying materials in the Niemcza-Strzelin Hills (SW Poland) – morphology, properties and classification. Soil Science Annual 70( 2): 158–169
Eckes T., Go³da T., 2007. Podstawowe ró¿nice pomiêdzy treœci¹ istniej¹cych dokumentacji glebowych a stanem faktycznym. Geomatics and Environmental Engineering 1(3): 115–128. Ga³ka B., Kaba³a C., Karczewska A., Sowiñski J., Jakubiec J.,
2016. Variability of soil properties in an intensively cultiva-ted experimental field. Soil Science Annual 67(1): 10–16. Glina B., Gajewski P., Kaczmarek Z., Owczarzak W.,
Rybczyñ-ski P., 2016. Current state of peatland soils as an effect of long-term drainage – preliminary results of peatland eco-systems investigation in the Grójecka Valley (central Poland). Soil Science Annual 67(1): 3–9.
Jadczyszyn J., NiedŸwiecki J., Debaene G., 2016. Analysis of agronomic categories in different soil texture classification systems. Polish Journal of Soil Science 49(1): 61–72. Jadczyszyn J., Smreczak B., 2017. Mapa glebowo-rolnicza
w skali 1:25 000 i jej wykorzystanie na potrzeby wspó³czes-nego rolnictwa. Studia i Raporty IUNG-PIB 51(5): 9–27. Kaba³a C., 2018. Rendzina (rêdzina) Soil of the Year 2018 in
Poland. Introduction to origin, classification and land use of rendzinas. Soil Science Annual 69(2): 63–74.
Kaba³a C., Charzyñski P., Chodorowski J., Drewnik M., Glina B., Greinert A., Hulisz P., Jankowski M., Jonczak J., £abaz B., £achacz A., Marzec M., Mendyk £., Musia³ P., Musielok £., Smreczak B., Sowiñski P., Œwitoniak M., Uzarowicz £., Waroszewski J., 2019. Polish Soil Classification, 6th edition – principles, classification scheme and correlations. Soil Science Annual 70(2): 71–97.
Kaba³a C., Musztyfaga E., 2015. Gleby p³owe w systematyce gleb Polski i w klasyfikacjach miêdzynarodowych. Soil Science Annual 66(4): 204–213.
Kaba³a C., P³onka T., Przekora A. 2015. Vertic properties and gilgai-related subsurface features in soils of south-western Poland. Catena 128: 95–107.
Explanation: ka¿dy wykazany na MGR25 – any code shown on MGR25; ka¿de wykazane na MGR25 dla danego typu i kompleksu – any code shown on MGR25 for particular soil type and land suitability class; piaski – sands; piaski gliniaste – loamy sands; gliny – loams; py³y – silts; i³y – clays; w tym lessy – including loess; wapienie – limestones; ca³kowite – the same (homogeneous) throughout the profile; nieca³kowite – heterogeneous in the profile; p³ytkie – (given) texture class <50 cm thick; g³êbokie – (given) texture class 50–100 cm thick; bardzo g³êbokie – (given) texture class >100 cm thick; podœcielone – underlain by; na – on; p³ytko podœcielone lit¹ ska³¹ – continuous rock at <50 cm; inne ni¿ wymienione wy¿ej – other than listed above; gleby mineralne na gytii wêglanowej lub wapnie ³¹kowym – mineral soils on calcareous gyttja or meadow limestone; mineralny substrat w ca³ym profilu – mineral material throughout the soil profile; symbols of texture change: . <50 cm, : 50–100 cm, .: >100 cm from the soil surface; symbols of texture classes refers to Klasyfikacja (2009); names and symbols of soil types and subtypes of SGP6 are explained in Kaba³a et al. (2019).
1 2 3 4 5 6 1 0 1 Tn 2z,3z torfwca³ymprofilulubtorfg³êboko , s p .: ,l p : , s p : ( m e i k s a i p y n o l e i c œ d o p ) l p .: e w o r p a s e w o f r o t y b e l G e w o m e h / ) u m -a s T O ( e w o z s r u m e w o r b i f / ) u m -e h T O e w o z s r u m ) u m -i f T O ( e w o z s r u m 2 0 1 2z,3z .ps,.pl Glebymurszowep³ytkie ) p M O ( e w o j e l g -o w o t n u r g y b e l G ) u m G G ( e w o z s r u m 3 0 1 2z,3z :ga Glebytorfowesaprowe ) u m -a s T O ( e w o z s r u m a w o i t y g a w o r p a s a w o z s r u m a b e l G ) y g -a s M O ( 4 0 1 2z,3z .ga Glebamurszowagytiowa ) y g M O ( a w o z s r u m a w o i t y g a b e l G ) a s -y g J O ( 5 0 1 Tv ka¿dy y n a z a k y w R G M a n l p . , s p . Glebymurszowep³ytkie ) p M O ( e w o j e l g -o w o t n u r g y b e l G ) u m G G ( e w o z s r u m
