Czesław Wronowski
Koordynacja prac konserwatorskich
przy "Panoramie Racławickiej"
Ochrona Zabytków 37/4 (147), 303-304
k tó ra służyć m iała do p ra c p rzy czyszczeniu pow ierzchni płótna, zaopatrzona w wyciągi m iejsco we dla usuw ania oparów benzyny i toluenu, nie była w użyciu. P race te w ykonyw ano poruszając się bezpośrednio po pow ierzchni obrazu, częściowo ko rzystając z m ateraców z m ikrogum y. Zasady użycia w ym ienionych urządzeń ustalone zostały w trzecim k w a rtale 1981 r. przez kierow nika P racow ni K on serw atorskiej — m gra S tanisław a F ilipiaka, a zap ro jektow ane przez p ro jek tan tó w różnych specjalności we W rocław skim B iurze Projektow o-B adaw czym B udow nictw a Przem ysłowego. R ealizacja tych u
rzą-11 Por. Cz. W r o n o w s k i , K o o r d y n a c ja prac k o n s e r w a
to r s k ic h poniżej.
dzeń spoczywała w rękach inż. C zesław a W ronow skiego u.
T rw ająca z przerw am i w iele la t budow a budynku i prace konserw atorskie przy „P anoram ie R acław ic k ie j” zbliżają się ku końcowi. O statecznej w e ry fi kacji uzyskanych efektów dokona społeczeństwo, k tó re bacznie obserw uje przebieg prac budow lanych i konserw atorskich, korzysta z możliwości zw iedza nia obiektu przed jego pełnym ukończeniem i uczest niczy w pracach za pośrednictw em wnoszonych przez siebie składek.
arch. M a r e k D z ie k o ń s k i g łó w n y p r o j e k ta n t b u d y n k ó w „ P a n o ra m y R a c ła w ic k ie j”
THE FUNCTIONAL ARRANGEMENT AND THE SELECTED ELEMENTS OF THE TECHNICAL EQUIPMENT OF THE RACŁAWICE PANORAMA BUILDING IN WROCŁAW
The building w as designed in an architectural contest held in 1957, in w hich Ewa and Marek D ziekański w on the first award. It consists of several parts. The archi tecturally dominant Rotunda houses only the Panorama and a view ing platform . T echnical and accessory fa ci lities, service areas for visitors, are situated in the Entrance Pavilion and in a few adjacent low structures to elim inate the installations and facilities potentially dangerous to the canvas from its vicinity.
The building has been erected on the edge of a central park, in singularly picturesque environs, close to several museum s, in an area abounding w ith architectural m o num ents. In front of the building there is an entrance yard, at a low er level than the surrounding terrain, constituting an architecturally fram ed foreground to the building.
Before entering the Rotunda, the view er w ill be able to get acquainted w ith the history of the Kościuszko Uprising by m eans of film s and slides, to see a model of the Racław ice battleground fitted w ith audio-visual facilities explaining th e course of the battle (4 April, 1794).
A n entrance tunnel and a spiral ramp take the view er onto the view in g platform. V iew ing w ill take place in groups, th e direction of view ing w ill be to the left. The
Panorama w ill be accessible to disabled people in w heel- -chairs as w ell. The commentary w ill be em itted through loudspeakers in one of six languages offered, other lan guages w ill be dealt w ith by means of hired individual head receivers.
The canvas is hanging on fourteen cornices suspended on 42 trolleys. The trolleys are equipped w ith control devices which operate in three planes perpendicular to one another.
The conservation work, and in future the exam ination of both sides of the canvas, is carried out from the suspended cars.
The building is equipped w ith many sophisticated in stallations, autom atised in m ost cases, such as adr- -oonditiondLng, acoustic devices, fire-protection facilities etc.
In 1981—83 the Rotunda was adapted for the conserva tion work. Among other things, a scaffolding measuring about 1200 m 2 was erected to enable sim ultaneous un rolling of three segm ents in horizontal position or on the devices forming the canvas into a desired shape. During the works involving the use of inflam m able agents, additional installations were m ounted, such as special ventilation, lighting and steering facilities.
CZESŁAW WRONOWSKI
KOORDYNACJA PRAC KONSERWATORSKICH PRZY „PANORAMIE RACŁAWICKIEJ”
R ealizacja p rac konserw atorskich płótna o pow ierzch ni 1700 m 2 w ym acała nie tylko opracow ania odpo w iedniej m etody konserw acji, lecz rów nież pow aż nych decyzji w zakresie w yboru m iejsca k on serw a cji i kolejności w ykonyw ania poszczególnych czyn ności w sposób m e kolidujący z rów noczesnym p ro w adzeniem robót przez przedsiębiorstw a innych sp e cjalności.
P racow nie K onserw acji Z abytków m iały do w yboru zasadniczo dwie możliwości. P ierw sza z nich pole gała na w ykorzystaniu istniejącego, nie w pełni ukończonego b u dy nk u R otundy i przystosow ania go
do prow adzenia p rac konserw atorskich przez w y b u dow anie w ew nątrz najw iększej pracow ni ko nserw a torskiej w Polsce, o pow ierzchni 1200 m 2, pozw ala jącej na prow adzenie prac konserw atorskich na trzech b ry tach równocześnie. D ruga możliwość po legała na w ykorzystaniu do celów konserw atorskich pomieszczeń na teren ie m iasta znacznie od R otundy oddalonych, co pociągałoby za sobą konieczność tra n sp o rtu do R otundy już zakonserw ow anych b ry tów w form ie rozw iniętej — przy w ym iarach b ry tu 8X 15 m było to niemożliwe.
Istn iała rów nież możliwość rozpoczęcia prac k o nser
w atorskich po całkow itym ukończeniu robót budow lanych, łącznie z klim atyzacją pomieszczenia Ro tundy, co dla konserw acji płótna m iałoby kapR alne znaczenie, niem niej jednak odrzucono takie rozw ią zanie, poniew aż nastąpiłoby opóźnienie rozpoczęcia robót konserw atorskich co najm niej o półtora roku. O statecznie w ybrano rozw iązanie pierw sze i w listo padzie 1981 r. wprow adzono płótno do nie w pełni ukończonego budynku R otundy. Stw arzało to tru d ności polegające m.in. na konieczności budow y p la t form y konserw atorskiej i zainstalow aniu prow izo rycznej w entylacji wyciągowej, niem niej jednak
m iało tę zaletę, że skracało do m inim um drogę od m iejsca konserw acji do m iejsca stałej ekspozycji dzieła.
Szczególnie tru d n a w tych w a runkach okazała się konieczność sprostania wymogom bezpieczeństwa przeciwpożarowego w pomieszczeniu, w ew nątrz k tó rego znajdow ało się płótno. W prow adzenie do Ro tu n d y trzech wagonów suchego drew na stw arzało duże zagrożenie pożarowe, co w ym agało pom alow a nia pom ostów specjalnym i farbam i okrętow ym i za w ierającym i antym on, zabezpieczającym i drew no przed zapaleniem . W dodatku zwiększało niebezpie czeństwo pożaru, a naw et groziło w ybuchem użycie dużych ilości rozpuszczalników, typu benzyna, to luen, aceton do zm yw ania wosku na płótnie. Zabez pieczono się przed taką ew entualnością stosując p ro w izoryczną w entylację wyciągową z w entylatoram i o k o n stru k cji przeciw w ybuchow ej ustaw ionym i na
zew nątrz b udynku Rotundy.
Prow adzenie prac w takich w aru n k ach wym agało szczegółowych uzgodnień z przedsiębiorstw am i in nych specjalności, które prow adziły swoje roboty rów nocześnie z pracam i konserw atorskim i, często w ścisłej zależności. Typowym przykładem były tu prace w zakresie u trzym ania stałej tem p eratu ry i określonej wilgotności pow ietrza, szczególnie w o k re sie łączenia poszczególnych brytów w jedną całość. W prow adzenie bloczków gazobetonowych do budo w y sztucznego terenu m iędzy płótnem a platform ą w idokow ą powodowało spadek wilgotności pow ie trz a w R otundzie o 30%, w konsekw encji mogłoby
to doprowadzić do pęknięcia zszytego płótna. S y tu ację opanowano stosując dodatkow e zraszanie wodą w budow anych bloczków gazobetonowych.
W ykonanie naw et prostych robót inżynierskich u r a stało do roli pow ażnych problem ów w chw ili, gdy płótno znalazło się w ew nątrz R otundy, jak np. pod niesienie k onstruk cji do zawieszenia płótna „P ano ra m y ” o 90 cm, kiedy to S traż Pożarna nie zgo dziła się na w prow adzenie b u tli z tlenem i acety lenem do w n ętrza bu dy nk u R otundy. Wobec ta k ie go zakazu w ykonanie robót w ym agało u staw ienia b u tli na zew nątrz budynku i długim i przew odam i poprzez dach w prow adzenie gazu do R otundy, a n a stępnie przy stałym dyżurze strażaków i zastosow a niu koców azbestow ych w ykonanie pozornie bardzo prostych robót spawalniczych.
Oddzielny problem stanow iły roboty prow adzone m etodą w ieloetapow ą w celu zabezpieczenia płótna już od m om entu w prow adzenia go do R otundy. Z a rów no b udynek R otundy, jak i samo płótno zostały ubezpieczone w Państw ow ym Zakładzie U bezpie czeń i od sposobu jego zabezpieczenia zależna była wysokość składki ubezpieczeniowej. W ty m celu oprócz norm alnej sieci hy d ran tó w zastosowano przed i za płótnem k u rty n ę wodną, urucham ian ą za po mocą przycisków elektrycznych oraz zainstalow ano tzw. gorącą linię telefoniczną, łączącą budynek Ro tun dy bezpośrednio z najbliższą jednostką S traży Pożarnej. Był to pierw szy etap realizacji zabezpie czenia płótna „P anoram y”. Po całkow itym zdublo w aniu płótna system ten działa przy użyciu au to m atycznych czujników elektronicznych.
Nie sposób w k ró tk im kom unikacie określić w szy st kich problem ów dotyczących koordynacji prac k o n serw atorskich z innym i przedsiębiorstw am i, na za kończenie należy jedn ak stw ierdzić, że „P anoram a R acław icka” stanow i zbiorow y wysiłek przedsię biorstw różnych specjalności, k tó ry ch wspólnym ce lem było udostępnienie społeczeństw u skarbu k u l tu ry narodow ej.
m g r in ż . C ze sła w W r o n o w s k i P P P K Z — O d d zia ł w e W r o c ła w iu
THE COORDINATION OF THE CONSERVATION WORKS
Conservation o f the canvas m easuring 1700 m2 in a building in which contractors of different specialities w ere perform ing their jobs required particular coordi n ation to ensure the undisturbed progress of work. The A teliers for the Conservation of Cultural Property could either do their work in an unfinished building of the Rotunda or work on individual segm ents on other pre m ises in distant parts of the city. The first alternative
w as chosen w hich m ade it possible to begin conserva tion at least a year and a half earlier than otherwise. The conservation of the canvas in the unfinished Ro tunda involved particular precautions in view of the exten sive u se of explosion prone solvents. S afety m ea sures included a temporary ventilation system and a special water curtain.
