Feliks Próchnicki
Organizacja wykonawstwa robót
konserwatorskich
Ochrona Zabytków 4/1-2 (12-13), 9-23
1951
ORGANIZACJA WYKONAWSTWA ROBÓT KONSERWATORSKICH
FE L IK S PR Ó C H N IC K I
Ryc. 8. R oboty k o n serw a to rsk ie ZBM 3 K A M w roku 1951.
O chrona zabytków b u d o w lan y ch w Polsce p rzed w ojną nie m iała w śród w ykonaw ców w yspecjalizow anych w ty m zakresie przedsiębiorstw . P rzy pracach re sta u ra c y jn y c h o w iększym zasięgu, jak W awel, zam ek W ar
szaw ski — arch itek to n iczn e kierow nictw o spełniało tę rolę, dobierając ad hoc najlepszych wzgl. odpow iednich w ykonaw ców .
Po przejściu n aw ały w o jen nej stanęliśm y wobec zupełnie now ych, zm ienionych w arunków .
R yc. 9. W arszaw a — Z am ek po odgruzow aniu.
Fot. S ie m ia s z k o
Zniszczenia obiektów zabytkow ych w rozm iarach niebyw ały ch spow o
dow ały rozszerzenie zadania ich konserw acji — a w w ielu w ypadkach odbudow y — do n iespotykanej dotychczas wielkości. Nie ty lko rem on t i odbudow a w ielu obiektów weszła w rachubę, lecz n asunęła się koniecz
ność odtw arzania całych staro ży tn y ch zburzonych dzielnic, k tó ry ch u trz y m anie w daw nym c h arak terze b u dow lanym stało się ogólnym dążeniem społeczeństw a a przede w szystkim w ładz konserw atorskich. D otyczy to nie tylko w ielkich m iast, jak W arszaw a, G dańsk, W rocław , lecz i w ielu średniow iecznych m iast m niejszych, zwłaszcza w w ojew ództw ach za
chodnich.
Jednocześnie przeo b rażająca się s tru k tu ra gospodarcza — m iędzy in n y m i — w postaci sk o n cen tro w ania w y konaw stw a ro bó t budow lanych w ręk ach organizacji państw ow ych p rzedsiębiorstw — w ym agała znale
zienia odpow iedniej form y dla w yk o n ania tych budów odbiegających od n o rm ogólnych. W zw iązku z ty m w r. 1947 N aczelny D y re k to r C e n tra l
nego Z arządu P. P. B., inż. arch. W acław Piasecki uzn ał za w łaściw e u tw orzenie w ram ach Z jednoczenia W arszaw skiego specjalnego Oddziału Robót K onserw atorskich, k tó ry o trzy m ał nazw ę N r 10.
O ddział ten, pod k ieru nk iem inż. arch. Józefa V ogtm ana w ykonyw ał do końca r. 1949 szereg robót k o n serw ato rskich na te re n ie W arszaw y i nie-
Hyc. 10. W arszaw a — R ym arska 5. W idok na d zied zin iec p ałacu b. K om isji P rzych od ów i Skarbu. p o t. S ie m ia s z k o
k tó re w m iejscow ościach położonych poza W arszaw ą. W yszczególnienie ich podajem y w aneksie.
W r. 1948 w ram ach P rzedsięb iorstw a P. P. B. ,,B eto n -S tal“ utw orzono sp ecjaln y Oddział do budow y Trasy W-Z, w W arszaw ie. Poniew aż T rasa przeszła obok Starego M iasta, zaistn iała konieczność odbudow y w ielu ka
m ienic zabytkow ych. W yrobił się p rzy ty m zespół specjalistów od robót konserw atorskich.
W r. 1949 zaczął dojrzew ać p roblem odbudow y w W arszaw ie Starego M iasta jako całości, gdyż do tego czasu odbudow yw ane b yły tylko poje- dyńcze obiekty. W obliczu tak dużego zadania — powiększonego jeszcze przez uchw ałę Sejm u o odbudow ie Z am ku oraz przez podjęcie odbudow y T e a tru W ielkiego, kom pleksu gm achów Corazziego na pl. B ankow ym i w ielu in ny ch budów zabytkow ych — zapadła w M inisterstw ie B u
dow nictw a decyzja utw orzenia specjalnego przedsiębiorstw a dla tych robót.
W tym celu z początkiem r. 1950 zostały w ydzielone:
1) ze Z jednoczenia W arszaw skiego P.P.B . — Oddział 10 K onserw atorski, 2) ze Zjednoczenia W arszaw skiego P.P.B . — O ddział 16 K am ieniarski i 3) z P.P.B. „B e to n -S ta l“ z O ddziału 1 ta część, k tó ra w ykonała budow y
zabytkow e na T rasie W -Z.
Rye. 11. G dańsk — Z ielona Bram a przed odbudow ą. W idok z ul. D łu gi Targ.
Fot. L e le w ic z
Z tych trzech organizacji utw orzone zostało W yodrębnione P aństw o w e P rzedsiębiorstw o B udow lane K onserw atorsk ie i A rc h ite k tu ry M onum en
taln ej, w skrócie zw ane ,,K A M “.
KAM objęło roboty w ykonyw ane uprzednio przez wyżej w spom niane o rganizacje i otrzym ało zadanie odbudow y całego S tarego M iasta w raz z otaczającym i go m u ram i obronnym i, k tó re do tego czasu b yły odbudo
w yw ane tylko frag m en tary czn ie.
Ju ż samo oczyszczenie teren u , o b ejm ujące ok. 400 tys. m etrów sześcien
nych odgruzow ania oraz częściową rozbiórkę i zabezpieczenie w alący ch się pozostałych po dom ach ścian, stanow iło pow ażny problem (ryc. 18).
W yw iezienie gruzu, dokonane częściowo tra k c ją parow ą, lecz w w iększo- ci z pow odu niedostępności tere n u p rzy pom ocy furm an ek , było ak cją dużych rozm iarów . Do tego doszło odgruzow yw anie Z am ku (ryc. 9), T e a tru W ielkiego, dużej p rzestrzen i p rzy ul. R ym arskiej (ryc. 10) aż d a O rlej, przeznaczonej pod M inisterstw o S p raw Z agranicznych w raz z moc
no uszkodzonym i gm acham i Corazziego p rzy pl. B ankow ym .
R estau racja siedziby P rezy d iu m R ady M inistrów (daw ny pałace R adzi- w iłłow ski), dalsza odbudow a gm achu A kadem ii S ztuk P lasty czny ch (daw niej pałac Raczyńskich), oraz w ielu gm achów p rzy ul. M iodowej, S e n a to r-
Ryc. 12. G dańsk — Z ielona Bram a. W idok z ul. D łu gi Targ. S tan z 23. VII. 50 r.
Fot. L e l e w i c z
skiej i Długiej z pałacam i Prym asow skim , B lanka, Sołtyka i innym i oraz kilku obiektów pom niejszych w Łazienkach stano w iły głów ne zadania KAM w r. 1950 w sam ej W arszaw ie.
Do tego doszło jeszcze w iele robót poza W arszaw ą — w Łowiczu, N ie
borow ie, A rkadii, Łęczycy, Tum ie pod Łęczycą (ryc. 15), Sulejow skim O pactw ie, n a Pom orzu zam ki w Pasłęku i M orągu, rem on t pałacu w W i
lanow ie (ryc. 16), dalsza odbudow a pałacu w O tw ocku S tary m i inne.
W szystko to stanow iło duże zadanie dla now oorganizow anego p rzed siębiorstw a — zwłaszcza, że d e k re t o jego utw orzeniu w szedł w życie dopiero od 1 kw ietnia. O bjęcie w sk u tek tego w iększej ilości robót na te ren ie całego k ra ju m usiało być odłożone do następnego 1951 r.
Z początkiem r. 1951 w y n ik ła ogólna reorgan izacja w ykonaw stw a b u dowlanego, po któ rej KAM zostało przem ianow ane na „Zjednoczenie B u
dow y M iast — W arszaw a 3 K A M “ a z robót p rzy by ły: odbudow a Now e
go M iasta dotychczas zn ajd u jąca się w ręk u przed siębio rstw a „B.O.R.“
i robo ty k am ieniarsk ie w y konyw ane przez S.P.B.
Przeznaczony dla KAM rejo n 3-ci W arszaw y o b ejm u je dzielnice zab y t
kow e od ul. K onw iktorskiej i B o n ifratersk iej przez plac B ankow y, ulicę K rólew ską, K rakow skie Przedm ieście i Now y Ś w iat do O rdynackiej.
R yc. 13. W arszaw a — Ogród S ask i. R zeźba.
Fot. S ie m ia s z k o
W te n sposób w obszar robót KAM w łączona została odbudow a sta ry c h dzielnic oraz otaczających ją m o n u m entaln ych zabytk ow y ch gm achów . Lecz poza tym , specjalnie w ydzielonym teren em , KAM w ykonyw a robo
ty ze swej specjalności i w in n y ch dzielnicach W arszaw y oraz na te re n ie całego k raju .
Ze względu na s tru k tu ra ln e zm iany w resorcie budow nictw a u stalan ie form o rganizacyjnych K A M -u na te re n ie W arszaw y i poza W arszaw ą n a stępow ało stopniowo.
O becnie KAM obejm u je pięć jed n o stek org anizacyjn ych o c h a ra k te rz e daw n y ch Oddziałów, obecnie zw anych „Z arządam i B udów “. T rzy z nich w y k o n u ją roboty m ające c h a ra k te r k o n serw ato rsk i i budów m o nu m en taln y ch , przyczym dw a w yłącznie w W arszaw ie: jed en o bejm u je odbu
dowę Starego i Nowego M iasta a d ru g i gm achy m o n u m en taln e 3-go re jo n u W arszaw y; trzeci Z arząd prow adzi roboty ko n serw ato rsk ie w in ny ch dzielnicach W arszaw y i poza W arszaw ą. Osobny Z arząd o bejm uje Z ak łady A rtystyczno-W ytw órcze i w reszcie p iąty Z arząd za jm u je się ro-
Ryc. 14. W arszaw a — P ałac P otock ich , K rak ow sk ie P rzed m ieście 15. Z w ień czen ie fila ru bram y w jazd ow ej. f o t . K u p i e c k i
botam i kam ieniarskim i. Ten ostatni, posiadając bazę poza W arszaw ą we W rocław iu, m a w sw ym zasięgu rów nież rob oty k o n serw atorsk ie w za
chodnich w ojew ództw ach.
Zjednoczenie KAM, którego o rganizacja ogólna odpow iada no rm aln y m tego rodzaju organizacjom M in isterstw a B udow nictw a M iast i Osiedli, w odróżnieniu od innych posiada sp ecjalny In sp e k to ra t robót K o n serw a
torskich z sekcjam i: fotograficzną i opisowej dokum en tacji w y kon aw stw a. P ierw sza z nich m a na celu uchw ycenie w zdjęciach p rzebiegu ro
bót ko n serw ato rsk ich zwłaszcza zanikających, d ruga ujm o w anie w form ie odpow iednich opracow ań opisow ych zakresu p rac i czynności zw iązanych
z pracam i ko n serw ato rsk im i poszczególnych zabytków .
W ydział szkoleniow y w K A M -ie posiada rów nież obok norm alnego jeszcze i sp ecjaln y c h a ra k te r. S tro n a a rty sty c z n a i zabytkow a w y kon aw stw a jest uw zględniona w k u rsach dla rzem ieślników oraz dla k iero w ników.
P rzeprow adzono m.i. od g ru d n ia 1950 ro k u do lutego 1951-go 60-cio go d zin n y k u rs architekto n iczno -zaby tk o w y o w yższym poziomie.
N a ku rsie ty m były w ygłaszane w y k łady przez profesorów i znawców, dotyczące w ażnych dla p rac k o n serw ato rskich zagadnień, a m ianow icie:
Prof. D r J. Zachw atow icz — Z ary s historii a rc h ite k tu ry polskiej.
P rof. Inż. arch. B. Zborow ski — M etody k onserw acji arty sty czn ej przy zab ytk ach a rc h ite k tu ry .
P rof. B. M arconi — K on serw acja m ala rstw a ściennego.
D ziekan Prof. Inż. arch. Z. M ączeński — F u n d am en ty , ściany, sklepienia, w ięźba i krycie.
P rof. Inż. J. B alicki — Zabezpieczenie budynków zabytkow ych od dzia
łan ia wody, grzyba, owadów oraz k o n stru k c ji drew n ian y ch od ognia.
P rof. Inż. arch. J. K oszczyc-W itkiew icz — Z astrzyki cem entow e.
D r Inż. W. K oziński — K am ień i rzeźba w kam ieniu.
M gr Inż. san. S. D obrow olski — U dział tech n ik i sa n ita rn e j (bud.) przy odbudow ie gm achów zabytkow ych.
Inż. arch. Al. K ról — O w yk on an iu tynków .
Inż. arch. J. B ieńkow ski — Sporządzanie p ro jek tó w odbudow y i k o n se r
w acji gm achów zabytkow ych.
Inż. arch. B. T ry liń sk a — M ateriały do robót konserw atorskich.
A. Jabło ński — Żelazo i blacha k u te artystycznie.
R. Płachciński — M alarstw o budow lane.
N a k u rs te n uczęszczało i złożyło egzam in z d od atnim rez u lta tem — 50 słuchaczy.
Z in ny ch kursów w ażnych dla p rac k o n serw ato rsk ich odbyły się:
M u rarsk ie o trzech poziom ach — dla 140 uczestników , K am ien iarsk ie — dla 61 słuchaczy,
S z tu k a to rsk ie — dla 46 słuchaczy,
B lacharskie — dla 18 oraz inne dla 77 osób.
Ogółem w zim ow ym sezonie 1950/51 przeszkolono 392 osoby. P ro je k tu je się w r. 1951/52 podw oić ilość słuchaczy. W pro g ram ie szkolenia poza tym z n a jd u ją się w ycieczki do renom ow anych zabytków dla naocznego zetknięcia się z ciekaw ym i problem am i p rac konserw atorskich.
Z pośród licznych robót w y ko n y w an ych przez ko lejn e organizacje ro
b ót ko n serw atorsk ich w ram ach P.P.B. w ym ienić należy na pierw szym m iejscu odbudow ę pałacu w Ł azienkach. S elekcja pracow ników , ja k a by ła zastosow ana przy tej robocie, dała dobór n a ty le w artościow y, że odbu
dow a została dokonana z poczuciem w ielkiej w artości tego dzieła.
Rów nież odbudow a kam ien icy pod „M urzynkiem “ , pałacu Potockich p rz y K rakow skim P rzedm ieściu N r 15 (ryc. 14) i P rezy d iu m R ady M ini
s tró w w ykonano z w ielkim pietyzm em ; zwłaszcza na ty m o statn im obiek
c ie spaty n o w an y dach m iedziany zdjęto i przełożono w sposób, k tó ry nie uszkodził pięknej jego zieleni.
4
-»Ryc. 15. Tum pod Ł ęczycą. K olegiata.
Fot. K o z ł o w s k a
O dbiegającą od szablonu b y ła odbudow a pałacu w O tw ocku Starym . M ury wież, założone na zniekształconej elipsie, posiadały w sw ych g órnych p a rtiac h m e tr grubości przy jednoczesnym zniszczeniu w postaci pęknięć i zm urszałej cegły. Z ap ro jek tow ano w zm ocnienie ich przez w pro w adzenie w ew nętrznego cy lin d ra żelbetow ego o grubości 10 cm, k tóry, poza zadaniem zakotw ienia m urów w ieży, służy jako opora dla schodów żelbetow ych zam ocow anych w spornikow o. W ykonanie tego p ro je k tu , z uw agi n a nieforem ność poziomego p rzek ro ju , w ym agało dopasow yw a
nia szalow ania w każdej płaszczyźnie w n a tu rz e bez możności stosow a
n ia teorety cznie obrysow anych szablonów. Z adanie zostało przeprow adzo
ne pom yślnie, dając pełn y spraw d zian um iejętn ości zam iłow anego w sw o
im zawodzie c ie ś liI). •
W in ny m znow u obiekcie — w kaplicy pom isjonarskiej w Łow iczu — przy rozw iązyw aniu p roblem u stro p u założonego na częściowo popęka
nych m urach, m ających ten d en cję rozchodzenia się, jako elem ent a n k ru - jący zastosow ano stro p skrzy n k o w y żelbetow y. Jednocześnie dla u trz y m ania c h a ra k te ru w n ętrza trzeb a było w prow adzić pod żelbetem stro p
d rew n ia n y o w idocznych belkach. B elki te, m ające każda 8,5 m długości,
1 Por. Jan W i t k i e w i c z , P a ła c m arszałk a B ie liń sk ie g o w Starym O tw ocku.
Ochr. Zab. R. II. 1949, N r 2, str. 122— 132.
Ryc. 16. W ilan ów — pałac. R u sztow an ie do w ielk iej sali.
Fot. S ien n ick i
dla uzyskania w łaściw ego zew nętrznego w yrazu — po p rze tarc iu m echa
nicznym — zostały obrobione ręcznie toporem do w ym aganego p rze k ro ju 18 X 28 cm z odpow iednim stażow aniem kantów .
S pecjalnie ciekaw ym p rzyk ład em skom plikow anego p roblem u w yko
n aw stw a k onserw atorskiego jest w ym ian a stro p u d rew nianego nad w ie l
ką sienią w W ilanowie n a stro p z belek żelaznych z odpow iednim w y p eł
nieniem (ryc. 16). W arunkiem zasadniczym było zachow anie au ten tyczn y ch sztu k aterii podw ieszonych do belek drew nianych. Szczegółowo teorety cz
nie opracow any p ro je k t po odkryciu strop u m usiał być przystosow any do ujaw nionej sytuacji. W ykonanie tego zadania było w ysiłkiem szeregu ko
m isji fachow ych, k tó re po s ta ra n n y m zbadaniu i p rzedy sk u to w an iu m o
gły dopiero w ydać w iążące p rak ty czn ie w ytyczne dla przeprow adzenia tej roboty.
Na szczególną uw agę zasłu g ują prace konserw atorskie i zabezpieczają
ce zabytki p rzy budow ie T rasy W— Z.
P rzede w szystkim dzw onnica kościoła Św. A nny, z n ajd u jąca się o 9 m od w ykopu tunelow ego głębokości 16 m m usiała być opasana ściągam i i obserw ow ana przez cały czas budow y tunelu. Aby do m inim um zm niej szyć niebezpieczeństw o usunięcia się, tu n el budow ano sekcjam i sukce
syw nie w m iarę zw iązania się u stro ju żelbetowego. W rezu ltacie odchy
lenie się w ieży wyniosło zaledw ie p arę m ilim etrów .
N astępnie fasada dom u Prażm ow skich (K rak. P rzedm ieście N r 87), k tó ra z jednej stro n y była podkopana przez roboty tunelow e, a z d ru giej przez w ykop pod schody ruchom e, m usiała być w sp arta na ruszcie że
laznym . Mimo to pochylanie się jej następow ało na sk u tek zjaw isk usu-
R yc. 17. W ilanów . P artery ogrodow e.
Fot. Cio łek
w iskow ych, tak że w k ry ty czn y m m om encie w ynosiło ono 4 m m na dobę.
N adzw yczajny pośpiech przy w ykon an iu k o n stru k c ji schodów ruchom ych zdążył pow strzym ać run ięcie ściany fron tow ej, k tó ra już się obsunęła o kilkanaście centym etrów .
N ajw iększym w szakże w yczynem było pow strzym anie osuw ania się sk arpy , na k tó rej stoi kościół Sw. A nny. Aby ocalić ten zabytek, w k tó ry m ry sy w k ry ty c z n y m m om encie pow iększały się m iejscam i o 7 m m w ciągu doby, w ykonano przez m aj r. 1949 n astęp u jące prace zabezpie
czające: 1)
1. Podstem plow ano sklepienie kościoła.
2. Otoczono fu n d am e n ty kościoła żelbetow ym pasem silnie zbrojonym . 3. Stabilizow ano posuw za pom ocą 80 pali w ierconych do głębokości
do 12 m w ru ra c h żelaznych pozostaw ionych w gruncie.
4. W ykonano odpow iadającą sile parcia osuw iska betonow ą ścianę opo
row ą.
1 B liższe dane o tych pracach patrz: W. Ż e n c z y k o w s k i , WTalka z ż y w io łem zsu w u na w zgórzu k ościoła św . A nny w W arszaw ie. P rzegląd B u d ow lan y 1949, N r 7/8, str. 259— 281.
K. G u z i k , U w a g i o p o w sta n iu zsu w u na Szk arp ie W arszaw skiej k oło kościoła św . A n n y (Trasa W— Z) oraz w aru n k i jeg o u stalen ia. P rzegląd B u d ow lan y 1949, N r 7/8, str. 281— 3.
P. B i e g a ń s k i , Z ab ezp ieczen ia w k o ściele św. A n n y ( 0 0 . B ern ard yn ów ) w W -w ie. Ochr. Zab. 1950. N r 1, str. 60— 7.
B. T r y 1 i ń s k a, , K ościół św. A n n y — K ra k o w sk ie P rzed m ieście 68“ i „O statnie prace k o n serw a to rsk ie w k o ściele św . A n n y “. D aw na W arszaw a w odnow ionej for
m ie i n ow ej treści. W arszaw a 1949, str. 45— 49. ..
Ryc. 18. W arszaw a. O d gru zow yw an ie R ynku S ta reg o M iasta.
5. Zastosow ano elek tro lity czne m etod y odw adniania.
6. Za pomocą elektroosm ozy osiągnięto zeskalenie w arstw w odonoś
nych.
Osobne m iejsce w pracach k o n serw atorskich zajęła re sta u ra c ja uszko
dzonego pow ażnie T um u pod Łęczycą (ryc. 15). S tała się ona ośrodkiem p rac konserw ato rsk ich w w ojew ództw ie Łódzkim i sąsiednich, w y tw a rz a jąc środow isko i poniekąd szkołę dla sił w ykonaw czych.
N a p odkreślenie zasługuje stopniow e przystosow yw anie się w yk o naw ców do w ym agań odtw arzanej epoki. Rzeźby fig u raln e z Saskiego O gro
du (ryc. 13) i kam ien n e lw y dla N atolina w ym agały specjalnych studiów , p o praw ek i w czucia się rzeźbiarzy w e w łaściw ości b aro ku czy em piru.
Poczucie sty lu stopniow o się pogłębiało, dając w końcu w łaściw y rzeź
bom w yraz zbliżony znacznie do oryginału. O becnie resta u ro w an e rzeźby barokow e dla W ilanow a pięknej w łoskiej ro b o ty będą dalszym etapem p rac tego rodzaju.
Osobnym zadaniem jest u zyskiw anie w łaściw ych m ateriałów . S ta ra n ia o o trzym anie w łaściw ego form atu , koloru i fa k tu ry w ykonania cegły gotyckiej były bardzo m ozolne i są raczej niezadaw alające. O trzym an ie dachó,wki o form acie praw dziw ym rzym skim dla pokrycia T um u będzie
sp ecjaln y m zadaniem . D rzew o suche do w yrobów stolarskich je s t obecnie w ielk ą rzadkością. P oszukiw anie drzew a zwłaszcza odm ian szlachetnych je s t sta łą tro sk ą KAM -u.
Rów nież specjalnych p rac w y m aga u stalen ie m etod pracy i norm w y konaw czych. O dbiegają one od p rzeciętnych, stosow anych w budow ni
ctw ie, i nie były opracow ane w sto sunku do robót konserw atorskich. P ra ca w ty m k ieru n k u jest zapoczątkow ana, pierw sza jej część jest już w prow adzona w życie, dalsze p race w ty m w zględzie będą kontynuow ane.
R ów nież m etody organ izacy jne w y m agają specjalnego ujęcia. D robne i rozrzucone roboty będą w y ko n yw ane przez lotne g ru p y przeznaczone do tego, składające się z kilk u w yspecjalizow anych rzem ieślników i będą przesu w an e z m iejsca n a m iejsce, ja k to się p ra k ty k u je przy robotach drogow ych.
K iero w n ictw a robót w zględnie Z arządy Budów będą tw orzone stopnio
wo, w m ia rę rozszerzania się zasięgu robót konserw atorskich.
Obecnie, poza bazą utw o rzo n ą przez KAM w e W rocław iu dla w o je
w ództw Zachodnich, k iero w n ictw a o zasięgu okręgow ym będą się z n a j
dow ały w Łęczycy (dla okręg u łódzkiego), w B iałym stoku, w L ubelskim ' i w Rzeszowskim .
SPIS ROBÓT KONSERWATORSKICH w ykonyw anych przez
Państw ow e Przedsiębiorstwa Budowlane w zasięgu
Zjedn. Warsz. Oddz. Konserw. 10, B eton -Stal i Przeds. wzgl. Zjedn. „K A M“.
W y k o n a w c a
N azwa obiektu o. K. 10 Bet. Stal K A M
Konserw. Kamieniar.
w W a r s z a w i e
Pałac Krasińskich v. Rzplitej 1947—49 1950
Rymarska 1-3-5 gmachy Corazzi’ego 1948 1949 1950—51
Fontanna na pl. Bankowym 1947
Muzeum Ziemi M azowieckiej —
Frascati 1947
Zamek Ujazdowski 1948—49
Pałac Blanka . 1948—49 1950—51
Łazienki :
A m fiteatr na w yspie 1948
Pałac na wodzie 1948—49 1951
Palm iarnia 1948
Pomarańczarnia 1948
Teatr Stanisław ow ski w Pom a
rańczam i 1948—49 1950—51
Pałac M yślewicki 1949
Podchorążówka 1949 1950
K ordegarda
B ram a od A gryk oli P a w ilo n E gipski
O b serw atoriu m A stronom , w ogro
d zie B otan iczn ym H ip otek a — ul. K apucyńska Ul. S en atorsk a:
K a m ien iczk i Nr 3—5—7— 9 P a ła c M ałach ow sk iego Nr U P a ła c P ry m a so w sk i N r 13— 15 P a ła c S o łty k a (B isk u p ów K ra
k ow sk ich ) N r 6
P a ła c S o łty k a (B isk u p ów K ra k ow sk ich ) N r 8
K am ien ice N r 10 i 12 N o w y -S w ia t N r 18— 20 K ra k o w sk ie P rzedm ieście:
K ościół św . K rzyża
A u d y to riu m U n iw ersy t. Nr 3 Ak. Szt. P ia st. (pał. R aczyń sk ich ) P a ła c U ru sk ich N r 30
P a ła c P otock ich N r 15 D om y N r 24 i 32
P rezyd iu m R ady M inistrów N r 46 D om R oeslera róg M iodow ej K a m ien iczk i N r 81—83—85 K am ien ica P rażm ow sk ich N r 87 Dom Joh n a Nr 89
K ościół Ś w . A nny
D zw on n ica K ościoła Św . A n n y B ib lio tek a Z ału sk ich ul. H ipoteczna
M ury obronne S tarego M iasta K ościół Św . M arcina ul. P iw n a S ta re M iasto — kam ieniczki:
przy ul. P iw n ej
„ „ P iek arsk iej
„ „ Z apiecek
„ ,, S -t o J ań sk iej
„ „ S zerok i Dunaj
„ „ K rzyw e K oło ., „ W ąski D unaj
p rzy R yn k u — Stron a D ekerta
„ „ — Strona K ołłątaja
„ ,, — B arssa
„ „ — Z ak rzew sk iego N o w e M iasto — kam ieniczki:
przy ul. Freta
„ „ Z akroczym skiej
„ „ K ościeln ej ,, M ostow ej
„ R ybaki
1949 1949 1949 1947
1948—49 1948—49
1949 1948—49 1948—49 1947— 48
1948—49
1948—49 1948— 49
1948—49 1948—49 1948— 49 1948— 49 1949 1948—49 1949
1949
1947
1948— 49 1947 1948— 49 1948—49 1949
1947
1947
1950
1950—51 1950—51
1950—51
1950 1950— 51
1951 1950—51
1950— 51
1950— 51 1951 1950 1950
1950—51 1950— 51 1950—51 1950—51 1950—51 1950— 51 1950—51 1950—51 1950— 51 1950— 51 1951 1951 1951 1951 1951 1951
1951 1951 1951 1951 1950— 51
K o śció ł SS. S a k ra m en tek 1948—49 1950— 51
K ościół N. M. P anny 1950
K ościół Ś w . B en on a ul. P iesza 1950— 51
Ul. T am ka — zam . O strogskich 1950— 51 1950— 51
„ B ed n arsk a — b. D yrek cja W odna 1951
„ B ed n a rsk a — dom S. P. 1948— 49
„ M arien sztat — kam ien iczk i:
N r 7 a, 9, 11, 11 a, 13, 15 1948— 49
R yn ek M ariensztack i 1948— 49
T rasa W— Z — „G ruba K a śk a “ 1949
P a ła c pod B lach ą 1949
Z am ek 1949 1950 1950— 51
R o b o t y p o z a W a r s z a w ą
O tw ock S ta ry — p ałac B ieliń sk ich 1947— 49 1950— 51 1950
N ieb orów — p ałac 1947—49 1950— 51
L am us i bud. gospod. 1947—49
K an ał , L “ 1948—49
M uzeum M an u fak tu r 1948— 49
A rk ad ia — B u d o w le 1947— 49 1950— 51
K an ał 1950
Ł ow icz — M uzeum Ł ow ick ie (gm.
pom isjon.) 1948— 49 1 9 5 0— 51
T um pod Ł ęczycą 1947—49 1 9 5 0— 51
Ł ęczyca — zam ek 1951
W ilan ów — pałac 1947— 49 1 9 5 0 — 51 1 9 5 0— 51
ogród 1951 1951
o b ra m ien ie ła ch y 1948
p a w ilo n y 1949 1 9 5 1
zab u d ow an ia gospodarcze 1948—49
M ała W ieś — pałac L ub om irsk ich 1949 1 9 5 9 — 51 1 9 5 0— 51 N a to lin —rob. o grod ow e i bud. gosp. 1948 1 9 5 9 1 9 5 9
S u le jó w — O pactw o 1 9 5 9 — 51
S k otn ik i — dw ór I9 5 9
W olbórz — dw ór I9 5I
I.lorrg 1950
P a słę k 1 9 5 9
F rom bork 1948
