"Nauki prawne pomiędzy tradycją a
współczesnością(...)", Red. Antoni
Dębiński, Magdalena Pyter, Bożena
Czech-Jezierska, Lublin 2011 :
[recenzja]
Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 55/2, 202-205
ną. Postać wielkiego uczonego i prawego człowieka może być wzorem i autorytetem dla wszystkich współczesnych ludzi, a nie tylko dla profesorów i młodzieży.
ks. Henryk Stawniak SDB
Nauki prawne pomiędzy tradycją a współczesnością. Prace dedykowane Profesorowi Romanowi Longchamps de Bérier w 70 rocznicę śmierci, redakcja
Antoni Dębiński, Magdalena Pyter, Bożena Czech-Jezierska, Wydawnictwo KUL, Lublin 2011, ss. 292.
Pamięć o zmarłych, o ich zasługach na różnych płaszczyznach, dobrze świadczy o współczesnych. Daje też ona możliwości ubogacenia się oraz szansę przerzucenia pomostów między tradycją i współczesnością. Właśnie 70. rocznica śmierci prof. Romana Longchamps de Bérier (1885-1941), znakomitego cywilisty, znawcy pra-wa obligacyjnego, członka Komisji Kodyfikacyjnej RP, głównego twórcy Kodeksu zobowiązań z 1933 roku, profesora Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie i Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, stała się okazją do przywołania na nowo tej osoby, w wielkości Jego uczoności i zasług dla prawa. Recenzowane dzieło jest w zasadzie poświęcone prof. Longchamps de Bérier, ale nie tylko. Pozwala także po-znać zmiany i przeobrażenia prawa oraz opisuje relację zachodzącą między tradycją i współczesnością.
Praca zbiorowa, autorstwa znakomitych uczonych, w swojej strukturze dzieli się tematycznie na trzy części. Pierwsza część opracowania została poświęcona osobie i działalności Romana Longchamps de Bérier, druga część obejmuje artykuły uka-zujące współpracę pomiędzy Lwowem i Lublinem w osobie Profesora pracującego w obu ośrodkach uniwersyteckich. Wreszcie trzecia część książki dotyczy nowej rze-czywistości w zjednoczonej Europie, ośrodków naukowych we Lwowie i Lublinie i ich szans rozwoju badawczego we wzajemnej współpracy prawnej.
Nie zamierzam szczegółowo omawiać każdego artykułu, chociaż wiele z nich na to by zasługiwało, natomiast z trzech części pragnę wydobyć, moim zdaniem, istotne my-śli i przesłania. „Dzieje rodziny Romana Longchamps de Bérier” autorstwa Grażyny Połuszejko rozpoczynają barwną i skomplikowaną historię tej familii. Przodkowie profesora przybyli z Francji na przełomie XVII i XVIII wieku, jak to wynika z przed-łożenia, i było wśród nich wiele znakomitości, które odegrały ważną rolę w nauce, kulturze, przemyśle i władzach. Po treści artykułu zamieszczono drzewo genealogicz-ne rodziny Longchamps de Bérier. Kolejgenealogicz-ne opracowanie (Marzena Dyjakowska) przy-bliża zaangażowanie Profesora w ośrodkach naukowych Lwowa i Lublina w latach
1916 – 1941, czyli do momentu rozstrzelania uczonego wraz z trzema synami przez żołnierzy niemieckich. Był on postrzegany jako współtwórca lwowskiego i twórca lubelskiego ośrodka cywilistycznego. Wykształcił grono wybitnych uczonych, był ce-nionym promotorem prac doktorskich, niezwykle pracowitym i sumiennym uczonym, znakomitym pedagogiem i organizatorem. Pełnił ponadto funkcję rektora i prorektora Uniwersytetu Lwowskiego. Z tego artykułu czytelnik dowiaduje się nie tylko o dzia-łalności Profesora i funkcjonowaniu wymienionych ośrodków, ale poznaje niektóre szczególiki prawne, np. że z mocy ustawy z 1920 roku rektor lub dziekan po skończo-nej kadencji sprawowali odpowiednio urząd prorektora lub prodziekana. Kolejni dwaj autorzy (Grzegorz Jędrejek i Andrzej Herbet) analizują dorobek naukowy Longchamps de Bérier w obszarze cywilistycznym. W swoim studium Jędrejek wskazał, że uczony celowo nie poświęcił wiele uwagi prawu rodzinnemu z uwagi na silne kontrowersje, z jakimi musiałby się zmierzyć wówczas, dlatego prawo obligacyjne było przez niego traktowane priorytetowo. Niemniej uczony ma swój udział w zakresie prawa rodzin-nego, a niektóre rozwiązania prawne w tym obszarze do dzisiaj zachowują aktualność, i to jest wyeksponowane przez wymienionego autora artykułu. Z kolei Herbet przybli-żył koncepcję osoby prawnej wypracowaną przez Longchamps de Bérier (rok 1911), która radykalnie zmieniła poziom świadomości problemów teoretycznych związanych z tą instytucją, ale owa teoria także dzisiaj stanowi podstawowe źródło informacji na ten temat. W części I należy też odnotować artykuł Adama Redzika dotyczący wkła-du Profesora w prace Komisji Kodyfikacyjnej RP od roku 1922, której owocem był Kodeks zobowiązań z 1933. Kodeks ten jest uznawany za najwyższe osiągnięcie pol-skiej myśli prawniczej XX wieku, zaś Profesora podręcznik pt. Zobowiązania wszedł do klasyki polskiej myśli prawniczej.
II część książki zawiera 7 artykułów ogniskujących się wokół ośrodków uniwer-syteckich Lwowa i Lublina w działaniach Longchamps de Bérier. Czytelnik ma moż-liwość poznać rangę, jaką miał ośrodek lwowski na przełomie wieku XIX i XX przez opracowanie Oleksija Suchyja. Wpływ wymienionego uniwersytetu ma środowisko lubelskich historyków prawa ukazał Wojciech Witkowski. Obu autorów troszkę trud-no się czyta, gdyż artykuły są jedtrud-nolitym tekstem, bez struktury. Bardzo interesująco i krytycznie przedstawiona została przez Magdalenę Pyter sprawa nauczania prawa rzymskiego we wzajemnej współpracy obu ośrodków naukowych, wykorzystując akty prawne oraz materiały archiwalne uniwersytetów. Autorka kompleksowo ujmuje tą problematykę, akcentując podstawy prawne organizacji i funkcjonowania wydziałów jurydycznych, by następnie ukazać romanistykę we Lwowie i w Lublinie. Dostrzegła marginalną współpracę pomiędzy romanistyką lwowską i lubelską, wskazując na uwa-runkowania wojenne i czynniki osobiste (prof. Winowski i prof. Osuchowski). Pyter jest zdania, że była współpraca na płaszczyźnie nauczania, ale trudno mówić o
wpły-wie romanistyki lwowskiej na lubelską. Krzysztof Burczak przedstawił badania nad historią prawa kościelnego na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie związaną z osobami profesorów Władysława Abrahama i Oswalda Balzera. Oni nadawali głów-ny kierunek badaniom nad prawem kościelgłów-nym, zaś wielu ich uczniów kontynuowało badania historycznoprawne na KUL-u. Autor z dużym znawstwem zagadnienia przed-stawia historię prawa kościelnego aż do czasów współczesnych, uwydatniając znaczą-ce nazwiska uczonych w tym obszarze. Z kolei Waldemar Bednaruk przybliżył wpływ prawników lwowskich na rozwój Wydziału Prawa i Nauk Społeczno-Ekonomicznych, sprawujących w Lublinie funkcje dziekańskie (17 osób) w najtrudniejszych okresach wydziału (1918-1952). Szybki rozwój wydziału, wysoki poziom edukacji prawniczej i ekonomicznej nie podobały się nowej władzy komunistycznej, stąd decyzja o jego likwidacji w roku 1949. Bardzo interesujące i poznawcze od strony trudności i syste-mu studiów oraz zdobywania stopni akademickich jest opracowanie Bożeny Czech-Jezierskiej na temat wsparcia Uniwersytetu Lwowskiego w tworzeniu Państwowej Komisji Egzaminacyjnej dla studentów prawa KUL w latach 1922-1939. Dzięki temu lubelscy studenci mogli otrzymywać tytuł magistra prawa zrównany w prawach z pań-stwowymi szkołami akademickimi. Ostatni artykuł w tej części publikacji dotyczy historycznego znaczenia Lublina i Lwowa w kształtowaniu się adwokatury polskiej autorstwa Tadeusza Piłata. Ukazał on aktywność przedstawicieli wywodzących się z tych ośrodków, które czerpały inspirację z doświadczeń prawnictwa polskiego epo-ki Trybunału Koronnego. Stawia on tezę, że bez lubelsepo-kich doświadczeń z czasów Trybunału Koronnego adwokatura mogła mieć kształt odmienny.
III część recenzowanego dzieła dotyczy współczesności, w rzeczywistości jedno-czącej się Europy, i zawiera trzy artykuły. Marcin Szewczak podjął rozważania na temat stanu obecnego i szans w zakresie rozwoju regionalnego Polski i Ukrainy. Autor konkluduje, że te obszary o tak niskim stopniu rozwoju gospodarczego, wysokim bez-robociu i niskim poziomie wynagrodzeń mają szansę na poprawę we wspólnych ini-cjatywach transgranicznych. Z kolei Wojciech Wytrążek zajął się aspektem prawnym przedsiębiorczości w obszarze przygranicznym, uważając, iż normy prawne i biuro-kracja są głównymi czynnikami hamującym rozwój przedsiębiorczości. Wreszcie dość gruntowną analizę możliwości współpracy naukowej w ramach programu sąsiedztwa Polska – Białoruś – Ukraina 2007-2013 przybliżył Kamil Dębiński. Autor zarysował szereg inicjatyw badawczych w różnych obszarach i wskazał na drogi pozyskiwania finansów na nie.
W podsumowaniu można stwierdzić, że opracowania poszczególnych autorów są dobrze udokumentowane, niejednokrotnie są to źródła archiwalne, oraz oparte na sta-rannie dobranej literaturze. Język opracowania jest logiczny i spójny. Całość książki tworzy dobrze uzasadniony i poprawny wywód naukowy. Zakwalifikowanie
artyku-łów do wyodrębnionych trzech części jest poprawne i przejrzyste. Dostrzec też należy uczciwość pisarską, gdyż autorzy zaznaczają w niektórych artykułach, iż korzysta-ją ze swoich już publikowanych treści. Ponadto każdy artykuł zawiera streszczenie w języku angielskim, które umożliwia czytelnikom niepolskojęzycznym zapoznanie się z istotnymi wątkami opracowania.
Redaktorom opracowania towarzyszyło przeświadczenie, że „historyczna perspek-tywa na prawo i naukę prawa pozwala interpretować przeobrażenia i zmiany, jakim ulegało prawo w przeszłości, lepiej rozumieć podstawy i wartości, których upływ czasu nie niweczy, daje możliwości opisania relacji pomiędzy tradycją i współcze-snością, stabilnością i postępem w prawie”. Wydaje się, że jest to nie tylko słuszne przeświadczenie, ale też w pewnym sensie postulat do takiego właśnie uprawiania nauki. Profesor Roman Longchamps de Bérier jest tego znakomitym przykładem. Poszczególne artykuły posłużyły lepszemu poznaniu spuścizny naukowej Profesora stanowiącej ważny wkład w rozwój polskiej kultury prawnej.
Należy w tym miejscu zauważyć i docenić ogromną pracę Redaktorów (p. dr hab. Magdaleny Pyter, p. dr Bożeny Czech-Jezierskiej i ks. prof. dr. hab. Antoniego Dębińskiego) na kilku płaszczyznach. Najpierw przy zaproszeniu tak szacownego gre-mium do włączenia się w dzieło, opracowania zasad i jednolitości technicznej, potem praca przy zbieraniu artykułów i kompozycji książki. Jest to publikacja na wysokim poziomie edytorskim. Niewątpliwy wkład Redaktorów w prezentowaną publikację w 70. rocznicę śmierci prof. Longchamps de Bérier nie kończy się na tym. Został rów-nież wydany album, który też pokazuje wielkość i pamięć o Profesorze oraz trwały Jego wkład w dzisiejszą rzeczywistość prawną.
To wszystko, co wyżej podkreślono, jest wystarczające, aby zachęcić do sięgnięcia po publikację. Lektura tego dzieła daje bowiem wiele do myślenia. Może ona rów-nież stymulować dyskusję o potrzebie sięgania do historii prawa, pozwala adekwat-nie interpretować przeobrażenia i zmiany w historycznej perspektywie. Opracowaadekwat-nie stanowi cenny wkład do dywagacji na temat budowania zjednoczonej Europy i jej wspólnych wartości. Książka jest też w pewnym sensie zachętą do uprawiania nauki w ciągłości historycznej.
