Dowód z dokumentów przy symulacji zgody małżeńskiej

Antoni Stankiewicz

Dowód z dokumentów przy

symulacji zgody małżeńskiej

Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 24/1-2, 163-174

Prawo Kanoniczne 24 019&1) nr 1—2

K S. A N T O N I ST A N K IEW IC Z

DO W Ó D Z D O K U M EN TÓ W

P R Z Y SY M U L A C JI ZGO DY M A Ł Ż E Ń SK IE J

T r e ś ć : 1. R od zaje d o k u m en tó w ; 2. C h arak ter p ra w n y d o k u m en tó w ; 3. Moc d ow od ow a; 4. W aru n k i u zn ap ia m o cy d o w o d o w ej d ok u m en tu p ry w a tn eg o .

J u ry sp ru d en cja ro ta ln a n a p rzestrzen i o sta tn ich la t (1962— 1977) roz­ strzy g a ła w y p a d k i u p o zo ro w a n ej zgod y m a łż e ń sk ie j, w k tó ry ch za­ sa d n iczy dow ód s ta n o w iły d o k u m en ty p rzed łożon e p rzez jed n ą ze stron p r o c e s o w y c h 1. W zw iązk u z ty m p o w sta je p y ta n ie, jak ą m oc d o w o d o w ą p o siad ają ta k ie d o k u m en ty i czy n a ich p o d sta w ie m ożna o rzec n iew a żn o ść m a łżeń stw a .

1. R od zaje d o k u m en tó w P od p o jęciem „ d o k u m en tó w ” b ęd ziem y rozu m ieli:

a) listy , k tó re strona sy m u lu ją ca w y sła ła przed ślu b em d rugiej stro n ie lu b osob ie tr zeciej, w y ra ża ją c w n ic h w o lę sy m u la c ji lu b in n e o k o liczn o ścią

1 W o m a w ia n y m o k r e sie czasu 20 w y r o k ó w r a ta ln y ch zajęło się ty m p roblem em : coram M a t t i o l i z dn.ia 8 m arca 1962 r. in c. R om ana (o p u b lik o w a n y p ra w ie w ca ło śc i w : II D i r i tt o E ccle siastic o, pars II, fasc. 3— 4, 1962, ss. 405—406); coram B e j a n z dnia 9 listo p a d a 1962, r. (opubl. SRR D ec. v o l. L IV , ss. 579—506); coram S a b a t t a n i z dnia 26 k w ietn ia 1963 r. in c. R om ana (opubl. SR R D ec., v o l. L V , ss. 280— — 299); coram D e .J o r i o z d nia 29 k w ie tn ia 1964 r. in c. R om ana (opubl. SR R D ec. v ol. L V I, ss. 311'—326); coram P a l a z z i n i z dnia 17 gru d n ia 1965 r. in c. R om ana (opubl. SR R D ec. v ol. LV II, ss. 930— 941); coram E w e r s z dnia 25 czerw ca 1966 r. in c. N ovarien . (opubl. SR R D ec., vol. L V III, s's. 440— 446); coram D e J o r i o z dnia 6 liipca 1966 r. in c. A le x a n d r ia e in A e g y p to (opubl. SR R D ec., v ol. L V III, ss. 521—531); coiram D i F e l i c e z dnia 29 m arca 1969 r. in c. R om ana (n ieo p u b lik o w a n y ; A rch . R oty: P. N. 9il40, sent. 75(69); eoram M u n ­ ci y z dia 2 gru d n ia 1969 r. in c. R om ana (n ieop u b l. P.N . 9352, sent. 233/69); coram P ozzi z dnia 14 m a ja 1971 r. (n ieop u b l. P.N . 10063, sent. 99/71) in c. R om ana; coram M u n d y z dnia 11 sty czn ia 1972 r. (n ie­ opubl. P.N. 9866, sent. 2/72) in c. M ed iolan en .; coram D i F e l i c e z dnia 9 m aja 1972 r. (nieop u b l. P.N . 10505, sen t. 126/72) in c. C a esen a - ten .; coram B e j a n z dnia 17 czerw ca 1972 r. (nieopubl. P.N . 10068,

1 6 4 Ks. A . S ta n k ie w ic z _[2] b) list, k tó r y stron a sy m u lu ją ca w y sła ła przed ślu b em so b ie sam ej, 0 treści p od an ej p o w y żej, d la za b ezp ieczen ia d ow od u n a w y p a d ek w n ie sie n ia sp ra w y do Sąd u ;

c) ipismo sp orząd zon e p rzez osob ę sy m u lu ją cą łu b osob ę trzecią, z ło ­ ż o n e przed ślu b em u n o ta riu sza św ie c k ie g o lu b u inniej osoby o ch a ­ ra k terze p u b liczn ym , cele m u sta n o w ien ia d ow od u n a n iew a żn o ść m a ł­ że ń stw a .

2. C h arak ter p ra w n y d ok u m en tó w

J u ry sp ru d en cja ro ta ln a zgodnie p rzy jm u je, że w y m ie n io n e p o w y ­ ż e j dakum en/ty (listy , pism a, o św iad czen ia) n ie są p u b liczn e, le c z p r y w a tn e . J e st to zg o d n e z art. 163 § 1 In str u k c ji P r o v i d a M a t e r , k tó ra stan ow i, ż e w śró d d ok u m en tów p ry w a tn y ch n ie m a łe zn aczen ie p o sia d a ją lis ty stron , p isa n e przed ślu b em lu b te ż po ślu b ie, a le w czasie nieipodejrzanym 2.

A je ś li stron a sk ła d a o św ia d czen ie o sy m u la c ji zg o d y m a łżeń sk iej 1 n otariu sz św ie c k i, lu b też inna o so b a o ch a r a k te r z e p u b liczn ym , sp orząd za z teg o p rotok ół, k tó ry n a leży cie p o d p isa n y i o p ieczę to w a n y z o sta je z d ep o n o w a n y w o k resie p rzed ślu b n y m u n o ta riu sza — czy tego rodzaju p ism a p o sia d a ją ch arak ter d ok u m en tó w p u b liczn ych ?

N iek tó re w y r o k i T ryb u n ału W ikariatu M iasta R zym u u zn a ły je za d o k u m en ty p u b liczn e ś w ie c k ie 3, a le ta k ie za p a try w a n ie zo sta ło sk o ­ ry g o w a n e p rzez o rzeczn ictw o rotaln e. W w y ro k u z dnia 26 k w ie tn ia 1963 r. c. S a b a 11 a n i stw ierd za się, że ch arak ter p u b liczn y rozciąga się ty lk o na fa k t zło żen ia ta k ieg o d ok u m en tu u n o ta riu sza a n ie n a jeg o t r e ś ć 4. Z w ię k sz ą m ocą p od k reśla to jeszcze P in to w w yrok u z sen t. 168/72 in с. M atriten.; coram P i n t o z d nia 23 paźd ziern ik a 1972 r. (nieopubl. P.N . 10407, sent. 242/72) in с. R om ana; coram P i n ­ to z dnia 25 listo p a d a 1974 r. (nieopubl. P .N . НОйЗ, sen t. 173/74) in с. P arisien .; coram H u o t z d nia 5 Црса 1975 r. (n ieop u b l. P.N . 10861, sen t. 93/75). in с. M atriten.; coram D a v i n o z dnia 15 sty czn ia 1976 r. (nieopubl. P.N . 11140, sen t. 6/76) in с. F lo ren tin a ; coram D e J o r i o z dnia 25 lu te g o 1976 r. n ieo p u b l. P .N . 10514, sen t. 26/76) in с. R o­ m ana; coram P a r i s e l l a z dnia 16 gru d n ia 1.976 r. (nieopubl. P.N . 11530, sent. 147/76) in с. T arvisin a; coram E g a n z dnia 30 k w ie t­ n ia 1977 r. (nieop u b l. P . N. 1/1671, sen t. 62/77) in c. Jan u en . seu C lar- v en .

, 2 A rt. 163 § 1: „In ter d ocu m en ta pr.ivata n on e x ig u i ponderis esse p ossu nt, p raecip u e in cau'sis de v i et m etu et de co n d itio n e, e p istu la e q u a s v e l sp o n si a n te m atrim on iu m , v e l co n iu g es p o stea sed tem p o re n o n su sp ecto, sib i in v ic e m v e l a liis ded erin t; dum m odo de earum a u t h e n t i c a t e e t d e ' ten>pore quo e x a r a ta e sin t ap erte c o n ste t” : cfr. ta k że art. 164: E p istu la e sicu.t a lia d ocu m en ta p riv a ta illu d pondus hab ean t, quod e x circumstanti'iis et p ra esertim e x tem p ore' quo re - d a cta e fu erin t a e stim a n d u m ”.

* Por. SR R D ec., v o l. LV, s. 282, n. 3. 4 T am że, s. 2&3

[3] D ow ód z d ok u m en tów 165 dnia 23 p aźd ziern ik a 1&72 r., że w iarogod n e jest ty lk o o św ia d c z e n ie n o ta riu sza o fa k c ie zd ep o n o w a n ia listu lu b o d ek la ra cji złożon ej przed n im przez osob ę za in tereso w a n ą , gd yż „ fid e s” n ie o b e jm u je tr e ś c i d o k u m en tu 5.

3. M oc d ow od ow a

S to s o w n ie do kan. 1817 K P K d ok u m en t p r y w a tn y u zn a n y p rzez stron ę czy te ż rozp ozn an y p rzez sęd zieg o jest rów n o zn a czn y z p rzy­ zn an iem się p o zasąd ow ym . P o n iew a ż p rzyzn an ie p ozasąd ow e w e d łu g art. 116 In stru k cji Provida Mater sta n o w i dow ód p o m o cn iczy (adrni- n icu lu m p robationis), d la teg o te ż m ożna b y w n io sk o w a ć, że d o k u m en t p ry w a tn y posiad a m oc dow odu p om ocn iczego. J ed n a k że n ie W szyst­ k ie d ecy zję ro ta ln e pnzyjm ują to sta n o w isk o . Ich a n a liz a p o zw a la w y o d ręb n ić, p rzy n a jm n iej „in iu re” 6, trzy za sa d n icze ten d en cje.

1) Pełny dowód dokumentu prywatnego

T a k ie sta n o w isk o za ją ł M a ttio li w w yrok u z dnia 8 m a rca 1902 r. S tw ie r d z a w nim , że je ż e li zo sta n ie u d ow od n ion a a u ten ty czn o ść d o­ k u m en tu , czas p o w sta n ia oraz c e l sporządzenia, tj. p r z y g o to w a n ie dow odu dla p rzy szłej sp ra w y o n ie w a ż n o ść m a łżeń stw a , z k o n ieczn o ­ śc i n a le ż y p rzyjąć b rak zgod y m a łżeń sk iej u teg o , k to sporząd za ta k i dok u m en t, ze w zg lęd u na w y k lu c z e n ie n ie r o z e r w a ln o śc i m a łż e ń ­ stw a 7. _«

U jęta w te n sposób za sa d a u p ra w n ia do w n io sk u , że m ożna orzec n iew a żn o ść m a łż e ń stw a n a p o d sta w ie d ok u m en tu p r y w a tn eg o , b ez u ciek a n ia się do in n y ch d ow od ów , przy czym n ie m a isto tn eg o zn a ­ czen ia n a w e t sam a treść d ok u m en tu a ty lk o fa k t, że d ok u m en t z o ­ sta ł sporządzony „ut per illu d argu m en tu m ' praeconisltitueretur pro fu tu ra cau sa n u llita tis v in c u li fu lc ie n d a ”. N ie n aru sza m o cy d o w o ­ d o w ej dok u m en tu p ry w a tn eg o n a w e t n iezro z u m ia ła jeg o treść, a lb o też u ży cie ta je m n ic z y c h słó w „M ane Theicel P h a r e s ”, ja k to z dozą hum oru stw ierd za M attioli, b y le b y n ie m ożna b y ło w ą tp ić w a u te n ­ ty czn o ść d ok u m en tu 8.

2) D o w ó d p o m o c n i c z y d o k u m e n t u p r y w a t n e g o

Opinia o pełnej mocy dowodowej dokumentu prywatnego nie zo­ stała przyjęta „in iure”, chociaż niektóre wyroki rotalne powołują

5 c. P i n t o , 23 p aźd ziern ik a 1972, n. 3, 1.

6 N a le ż y za zn aczyć, że n ie za w sze w y ro k i „in fa c to ” trzy m a ją się u sta le ń „in iu r e ”.

7 C. M a t t i o l i , 8 marca 1962, s. 5: „Etenim, ubi haec duo con- stent, vidilicet: a) documentum esse authenticum, idest a persona, cui tribuitur, exaratum, et eo die, quam refert, oonscriptum, et b) ideo fiusse exaratum, ut per illud argumentum praeconistituetur pro futura causa nullitatis vinculi fulcienda, necessario consequitur saltem de- fectus consensus, in eo qui documentum paravit, ob exclusam indi- sśolubilitatem vinculi”.

166 Ks. A. S ta n k ie w ic z _[4] się n a nią przy o cen ie treści za w a rtej w d o k u m en cie, gd y ta o k a ­ z u je się od m ien n ą od in te n c ji sp raw cy. S k o r y g o w a ł ją już teg o sa ­ m ego roku B e j a n w w yrok u z dnia 9 listo p a d a 1962, stw ierd za ją c, ż e d ok u m en t p r y w a tn y p osiad a m oc dow odu p o m ocn iczego, k tó ry ocen ia sęd zia w k o n te k ś c ie ca łej sp ra w y . W p raw d zie ta k i d ok u m en t m o że u ja w n ić w o lę jego autora, ale b ęd ąc d o w o d em p om ocn iczym per se n ie w y sta r c z y do u d o w o d o n ien ia n ie w a ż n o śc i m a łżeń stw a i d la ­ te g o w in ie n b yć p op arty a rgu m en tam i, np. d o w o d em ze ś w ia d k ó w 9. P o sia d a on b o w iem je d y n ie w a rto ść p rzyzn an ia p o za są d o w eg o , k tó re w y m a g a Skądinąd p o tw ierd zen ia , a jako dow ód p om ocn iczy m oże j e ­ d y n ie w sp iera ć inne d ow ody. T ego rodzaju za p a try w a n ie z n a jd u jem y w w yrok ach : z dnia 17 gru d n ia 1965 r. c. P a l a z z i n i 10, z dnia 25 czerw ca 1966 r. c. E w e w r s 11, z d nia 29 m arca 19>69 r. oraz 9 m aja M72 r. c. D i F a l i c e 12, z dnia 14 m a ja 1'971 r. c. P o z z i 1* oraz z dnia 16 grudnia 1976 r. c. P a r i s e 11 a 14.

3) D o k u m e n t p r y w a t n y m o ż e p r z e w y ż s z y ć m o c d o w o d u p o m o c n i c z e g o P o w o łu ją c się n a d ecy zję K o n g reg a cji S ob oru z d nia 8 lip ca 1724 r., orzek ającą n iew a żn o ść m a łż e ń stw a g łó w n ie na tej p o d sta w ie, ż e p o­ z w a n a przed ślu b em zrzek ła się na p iśm ie s w y c h p ra w co do o sob y p rzy szłeg o m ę ż a 15, S a b a t t a n i w w y ro k u z d nia 26 k w ie tn ia 1963 r. w y s u n ą ł tw ie r d z e n ie , że w artość dok u m en tu p r y w a tn e g o — p rzy s p e ł­ n ien iu w y m o g ó w , o k tó ry ch b ęd zie m ow a p on iżej — m oże p r z e w y ż ­ szy ć m oc dow odu p o m o a n ic z e g o 16 Jednakże« d ok u m en t p ry w a tn y sta ­ n o w i ty lk o „probatio p rob an d a” a n ie „probatio p rob ata” 17, d la teg o d ow ód z d o k u m en tu p ry w a tn eg o w in ie n być u zu p ełn io n y „per alia e le m e n ta ”.

9 C. B e j a n , 9 listo p a d a 1962; SRR D ec., vol. L IV , s. 580, n. 7. 10 C. P a l a z z i n i , 25 czerw ca 1965; SR R D ec., v ol. LV II, s. 933, n. 8.

11 C. E w ers, 25 czerw ca 1966; SR R D ec., v o l. L.VIII, s. 442. n. 4. 12 C. D i F e l i c e , 29 m arca 196(9, n. 4: „H u iu sm od i en im d ocu m en ta a n te n u p tias co n scrip ta iu rid ice ferie n ih il v a le n t, si sola m a n éan t su n t prorsu s accip ien d a tam q u am sim p le x sim u la n tis ex tr a iu d ic ia lis co n fessio , q u a e sem p er in d ig et p rob ation e per te s te s et con firm ation e. C um vero sim u l con cu rran t d ocu m en ta a n te n u p tia s con scrip ta et p rob ation es p er te s te s, si aed em a ffirm en t, iu rid icu m certu m argu ­ m en tu m p rob ation is h a b etu r” ; C. D i F e l i c e , 9 m aja 1972, n. 3.

13 C. P o z z i , 14 m aja 197,1, n. 4.

14 C. P a r i s e l i a , 16 grudnia 1976, n. 8. ' 15 Fon tes CJC, vol. V, n. 3i201, s. 654.

16 C. S a b a t t à n i , 26 k w ie tn ia 1963; SR R D ec., v o l. LV, s. 283. O ta k iej m o żliw o ści w sp o m in a ró w n ież B e j a n w w y ro k u z dnia 9 listop ad a 1962 r. (SR R D ec., v ol. LIV , s. 579, n. 6), p o w o łu ją c się na R e i f f e n s t u e l ’ a (Jus canonicum Universum, II, 22, 173), w ed łu g k tó reg o n a leża ło b y p rzyjąć w ię k sz ą m oc d o w o d o w ą d ok u m en tu p ry ­ w a tn e g o niż p rzyzn an ia pozasąd ow ego, p o n iew a ż k ażd y z w ię k sz ą ostrożn ością i rozw agą p isze sło w a niż je w y p o w ia d a .

17 L e g a - B a r t o c e t t i , C o m m e n t a r i u s in iu dicia E cclesia stica , R o­ m a 1950, v o l II, s. 780, n. 5.

15] D o w ó d z d ok u m en tów 167 O p in ię S a b a tta n ieg o , g r u n to w n ie u m o ty w o w a n ą w p o w y ższy m w y ­ rok u , u w aża się za „com m unia” w ju ry sp ru d en cji ra ta ln ej. P rzy ją ł ją D e Jorio w w y ro k a ch z dnia 29 k w ie tn ia 1964 r.18, 6 lip ca 1966 r.19 i 25 lu teg o 1976 r.20, M u n d y w w y ro k a ch z d nia 2 gru d n ia 1969 r. oraz 11 sty czn ia 19*72 r.21 oraz pośred n io P i n t o w w y ro k a ch z d nia 23 p aźd ziern ik a 1-972 r. oraz 25 listo p a d a 1974 r.22, stw ierd za ją c, że d o k u m en ty sp orząd zon e „ad p rob ation em p ra eco n stitu en d a m ” przy za­ istn ie n iu in n y ch e le m e n tó w „p len am p rob ation em su p p ed itare v a le n t”. P o w s ta je p y ta n ie, cz;ym są ow e „inne e le m e n ty ” czy też „argu ­ m e n t y ”?

S a b a tta n i sta w ia n a stęp u ją cą zasadę: „alda e le m e n ta ” d otyczą sa m e ­ g o p ism a, tj. gd y św ia d k o w ie s ły s z e li o in te n c ji jego au tora oraz o s y ­ m u la c ji w yra żo n ej w p iśm ie, p rzy czym w y sta r c z y u d o w o d n ie n ie t y l­ ko jed n ego z ty c h e le m e n t ó w 23.

W stan ach fa k ty c z n y c h w y ro k ó w ro ta ln y ch , k tóre o rzek ły n ie w a ż ­ n ość m a łż e ń stw a z ty tu łu w y k lu c z e n ia n iero ze rw a ln o ści w ę z ła m a łż e ń ­ sk ieg o , m oc d ow od ow a d ok u m en tu p r y w a tn eg o zo sta ła u zu p ełn io n a p rzez n a stęp u ją ce argu m en ty:

a) zezn an ia św ia d k ó w , k tórzy sły sz e li o sp orząd zen iu d o k u m en ­ tu * ;

b ) zezn an ia a d w ok ata, k tó ry u d z ie la ł p o r a d y 25;

c) gezn an ia n otariu sza, u którego zd ep on ow an o d o k u m e n t26;

d) p o tw ierd zen ie listu p rzez ad resata, do k tórego w y sła n o go przed ś lu b e m 27;

e ) u d o w o d n ien ie p rzy czy n y sy m u la c ji (m en taln ość rozw od ow a) oraz o k o lic z n o ś c i28;

f) p o tw ierd zen ie celu sp orząd zen ia dok u m en tu oraz o k o lic z n o ś c i29.

18 C. D e J o r i o , 29 k w ie tn ia 1964; SE R D ec., v ol. LV I, s. 316, n. 12.

19 C. D e J o r i o , 6 lip c a 1966,; SR R D ec., v o l. L V III, s. 524, n. 5. 20 C. D e J o r i o , £6 lu te g o 1976, n. 4.

21 C. M u n d y , 2 gru d n ia 1969, n. 20; 1.1 sty czn ia 1972, n. 10 22 C. P i n t o 23 p a źd ziern ik a 197i2, n. 3; 25 listo p a d a 1974, n. 3. 23 SR R D ec., v ol. L.V, s. 2)88, n. 5. 24 C. S a b a t t a n i , 26 k w ie tn ia 1963, s. 293; c. D i F e l i c e , 219 m a r­ c a 1969, n. 4; c. M u n d y , 2 gru d n ia 1969, n. 64; c. H u o t, 5 lip ca 1975, n. 19. 25 C. D e J o r i o , 29 k w ie tn ia 1964, s. 326, n. 35. 26 C. E w e r s , 25 czerw ca 1966, s. 445, n. 10 ^7 C. P i n t o , 23 p aźd ziern ik a 1972, n. 5. 28 C. P i n t o, 25 listo p a d a 1974, n. 4; c. D e J o r i o , 25 lu teg o 1976, n . 7 nn. 29 C. E w e r s , 25 czerw ca 1977, s. 445, n. 10

168 K s. A . S ta n k iew icz _[6] N a to m ia st n ie u zn an o m ocy d o w o d o w ej d ok u m en tu z n a stęp u ją cy ch m oty w ó w :

a) a rg u m en ty zew n ę tr z n e i w e w n ę tr z n e p o d w a ży ły a u ten ty czn o ść d o ­ k u m en tu 30;

b) treść d ok u m en tu u zn an o za n iea d ek w a tn ą dla w y ra żen ia sy m u ­ la cji zgod y m a łż e ń s k ie j31;

c) p o d w a żen ie p r a w d o m ó w n o ści p o w o d a 32;

d) o k o lic z n o śc i p rzem a w ia ły p rzeciw k o s y m u la c j i33.

4. W arunki <uznania m ocy d o w o d o w ej d o k u m en tu p ry w a tn eg o A b y przyjąć m oc d ow od ow ą d ok u m en tu p ry w a tn eg o , w in ie n on sp e łn ia ć o k reślo n e w y m o g i.

1) A u t e n t y c z n o ś ć d o k u m e n t u o r a z cza s p r z e d ś l u b n y je g o s p o r z ą d z e n i a

P o d sta w o w y m w y m o g ie m u zn an ia m ocy d o w o d o w ej d ok u m en tu je s t jeg o a u ten ty czn o ść oraz p och od zen ie z ok resu p rzed ślu b n ego.

J e ż e li d ok u m en t za sta ł złożon y u n otariu sza lu b k o m p eten tn eg o u rzęd n ik a, k tó ry e x o ffic io jest u p o w a żn io n y do p rzech o w y w a n ia do­ k u m en tó w , z całą p ew n o ścią m ożna w n io sk o w a ć o a u te n ty c z n o śc i d o­ k u m en tu i o czasie p rzed ślu b n y m jego s p o r z ą d z e n ia 34.

J e ż e li d ok u m en t z o sta ł złożon y u oisoby p r y w a tn e j, w sz y stk o za leż y od w ia ro g o d n o ści te j osoby.

P ie c z ę ć u rzędu p o czto w eg o w raz z datą d a je p o d sta w ę do p rzyp u ­ szczen ia , że d ok u m en t zo sta ł sporządzony w ty m o k r e s ie czasu.

W w ą tp liw o ś c i sęd zia m oże zarządzić p rzep ro w a d zen ie dow odu z ^ o p in ii b ieg łeg o k a lig ra fa , k tóry w in ie n u sta lić , czy są d an e p rzem a ­ w ia ją c e p rzeciw k o p od an ej d acie sp orząd zen ia dokum entu-35.

Z ależy to jed n ak od sw ob od n ego u zn a n ia sęd zio w sk ieg o . T u rn lis r o ta ln y coram M a t t i o l i w w y ro k u z d n ia 8 m a rca 1962 r. stw ie r ­ dza, że żą d a n ie op in ii b ieg łeg o k a lig ra fa w ro zp a try w a n ej sp ra w ie uzn an o za zb y teczn e, gd yż n ie p o tra fiłb y r o zw ią za ć p o w sta ły ch tru d ­ n o ści. P rzeciw k o a u te n ty c z n o śc i i d a cie p rzed ślu b n ej sp orząd zen ia do­ k u m en tu p rzem a w ia ły b o w iem zarów n o a rg u m en ty zew n ętrzn e (o m o­ ż liw o ś c i ro zw o d u stro n y za częły m ó w ić dopieiro po ślu b ie; p o zw a n y za w sz e lk ą cen ę dążył do p ojed n an ia z p ow ód k ą i r a to w a n ia m a łż e ń ­ stw a ), jak i zew n ętrzn e (autor d ok u m en tu n ie w ie d z ia ł, ja k i czas d zie­ li ł egzam in p rzed ślu b n y od ślubu: n a p isa ł, że o d b y ł s ię on przed c h w

i-29 C , E g a n, 30 k w ie tn ia 1977, n. 8—10

30 C. M a t t i o l i , 8 mairca 1962, s. 19 (tek stu orig.).

31 C . D e J o r i o, 6 liipca 1966, s. 525, n. 9; c. P o z z i, 14 m aja 1971, n. 10; c. B e j a n , 17 czerw ca 1972, n. 12; c. D i F e l i c e , 9 m aja 1972, n. 6; c. D a v i n o , 15 sty c z n ia 1976, n. 5. 32 C. B e j a n , 9 listo p a d a 1962, s. 5-86. 33 C. P a l a z z i n i , 1,7 gru d n ia l'S65, s. 939, 23. 34 SRR D ec., v ol. L V , s. 286, n. 5.

[7] D ow ód z d ok u m en tó w 169 lą , ty m cza sem zostało d o w ied zio n e, że m ia ł on m ie jsc e 30 d n i przed' ś lu b e m )36.

2) Ś w i a d o m o ś ć t r e ś c i o ś w i a d c z e n i a u s p o r z ą d z a j ą c e g o d o k u m e n t

Z p isem n ej d ek la ra cji p o w in n a w y n ik a ć św ia d o m o ść i w ied za j e j autora, d otycząca tr e ś c i o św ia d czen ia . T ak ie b o w ie m o św ia d czen ie w in n o być zło żo n e d-ohrowolnie, sp o n ta n iczn ie, z r o zw a g ą i św ia d o m o ­ ścią jego przed m iotu . D la te g o n ie m a zn a czen ia d ek la ra cja złożon a d la żartu czy te ż b ez o k reślo n eg o c e lu , np. ch ęć n a śla d o w a n ia p rzy­ ja ciela , k tóry w te n sposób p o stą p ił, c z y li bez z a a n g a żo w a n ia w ła s n e j w o li. Im b ard ziej treść o św ia d czen ia jest oso b ista , a rrie w z ię ta z ja ­ k ieg o ś form u larza, ty m b a rd ziej m ożn a d o m n iem y w a ć w o lą sy m u la ­ c ji u ośw ia d cza ją ceg o S7.

3) I n t e n c ja u s t a n o w i e n i a d o w o d u na n ieio a żn o ść m a ł ż e ń s t w a

W szy stk ie w y r o k i zg o d n ie u trzym u ją, że d o k u m en t w in ie n b yć sporząd zon y „ad p ro b a tio n em p ra co n stitu en d a m ” d la p rzy szłej spra­

w y o n ie w a ż n o śc i m a łżeń stw a , p o n iew a ż c e l p r z y św ie c a ją c y jej a u to ­ r o w i n ie m oże różn ić się od s y m u la c j i38. Co w ię c e j, D e Jorio la n ­ su je p ogląd , ż e au tor d o k u m en tu w in ie n p rzew id zie ć p r z y n a jm n ie j jako p raw d op od obn e z e r w a n ie w ę z ła m a łżeń sk ieg o , a u za sa d n ia go gen ezą w p ro w a d zen ie z w y cza ju sporządzania te g o rodzaju o św ia d czeń . Otóż n iek tó rzy p r o fe so r o w ie p raw a k a n o n iczn eg o n a w y d z ia ła c h ś w ie ­ ck ich , np. D o m in ik S c h ia p p o li w N eap olu , d orad zali sw o im stu d e n ­ to m , b y przed ślu b em sp orząd zali o św ia d czen ie, że w y k lu c z a ją n ie ­ ro zerw a ln o ść m a łż e ń stw a i sk ła d a li je u n o ta riu sza . J e ś li m a łż e ń ­ stw o u ło ży się dobrze, p ism o p o zo sta n ie u n o ta riu sza , j e ś li źle, p o ­ słu ż y do u zy sk a n ia w o ln o ś c i39.

N a te j p o d sta w ie D e Jorio u trzy m u je, że j e ś li n u p tu rien t b ez ża d ­ 36 C. M a t t i o l i , 8 m arca 1962, s. 19

37 SR R D ec., v ol. LV, 287, n. 5 Por. V i l l e g g i a n t e S., D e c h a r - t u l i s e t d e c la r a ti o n ib u s c o n tr a v a l o r e m m a t r i m o n i i p r a e p a r a t i s , M o­

n ito r E cclesia sticu s, 1062, fa sc . 3— 4, s. 563 nn.

38 C. S a b a t t a n i , 26 k w ie tn ia 1963., s. 287 n. 5; c. D e J o r i o , 25* k w ie tn ia 1964, s. 316, n. 12; c. P o z z i , 14 m a ja 1971, n. 10; c. P i n t o , '25 listo p a d a 1974, n. 3 i in n e.

W ydaje się, że w ty m św ie tle n ie m ożna p rzy ją ć o p in ii K s. Prof.. S. B isk u p sk ieg o (P r o c e s m a ł ż e ń s k i , O lszty n 1960, s. 286), ż e ta k ie do­ k u m e n ty m ogą sta n o w ić dow ód z ty tu łu braku zg o d y m a łż e ń sk ie j „pod jed n y m w a ru n k iem , że n ie b y ły p isan e ro z m y śln ie , p o d stęp n ie,, ab y u p ozorow ać d la sądu d ow ód n ie w a ż n o śc i m a łż e ń stw a ”, ch yb a że ch od zi o sp orząd zen ie d o k u m en tu po ślu b ie, c e le m p rzed ło że n ia w są ­ dzie.

39 S S R D ec., v o l. LVI, s. 317, n. 13. Z asadę „ n isi co n iu g es p ro v id erin t sa lte m u ti p ro b a b ilem d isso lu tio n e m co n v ictu s c o n iu g a lis” — lansuje- D e J o r i o w e W szystkich sw o ic h w yrok ach :

29 k w ie tn ia 1964, s. 317, n. 14; 6 lip ca 1966, s. 524, n. 5; 26 lu t e g o 1976, n. 4.

P rzy jm u je ją ta k ż e E w e r s w w y ro k u z d n ia 25 czerw ca 1966, s - 444, n. 9.

170 Kis. A. S ta n k ie w ic z _[8] n e j p rzy czy n y s y m u la c ji sporządza ta k i d ok u m en t, n a le ż y w n io sk o ­ w a ć , że u c z y n ił to d la in n ego celu , b y np. m ieć p o słu szn ą żonę, albo te ż zab ezp ieczyć so b ie d zia ła n ie in fra u d em l e g i s 40.

S k oro jed n a k p rzy jm iem y , że p rzyczyn ą sy m u la c ji m oże stać się „ m a lit ia sim u la n tis”, o m a w ia n y w y m ó g n ie w y d a je się b e z w z g lę d n y 41. Z a b ezp ieczen ie b o w iem d ziałan ia b ezk arn ego „in frauidem le g is ” ozn a­ c z a ró w n ież p rzy g o to w a n ie dow odu p rzeciw w a żn o ści za w iera n eg o m a łż e ń s tw a .

4) T re ść d o k u m e n t u

a) Z r o z u m i a ł o ś ć u ż y t y c h s ł ó w

W sp o m n ieliśm y p o w y ż e j (3, 1), że w e d łu g op in ii M a t t i o l i ’ e g o , w y r a ż o n e j w w yrok u z d nia 8 m arca 1962 r., dla u d o w o d n ien ia braku z g o d y m a łżeń sk iej w y sta r c z y in ten cja u sta n o w ie n ia dow odu d la p rzy ­ s z łe j sp ra w y m a łż e ń sk ie j, przy czy m n ie m a isto tn e g o zn a czen ia sam a tr e ś ć d ok u m en tu , gd yż u ży te w n im sło w a m o g ą b yć ró w n ież n ie z r o ­ zu m ia łe.

Jed n ak że to za p a try w a n ie n ie zostało p rzy jęte w o rzeczn ictw ie ro- ta ln y m . N a p o d sta w ie n iezro z u m ia ły ch słó w n ie m ożn a w n io sk o w a ć o w o li nuipturienta, k o n sta tu je D e Jorio, ch y b a że k to ś zo sta n ie sp e­ c ja ln ie o św ie c o n y — ja k prorok D a n ie l42. In te n c ji u sta n o w ien ia „ e ffu - g iu m ” d la p rzy szłej sp ra w y m a łżeń sk iej n ie da się w y d ed u k o w a ć ze słó w n iezro zu m ia ły ch ; w ta k im b o w iem w y p a d k u p ow in n o się ją u d o­ w o d n ić na p o d sta w ie zezn ań św ia d k ó w . W ted y jed n ak — zau w aża S a - b a tta n i — n ie m a m y do czy n ien ia z d ow od em d o k u m en ta ln y m , a le z d ow od em ze ś w ia d k ó w 43. In n y m i sło w y : w sy ste m ie p raw a m a te r ia l­ n e g o sp orząd zen ie d ok u m en tu p r y w a tn eg o „ad p ro b a tio n em p ra eco n - s titu e n d a m ” w sk a z u je n a in te n c ję sp ra w cy , w y k lu c z a ją c ą n iero ze r­ w a ln o ść m a łżeń stw a ; n a to m ia st w sy ste m ie p raw a p ro ceso w eg o ta in ­ te n c ja — przy u życiu n iezro z u m ia ły ch słó w — p o w in n a być u d o w o d ­ n ion a p rzez św ia d k ó w , gd yż d ok u m en t n ie jest w sta n ie p otw ierd zić je j p ra w d ziw o ść 44.

2) A d e k w a t n o ś ć o ś w ia d c z e n ia

Juryspruden-cja r o ta ln a zgodnie p rzy jm u je, ż e n a le ż y w n o sić o w y ­ k lu czen iu n ie r o z e r w a ln o śc i m a łżeń stw a , je ś li n u p tu rien t w d ok u m en ­ c i e sp orząd zon ym przed ślu b em w sposób a d e k w a tn y w y r a z ił w o lę 40 C. D e J o r i o , 2i9 k w ie tn ia 1>964, s. 317, n. ,14; 6 lip ca 1:966, s. 524, jn. 5; c. B e j a n, 17 czerwicą 1972, n. 5.

41 P or SR R D ec., v o l. LVI, s. 317, n. 14. 42 T am że, s. 3il5, n. 10

43 SR R D e c ., v o l. L V , s. 2S89, n. 5

D o w ó d z d ok u m en tó w 171 za w a r c ia m a łżeń stw a ro zerw a ln eg o w sposób a b so lu tn y , lu b te ż h ip o ­ te ty c z n y , tj. je ś li p o ży cie m a łż e ń sk ie b ęd zie u k ła d a ło się nieip om yśln ie „ si res m a łe c e ss e r in t” alb o te ż n ie za m ierza ł w iązać się d e fin i­ t y w n ie z drugą s t r o n ą 4e, alb o te ż za strzeg ł so b ie p raw o do z e r w a ­ n ia m a żeń stw a czy to p rzez rozw ód , czy te ż p rzez u z y sk a n ie o rzecze­ nia n ie w a ż n o śc i lu b in n ego sto so w a n eg o śr o d k a 47, alb o p o sta n o w ił z e r ­ w a ć je w e d łu g sw eg o u z n a n ia 48 lu b te ż skoro to b ęd zie m o ż liw e 49.

P o w s ta je jed n a k tr u d n ie jsz y prob lem , w ja k i sposób n a le ż y o ce­ n ić wcAę k o n tra h en ta , w y ra żo n ą w sposób n ie a d e k w a tn y .

O rzecznictw o r o ta ln e n o tu je w y p a d k i, w k tó r y c h n u p tu rien t za p o r a d ą osob y trzeciej, w ię c e j lu b m n iej k o m p eten tn ej, n a p is a ł lis t lu b sp o rzą d ził o św ia d czen ie, u ja w n ia ją c w nim awertsję do za w iera n eg o m a łża stw a oraz e le m e n ty p rzym u su ze stron y sw e j rod zin y lu b wisipół- k o n tra h en ta , n ie w sp o m in a ją c o sw e j w o li sy m u la c ji zgod y m a łżeń ­ s k ie j , w szczeg ó ln o ści zaś w y k lu c z e n ia n ie r o z e r w a ln o śc i m a łżeń stw a .

C zy ta k ie o św ia d czen ie m o ż e sta n o w ić dow ód za w y k lu c z e n ie m n ie ­ r o z e r w a ln o śc i zwtiązku m a łżeń sk ieg o ?

W w y ro k u z dnia 2 gru d n ia 1969 r. c. M u n d y uzn an o a u te n ty c z ­ n ość pism a, w k tó ry m p o zw a n a p o d a ła o k o liczn o ści w y w a r te g o na n ią p rzym u su do za w a rcia m a łżeń stw a . W tok u p rocesu przym u s n ie z o s t a ł u d o w o d n io n y . J ed n a k że A u d y to rzy p rzy jęli, że p rzez te n d ok u ­ m e n t p o zw a n a za m ierza ła u sta n o w ić dow ód, ch ociaż n ie a d e k w a tn y co

do treści, dla r o zw ią za n ia w ę z ła m a łż e ń s k ie g o 50. Ś w ia d k o w ie b o w ie m p o tw ie r d z ili zarów n o is tn ie n ie dok u m en tu , ja k ró w n ież jeg o cel, tj. ż e p o zw a n a p ra g n ęła u sta n o w ić dow ód dla p rzy szłeg o p rocesu o n ie ­ w a ż n o ś ć m a łżeń stw a . N a te j p o d sta w ie orzeczono n ie w a ż n o ść m a ł­ ż e ń s t w a z ty tu łu w y k lu c z e n ia n iero ze rw a ln o ści m a łż e ń stw a przez str o ­

n ę p ozw an ą sl.

Jed n a k że T u rn u s a p e la c y jn y c. P o z z i, w w y ro k u z d nia 14 m aja .1971 r. u c h y lił p o p rzed n ią d ecy zję, m o ty w u ją c sw oje sta n o w isk o w -n astęp u jący sposób: p rzed sta w io n y d ok u m en t n ie posiad a żad n ej m o­ c y d ow od ow ej, p o n ie w a ż jego tr e ść ok azała s ię fa łsz y w a ; z o sta ł w ię c sp o rzą d zo n y b ez o k reślo n eg o celu i d latego n ie m oże słu ży ć jako śro ­

45 C. P i n t o , 23 p a źd ziern ik a 1972, n. 5; c. P a l a z z i n i , 17 gru d ­ nia 1965, s. 936, n. 15. 46 C. P i n t o , 25 listo p a d a 1974, n. 4 c. 47 C. P a l a z z i n i , 17 g ru d n ia 1965, s. 936, n. 15 48 C. S a b a t t a n i , 26 k w ie tn ia 1963, s. 292, n. 8; c. D e J o r i o , 25 lu teg o ,1976, n. 7.

49 C. D e J o r i o , 20 k w ie tn ia 1964, s. 325, n. 31. M ożna jeszcze d o­ d a ć in ten cję n ie za w iera n ia m a łżeń stw a w a ż n ie sa k ra m en ta ln eg o — <c. P a r i s e l l a , 16 g r u d n ia 1976, n. 19; tr a k to w a n ie m a łż e ń stw a jak o x o z e r w a ln y zw ią z e k — c. E w e r s , 25 czerw ca 1966, s. 444, n. 9.

50 C. M u n d y, 2 g ru d n ia 1969, n. 62. 51 T am że, n. 64.

172 K s. A . S ta n k ie w ic z

_[10|

W p od ob n ej sp r a w ie o d n o to w u jem y r ó w n ie ż d w ie d ecy zje r o ta l- n e, p rzeciw n e sobie.

S ta n fa k ty c z n y p r z e d sta w ia ł się w te n sposób: p ię tn a sto le tn ia poz­ w a n a zło ży ła przed ślu b em o św ia d c z e n ie w o b ec a d w o k a ta o s w e f aweTsji do m a łżeń stw a z p ow od em oraz o groźbie w y d zied zicz en ia L za m k n ięcia w k la szto rze na w y p a d ek o d m o w y m a łżeń stw a .

T urnus r o ta ln y c. B e j a n w w y r o k u z d n ia 17 czerw ca 1972 r. od­ r z u c ił m oc d o w o d o w ą o św ia d czen ia p o zw a n ej na w y k lu c z e n ie n iero ­ z e r w a ln o śc i m a łż e ń stw a sta n o w ią c, że n ie m ożn a d o m n ie m y w a ć in te n ­ c ji „ d iv erten d i” z fa k tu istn ie n ia d ok u m en tu p ry w a tn eg o , którego* tr e ś ć d o ty czy p rzy m u su , a n ie s y m u la c ji53. S tą d te ż zap ad ł w y r o k „non conlstare de n u llita te m a trim o n ii”, p o n ie w a ż u zn an o za rtieudo- w o d n io n e w y k lu c z e n ie n iero ze rw a ln o ści m a łżeń stw a .

Jed n ak że T urnus o d w o ła w czy c. H u o t za ją ł w te j sp raw ie sta ­ n o w isk o d ia m etra ln ie p rzeciw n e.

T reść b o w ie m d ok u m en tu ocen ion o w ś w ie t le zezn a ń p o zw a n ej, k tó ­ ra o św ia d czy ła , że w c za sie sporząd zan ia d ok u m en tu u ja w n iła a d w o ­ k a to w i nie ty lk o o k o liczn o ści przym u su , a le ró w n ież in te n c ję zerw a n ia m a łż e ń stw a w w y p a d k u , g d y b y p ożycie m a łż e ń sk ie ok a za ło się n ie ­ s z c z ę śliw e M. N ie zn a ją ca p raw a n ie le tn ia p o zw a a n n ie z d a w a ła s o b ie sp ra w y , ż e p o m in ięcie o k o liczn o ści w y k lu c z e n ia n ie r o z e r w a ln o śc i m a ł­ ż eń sk iej m oże zaszk od zić jej p rzy szłej s p r a w ia

P o n ie w a ż św ia d k o w e p o tw ierd zili cel d o k u m en tu , tj. że m ia ł s łu ­ ży ć dla r o zw ią za n ia m a łżeń stw a , sęd zio w ie w w y ro k u z dnia 5 lip c a 1975 r. o rzek li n ie w a ż n o ść m a łżeń stw a z ty tu łu w y k lu c z e n ia n iero ze r­ w a ln o śc i po stro n ie p o zw a n ej, u ch y la ją c w y r o k p op rzed n iego T u rn u ­ su 55.

N ie a d e k w a tn e o św ia d c z e n ie w o li, za w a rte w d ok u m en cie p r y w a t­ n y m , uznano ró w n ież za dow ód na w y k lu c z e n ie n ie r o z e r w a ln o śc i m a ł­ ż e ń sk ie j w w y ro k u z dnia 11 sty czn ia 1972 r. c. M u n d y. S ta n fa k ­ ty c z n y sp ra w y w y k a z a ł, że w o k resie p rzed ślu b n y m p ozw an a w y s ła ła p o w o d o w i list, w k tó r y m zagroziła sa m o b ó jstw em w w y p a d k u o d m o w y m a łżeń stw a . W to k u p rocesu z o sta ło d o w ied zio n e, że p ozw an a nie- w y r a ż a ła żad n ych gróźb pod ad resem pow od a. J ed n a k że zezn an ia stron i św ia d k ó w w y k a z a ły , że list p o zw a n ej sta n o w ił z a b ezp iec zen ie do­ w o d u dla p rzy szłej sp r a w y o n iew a żn o ść m a łż e ń stw a i w y n ik a ł z. p ak tu zaw a rteg o m ięd zy stro n a m i co do w y k lu c z e n ia n ie r o z e r w a ln o śc i m a łżeń sk iej, a w o la sy m u la cji, p rzy n a jm n iej po stro n ie pow od a, d o­

52 C. P o z z i , , 1 4 m aja 197.1, n. 10. 53 C. B e j a n , 17 c z erw ca 1972, n. 9. 54 C. H u o t , 5 lip ca 1'.976, n. 1«.

55 T am że, n. 20: „h aec ta m e n coactio fu it in con creto, ca u sa c u r co n v en ta n u p tia s a g g ressa est intentiom em nutrtienis sa lte m h y p o th e - tic e jus sib i re se r v a n d i p ropriam lib erta te m r e c u p e r a n d i”.

Ill]

₁₇₃

p rob atio p ra em a trim o n ia lis con tra v a lo rem m a trio m o n ii”. S tą d te ż w y ro k zap ad ł za n ie w a ż n o śc ią m a łżeń stw a , p o n iew a ż p o w ó d n ie m ia ł in ten cji zaw arcia m a łż e ń stw a n iero ze rw a ln eg o i w ty m celu już przed ślu b em positarał się o za b ezp iec zen ie sobie d o w o d u 56.

A n a lo g iczn e r o zstrzy g n ięcie sp o ty k a m y w w y ro k u z dnia 30 k w ie t­ n ia 1977 r. c. E g a n.

T urnus rotaln y u zn a ł w a lo r listu , k tóry n a p isa ł pow ód do sw ego p rzy ja ciela o w y w ie r a n y m p rzy m u sie do ślu b u , jako dow ód na w y ­ k lu c z e n ie n iero ze rw a ln o ści m a łżeń stw a . U sta lo n o b o w iem na p od sta- -wie zeznań św ia d k ó w , że p isząc ta k i list pow ód za m ierza ł u k o n sty ­ tu o w a ć dow ód na n ie w a ż n o ść sw eg o m a łż e ń s tw a 57. S ę d z io w ie w ię c

o rzek li n iew a żn o ść m a łż e ń stw a z ty tu łu w y k lu c z e n ia n ie r o z e r w a ln o ś­ c i, w y ch o d zą c z założen ia, że p ra w d ziw ą w o lę au tora dok u m en tu oraz p rzyczyn ę, d la k tórej za m ierza ł w p rzy szło ści zerw ać m a łż e ń ­ s tw o , n a leży o cen ia ć n a p o d sta w ie zezn ań św ia d k ó w oraz o k o licz­ n o śc i 58.

Z p ow yższej a n a lizy w y r o k ó w ro ta ln y ch w y n ik a , że przy n ie a d e ­ k w a tn y m w y ra żen iu w o li w treści dok u m en tu isto tn e zn a czen ie p o ­ sia d a in ten cja u sta n o w ie n ia d ow od u n a n iew a żn o ść m a łżeń stw a . W y­ k a za n ie istn ien ia ta k ie j in te n c ji oraz p rop orcjon aln ie w a żn ej p rzy czy ­ n y sy m u la c ji w y sta r c z a , zd an iem P in to, do stw ierd zen ia w y k lu c z e n ia " nierozerw alności m a łż e ń stw a , zw ła szcza gd y jeszcze z o sta n ie p opar­

t e ok oliczn ościam i. W ta k im b o w iem w y p a d k u n u p tu rien t n ie ty lk o w y r a ż a w o lę zerw a n ia w ę z ła m a łżeń sk ieg o , a le już przed ślu b em p rzy­ g o to w u je ku tem u od p o w ied n ie ś r o d k i59.

56 C. M u n d y , 11 sty czn ia 1972, nn. 14—48; por. n. 10, II, d: „si a u te m per a ccid en s e x a c tis p rob ari p oterit scrib en tem per v e ib a ad - h ib ita n on de con sen su sim u la to sed puta, de con sen su m eticu lo so , c o n se n tie n te q u id em alteira parte, sc ie n te r et fa ls e ser i psis.se e x p rae- ciiso con silio a licu iu s c o n silia r ii a u tu m a n tem ta le d ocu m en tu m s u ffi- cere ad e ffu g iu m p raecon istitu en d u m pro v in c u lo m a trim o n ia l! p ostea disrum pend'ü, p robatio q u aed am d ein d e h ab eb itu r de ip so e x c lu s o b o ­ no sa cra m en ti’’.

57 C. E g a n, 30 kw ietniia 1977, n. 8.

58 Tam że. Por. ta k że n. 3: „Q uare ... p ra eter au ctorem et tem p u s co m p o sitio n is et ip sa v erb a a d h ib ita , J u d ex a n te oculos h a b ere d e­ b et om nia etiam q u ae te s te s di-cunt et a d iu n cta sig n ific a n t tu m de v e r a v o lu n ta te scrip toris m a trim o n ii in itu ri tu m et p o tissim u m de c a u sa propter q u am ille fo r s ita n d ecrev erit sib i provideire et co n iu - giu m term in a re posset si v o lu is s e t”.

59 C. P i n t o , 23 p a źd ziern ik a 1972, n. 3, 3: „Qu am v is d ocu m en tu m , in suo argu m en to sp ecta tu m , in ep tu m sit ad m a trim o n ii n u llita te m •com probandam , m era in ten tio praecostLtuendi illo p ro b a tio n em n u l- lita tis, dum m odo certo co n stet tu m de ip sa cu m d e proiportionata

174 Ks. A. Stankiew icz

_[121

sim u la n d i cauisa, su ffic ie n te m su p p ed ita t p rob ation em de bono sa c r a - m e n ti e x c lu s o p ra esertim quum a d iu n ctis robaratur. T unc en im con - tr a h e n s7 non so lu m d eclarat su am in ten t ion am se lib era n d i a v in c u lo in h y p o th e si q uadam , sed de facto iaim v ia m parat ad id ob tin en d u m ”.