Malm w wierceniu Piekary

(1)

Zofia DĄBROWSKA

Malm w' wierceniu Piekary

. Wiercenie Piekary

^było

prowadzone z inicjatywy mgr W. Karaszew- skiego, w ramach prac Pracowni ,PolSki Zachódniej. Znajduje

się

ono ' na

profilu sejsmicznym

Wschowa-Oborniki-Piła, około 30

km na SWad Poznaonia, na monoklinie przedsudeckiej. Celem wieroenia

było

dostar-

ćzenie materiału

do interpretacji tej

^części

profilu sejsmicznego.

Makrófatinę

malmu

i stratygrafię

na podstawie form amonitowych

,opracowała

mgr L. Malinowska.

~faunę

malmu i

stratygrafię nrlkropaJeontologiczną opracowała

dr

W. Bielecka.

W

niniejsźym

artykule przedstawiono

litologię

malmu

i

omówiono

po- krótce

warunki sedymentacji.

Skrócony profil wiercenia przedstawia

się następująco:

Głębokość

w

m

0,0- 86,0

czwartorzęd

S6,0-104,O pliocen l04,()-""179,2 miocen

179,~218,2

oligocen

.218,~368,5

malm

218,2~252,0

asta.rt 252,0-344,8 raurak 344,8-366,2 argow

366,~368,Onewiz

368,0-368,5 dywez 368,5464,8 dogger

,464,8-661,3 lias - nieprzebity

PROFIL LITOLOGICZNY MALMU

Głębokość w m

.2iS,2 ':':"'273,2 Wapienie szarobiałe, :rafowe, twarde, zbite,

z

kaWet'lIlami. Gąbki i ko-

. ' raie,

nadające właściwy eharakter'skale, są bardzo źle zachowane, le-.

piej natomiast zachowane są licznie występujące ramienionogi, małte l ~nionity. Obficie występuje detryt fauny, rzadko trafiają się drobne otoczaki wapienne średnicy J:+2mm. W tym kompleksie przeważaji\

wapienie szarobiałe, o Chropowatym ,przOOunJ.e;

w ruch

znajdują się

(2)

426

273,2+275,4 275,4+279,5

279,5+286,8

286,8+288,0 288,0+290,4 290,4+297,0

297,0+303,7 303,7+306,0 306,0+312,2 312,2+318,2 318,2+328,2

·328,2+331,7

331,7+334,7 334,7+336,2 336,2+338,0 338,0+339,5 339,5+344,5

.,

-

, 344,5+351,3

Zofia Dąbrowska

wkładki wapieni białych, b. drobnopylastych, b. twardych (szczególnie nagromadzenie takich wkładek występuje na głębokości około 233 m) Wapienie jasnoszare, rrafowe, zbite, zwięzłe,

z

kawernami,

z

fauną

często przekrYstalizowaną. Rdzeń rozkruszony

Margle jasnozielonawo-szare, gruzłowate, miękkie, z bardzo licznym detI'ytem fauny małżów i ramienionogów, z cienkimi przeWarstwienia- mi (15+25 cm) wapieni białych, twardych, detil."ytowych, o cłm."opowa

tym. przełamie

Wapienie jasnoszaro-kremowe, miejscami z zielonawym odcieniem, rafowe, twarde, z kawernami, z. krzemieniami. Fauna bardzo liczna (małże, rnmienionogi, amonity); miejscami IIlagromad.zenie rurek .ro- baków

Margle jasnozielooawo-sza.re, nieco gruzłowate,z bardzo licznym detrytem fa uny

Margle szare,

z

bardzo licznym nagromadzeniem białego detrytu sko- rup małżów i rurkami robaków; gniazda drobnego pirytu

Margiel jasnozielonawo-szary, miejscami szarozielOl1lY, gruzłowaty.

z obfitymdetrytem i fauną drobnych małżów, poprzecinany kilkoma ,cienkimi wkładkami twardych, białych wapieni rafowych .

Wapień marrglisty biały, rrafowy, zbity, twa.rdy, z kawernami, z czę

ściowo przeIg:ystalizowaną fauną gąbek, ramienionogów i małżów '

Wapień marglisty, twardy, rafowy, z wkładką (okolo 30 cm miąż

szości) margli jasnoszaro-zielonawych

Wapienie kremowoszare, rafowe, z krzemieniami, z· faUl!1ą częściowo przekry~alizowaną, z przerostami wapienia szarego, zbitego .

Wapienie (jak wyżej) z przewarstwieniami margli jClSlIloszaro-zielona~

wych.

Wapienie białe, rafowe, nieco margliste, twarde, zbite

Wapienie szarokremowe,rafowe, twarde, zbite, z licZną fauną, niekiedy przekrystalizowaną (małże, ramienionogi; niekiedy szczątki amo-- nitów)

Wapienie margliste, rafowe, jasnoszare, twarde, z gniazdami ka]cytu;

fauna bardzo liczna - przede wszystkim gąbki i małże

Wapienieszarokremowe, rafowe, twarde i zbite, przepełnione fauną:

(małże, ramienionogi, amonity) .

Margle jasnoszare-zielone i szarobIałe nieco gruzłowate, z obfitym de-:

trytem fauny i fauną małżów, gąbek, ramienionogów; ślady amonitów Wapienie margliste, jasnokremowe, o chropowatYm przełamie, z liczną:

fauną drobnych małżów i ramienionogów

Margle jasnoszaro-zielone, z detrytem fauny, z przewarstwieniami wa-·

pieni kremowych przepełnionych fauną· małżów

Wapienie margliste jasnokremowe, rafowe z bardzo liczną faUrią (źle

zachowane gąbki, małże,:r8.nuenionogi, amońity), z wkładkami 20+40 cm

miąższości margli jasnoszaro-zielonawych, przepełnionych fauną. Na głęboko.ścl 350,0+350,6 ⁱ.351,3 m występują obfite zapl~inienia ziEl-::

lone, praWdopodobnie glaukonitu (choci~ż poszczególóych ziarn nie

można odróżnió) . ,

Na głębokości 350,8 m zauważono płaszczyzny poślizgów

351,3+358,0 Wapienie margliste, jasnokremowe, rafowe, z .kawernami; fauna bar~

dzo, licZlła. ,Na .. gł,ęb~€lŚci 3'52,30+353,0 m liczne drobne Skupienia

(3)

360,9+361,9

361,9+363,0 363,0+365,8

Malm w 'WIerceniu Piekary

i żyłki ,kalcytu; .. na głębokości 357,90+358,00 - ślady stylolitów.

płaszczyzny poślizgów i liczne zielone zaplamienia (glaukonit?) . Wapienie margliste, jasnoszaro-zielonawe, mfowe, . z bardzo źle zacho-

wanymi g~bkami, przepełnione . fauną i jej okruchami (małże,

ra-

mienionogi, amonity). Miejscami w skale. widoczne są <4'obne oto-.

czak.!. wapienia średnicy 1/2+1 mm i bardzo drobne pojedyncze oolity . . Na głębokości 358,0+358,9 m liczne ślady pośliZgów

a

^większe^zgrupo-.

wa.nla zielonych plam (glaukonit?)

Wapienie margliste, jas>noszare, rafowe, z !kawernami, przepełniorie:

fragmentami fauny. (małże, amonity, ramienionogi), ze śladami źle

zachowanych· dużych. gąbek. z dużymi plamami glaukOnitu i śladami

poślizgów. W dolnej partii trafiają się drobne oolity średnicy 1+11/2 mm

Wapienie detrytowe jasnoszare, o chropowatym przełamie z drobnymi.

oolitami, z detrytem fauny i fauną (małże bardzo liczne i amonity) Wapienie margliste szare, z rzadko· rozproszonymi oolitami (średnicy

1+11/2 mm), z liczną fauną małżów, amonitów, z wkładką ciemnoszarych margli mułowcowych, również Obfitujących w :faunę

Margle ciemnoszare, mulowcowe, z bardzo liczną · fauną i jej okruchami (amonity i małże z zachowaną powłoką perłową).

CHARAKTERYSTYKA POSZCZEGOLNYCH

PIĘTER

MALMU D Y

W

e z

miąższości

0,5 m (368,5+368,0) i n e w i z

miąższości

1,80 m (368,0+366,2)

są wykształcone

w postaci margli ciemnoszarych, mulowro- wych, z

obfitą fauną i

jej detrytem.

Występują

tu liczne amonity i

małże·

.

z

z~chQwaną powłoką perłową.

Granica

między

doggerem a malmem zaznacza

się

w litologii,

po-

nieważ

kelowej

tworzą

margle

'różowawe. Najniższe zaś. piętra

malmu sta-

nQwią

ciemnoszare margle

mułowcowe.

Ponadto granica ta jest ustalona na podstawie fauny amQnitowej .

.

Granica stratygraficzna

między

dywezem a. newizem jest wyznaczona jedynie na podstawie fauny amonitowej. W

.litologii nie zaznacza się

zu-

pełnie.

MikropaleOontologicznie dywez

również

nie

został

stwierdzony,.

a

górną granicę

newizu • na podstawie dan,ych mikropaleontologicznych

post~,wiono

nieco

wyżej,

na

głębokości

366 m, czyli

już

w

obrębie argowu~

Jak

widać

fauna otwornicowa jest tu

ściśle związana

z

facją

marglisto-·

mułowcową, ,która przechodzi jęszcze

do. argowu .

. .

A r g Q w ·

miąższości

21,40 m (366,2+344,8) tworzy od

ąołu. warstw~

około

50 cm margli

mułowcowych

ciemnoszarych z bardzo

liczną fauną amonito,wo-małżową. Wyżej leży prz,eszło

3,5 m partia. wapieni jasno- szarych marglistych i detrytowych, z rzadko

rQzprośzonymi

w skale drob- nymi oolitami i niekiedy

trafiającymi się

Qtoczakami wapienda, z licznymi

dużymi

plamami glaukonitu. W tej partii bardzo obficie

występują

amo-

,nity i małże.

Dalej

leży już

Wielki kompleks wapieni rafowych jasno-'

szarych i szarokremo'wych, z kawernami, twardych i zbitych.

Gąbki

wy_:

stępują

tu licznie, lecz

są

bardzo

źle

zachowane.

Skałę 'wypełnia

nato- miast bogata fauna amonitowa

i małżowa

oratZ liczne rynchonele. Prze--:'

szło

15 m tego kompleksu,

według

wskazan stratygraficznych - opar ... ·

tych na amonitach -

należy

do argowu.

(4)

428

^,-^Zofia^Dąbrowska

Na

uwagę zasługuje

fakt,

że

w osadachaxgowu w jego

spągowyCh

partiach, na

głębokości

360+350 m,

występuj~

liczne

płaszczyzny pośliz

gów,

ślady

stylolitów i

żyłki

kalcytu

przecinające rdzeń pod' różnymi kątami.

Swiadczy to o ruchach, którym

podlegała

ta peryferyczna

część

Inonókliny przedsudeckiej. .

R a· u rak

osiąga

w Piekarach

miąższość największą,

bo

aż

92,80 m {344,80+252,0 m). Jest w

całości wyrażony

wapieniami rafowymi, twar-

dymi i zbitymi, z kawernami, z

podrzędnymi

cienkimi

wkładkami

wa- pieni marglistych i margli

gruzłowatych,

.

. Litologicznie raurak jest oordzo

wyraźny i

typOwy. W takiej charak- terystycznej facji znamy utwory rauraku z Jury

Krakowsk~Częstochow

skiej i z

obrzeżenia

Gór

Swiętokrzyskich.

Na

Niżu

w podobnym

wykształ

ceniu nie

^był

dotychczas znany. Bogata fauna: amonity,

^małże,

ryncho- ziele

dają

jasne podstawy stratygrafii. Mikrofauna. natomiast nie daje gra- nicy

^między

argowem a raurakiem.

Górną zaś granicę

rauraku stawia na

.głębokości

269,0 m, to jest o 17 m

niżej niż wyznaczają ją

amónity:

A

s t a r t liczy zaledwie 33,8 m (252,0+218,2).

Litologiczn~e

jest wyra-

żony

identycznie jak raurak.

Są

to te same wapienie rafowe - tw{lrde"

żbite,

z kaweroomi - facja typowa dla Tauraku. Fauna nadaJ bogata:' amonity,

^małże,

rynchonele.

Obecność

typowej

i

charakterystycznej fauny amonitowej daje

pod-

_ stawy do

wyróżnienia

astartu i

określenia

jego granic stratygraficznych,

czego nie daje mikrofauna. W · Piekarach brak bowiem form otwornicowych charakterystycznych dla tego

piętra.. Występujący

jednak

zespół

mikro- fauny nie neguje

możliwości

·istnienia ·astartu.

Granicę

jego z raurakiem:

postawiono w miejscu zanikania form raurackich.

Astart, w ten sposób litologicznie

wyrażony

w Piekarach, bardzo

od-

-biega

od

normy i dotychczas w takim

wykształceniu

nie

był

spotykany . . Znane

są

wastarcie utwory rafowe czy przyrafowe z koralami. Towa'::·

rzyszą

im jednak zawsze gruboskorupowe

małże

(Diceras, Trichites, · Perna) i

ślima!Q

(przede wszystkim Nerineae). Utwory te zwykle

dają

kilku- lub ki1kunastometrowe

^wkła,dki

w dolnych partiach &startu, obok -wapieni oolitowych; a

wyżej leżą

wapienie

płytowe

(kredowate lub de- :

trytowe), bardzo charakterystyczne dla astartu, o

dużych miąższościach.

W Piekarach niecale 34 m wapieni rafowych

wyraża pełny

lub niemal pelnyprofil astartu. Amonit bowiem Aspidoceras sp. znaJeziony w

strO-

pie (220,5 m) wskazuje na bliski kontakt z kimerydem.

Miąższość

astartu w Piekarach jest prawie trzykro1nie mniejsza od

ttliąższości

rauraku.

WARUNKISEDYMrnNTACIT

Od

początltu

malmu zapanowuje w Piekarach facja

marglisto-mułow

,cowa. Jest to odpowiednik facji

dominującej

w synklinorium

szczecińSko

mogileńsko-łódzkim

i antyklinorium kujawsko-pomorskim.

Są

to szare margle

mułowcowe

z

podrzędnymi

drobnymi

wkładkami

wapieni marglistych. Mamy tu zatem zbiornik

niegłęboki,

z

dużym

do-

pływem materiału

terygenicznego. Drobne oolity i otoczaki (rzadko roz-

_ proszone w skale)

świadczą

o

bliskości

strefy falowania. . .

(5)

. Ma1ni. Vi' 'wieri:enhi Pie~ry

" . W · stósunku ' do

keioweju,'Wytażoriegomarglartii, za.zna~ył· Się:

sil-

niejszy

dopływmatedału ż

.

lądu.

, To

pOdkreśla. granicę litoIOgicmą·hiię:..

czy kelowejem a dywezem.

Ten

płytki

zbiornik dolnego malmu

był

morzem otwartym,

.obfitują

...

cym

w tlen.

Istniały

tam specjalnie dogodne warunki do rozwoju

życia.

Wskazuje na

^to

nagromadzenie fauny

malżowej i

amonitowej.

Taki stan rzeczy

^panował

w dywezie, newizie

i

na

^początku

argowu.

Potem

zmieniają sięwarunlri

sedymentacji. Przez bardzo krótki okreS

tworzą się

jeszcze margle i wapienie margliste, które szybko

przechodzą

w

twarde

i

zbite wapienie rafowe. Barwa osadów

^jaśniejei

poprzez .jasno-

.szarą'

przechodzi w

szaroktemową~

" . . ' .. . .

Potężna seria

wapieni rafowych,

liczącapbnad

140

m.miąż~Zości,

obej- muje

ptzewa2ającą cZęść

' argowu

i

w jednolitej facji trWa w

~ągu'calego

rauraku

i

astartu. . '. , . . ' ' .. " . , Mamy nadal do ~zy.ilienia żeżbiornikiefu płytkim. Można nawet przy:"

puszczać, że

jest on

płytszy od żbiórilika żriajdująoegosię tU

na

^począt~·

malmu. Wapienie rafowe Piekar

tw()rzyły się'

na

,pochyłości, którą; była

~czająca się już

monoklina przedsudecka. ' . . "

.1 Warunki

biologiczne nadal . WYJątkowo . sprzyjają bujnemu rozWojoWi

życia.

Wody w dalszym

ciągu obfitują

w tleni basen jest nadal otwarty.

F-óżnorodna

fauna

wyg.tępuje

tu barcizo licznie.

Char~kter skały. j~t r.ą.:"

fowy.

Gąbki

i korale

są

jednak

źle

zachowane

i

dlatego . prawdopodobnie nie

uwzględniono

ich w opracowandu makrofauny mgr L. Malinowskiej.

Fauną występującą

tu masowo

są

amonity, brachiopody

i małże,

miej- scami wprost

przepełniające skałę.

Masowe '

występOwanie

amonitów -

właściwie

niespotykane ' w utwo- rach rafowych -

dało podstawę

mgr L. MaliJnowskiej

do

ustalenia szczegó-

łowego podziału

stratygraficznego.

W Piekarach przekonujemy

się

jeszcze raz,

że

pewnynrl

Wskaźnikafui

stratygrafii

są właściwie

tylko amonity.

Są

onebowiem subtelnym

wskaź-

nd.kiem wieku,

zupełnie ŻliezaleinyiIi od

facji. . .

Masowo natomiast

występujące

_ . tl.1 . rynchonele

są

tak

ściśle związane

:z

facją, że

nie zawsze

wskazują

wlaSciWy' wiek utworów.

Przykładem

tego jest

występowanie

w nietypowych . utworach 3$tartu,

wyrażonychwapie

; niami rafowymi, Lacunosella cracoviensis - formy

charakterystycżnej

dla ra.'li.rWru. . .

Mikrofauna w Piekarach jest

tównieżtiik ściśle

zeSpolona z

facją,

:i:e muenia

Się Wyraźnie

tylko razem z jej

zwaną.

WaStarcie, .

wyrażonym.

,litologicznie. , bardzo ndetypowo, niema

żadnej

formy otwornioowej cha-

':rakterystyczn,ej dla astaltu. . .

Wykształcertie litoiogic~ne malmu w Piekarach jest bardzo ciekawe, ze

^względu

na

występującą tu fację ra.fową

nie

^spotykaną

dotychczas ani w syniklinorium

szczecińsko-mogileńsko-łódzkim, ani

w antyklinorium po.- , morsko-kujawskim,ari.i nawet w otworze

wiertnicżym

Sroda

leżącym

na monoklinie przedsudeckiej.

Ta

odmienność wyksitałcenia

. jest" powodem;

dla.

którego malm: vi Pie-.

karach

zasługuje

na

specjalną uwagę.

. . ', . .... -, ... ,

.xwa.rtalntk Geologiczny - 11

(6)

4.30 ^Zofia^Dąbrowska^·

Wnioski . paleogeograficzne

,zostaną

przedstawione przy zestawieniu

,większej ilości wierceń

z tego ohszaru (Lusowo,

Poznań i

inne).

Zakład GeologU Nitu l. G.

'Nadesłano dn1a 12 grudn1a 1959 r.

PI9M1BNNJCTWO

BIELECKA W. (1960) - Mikrofauna gó~ojurajska w wien:endu Piekary L G.

Kwart geol., 4, Illr 2, p. 417-424. Warszawa.

BUKOWY S. (1956) - Geologia obszaru między Krakowem a Korzkwdą. Biul. Inst.

. Geol., 108, p. 17--83. Warszawa.

D.2ULnq-SKI S. (1951) -,.. Powstanie wapieni skalistych jury krakowskiej. Rocz.

Pol. Tow. Geol., 19, nr 2, p. 125-180. Kraków.

DŻULYŃ'SKI S., ZABIŃ"SKI W. (1954) ~ Ciemne wapienie w jurze krakowskiej.

; Acta grol. pol., 4, nr 1, p. 181":"'190. Warszawa.

MALINOWSKA L. (1960) - Stratygrafia dolnego malmu w wierceniu Piekary 1: G. l. (na podstawie makrofauny). Kwart. geOl., 4, nr 2, p. 403-416.

Warszawa.

aOZYCKI S. Z.· (1948) - Rhynchonellidae Jury Krakowsko-C7.ęstoohowskiej. Biul.

Inst.

^Geol.,^42,^p.1&--:40. Warszawa.

3O<łnm ,l(OMBPOBCKA

MAJII,M

Ii

CKBA1iDIBE DEKAPLI (OKOJlO D03BABH8) Pe310Me

Ma.Jlb)l B ·CKBazmre fleKaPPI. pa3BH'J,' B ~yx pa3JIH11Bl>IX $aqHlJX. ,l(HBe3, .HeBH3

~, HHlKHI.UI. 'IaCTh aprosa, 3TO _ cepPIe' aJleSpOJlHTOSPIe MepreJlH, COOTBeTCTByIO~e

~ rocno)tCTBYIO~etł ^BMorJl.JlbHJmCKO-Jly)t3Kotł C:KHltJIHHOPHH H s:yHBCKo-nOMOp-

.CKotł aaT~opIDL flpeHM~eCTSeHHylO :m:e ąaCTh aprosa, popaKK H aCTavr

COCTaBJlJllOT pHq,oBhIe H3BeCTWlKH BnepBhIe BCKphJThJe 6ypeIDleM Ha TeppHTOpHH

'nOJlhCKOa ~H3MeHHOCTH.· .

.

^.

. Bo Bce MaJlhMCKOe BpeIUI B fleKapax rocno)tCTBOSaJlOBerJly6oK'Oe Mope. O)tHaK:O

S'l'OT 6accetła 6hJJl OTKPhIThIM H 60raT KHCJIOpO)tOM. B Baąa.ne MaJIhMa OTMeąaeTCR

3Ha'IHTem.m.Dl: npHBOc TeppmeHHoro :i4aTepHaJIa, HO nOToM pacnpOCTpaHlleTClI' pHq,o- Sali tl>aqHII 06pa30sasmall TOJl~ MO~OCThlO S 140 M. PHq,osble H3SeCTHIIKH fleKap 'OTJIara.iIHcb Ba CKJIOBe OTMe'lalO~etłcH yze Tor)ta npe)tcy)teTCKOtłMOBOKJIJmaJIH.

EOJlhmoe KOJIH'leCTBO 811MOBHTOB )taeT OCBOBaBHe K TO'IBOtł CTpaTHrPaq,HK, BO

$Op!lJomHJłcPePhI H pHBXOBeJIJIhJ TaK: CHJlhBO CSll3aBhI c q,aqHetł, ąTO He AWOT OCBo-

,~ ^K: CTPaTHI'Paq,H'lecxm.r BbIBO;zIaM, oco6emłO npH HeTmIH'lBOM xapaKTepe

OT)teJlbm.IX HPyCOB MaJlhMa.

(7)

Streszczenie

431

Z01ia DĄBROWSKA

TBE MALM IN BOBE-BOLE PIEKARY (NEAB POZN~

Summ ary

in the

Piekary

bore.:.hole, the Malm is developed in two ·differing facies. The Divesian, the Nevisian and the lowermost part of the Argovian are grey silty marls, oorresponding to the facies occurring in the Mogilno - Udź Synclinorium and the Kujawy - Pomorze Anticlinorium. On the other hand, the major part of thę

Argovian, the Rauracian and the Astart1an are represented by reef limestonea, attained here .by boring for the first time in the Pollsh Lowland.

'Dtilingthe ent!reMEilm there existed, at Piekary, a moderately deep sea. How,.

ever; this basin has been open' and abounded in oxygen. At the begf.nning of th.

Malm a fadr1y 18.lrge afflux of terrigenous materia! took, place; later on, a ree!

facie.s predominated, ol, mo~ than.140

m.

thickness.The Piekaryreef llmestonea were produced on an obl:ique pIane, lormed by the then developing slope ol the Fore,.Sudetic monocline.'

The plentifully occurring ammonites make it possible to fix here iIi detail the stratigraphy. However, both the foraminifers and the Rhynchonellae are linked 'with the fa~iesto such an extent that on their basis stratlgrapbical conclusiona may not be drawn, - themore sosince the lithological development ol the individual stages ofthe' Malm Is sovery little typical.