•v **•:
PRAIOZDANIE
Z DZIAŁALNOŚCI
„LIGI POMOCY PRZEMYSŁOWEJ
za czas od 15. sierpnia 1908, do 31. grudnia 1909.
t. j. za szósty ro k istnienia.
L W Ó W 1 910.
NAKŁADEM LIGI POM OCY PRZEMYSŁOWEJ.
DRUKARNIA. UDZIAŁOWA, LWÓW. KOPERNIKA 20.
E b M 5 3 l r b
i L M S i S f t U 9 5 . i i
u > a \
eo. 5 , 5 ®
„Liga pomocy przemysłowej” we Lwowie ul. Ctiorążczyzny 1. 27.
Lwów, w czerwcu 1910.
Sprawozdanie ogólne.
"Sprawozdanie obecne z działalności Ligi Pomocy przemysłowej obejmuje
>czas od 15 sierpnia 1908 do 31 grudnia 1909, a więc dłuższy okres czasu, aniżeli poprzednie roczne sprawozdania.
Zawiera ono obraz działalności organizacyi „Pomocy przemysłowej" od czasu wystawy przemysłu krajowego w Jarosławiu i odbytego podczas jej trw ania V Krajowego Zjazdu Ligi Pomocy przemysłowej, aż do końca roku
1909.
W niektórych działach obejmuje sprawozdanie niniejsze dia ciągłości i dla uzyskania pełnego obrazu dotyczących prac, także zdarzenia i czynności .z pierwszych miesięcy roku 1910 — aż do oddania sprawozdania do druku.
Ogólny obraz prac Ligi Pomocy przemysłowej w tym okresie przedsta
wia przedewszystkiem znaczne r o z s z e r z e n i e d z i a ł a l n o ś c i o r g a n i z a c y j n e j , — rozpostarcie sieci Towarzystw i wiejskich komitetów filial- rnych Pomocy przemysłowej aż po najodleglejsze okolice i zakątki kraju.
Do tego wyniku przyczyniło się postanowienie powzięte w myśl żądań .poprzednich krajowych Zjazdów Ligi P. p. — aby z robotą organizacyjną ti dydaktyczno-agitacyjną p ó j ś ć w l u d — n a w s i e.
Plon tej nowej pracy wymagającej dużego wysiłku środków materyalnych .i trudów — wynagrodził z nakładem podjęte starania.
Szeregi pracowników w kierunkach wskazanych ideą Ligi Pomocy prze
m ysłow ej wzrosły w roku ostatnim o p ó ł t o r a t y s i ą c a ś w i e ż y c h s i ł z p o ś r ó d l u d n o ś c i w i e j s k i e j , czującej najdotkliwiej brak przemy
słu i handlu swojskiego, brak warstatów pracy i chleba.
W pracy swojej po wsiach doznała Liga Pomocy przemysłowej życzli
wego poparcia ze strony Duchowieństwa, a przedewszystkiem ze strony całego Nauczycielstwa ludowego, które ofiaruje czas i trud, tak przy zakładaniu ko
mitetów wiejskich, jak i przy wprowadzaniu w życie praktycznej, konkretnej aroboty około uprzemysłowienia wsi.
1 *
Na 214 ogniw związkowych, jakie liczy obecnie Liga Pomocy przemy
słowej w kraju, istnieje 101 komitetów wiejskich, które choć niedawno zało
żone rozwijają pożyteczną pracę.
C e c h ą charakterystyczną d z i a ł a l n o ś c i w s z y s t k i c h T o w a r z y s t w i filii pomocy przemysłowej, była w okresie sprawozdawczym ja k i w poprzednich latach ta sama różnorodność w działaniu i tu i owdzie- objawiający się zastój w pracy. Pierwszy objaw wypływa z zasady, którą_
icieruje się Zarząd organizacyi; nieograniczamy z umysłu programu prac do- jakichś ściśle wskazanych kierunków i pozostawiamy poszczególnym ogniwom.
w pierwszych latach j a k n a j w i ę k s z ą s w o b o d ę w wyborze dróg;
I środków działania na rzecz uprzemysłowienia.
W ten sposób, z rozbieżnej na pozór pracy wynika w ogólnem zesta
wieniu usiłowań podejmywanych w różnych okolicach kraju duża ilość do
świadczenia i znaczna ilość studyów, które następnie służą Wydziałowi Ligi- Pomocy przemysłowej jako doskonały drogowskaz do kierowania instytucji?
na najwłaściwsze, stosunkami realnymi wskazane tory.
Tu i ówdzie słychać zarzuty przeciw Lidze Pomocy przemysłowej, że=
2'b y t w i e l e n a r a z obejmuje r o d z a j ó w r o b o t y i naraża poszczę-' gólne działy na niemożność ich ścisłego wykonania. Objaw to jednak pozorny a kierunek taki nie jest wypływem czego innego, jak-tylko skutkiem rzeczy
wistych potrzeb s p o ł e c z e ń s t w a , , które n a u c z y ł o s i ę u w a ż a ć L i g ę P o m o c y p r z e m y s ł o w e j z a i n s t y t u c y ę p o w o 1 a n ą d o r a d y i p o m o c y w e w s z y s t k i c h d z i e d z i n a c h ż y c i a p r z e m y s ł o w o - h a n d l o w e g o i p o t r z e b k r a j u t a k r ó ż n o r o d n y c h i t a k z d a w n a z a n i e d b a n y c h .
Zastój w działalności niektórych naszych ogniw, który w myśl zasady hołdowania szczerej prawdzie stwierdzamy bez żadnych względów, ani nas-
nie zniechęca do dalszej pracy, ani każe nam wątpić w przyszłość i widoki poprawy W zaniedbanych okręgach.
Wierni naszej zasadzie n i e u s t ę p y w a n i a n i g d y z r a z z a j ę t e g o s t a n o w i s k a , jesteśm y przekonani, że w tych okręgach, gdzie praca organizacyjna mimo wysiłków i starań dotąd zostaje w uśpieniu, przy usiłnem i cierpliwem nawoływaniu ożywi się ona przecież w korzystnie dobranej eh&ili i da początek wzorowej organizacyi. — Stw ierdzić możemy na, przykładach, że niektóre Towarzystwa, które zdawały się być pogrążone w beznadziejnej bezczynności, nietylko że podjęły na nowo pracę, ale wynikami :jej zdołały wybić s i ę d o szeregu naj czynniej szych! ■ r- 1 , . v Kilkadziesiąt znakomicie zorganizowanych i niezmordowanie czynnych.
Tow arzystw w różnych okolicach kraju, stanowi przykład, który nie może pozostać beż wpływu na inne, mniej czynne ogniwa.
. Idąc dalej- raz obraną drogą; wymieniamy i w tem sprawozdaniu niektóre Towarzystwa, i Komitety niedość czynne lub nawet w zupełnym zastoju bę
dące, jako istniejące ogniwa Ligi. Pomocy przemysłowej w tem przeświadcże- niu, że bieżący rok wspaniałej rocznicy grunwaldzkiej zapewne je ożywi,1 że-..
— 5 —
‘kierownicy tych organizacyi pomni na obowiązki obywatelskie i narodowe zdo
łają przełamać trudności i przeszkody.
W działalności Ligi Pomocy przemysłowej i związkowych Tow arzystw uwydatniły się w okresie sprawozdawczym tak jak w latach poprzednich, następujące główne kierunki:
W dziale pracy około p r z y g o t o w a n i a m ł o d z i e ż y d o p r a c y d l a i d e i u p r z e m y s ł o w i e n i a k r a j u , poszliśmy jeszcze dalej jak w zeszłych latach, przez rozszerzenie akcyi na młodzież szkół wiejskich. Na 127 postojach W ystaw y Ruchomej urządziliśmy 508 godzin w y k ł a d ó w p o p u l a r n y c h dla młodzieży szkolnej o przemyśle i handlu krajowym, w których uwzględniamy przedewszystkiem zasadnicze pojęcia z dziedziny przem ysłu i handlu, popularną geografię przemysłową i handlową, wiadomości przystępne z zakresu towaroznawstwa, technologii, statystyki i t. p. — Obok wykładów odbywanych dla młodzieży w dzień, urządziliśmy 285 godzin w y - Ik ł a d ó w w i e c z o r n y c h z o b r a z a m i ś w i e t l n y m i , z frekwencyą
ogólną osób 55.772 w tej liczbie liczne zastępy młodzieży.
Utworzony dawniej już przy W ystawie Ruchomej o d d z i a ł t a b l i c p o g l ą d o w y c h d o n a u k i o p r z e m y ś l e , przedstawiających plastycznie powstawanie codziennych towarów, staramy się rozszerzać coraz bardziej, wpro
wadzając w ten sposób w życie r u c h o m ą n a u k ę i w y s t a w ę t o w a - r o ż n a w s t w a.
W ubiegłym roku nabyliśmy dla celów dydaktycznych a p a r a t k i n e m a t o g r a f i c z n y , który służyć nam będzie na postojach W ystaw y Rucho
mej do wykładów dla młodzieży szkolnej i do przedstawiania wyłącznie na
ukowych o b r a z ó w r u c h o m y c h z z a k r e s u p r z e m y s ł u i h a n -
•d 1 u .
Spostrzegłszy, że obowiązkiem naszym jest dopomagać naszym związko
wym Towarzystwom w w y s z u k i w a n i u z d u i n y c h k a n d y d a t ó w s t a n u r ę k o d z i e l n i c z e g o z p o ś r ó d m ł o d z i e ż y , w umieszcza
niu ich we wzorowych warstatach w miastach stołecznych i w dostarczaniu tej młodzieży należytej opieki w czasie nauki i praktyki warstatowej — otwo
rzyliśm y w roku zeszłym w domu Ligi Pomocy przemysłowej I n t e r n a t m ł o d z i e ż y p r z e m y s ł o w e j . — Pomieściliśmy w nim 23 chłopćÓ#
oddanych nam w opiekę przez poszczególne Towarzystwa Pomocy przemysło
wej, uczęszczających bądź to do lwowskiej szkoły przemysłowej, bądź też pracujących w warstatach rękodzielniczych. — W tym samym kierunku sta
raliśmy się działać w ubiegłym okresie przez w y j e d n y w a n i e z a s i ł - k ó w d l a m ł o d z i e ż y k s z t a ł c ą c e j s i ę w s z k o ł a c h i z a k ł a , - d a c h p r z e m y s ł o w y c h z a g r a n i c z n y c h , a niektóre z naszych T ow arzystw związkowych nawet w małych miasteczkach dopomagały nam .z niezwykle dodatnimi wynikami.
Młodzież szkół średnich, wciągnięta przez nas do współdziałania, obja
w iła w niektórych miastach (Lwów, Podgórze, Bochnia, Nowy Targ) szlachetny- zapał do pracy agitacyjnej na rzecz zbytu wyrobów krajowych i utworzyłaś m a ł e ś ż k o l n e w y s t a w k i ' w y r o b ó w ' k r a j o w y c h w g a b l o t a c h , p o m i e s z c z o n y c h z a z e z w o l e n i e m w ł a d z s z k o l n y c h - w k u r y t a r z a c h g i m n a z y ó w i s z k ó ł r e a l n y c h . — W ystawki te obejmują szereg towarów, z którymi młodzież szkolna styka się najczęściej) w swojem życiu.
W a r s t a t y s t u d e n c k i e , o których zamiarze założenia wspomnie
liśmy w poprzedniem rocznem sprawozdaniu, otworzyliśmy w jesieni roku 1908. — Inśtytucya ta, przeznaczona do k r z e w i e n i a c z c i i z a m i ł o w a n i a d l a p r a c y r ę c z n e j jv szeregach młodzieży szkół średnich?
choćby ona w przyszłości miała poświęcić się zawodom nieprzemysłowym,, spotkała się zrazu z niedowierzaniem u ogółu.
Wątpiono, czy młodzież znajdzie dość ochoty, dość czasu, aby przy Obar
czeniu nauką szkolną oddawać się skutecznie pracy w warstatach. Po półto- rarocznem istnieniu warstatów studenckich stwierdzamy, że rozwój ich, zapał z jakim młodzież oddaje się pracy w dziale ślusarskim, elektrotechnicznym, stolarskim, snycerskim i tokarskim, prześcignęły nasze oczekiwania, a ogół’
społeczeństwa odnosi się do warstatów studenckich z wielką życzliwością, i uznaniem.
W kwietniu roku 1909 urządziliśmy wspólnie z Towarzystwem Polskiego- Muzeum szkolnego we Lwowie — W y s t a w ę p r a c W a r s t a t ó w s t u d e n c k i c h , podczas której nastąpiło utworzenie Z w i ą z k u k r a j o w e g o - W a r s t a t ó w s t u d e n c k i c h , których za przykładem naszej instytucyi, powstało już 16 w rozmaitych miastach kraju.
Chcąc wpływać na um ysły młodzieży trwale i ciągle, wydaliśmy dru
kowane na kartonach hasło młodzieży, nawołujące do pracy przemysłowej,, wybrane i premiowane w drodze konkursu, w następującem brzmieniu:
„Przemysł rodzimy to siła, to broń!
Kształć z młodu myśl twórczą — czcij pracę, ćwicz dłoń!"
Kilka tysięcy sztuk takich kartonów rozpowszechniliśmy po szkc łach.
ludowych wiejskich i w szkołach miejskich.
W dziale p r a c y a g i t a c y j n e j kierowaliśmy się tak jak poprzednio wraz z naszemi Towarzystwam i związkowemi zasadą wciągania do agitacyŁ na rzecz uprzemysłowienia kraju, na rzecz zbytu wyrobów krajowych, roz
wijania przedsiębiorczości wytwórczej, i t d . — wszystkich sfer społecznych,, wszystkich klas, zawodów, itd. — Główne zadanie roboty agitacyjnej spełniały w Towarzystwach związkowych s e k c y e k o b i e t .
_ 7 —
Zgromadzenia publiczne t. zw. w i e c e p r z e m y s ł o w e , wiece kobiet, zgromadzenia kupców i przemysłowców,, stanowiły i w ubiegłym okresie najważniejszy środek wpływania n a ogół i; zainteresowy wania go sprawą uprzemysłowienia kraju.
Nieocenionej pomocy i p o p a r c i a w naszej pracy agitacyjnej udzielała nam jak zaw'sze prawie cała p'owrażna p r a s a c o d z i e n n a i z a w o d o w a ; bez różnicy przekonań i kierunków politycznych, a to dzięki ściśle'przez nas przestrzeganej zasadzie nie mieszania się w sprawy bieżącej polityki i par
tyjnych sporów. 1
Towarzystwa związkowe w Bochni, Buczacżu, Brżeżanach, Brzozowie, Huśiatynie, Dębicy i w Żółkwi uzyskały w agitacyi dodatni wynik przez w y
dawanie agitacyjnych broszur,1 odezw publicznych, rozrzucanych w tysiącach egzemplarzy w poszczególnych okręgach ich działania.
Jako ważny czynnik agitacyjny uważały nasze Towarzystwa zwiążkowre w y d a w a n i e m a ł y c h s k o r o w i d z ó w a d r e s o w y c h p r z e m y s łir k r a j o w e g o . — Wzorowy taki skorowidz powiatowy wydało Towarzystwo Pomocy przemysłowej w Bochni, a za tegoż przykładem pójdą zapewne inne- Towarzystwa; w ten sposób powstanie z czasem zbiór doskonałych podrę
czników oryentacyjnych dla każdego powiatu, co ułatwi z czasem wypraco
wanie drugiego wydania ogólnego krajowego skorowidza przemysłu i handlu, którego pierwszy nakład wydany przez nas w 30.000 egzemplarży jest już wyczerpany a także w znacznej części już przestarzały. 1
W y s t a w a R u c h o m a stanowiła i w tym okresie doskonały środek pracy agitacyjnej — dydaktycznej. i informacyjnej..: — W organizacyi W ystaw y Ruchomej dokonaliśmy w okresie sprawozdawczym daleko idącego rozsze-, rżenia i zmian.. — W . miejsce dawniej odbywranych 40 postojów rocznie po>
miastach i miasteczkach kraju, wstawiliśmy w p r o g r a m k a ż d o r o c z n y 12 p o w i a t ó w ; każdy powiat podzieliliśmy na 12—15 punktów węzłowych, z pośród większych wsi i miasteczek. K a ż d y m i e s i ą c r o k u przezna
czamy w ten sposób na objazd i o p r a c o w a n i e p r z y p o m o c y w y - s t a w y r u c h o m e j c a ł e g o j e d n e g o p o w i a t u , na „ rozoranie agita- cyjne“ powiatu przy pomocy. W ystaw y Ruchomej, i wykładów na niej. urzą
dzanych i przygotowanie w ten sposób gleby pod. ziarno praktycznej, realnej, roboty.
W okresie sprawozdawczym W ystaw a Ruchoma odbyła 127 postojów, ilość zwiedzających wynosiła 193.400, w czem około 95.000 młodzieży szkol
nej .wzięło udział w wykładach, które obejmywały 508 godzin.
Coraz częściej na postojach W ystaw y Ruchomej przyłączają się do niej, miejscowi i okoliczni wystawcy', fabrykanci, rękodzielnicy i przemysłowcy do
mowi, wskutek czego po s t oj e W y s t a w y R u c h o m e j zamieniają się na
— 8: —
m a ł e W y s t a w y p r z e m y s ł u mi e j sc o w e g o i okręgowego. — W ten sposób budzi się do życia ambicya wytwórcza po stronie przemysłowców, a znajomość i zainteresowanie dla przemysłu po stronie mieszkańców danego okręgu.
Dzięki poparciu, jakie otrzymaliśmy ze strony krajii, wystawa ruchoma dozna w najbliższych tygodniach nowego znacznego technicznego udoskonale
nia. —- Daliśmy jednej z fabryk krajowych zbudować i odpowiednio urządzić specyalny w a g o n t r a n s po r t o wy , który w czasie zeszłorocznej sęsyi sej
mowej otrzymał popularną nazwę „WOZU DRZYMAŁY11.
W wwozie tym będziemy mogli pomieścić trzy razy większą kolekcyę wzo
rów przemysłu krajowego. — Przewożenie i urządzanie postojów W ystaw y Ruchomej przez w-prowadzenie w życie wozu transportowego i przez zamie
rzone nabycie własnego Wagonu kolejowego, będzie znacznie ułatwione.
W dziale w y s t a w p r z e g l ą d o w y c h obejmuje niniejsze sprawozda
nie dokładny obraz W y s t a w y p r z e m y s ł o w e j i r o l n i c z e j w J a r o s ł a wi u , zainicyowanej przez Ligę Pomocy przemysłowej i przez związkowe To
warzystwo Pomocy przemysłowej w Jarosławiu —; a urządzonej w sposób wzorowy przez komitet, na którego czele stanął jako prezes Witołd Książe Czartoryski, a jako niestrudzony dyrektor i znakomity organizator, wybitny przemysłowiec krajowy p. Stanisław Gurgul.
P a m i ę t n i k W y s f ą w y j a r o s ł a w s k i e j wydany przez komitet tejże i obejmujący szczegółowe sprawozdanie z W ystawy, stanowić będzie na długo, wyborny podręcznik, w^zór do naśladowania dla innych komitetów wystawowych.
W y s t a w a p r z e g l ą d o w a okręgowa urządzona przez Towarzystwo Pomocy przemysłowej w Z ło c z o w ie w pierwszej połowie października r.
1909, była W ystawą mniejszą, przygotowywaną zaledwie przez kilka tygodni, ale mimo to przyniosła dodatnie wyrtiki dla pracy w całym okręgu zto- czowskim.
W bieżącym roku w miesiącu wrrześniu odbędzie się W y s t a w a p r z e g l ą d o w a w Ż ó ł k w i i zapowiada się wobec ruchliwości tamtejszego To
warzystwa bardzo dobrze.
Na rzecz J a r m a r k u ś w i ę t o j a ń s k i e g o w Uł a s z k o w e a c h W powiecie czortkowskim, owego zaniedbanego remanentu świetnych polskich jarm arków na wschodżie, rozwinęliśmy energiczną akcyę jeszcze w r. 1908, a w okresie ubiegłym ponowiliśmy starania u rządu i kraju aby uzyrskać ży
w sze ich zainteresowanie dla tego jarmarku.
W dziale W y s t a w z a.w od o w y c h f a ch o w.y ch, urządziliśmy w okre
Sie sprawozdawczym W y s t a w ę p r z e m y s i u l i t u r g ie z n e g o, czyli W y
stawę kościelną, która miała na cąłu przedstawić w sposób poglądowy wszystko go kraj wytwarza w zakresie: budowy: i. urządzeń, kościołów^ cęrkwi: i domów
_ 9 _ .
modlitwy. ■ W ystaw a ta tm ająca przez dw'a miesiące letnie, roku 1909
■{czerwiec i lipiec) mimo krótkiego czasu przygotowania, wykazała udział 123 wystawców, frekwencyę osób 15.000, (w tem około 1000 duchowieństwa),, 4500 młodzieży szkolnej. Obroty towrarowe na tej W ystawie dosięgły cyfry
15.000 kor.
Wynikiem W ystawy kościelnej było z a ł o ż e n i e f a b r y k i d e w o c y o - n a l i ó w i szkaplerzy, — jednej piekarni opłatków i uzyskanie dostaw dla przemysłowców krajowych przy kilku wielkich budowach kościelnych w kraju.
Powodzenie W ystaw y kościelnej, zawdzięczamy życzliwemu poparciu Ich Ekscelencyi Księży Arcybiskupów lwowskich wszystkich trzech obrząd
ków.
Wobec ofiarności ludu naszego na rzecz budowy i urządzeń Domów Bo
żych — za które krocie ciężko zapracowanego grosza idą jeszcze dotychczas za granice kraju, wydawało nam się rzeczą bardzo pilną urządzenie tej facho
wej W ystawy.
Drugą W ystawą zaw-odową jakąsm y urządzili w ostatnim czasie, była ' W y s t a w a w y r o b ó w z e s ł o m y i s z u w a r u , urządzona w miesiącu
lutym 1910 r. we Lwowie.
Dział to bardzo ważny, wobec tego, że posługuje się surowcem u nas bardzo obfitym i tanim i zatrudniać może tysiące rąk ludności wiejskiej i choć w części powstrzymać emigracyę za zarobkiem. — Wynikiem wystawy prze
mysłu szuwarowego, w której wzięło udział 41 wystawców, którą zwiedziło 4890 osób, będzie zapoczątkowany już poważny e k s p o r t w y r o b ó w z e s z u w a r u i s ło m y , a to koszyczków na figi, torb ręcznych, do Bawaryi,
■ Smyrny i Wiednia. — W Iśypowcach, w powiecie tarnopolskim, które są naj
poważniejszym ośrodkiem szuwarowego przemysłu domowego, utworzyliśmy
■Spółkę produkcyjną.
W w y s t a w i e p r z e m y s ł o w e j w C z ę s t o c h o w i e wzięła udział instytucya nasza przez urządzenie licznej, przeszło 100 osób liczącej wycie
czki przemysłowców i rękodzielników z całego kraju.
W czasie pobytu wycieczki w Częstochowie i Warszawie odbyły się k o n f e r e n c y e Z a r z ą d u L i g i P o m o c y p r z e m y s ł o w e j z p r z e d s t a w i c i e l a mi s f e r p r z e m y s ł o w o - h a n d l o w y c h K r ó l e s t w a p o ls k ie g o , któremi zapoczątkowaną została akcya nawiązania stosunków handlowych ńiiędzy Galicyą a Królestwem.
W dziale, o r g a n i z a c y i - p r z e m y s ł u d o m o w e g o , , działalność Ligi P. p. była i w ubiegłym okresie skierowaną głównie ku usiinieniu, gałęzi p r z e m y s ł u domowego, przedewszystkiem w i e j s k i e g o , w działach już -w kraju istniejących: tkactwie, koszykarstwie, przemyśle drzewnym, a nadto Tpolegała na stwarzaniu nowych, brakujących gałęzi przemysłu.
— ' 10 -
Do tego celu służą k u r s y z -a w o d o w e ,' urządzane przez Ligę POmOcy przemysłowej z uwzględnieniem przedewszystkiem w y k s z t a ł c e n i a n a n i c h n a u c z y c i e l e k s z k ó ł w i e j s k i c h w takich gałęziach przemysło
wych, które mogą Widoki rozwoju.
W okresie sprawozdawczym urządziliśmy w maju 1909 r. we Lwowie sześciotygodniowy k u r s k o r o n k a r s t w a i r y j s k i e g o , na którym w y
kształconych zostało 22 instruktorek, tego przemysłu, głównie z pośród na
uczycielek szkół wiejskich. :— Celem i wynikiem tego kursu było stworzenie:
w porozumieniu z Państwowym Zakładem przemyslowc-domowej pracy kobiet we Wiedniu, e k s p o z y t u r k o r o n k a r s t w a i r y j s k i e g o po wsiach i małych miasteczkach, których założyliśmy dotychczas 7 — (Żółkiew', Prze
myśl, Zator, Nagawczyna, Chorkówka, Komarno, Wojnicz). — Zbyt na wy
roby wytwarzane przez „te ekspozytury zapewniony został w drodze eksportu, za pośrednictwem wspomnianego zakładu wiedeńskiego.
Przemysł p l e c i e n n i c t w a k a p e l u s z ó w s ł o m k o w y c h i wyrób bort fantazyjnych n a k a p e l u s z e d a m s k i e , uznaliśmy za dział bardzo ważny, w kraju dotąd brakujący i mimo wielkich trudności zdobycia odpowie
dniej siły instruktorskiej, urządziliśmy w grudniu r. 1909, przy poparciu Hr.
Andrzejowej Potockiej 6 t y g o d n i o w y k u r s p l e c i e n n i c t w a s ł o m i a n e g o w K r z e s z o w i c a c h .
Na kursie tym wykształciliśmy 35 instruktorek, także głównie z pośród nauczycielek szkól wiejskich, przy których pomocy powstały już w kilku oko licach kraju pracownie plecionek do kapeluszy a Hrabina Andrzejewa Potocka zajęła się z wielką ofiarnością utworzeniem g ł ó w n e g o o g n i s k a p r o - d u k c y i b o r t w s a m y c h K r z e s z o w i c a c h .
Z inicyatywy Ligi Pomocy przemysłowej powstała w marcu 1910 r. we Lwrowie na większą skalę zakreślona f a b r y k a k a p e l u s z ó w d a m s k i c h , f i l c o w y c h i s ł o m k o w y c h , której produkcya opartą będzie na konfe- kcyonowaniu plecionek wyrabianych w zakresie stworzonego przez Ligę P„
p. przemysłu domowego.
G u z i k a r s t w o n i c i a n e stworzone przez nasze filialne lwowskie To-- warzystwo pomocy przemysłowej kobiet, rozwija się coraz lepiej, jak świadczy
zamieszczone poniżej sprawozdanie tego Towarzystwa. •— Niezmordowane starania Zarządu tego Towarzystwa uwieńczone .zostały w ostatnich miesią
cach bardzo poważnym wynikiem, a mianowicie wskutek zyskania poważnych, odbiorców na rynkach europejskich.
Niemal wszystkie nasze Związkowe Tow arzystw a P. p. w skutek wido
ków dużego eksportu guzików nicianych — podjęły dalszą organizacyę tego na pozór drobnego przemysłu — będącego praw'dziwem abecadłem pracy rę
cznej na wsi.
Towarzystwu Pomocy przemysłowej kobiet we Lwowie zawdzięczać bę
dzie także kiedyś p r z e m y s ł p o ń c z o s z n i cz y poważny rozwój i wpro
wadzenie tej ważnej gałęzi przemysłu domowego na prawidłowe tory. — To
— 11 —
warzystwo to skupiło drobne, rozproszone po kraju pracownie pończosznicze utworzyło z nich Związek p. n. S e k c y i p o ń c z o s z n i c ż e j T o w a r z y s t w a p o m o c y p r z e my s ł , k o b i e t we Lwowie i rozwija przemysł ten po wsiach.
Starania o rozwinięcie przemysłu domowego w y r o b u k w i a t ó w s z t u c z n y c h — rozpoczęliśmy w miesiącu marcu 1910 r. urządzeniem k u r s u w y r o b u k w i a t ó w s z t u c z n y c h w e ws i D a w i d o w i e k ó ł o L w o w a .
Mamy zamiar stworzyć tam ognisko produkcyjne dla tańszych gatun
ków kwiatów sztucznych dla celów kościelnych, dla wyrobu wieńców pogrze
bowych i t. d'. *
Urządzane przez Ligę Pomocy przemysłowej, dotychczas sporadycznie, k u r s y i n s t r u k c y j n e p r z e m y s ł u d o m o w e g o , mamy zamiar zamienić z chwilą uzyskania większego budynku dla naszej iństytucyi -— na stały In s t y t u t k u r s ó w p r z e m y s ł u d o n i o w e g o dl a n a u c z y c i e l e k s z k ó ł w te j s ki ch.
Sympatya, z jaką sprawa ta spotyka się ze strony nauczycielstwa i władz szkolnych, pozwala nam mieć nadzieję, że instytut ten wejdzie wkrótce w ży
cie i że będziemy mogli za pomocą kształconych w tym instytucie nauczycie
lek szkół wiejskich, rozpowszechnić brakujące w kraju gałęzie przemysłu ko
biecego, a mianowicie: pończosznictwo, rękawicznictwo, bandażownictwc, szmu- klerstwo, parasolnictwo, wyrób sztucznych kwiatów i t. p.
W dziale o r g a n i z a c y i S p ó ł e k p r o d u k c y j n y c h wspomnieć należy przeprowadzone przez nasze Związkowe Towarzystwa zorganizowanie,,, bądź też zapoczątkowanie następujących wytwórczych Spółek i Stowarzyszeń wspóldzielczych, a mianowicie:
1. Towarzystwo Pomocy przemysłowej w Bochni:
a) Spółkę komandytową dla wydawnictwa kart widokowych „Stella11,, b) Spółkę dla, rozszerzenia fabryki konserw Różański i Sp.
2. Towarzystwo Pomocy przemysłowej w Dębicy:
Spółkę wytwórczą stolarską.
3- Towarzystwo „O własnych siłach11 w Gorlicach:
a) Spółkę surowcową szewców,
b) Spółkę wytwórczą szwaczek i hafciarek.
4. Towarzystwo Pomocy przemysłowej wT Leżajsku:
Spółkę wytwórczą zabawkarską Garbackiego i Szczepaniaka.
5. Towarzystwo kobiet „Pomoc Przem ysłow a1* Lw ów:
Spółkę wytwórczą pończoszniczą.
6. Towarzystwo Pomocy Przemysłowej w Piwnicznej:
Spółkę wytwórczą tkacką.
7. Towarzystwo Pomocy przemysłowej w Przeworsku, wspólnie z komi
tetem fil alnym miejscowym : ..
Spółkę koszykarzy w gminie Gać.
8. Liga :Pomocy przemysłowej:
Spółkę maszynową i kredytową we Lwowie.
— 12, —
D z i a ł a l n o ś ć h a n d l o w a Ligi Pomocy przemysłowej polegała
•dotychczas poza obszerną s ł u ż b ą i n f o r m a c y j n ą , s p e ł n i a n ą d l a k r a j o w e g o k u p i e c t w a. na zakładaniu przy Związkowych Towarzy;
łstwach Pomocy przemysłowej A g e n c y i h a n d l o w y c h d l a p r z e m y s ł u k r a j o w e g o .
Agencyi takich wykazaliśmy w poprzedniem rocznem sprawozdania 18.
Myśl, jaka nami kierowała w akcyi zakładania tych Agencyi, polegała ma przeświadczeniu, że rozwój i podniesienie przemysłu krajowego jest możli
wym tylko wówczas, jeśli się stworzy w kraju odpowiedni zastęp zdolnych, uczciwych, nie na zysk tylko spekulujących p o ś r e d n i k ó w h a n d l o w y c h między wytwórcą, fabrykantem, rękodzielnikiem, przemysłowcem a pomiędzy kupcem. — Chcieliśmy zbliżyć fabrykanta krajowego do kupca krajowego, chcieliśmy falandze obcych agentów podróżujących t, zw. „reisenderów" zale
wających kraj obcym towarem, lekceważących nasze uczucia narodowe i wy
zyskujących naszego kupca ,przeciwstawić zastęp naszych własnych należycie uzdolnionych i z obywatelskiem poczuciem pracujących pośredników.
Agencye handlowe przy Towarzystwach Pomocy przemysłowej miały się stać s z k o ł a m i a g e n t ó w ' h a n d l o w y c h pod opieką zarżądów Towa rzystw Pomocy przemysłowej.
Zasady przyjęte w instrukcyi dla Stowarzyszeń naszych związkowych, przepisujące sposób zakładania Agencyi — wskazują tym agencyom, wyszuki
wanie młodych, zdolnych sil ki p.eckich, wyjednywanie im zastępstw od fabryk krajowych — powagą i wpływem Towarzystwa, ograniczanie prowizyi za to zastępstwo jedynie do minimalnego wynagrodzenia, pozwalającego opędzić najniezbędniejsze wydatki Agencyi.
Instrukcya dla Agencyi handlowych przepisuje dalej jak najtroskliwsze czuwanie nad działalnością Agencyi, spełnianie także bezinteresownych usług w zakresie informacyi i pomocy tak dla kupców jak i fabrykantów.
Mimo te wszystkie zastrzeżenia i mimo że cel, jaki postawiliśmy Agen
cyom handlowym Tow. Pomocy przemysł, uważamy zawsze za niezwykłe doniosły i pożyteczny, niezadowala nas doświadczenie jakie poczyniliśmy w tym dziale pracy. Albo cel Agencyi handlowych został niedostatecznie oce
niony i zrozumiany przez pewną część przemysłowców i fabrykantów krajo
wych, bądź też pewne chwilowe niedomagania i nie zawsze ścisłe przestrze
ganie udzielonych przez Zarząd związkowy wskazówek wywołały ujemne skutki, a może wielki brak sil choćby na pół fachowych — nadających się po miastach i miasteczkach do roboty- agencyjnej stanowił przeszkody dość że wszystko to razem wziąwszy spowodowało,, iż w tym dziale pracy nie- mogliśmy osiągnąć oczekiwanych wyników.
Dlatego wstrzymaliśmy narazie akcyę zmierzającą dc> zakładania dalszych Agencyi handlowych i nieoponowraliśmy przeciw dokonanemu zwinięciu agencyi 'handlowych, przy kilku Towarzystwach Pomocy przemysłowej.
Powstrzymując zawiązywanie dalszych- Agencyi handlowych -U- Li-
;ga Pomocy przemysłowej zapoczątkowała inny, danym warunkom odpowia
— 13 -
dający ś r o d e k w y t w o r z e n i a w a r s t w y p o ś r e d n i k ó w h a n d l o w y c h , dl a p r z e m y s ł u h a n d l o w e g o .
W szczególności nasze ogniwo lwowskie, a mianowicie: T o w a r z y s t w o L w o w s k i e j P o m o c y p r z e m y s ł o w e j u r z ą d z i ł o pier
w szy k u r s i n s t r u k c y j n y d l a a g e n t ó w h a n d l o w y c h w paździer
niku i listopadzie 1909 roku we Lwowie.
Na kurs ten, prowadzony przez najwybitniejsze siły fachowe gron na
uczycielskich -— lwowskiej Akademii i szkoły handlowej, uczęszczało 15 fre- kwentantów z pośród młodzieży handlowej i kandydatów innych' zawodów,, mających zamiar poświęcić się zawodowi pośrednictwa handlowego.
Ogniwo nasze lwowskie ma zamiar powtarzać corocznie kursy agentów handlowych i-doprowadzić z czasem do stworzenia formalnej s z k o ł y a g e n t ó w h a n d 1 o w y c h.
Mamy nadzieję, że tą drogą cel, na jakim oparliśmy akcyę- zakładania- Agencyi handlowych —: zostanie Osiągnięty w sposób bardziej korzystny.
A k c y a e k s p o r t o w a na rzecz wywozu wyrobów przemysłu fa
brycznego i domowego po za' granice- kraju i monarchii, stanowi naturalną-, konśekwencyę głównego zadania i idei Ligi Pomocy przemysłowej.
Praca ta dla której uzyskaliśmy poparcie Ministerstwa-handlu — jest jedną -z najtrudniejszych.
Przemysł-galicyjski posiada już na ogół sprawność, pozwalającą myśleć 0 wywozie na dalekie rynki zbytu, ale nie posiada albo całkiem, albo tylko bardzo słabą o r g a n i z a c y o h a n d l o w ą , pózwalającą na hurtowny wy
wóz. — Dlatego działalność Ligi Pomocy przemysłowej polega na razie prze
dewszystkiem na spełnianiu służby informacyjnej, na wskazywaniu odbiorcom zagranicznym naszych źródeł wytwórczych, a naszym wytwórcom poważnych 1 dobrych odbiorców za granicą, na łączeniu drobnych naszych wytwórców w spółki mogące podjąć -się wywozu. -
Praca ta, polega dalej na sprowadzaniu z zagranicy W z o r ó w , d o s t a r c z a n i u ich naszym w y t w ó r c o m , na zamawianiu u nich k o n t r a w z o r ó w itd. ■
- W okresie sprawozdawczym uzyskaliśmy wyniki poważne w kilku g a łęziach przemysłu domowego. Do nich zaliczamy w y w ó z w y r o b ó w ż e s ł o m y i s z u w a r u , eksport' znaczny g u z i c z k ó w n i c i a n y c h , . stworzony przez lwowskie Towarzystwo Pomocy przemysłowej kobiet — w y - w ó z k o r o n e k i r y j: s k i c h za pośrednictwem- wiedeńskiego zakładu pracy kobiet itp. , i '■ ■' ’■ ; A'l :: * " ; 1 ‘ ; ' ;’
Udało nam się doprowadzić do- trwałego nawiązania stosunków ekspor
towych między Galicyą a Poznańskiem i Królestwem Połskiem — • a dla- uzy
skania dalszych w tym kierunku wyników wdrożyliśmy kroki o uzyskanie m i a .n o w a n i a p r z e z M i n i s t e r s t vro h a n d l u s t a ł y c h s p r a - w o z d a w ć (i w h a n d 1 o w y c łi w Warszawie i Poznaniu.
Z 'ch w ilą' uzyskania nowego obszernego gmachu dla wszystkich irtsty- -tucyi Ligi Pomocy przemysłowej1 otworzymy na podstawie upoważnienia Mi
— .14 -
nisterstwa handlu — s k ł a d w z o r ó w e k s p o r t o w y c h przemysłu krajowego we Lwowie i rozszerzymy ramy oddziału naszego dla spraw eks
p ortow y ch.
A k c y a r u g o w a n i a z handlu wewnętrznego w y r o b ó w o b c y c h
■ a zwłaszcza wyrobów pochodzących z Rzeszy niemieckiej, zwana popularnie a k c y ą b o j k o t o w ą " posiada obecnie we Lwowie osobną organizacyę, która prowadzi ją z wielką energią i wytrwałością. Liga Pomocy .przemysło
wej musi brać w tej pracy udział, z tytułu swojego celu i powołania, spełnia
jąc głównie zadanie informacyjne na podstawie bogatego materyalu i rozga
łęzionych stosunków w kraju i zagranicą.
W grudniu 1908 roku urządziliśmy we Lwowie w gmachu miejskim ,przy ul. Kamiennej — c z t e r o t y g o d n i o w ą w y s t a w ę p r z e g l ą - d o w o - p o r ó w n a w c z ą — na której pomieściliśmy cały szereg towarów pochodzących z Rzeszy niemieckiej, a obok każdego takiego okazu, wzór to
waru krajowego, mogącego w zupełności zastąpić import pruski.
W ystaw a ta cieszyła się poważnem powodzeniem i pchnęła akcyę rugo-
■ wania obcych towarów silnie naprzód.
Towarzystwa Związkowe Pomocy przemysłowej spełniają także przez .swoje sekcye agitacyjne to samo zadanie, a trzymając się przytem ściśle środ
ków i dróg legalnych, dopomagają skutecznie do osiągnięcia tak pożądanego wyparcia z kraju towarów pochodzących od wrogich naszemu społeczeństwu 'wytwórców.
D z i a ł a l n o ś ć w zakresie o r g a n i z a c y i k r e d y t u , rozpoczęła X iga Pomocy przemysłowej przed trzema laty przez zainicyowanie i powo
łanie do życia pierwszej w kraju instytucyi kredytowej, mającej za zadanie z a l i c z k o w a ć r a c h u n k i t o w a r o w e (faktury), otwarte pretensye książkowe kupców i rękodzielników, recepisy na zaliczki kolejowe i papiery z obrotu towarowego, zaliczać wadya licytacyjne, udzielać kredytu na dostawy publiczne, itd.
Założona przez nas we Lwowie pierwsza w kraju S p ó ł k a f a k t u r o w a , rozwinęła się dzięki poparciu Banku krajowego i dzięki doskonałemu kierownictwu w potężną instytucyę, — obracającą rocznie kilkunastu milio- i nami korort. — W ślad i za przykładem tej pierwszej instytucyi dla kredytu fakturowego, założone zostały dalsze Spółki fakturowe w Stanisławowie, Nowym Sączu, (przy Towarzystwie Pomocy przemysłowej,) Krakowie, Kro
śnie itd.
W e Lwowie powstały dalsze dwie analogiczne instytucyę, Towarzystwo dyskontowe i Kasa fakturowa i mamy przekonanie, że powstawać będą co roku w większych miastach kraju dalsze specyalne instytucyę kredytowe n v tej tak niezwykłe ważnej dziedzinie organizacyi kredytowej.
— 15 —
Spełniając w ten sposób zadanie ciążące na Lidze Pomocy przemysłowej
•dawania inicyatywy, wskazywania dróg w zakresie pomocy dla handlu i prze
mysłu krajowego, podjęła Liga Pomocy przemysłowej w okresie sprawozdaw
czym drugą nie mniej ważną akcyę kredytową — stwarzając pierwszą w kraju S p ó ł k ę m a s z y n o w ą i k r e d y t o w ą we Lwowie. — Insty- tucya ta ma na celu przez złączenie rękodzielników i przemysłowców w sto
warzyszenie współdzielcze, oparte na samopocy — dostarczać im z fabryk krajowych, a w razie konieczności z fabryk pozakrajowych, n a j l e p s z y c h , n a j t a ń s z y c h m a s z y n i n a r z ę d z i i środków pomocniczych na kił- koletnią spłatę ratalną.
Spółka maszynowa i kredytowa do której w chwili jej zawiązania przy
stąpiło 80 najwybitniejszych krajowych przemysłowców i rękodzielników — weszła w życie w kwietniu 1910 roku.
Przywiązujemy do tej instytucyi dobre nadzieje, wnioskując z żywego zainteresowania, jakie wzbudziła w całym kraju i z licznych zgłoszeń ze strony rękodzielników całego kraju, o dostarczenie maszyn, — jakie od pierwszej chwili zaczęły wpływać do spółki maszynowej.
W akcyi z a ł o ż e n i a k r a j o w e g o B a n k u p r z e m y s ł o w e g o wzięła Liga Pomocy przemysłowej udział o tyle, iż Dyrektor instytucyi naszej jak o członek Rady miejskiej lwowskiej miał powierzony sobie referat, który posłużył za podstawę do uchwały — co do wzięcia przez gminę miasta Lw owa udziału w kapitale zakładowym tego banku w sumie 1,200.000 kor.
P o m o c p r z y z a k ł a d a n i u w i ę k s z y c h p r z e d s i ę b i o r s t w f a b r y c z n y c h w kraju, interwencye w tym kierunku u krajowych władz i instytucyi, zdobywanie fachowych informacyi, wypracowywanie kosztorysów, wyszukiwanie kapitałów zakładowych i obrotowych, wyjednywanie pożyczek z funduszów publicznych itp., stanowiło w okresie sprawozdawczym również
zadanie naszej instytucyi.
W tym dziale pracy możemy się powołać na założenie f a b r y k i w y r o b ó w d r o b n y c h z d r z e w a za rogatką gródecką we Lwowie, fa
bryki opłatków w Wadowicach, przygotowanie założenia cynkowarni blachy we Lwowie, udział w pracach przygotowawczych dla założenia fabryki piór, w sprawie rozszerzenia fabryki sukna, założenia fabryki kapeluszów słomko
wych i filcowych we Lwowie i cały szereg interwencyi przy założeniu śre
dnich i mniejszych przedsiębiorstw wytwórczych.
W dziale a n k i e t , s p e c y a l n y c h k o n f e r e n c y i , wspomnieć na
leży o przeprowadzonej w okresie sprawozdawczym ankiecie pisemnej w spra
wie wyrobu tektury patentowanej, której kraj nasz nie wyrabia, a potrzebuje rocznie do najrozmaitszych konfekcyjnych przemysłów około 250 wagonów,
o udziale naszym W ankiecie pisemnej co do środków podniesienia stanu rę
kodzielniczego, urządzonej na mocy uchwał sejrriowych, o konferencyi w spra
wie instruktorów krajowych szkól koszykarskich, itp.
- i ;,fU ■■ ■ , C ‘ " t f- ’ o r . .. r i z — 1 3' u : s r i V : i-,'-. -W.
W’ dziale o g ó l n y c h i n t e r w e n c y i i i n f o r m a c j i , który obejmuje tak działalność informacyjną i pośredniczącą związkowych Towar rzystw P. p. jak i działalność centralnego biura Ligi Pomocy przemysłowej, jest praca różnorodną i rozpada się n a : u d z i e l e n i e i r i f o r m a . d y i a d r e s o w y c h, dla którego to działu Liga Pomocy przemysłowej stworzyła u siebie wyczerpujący obszerny materyał adresowy przemysłu i handlu całej Europy kulturalnej, dużym nakładem kosztów, dalej na udzielaniu i n f o r - m a c y i w z a k r e s i e t e c h n o l o g i i , s t a t y s t y k i, t o w a r o z n a - w s t w a .
Drugi dział interwencyi obejmuje w y j e d n y w a n i e p o ż y c z e k i s u b w e n c y i r ę k o d z i e l n i k o m i p r z e m y s ł o w c o m z f u n - d u s z ó w p u b 1 i c z n y c h. — Tutaj należy także u d z i e l a n i e O p i n i i władzom, udzielanie porady prawnej, zastępywanie członków organizacyi wobec w ładz, zastępstwo ich przy dochodzeniach komisyjnych, itp.
■ Dział interwencyi i infórmacyi jest jednym z najtrudniejszych do speł>
nienia, bo obciąża w ogromnym stopniu siły biura-Ligi Pomocy przemysłowej1;, chociaż dział ten stanowił w okresie sprawozdawczym ilość tysiąc kilkaset wypadków poszczególnych interwencyi, nie może mimo to przedstawiać do
statecznej podstawy do oceny jakościowej tej żmudnej a jednak tak niezbę
dnej dla celów Ligi Pomocy przemysłowej — pracy, dla kogoś kto nie wglą.-
dnie w szczegóły tej roboty. ■ 4
W dziale w y d a w n i c t w ' p o p u l a r n y c h , k s i ą g a d r e s o w y e h , . k a t a l o g ó w , itd. miało miejsce w okresie Sprawozdawczym wydanie ka
talogu W ystawy kościelnej, katalogu W ystawy wyrobów ze słomy i szuwaru.
Poza tem zbieraliśmy dalej materyały uzupełniające do' następnego w y
dania S k o r o w i d z a p r z e m y s ł u i h a n d l u k r a j o w e g o . — Nakład pierwszego Skorowidza wydanego przez nas w roku 1906 w 30.000 egz.
został prawie w zupełności rozpowszechniony i Wyczerpany i w najbliższym, czasie będziemy musieli przystąpić do prac około ' n a s t ę p n e g o w y d a n i a t e j k s i ę g i , bez której rozejrzenie się w całokształcie całego naszego życia przemysłowo-handlowego i akcya poparcia przemysłu i handlu nie da się po
myśleć;.-. i •, ■ li I '> : rj ;; i f; .... j ^ ;■ . jJ,
Sadzibyśmy jak najrychlej przystąpić do \v y d a w a n i a p o p u l a r ? n y c h -p o d r ę c z n i.kó W:, d i a r ę Mo, d z i e l n i - k i ; w i d . r o b n e go- p r z e m y s ł u , do czego nawołują nas zewsząd sfery przemysłowe i rę k o
— 17 —
-dzielnicze. — Mamy nadzieję, że czynniki miarodajne jak rząd i kraj dopo
mogą nam do spełnienia tego ważnego zadania.
W p u b l i c y s t y c e f a c h o w e j i w z a d a n i a c h p r a s y c o d z i e n n e j braliśmy udział przez materyalne poparcie wydawnictwa „Odro
dzenie", organu Związku Stowarzyszeń zarobkowo-gospodarczych, przez zasi- ilanie tego czasopisma artykułami fachowymi, przez materyalne poparcie
„Kupca polskiego'1 w Krakowie, najpoważniejszego organu kupiectwa krajo
wego, a wreszcie przez z a s i l a n i e c a ł e j p r a s y k r a j o w e j a r t y k u ł a m i i notatkami niemal codziennymi tak o objawach rozwoju naszej organizacyi, jak i w ogóle wiadomościami z dziedziny przemysłu i handlu.
B i b l i o t e k a f a c h o w a , którą założyliśmy przed kilku laty, wzbo
gaconą została w okresie sprawozdawczym kilkudziesięciu kosztownemi dzie
łami i kilkuset mniejszymi podręcznikami.
Oddanie naszej biblioteki na usługi przemysłowców i rękodzielników napotyka obecnie na trudności z powodu braku odpowiedniego lokalu w dzi
siejszym szczupłym domu Ligi Pomocy przemysłowej.
Mamy nadzieję, że po zamierzonem nabyciu wielkiej realności na insty- tucye nasze, stworzymy z biblioteki naszej nowy dodatni środek działania '•w wytkniętym przez nas kierunku.
M a r k a 1 o c h r o n n a L i g i P o m o c y p r z e m y s ł o w e j , nosząca nazwę naszej organizacyi, — uzyskała w okresie sprawozdawczym znaczne rozszerzenie.
Wydział Ligi Pomocy przemysłowej uchwalił jeszcze przed trzema laty z n i e ś ć w s z e l k i e o p ł a t y z a p r a w o u ż y w a n i a t e j m a r k i , które miały służyć jako jeden z niewielu środków zbierania funduszów, jakie służyć mogą Lidze Pomocy przemysłowej. — Woleliśmy się zrzec nawet tego środka, ażeby naszą markę ochronną uwolnić od zarzutu protekcyonalizmu na rzecz poszczególnych przedsiębiorstw.
W zamian jednak za to czujemy się w prawie żądać od przedsiębiorstw
•krajowych, ażeby dopomogły nam w akcyi na rzecz zastosowania naszej marki ochronnej, i rozpowszechnienia jej na jak największą ilość towarów krajowych, dla ochronienia społeczeństwa od oszukańczej praktyki nazywania wyrobami krajowymi najrozmaitszych towarów wyrabianych specyalnie dla
‘Galicyi za granicą.
Z b i e r a n i e f u n d u s z ó w n a c e l e d z i a ł a l n o ś c i L i g i P o r n o c y p r z e m y s ł o w e j stanowi bezsprzecznie najtrudniejszy dział w pracy
2
— 18 —
naszej organizacyi. — W obec obarczenia społeczeństwa najrozmaitszemii ofiarami pieniężnemi na rzecz pracy narodowej, oświatowej i społecznej, sta
ramy się unikać zbierania funduszów w formie ofiar prywatnych.
W k ł a d k i własne naszych z w i ą z k o w y c h T o w a r z y s t w P. p.
wymierzone w halerzowych kwotach, niemogą wystarczyć żadnemu z tych Tow arzystw na rozwinięcie jakiejkolwiek żywszej pracy. — Uwalniamy przeto prawie z reguły Tow arzystw a związkowe od opłat statutowych na rzecz Ligi P. p.
Całe nasze istnienie przeto zniewoleni jesteśmy opierać na dotacyacb publicznych rządu, kraju, na subwencyach Izb handlowych, powiatów i gmin miejskich.
Mimo rosnących z każdym rokiem kwot tych dotacyi, jesteśm y w stanie- jedynie z najwyższym wysiłkiem pokryć potrzeby materyalne zwiększające
się z dnia na dzień z konieczności we wszystkich działach naszej pracy.
Niniejsze sprawozdanie powinno stanowić dla całego społeczeństwa do
wód, że Liga Pomocy przemysłowej stara się nie marnować dostarczanych jej środków i że ma prawo wobec dużych i rosnących ciągle zadań swoich domagać się od czynników miarodajnych i od społeczeństwa coraz wydatniej
szego poparcia.
N a b y c i e w i ę k s z e g o d o m u d l a L i g i P o m o c y p r z e m y s ł o w e j stanowi zadanie, które przeprowadzamy właśnie w chwili sporządzania niniejszego sprawozdania.
Kiedyśmy w roku 1908 postanowili zakupić dzisiejszą realność Ligii Pomocy przemysłowej we Lwowie przy ul. Chorąźczyzny L. 27. posiadali
śm y na ten cel bardzo skromne fundusze, ale mimo to dokonaliśmy kupna z wiarą, że zdołamy przy pomocy życzliwych nam, do poparcia powołanych czynników, przeprowadzić trudny plan sfinansowania tego kupna. — Tak się też stało; spłaciliśmy całą cenę kupna, ale w tym czasie, powstało w łonie.- Ligi Pomocy przemysłowej kilka nowych wyżej omówionych działów pracy,, powstały nowe instytucyę, nowe zadania.
D o t y c h c z a s o w a r e a l n o ś ć o k a z a ł a s i ę z a s z c z u p ł ą , mu
sieliśmy przenieść część warstatów studenckich do gmachu Instytutu techno
logicznego, gdzie nam życzliwie udzielono tymczasowego pomieszczenia, musieliśmy donająć w sąsiednich kamienicach lokale dla naszego Internatu młodzieży przemysłowej, dla urządzania kursów fachowych i t d .
Nasze lwowskie ogniw a: „Towarzystwo Pomocy przemysłowej kobiet"
i „Lwowska Pomoc przemysłowa1*, a zwłaszcza to pierwsze, domaga się od n as słusznie lokalu na swoje własne cele, na zakład guziczkarski, na sekcyę pończoszniczą, szkołę pończoszkarstwa; potrzebujemy dużego lokalu dla stwo
rzonej przez nas Spółki maszynowej, na projektowany w najbliższym czasie Iństyttit kursów przemysłowych dla nauczycielek wiejskich i t. d.
— 19 -
Wszystko to, skłania nas do sprzedania dotychczasowej realności, co- nam się uda prawdopodobnie doprowadzić do skutku z dość znacznym zys
kiem i zdecydowaliśmy się zakupić w bliskości dotychczasowego domu wielką realność dwu piątrową z dużym dziedzińcem i oficynami, niezbędnymi na potrzeby naszych instytucyi.
Jakkolwiek fundusze jakie nam pozostają ze sprzedaży dotychczasowej1 realności, wynoszą zaledwie kilkadziesiąt tysięcy koron, wierzymy, że uda nam się, tak jak poprzednio, sfinansować to kupno po kilku latach, przy pomocy rządu, kraju i innych czynników miarodajnych.
Mamy w tym kierunku już poważne przyrzeczenia, a gmina miasta.
Lwowa była pierwszą, która uchwaliła nam w tym roku specyalną subwen- cyę na kupno, względnie budowę nowej realności.
W realności tej oprócz wygodnego i obszernego pomieszczenia dla w ar
statów studenckich (oddziału stolarskiego, snycerskiego, tokarskiego, oddziału, ślusarstwa, elektrotechniki, itd.), oprócz wygodnego pomieszczenia dla Inter
natu młodzieży przemysłowej, który będziemy mogli powiększyć na 40 wy
chowanków, obok pomieszczenia dla lwowskiego Towarzystwa Pomocy prze
mysłowej kobiet, dla mającego wejść w życie składu wzorów eksportowych, uzyskamy obszerny lokal na zapoczątkowany już, a mający się utrwalić In
stytut kursów przemysłowych dla nauczycielek wiejskich, lokal na bibliotekę rękodzielniczą, lokal na pomieszczenie W ystawy Ruchomej w czasie jej nie
zbędnego spoczynku we Lwowie, wreszcie salę na zebrania i obszerny lokal na biura naczelnego Zarządu Ligi Pomocy przemysłowej.
Najlepiej choćby kierowana i podjęta działalność Ligi Pomocy przemysło
wej nie byłaby przyniosła dotychczas przedstawionych wyżej wyników, gdyby nie p o p a r c i e , jakiego doznaliśmy i doznajemy trwale o d p o k r e w n y c h S t o w a r z y s z e ń i I n s t y t u c y i o charakterze narodowym, społecznym i gospodarczym.
Zawdzięczamy w szczególności bardzo wiele Stowarzyszeniom Sokolim, Tow. Szkoły ludowej, Tow arzystw u Kółek rolriiczych, Izbom handlowym*
Izbom rękodzielniczym lwowskiej i krakowskiej, Stowarzyszeniom rękodziel
niczym i kupieckim, których pracownicy działają także w naszej instytucyi, które udzielają nam chętnie gościny w swoich gniazdach i siedzibach, poma
gają nam w pracy odczytowej i zachęcają ogół najbliższego sobie społeczeń
stwa do pracy pod naszym sztandarem.
Sejm krajowy corocznemi uchwałami potrzebnych dotacyi, Wydział kra
jowy jak najżyczliwszem wykonywaniem tych uchwał, Rząd centralny swojemś wzrastającemi z roku na rok dotacyami, niemniej reprezentacye powiatów,, gmin miejskich, Zarządy instytucyi finansowych, choć skromnemi, ale od nie
2*
— 20 -
których corocznie płynącemi wkładkami, umożliwiają naszej organizacyi istnie
nie i rozwój, dodając w ten sposób zachęty tak Zarządowi organizacyi jak i wszystkim jej członkom do coraz bardziej wytężającej i gorliwej pracy.
Jak się okazuje z powyższego rzutu oka na Sprawozdanie Ligi Pomocy przemysłowej z 20 miesięcznej działalności, przedstawia się zakres działania naszej organizacyi, jako obszar wymagający dużych sił, tak c o' do ilości ludzi chętnych do prowadzenia tej żmudnej choć wdzięcznej pracy, wyma
gający ’ dużych sił materyalnych, a przedewszystkiem chętnego poparcia ze strony całego społeczeństwa.
Przeświadczeni o wielkiej odpowiedzialności jaką nakłada na nas idea pomocy przemysłowej i rozpoczęta na tylu polach działalność, na tem miejscu uważamy za nasz obowiązek, złożyć wszystkim naszym dzielnym i szlache
tnym współpracownikom, których zastęp wzrósł do potężnej cyfry . . 11.200 za ich niezmordowaną pracę, ofiarność trudu i funduszów, wszystkim w ła
dzom, instytucjom, Stowarzyszeniom, pokrewnym naszym narodowym i spo
łecznym myślom, najgorętsze podziękowanie za wszystko, co uczynili dla ułatwienia nam pracy.
Z wiarą i przeświadczeniem, że działalność Ligi Pomocy przemysłowej musi przynieść z czasem upragnione owoce i lepszą przyszłość dla kraju i narodu — p ó j d z i e m y ś m i a ł o napr z ód! . . .
Sprawozdanie szczegółowe.
W szczegółach i cyfrach przedstawia się działalność „Ligi Pomocy prze
mysłowej" w okresie sprawozdawczym — jak następuje:
Organizacya Towarzystw Pomocy przemysłowej.
Według ostatniego naszego rocznego sprawozdania (Sprawozdanie z dzia
łalności „Ligi Pomocy przemysłowej" za czas od 15. września 1907 do 15.
sierpnia 1908. Lwów 1908:), istniało w dniu 15. sierpnia 1908.:
Towarzystw Pomocy p r z e m y s ł o w e j ...64 Towarzystw „O własnych siłach“ ... 2 Komitetów organizacyjnych „Pomocy przemysłowej" . . . 37 Delegacyi ( f i l i i ) ... ... • 5 Razem ogniw „Ligi Pomocy przemysłowej . . . 108
— 21 -
W czasie od 15, sierpnia 1908 do 1. stycznia 1910 p r z y b y ł o : . Towarzystw Pomocy p r z e m y s ł o w e j ... . . . 22 Komitetów filialnych Pomocy przemysłowej . . . 101
U b y ł o :
Komitetów organizacyjnych Pomocy przemysłowej . . . . 11 (wszystkie ukonstytuowały się w samoistne Towarzystwa Pomocy prze
mysłowej).
Towarzystwo „O własnych siłach" w Krakowie ... 1 (przekształciło się na Towarzystwo Pomocy przemysłowej.
Delegacyi ( f i l i i ) '... ... 5 (przekształciły się w Komitety filialne Pomocy przemysłowej).
Liczebnie stan ogniw Ligi P. p. przedstawia się jak następuje.
W d n i u o d d a n i a S p r a w o z d a n i a do d r u k u i s t n i a ł o : T o w a r z y s t w P o m o c y p r z e m y s ł o w e j ... 86 T o w a r z y s t w o , , 0 w ł a s n y c h s i ł a c h " ... 1 K o m i t e t ó w f i l i a l n y c h P o m o c y p r z e m y s ł . . . . 101
„ organizacyjnych Towarzystw P. p. . . • • 26 O g ó ł e m o g n i w L i g i P o m o c y p r z e m y s ł o w e j . 214 W s z y s t k i e T o w a r z y s t w a P o m o c y p r z e m y s ł o w e j , Komi
tety organizacyjne i filialne i Towarzystwo „O własnych siłach" l i c z y ł y w dniu 1. stycznia 1910 członków 1 1 . 2 0 0 .
Jak wspomnieliśmy już wyżej w myśl zasady naszej nie ustępywania bezwarunkowo z raz zajętego stanowiska — wymieniamy w wykazie niniej
szym także Tow arzystw a i ogniwa mniej lub całkiem nieczynne, bo uważamy ich bierność za objaw czasowych trudności i przeszkód, które poczucie oby
watelskie powołanych do ich kierowania osobistości potrafi z czasem prze
zwyciężyć.
1- Andrychów. Towarzystwo zawiązane 17. stycznia 1904. Członków w czasie zawiązania 84.
Z a r z ą d T o w a r z y s t w a :
Prezes: Hr. Stefan B o b r o w s k i, burmistrz i właść. dóbr.
Zast. Prezesa: Franciszek H o r a k, notaryusz.
Skarbnik: Antoni C h l e b o w s k i , pocztmistrz.
C z ł o n k o w i e Z a r z ą d u :
G r i i n s p a n Joachim, przemysł. S t a m b e r g e r Ferdynand, przemysł.
Dr. H o m m - e Maryan, adwokat. S t o k ł o s i ń s k i W ładysł. pob. podat.
M a t l a k Ferdynand, kupiec. S o w i ń s k i Józef, kupiec.
P a c h e l Ferdynand, nauczyciel. S y p o w s k i Franc., Radca sądu kraj.
Za ostatni rok brak sprawozdania.
— 22 —
2. B slz Tow arzystw o zawiązane w dniu 20. marca 1904. r. Członków po zawiązaniu liczyło 42.
Reorganizacyą i ożywieniem Towarzystwa zająf się p. Bolesław K r o k o w s k i , sędzia.
Brak wiadomości o postępie tej akcyi.
3. Biecz. Towarzystwo ukonstytuowane 24. lutego 1907. Członków 50.
Z a r z ą d T o w a r z y s t w a : P rezes: Dr. Stanisław S t e i n , konc. notaryalny.
Zast. Prezesa: Andrzej P a ł y s , kierownik szkoły.
Sekretarz: Tomasz Z u z a k , nauczyciel.
C z ł o n k o w i e Z a r z ą d u :
Dr. M a c i e j o w s k i Michał adw. A u g u s t o w s k i Bronisław, urzędnik
krajowy. magistratu.
G o l d b e r g Jakób, kupiec. J a w o r s k i Stanisław, szewc.
K u r z Jakób, kupiec. Ł o d w i ń s k a Zofia, kier. szkoły.
S a l a m o n Stanisław, ślusarz, S o l e c k i Wojciech, szewc.
Walne Zgromadzenie dnia 14. stycznia 1909. — Posiedzeń W ydziału 10.
Towarzystwo podzielone na sekcyę: odczytową i agitacyjną.
Urządzono kilka odczytów i wiec publiczny w sprawie bojkotu towarów pruskich.
Sekcya agitacyjna przeprowadzała kontrolę sklepów.
Zorganizowano przemysł guziczków nicianych.
Towarzystwo interweniowało w handlach miejscowych i krakowskich, za zbytem guziczków do bielizny, przy wyrobie których jest zatrudnionych 40 dziewcząt pod kierownictwem nauczycielki p. Zofii Lewickiej.
Towarzystwo urządziło: 2 wycieczki do fabryk, a to: Rafineryi nafty w Gliniku maryampolskim i do miejscowej fabryki świec „Polonia".
S t a n k a s y :
Pozostałość z roku 1908. . . . 68 kor. 78 hal.
Przychód w roku 1909 ... ...23 .. — „ Razem . . 91 kor. 78 hal.
Rozchód w roku 1909 ... ... 28 „ 48 „ Pozostałość na rok 1910 . . 63 kor. 3u hal.
Towarzystwo otrzymuje stałą subwencyę roczną od gminy m. Biecza w wysokości 20 koron.
4. Bóbrfsa. Towarzystwo zawiązane 28. marca 1904. — Członków we
dług ostatniego Sprawozdania 63.
Reorganizacyą i ożywieniem Towarzystwa zajął się p. Józef P e t k a , inżynier Rady powiatowej.
Dotychczas brak sprawozdania o postępie tej akcyi.
5. Bochnia. Towarzystwo zawiązane 18 (31) stycznia 1904 roku
Zreorganizowane, na nowo ukonstytuowane i czynne od 17. marca 1908.
Członków 470 (w tem wspierających 14).
Z a r z ą d T o w a r z y s t w a :
Prezes: J a r o s ł a w i e c k i Józef, st. inżynier regulac. Raby.
Zast. P rezesa: M i c h n i k Jan, przemysłowiec.
I. Sekretarz: B r o m o w i c z Ferdynand, kierownik sekcyi agita
cyjnej, Delegat Ligi P. p.
II. „ S e r w i n Zygmunt, słuchacz praw.
III. „ D o b o s z Józef, fryzyer,
Skarbnik: K o z ł o w s k i Józef, dyrektor szkoły lud. żeńskiej.
C z ł o n k o w i e Z a r z ą d u :
Samuel, przemy- K o w a l s k i Wojciech, dyrektor szkoły wydziałowej.
S z y m o n o w i c z Karol, aptekarz.
K i e r o w n i c y s e k c y i : B i e g a ń s k a Stefania, przewodn. Koła Pań.
H r. D ę b i c k i Józef, Kierownik sekcyi wystawowej.
H o r o w i t z Izydor, przemysłowiec, kier. sekcyi przemysłowej.
Dr. K ie r n ik W ładysław, adwokat, kier. sekcyi odczytowej.
N i e d z i e l s k i Paweł, kierownik handlowy „Stelli", kierownik Agen
cyi handlowej.
K o m i s y a k o n t r o l u j ą c a : D r e z n e r Maksymilian, przemysłowiec.
T o m a s i k Jan, sekretarz magistratu.
Walne Zgromadzenie 17. maja 1909. — Wydział odbył w' roku spra
wozdawczym 16 posiedzeń.
Towarzystwo podzielone na sekcye: agitacyjną, odczytową, dostawową, przemysłową i wystawową i osobną sekcyę: „Koło Pań“, podzielone na dwie komisye: koszykarską i pleciennictwa bort.
Działalność Towarzystwa w okresie sprawozdawczym posunęła się znakomicie naprzód: p o d o s k o n a l e n i z o r g a n i z o w a n i u c a ł e g o p o w i a t u b o c h e ń s k i e g o , Towarzystwo świeci przykładem i rozwija pracę agitacyjną i organizacyjną także na sąsiednie i dalsze powiaty w zachodniej części kraju śpiesząc z pomocą słabszym Towarzystwom, oddając im na usługi swe znakomicie wyszkolone lotne „ K o ł o p r e l e g e n t ó w 11 w celu urządzania wykładów z obrazami świetlnymi, organizując wiece, itp.
— 23 — .
F r e u d e n h e i m słowiec.
— 24 —
W szczegółach działalność Towarzystwa przedstawia się jak na
stępuje:
K O Ł O P A Ń . Z a r z ą d :
Przewodnicząca: Radczyni B i e g a ń s k a Stefania.
Zast. przewodn.: M a c h n i c k a Wanda.
Sekretarki: J a w o r s k a Marya, L e w a n d o w s k a Jadwiga, D z i e l s k a. Aurelia, K n a p i k ó w n a Elza, G r ó d e c k a Kazimiera
Skarbniczka: C z a y k ó w n a Stanisława.
B a d a n o a r t y k u ł y s p o ż y w c z e i inne codziennego użytku w y
robu krajowego i rezultaty o g ł a s z a n o d r u k i e m . Rozwinięto akcyę- w celu nakłonienia kram arzy do sprzedawania d e w o c y o n a l i ó w tylko pochodzenia krajowego. Podjęto wydanie odezwy do Duchowieństwa z prośbą 0 z a k u p y w a n i e o b r a z k ó w w kraju i wpływano na Nauczycielstwo, aby przestrzegało kupna a r t y k u ł ó w s z k o l n y c h przez młodzież tylko pochodzenia krajowego.
Ponieważ skonstatowano, że w sklepach pojawiły się zapałki węgierskie 1 zaczęły z powodu cokolwiek niższej ceny wypierać nasze, z ogromnym trudem wreszcie do handlu wprowadzone, wydano natychmiast odezwę do kupców, aby usunęli obce zapałki.
D l a s p r a w d o m o w e g o k o b i e c e g o p r z e m y s ł u , powołano dwie komisye, a to:
K o m i s y a g u z i k a r s t w a . Z a r z ą d :
Radczyni B i e g a ń s k a Stefania C z a y k ó w n a Stanisława.
F u c h s ó w n a Stanisława. D z i e l s k a Aurelia.
R y l s k a Franciszka.
Przy poparciu Rady szkolnej okręgowej i miejscowego Inspektora szkol
nego, który udzielił urlopu kilkunastu nauczycielkom wiejskim, urządzono 7 d n i o w y k u r s g u z i k a r s t w a . Na kurs wpłynęło 16 podań od nau
czycielek wiejskich, z których 12 uwzględniono. Absolwentki kursu rozpoczęły już naukę guzikarstwa w wioskach i rokuje ona poważne wyniki, a o brak zbytu na guziczki obawy nie ma, gdyż Lwowskie Towarzystwo Pomocy przemysłowej kobiet, potrzebuje wielkich ilości guziczków na eksport do An
glii i Ameryki.
K o m i s y a p l e c i e n n i c t w a b o r t . Z a r z ą d :
R y l s k a Franciszka. G 1 u z i ń s k a Janina.
L i p s k a Jadwiga. S c h m i d t ó w n a Marya.
- 25 -
Poczyniono starania w celu otwarcia warstatu kapelusznictwa w miejscu...
Dwie panie z tej komisyi ukończyły k u r s p l e c i e n n i c t w a b o r t do kapeluszów, urządzony przez Ligę Pomocy przemysłowej w Krzeszo
wicach.
W marcu r. b. urządzono w y s t a w k ę w z o r ó w b o r t i g o t o w y c h k a p e l u s z y , która cieszyła się wielkiem zainteresowaniem publi
czności. — Zamówienia na borty napływ ają dość licznie.
B r o m o w i c z Ferdynand, prof. gimn. P o r ę b s k i W ładysław, urz. kolej.
Wydano p o w i a t o w y S k o r o w i d z p r z e m y s ł u f a b r y c z n e g o i d o m o w e g o w powiecie, oraz handli utrzymujących na skła
dzie towary krajowe w nakładzie 10.000 egzemplarzy.
W ydano 21 o d e z w ' i p l a k a t ó w a g i t a c y j n y c h w ogólnej liczbie około 80.000 s z t u k.
Wdrożono energiczną akcyę przeciw k u p c o m i g n o r u j ą c y m dz i a- ł a i n o ś ć T o w a r z y s t w a , a jednego z nich, najbardziej opornego, który posiadał zastępstwo poważnego aitykułu codziennego użytku z fabryk zagra
nicznych, zmuszono do zwinięcia tego interesu. — Wydano odezwę aby w ciągu 2 miesięcy wszystkie handle wyrugowały o b c e m y d ł o , z a p a ł k i i c y k o r y ę .
Zwrócono się do pewnej miejscowej firmy, by przestała sprowadzać c h l e b m o r a w s k i i do piekarzy miejscowych, by wypiekali lepszy chleb razowy.
Zwołano w i e c s ł u ż b y w celu zainteresowania jej akcyą bojkotową,, a także wiece rękodzielników, czeladLi i wyrobników.
Urządzono s k r z y n k ę - b o j k o t o w ą , do której publiczność składa zażalenia na nięsumienność kupców i na zauważone b r a k i w t o w a r a c h k r a j o w y c h , które należałoby usunąć. Spełnia ona jeszcze bardzo ważne zadanie — czysto bojkotowe. Ponieważ badania sekcyi wykazały, że firmy pruskie zasypują wszystkie urzędy, instytucyę prywatne i nawet prywatne domy, stosami prospektów, ofert itp. w języku niemieckim, a po
nieważ niejednokrotnie takie korespondencye nieprzyjmowane przez adresata, nie wracały do rąk nadawcy, tylko ginęły na poczcie, — zaapelowano do-
S e k c y a a g i t a c y j n a : kierownik,
Ks. B i l i ń s k i Andrzej, C h r o b a k Józef,
Fedyna K o s m a, naucz., Gi i n t n e r Rudolf, słuch, praw, K o c i o ł e k Franc. słuch, praw', M i c h a l i k , górnik,
R o b a k , majster murarski, S z c z e p a ń s k i Franc. naucz., C z a y k ó w n a Stanisława, naucz., G ii n t n e r Mieczysław słuch. praw,.
J a w o r s k a Marya, nauczycielka, L e w a n d o w s k a Jadwiga, N a k i e 1 n y Józef, nauczyciel P o r ę b s k i J, sztygar salinar.
