ORCID 0000-0003-3735-1704 Akademia im. Jakuba z Paradyża w Gorzowie Wielkopolskim
Działania służby wiodącej w fazie reagowania
w czasie wystąpienia zdarzenia o charakterze terrorystycznym
Streszczenie
W niniejszym artykule podjęto próbę przedstawienia zjawiska, jakim jest terroryzm (w tym problemów definicyjnych, jakich nastręcza) oraz wpływu terroryzmu na poczucie bezpieczeństwa i porządku publicznego na przykładzie zdarzeń terrorystycznych, jakie miały miejsce na terenie Europy w ostatnich latach. Dokonano analizy obowiązujących w Polsce przepisów prawa pod kątem działania służby wiodącej, czyli Policji, w czasie wystąpienia sytuacji kryzysowej, jaką bez wątpienia jest zdarzenie terrorystyczne. Przedstawiono prze- pływ informacji o zaistniałym zdarzeniu od pierwszego telefonu informującego o zdarzeniu aż do wyznaczenia dowódcy operacji policyjnej. Szczególnej ocenie poddano rolę dowódcy działań policyjnych, w tym jego uprawnień wynikających z przepisów ustawowych.
Słowa kluczowe: terroryzm, bezpieczeństwo publiczne, organizacja działań kontrterrorystycznych, miejsce o charakterze terrorystycznym
Wstęp
Czym jest terroryzm? Jaki jest wpływ działań terrorystów na poczucie bezpieczeństwa przez społeczeństwo? Jak będzie reagować służba wiodąca w czasie wystąpienia sytuacji kryzysowej, jaką jest zdarzenie o charakterze terrorystycznym? Odpowiedź na powyższe pytania przedstawione zostaną w przedmiotowym opracowaniu.
Czym jest terroryzm? Próba precyzyjnego zdefiniowania tego zjawiska nastręcza sporo problemów, ponieważ nie mamy do czynienia z jedną, ale z wieloma próbami dookreślenia omawianego zjawiska. Z uwagi na jego dynamikę, skalę, rozwój, skutki, zmienne metody walki znajduje się w zainteresowaniu wielu pod- miotów państwowych i pozapaństwowych. Ponadto każde zdarzenie o charakterze terrorystycznym jest w centrum uwagi mediów, a w dobie Internetu, w tym aplikacji
społecznościowych, często przekazywane w czasie rzeczywistym do nieokreślonej liczby odbiorców. Jak definiujemy terroryzm? Obecnie definicji terroryzmu jest niemal dwieście w użyciu. Organizacja Narodów Zjednoczonych przedstawia kilka takich definicji, tj. Konwencja Ligi Narodów z 1937 r. – definiuje to następująco:
„wszystkie działania przestępcze skierowane przeciwko państwom, których celem jest wytworzenie stanu terroru w umysłach ludzi, grup osób lub społeczeństwa”.
Definicja przyjęta przez środowiska akademickie określa terroryzm jako: „różne umotywowane ideologicznie, planowane i zorganizowane działania pojedynczych osób lub grup skutkujące naruszeniem istniejącego porządku prawnego, podjęte w celu wymuszenia od władz państwowych i społeczeństwa określonych zachowań i świadczeń, często naruszające dobra osób postronnych. Działania te realizowane są z całą bezwzględnością, za pomocą różnych środków (przemoc fizyczna, użycie broni i ładunków wybuchowych), w celu nadania im rozgłosu i celowego wytwo- rzenia lęku w społeczeństwie”1. Jednocześnie Brunon Hołyst twierdzi, że „[…]
terroryzm jako zjawisko nieustannie ewoluuje, jest pojęciem wieloaspektowym, wielopłaszczyznowym, dynamicznym i tym samym jego jednoznaczna definicja jest praktycznie niemożliwa”2. Wypracowane definicje terroryzmu niewiele mówią o zjawisku terroryzmu. Polska w Ustawie z dnia 10 czerwca 2016 r o działaniach antyterrorystycznych3 w art. 2 ust. 7 precyzuje, że zdarzenie o charakterze ter- rorystycznym jest to sytuacja, co do której istnieje podejrzenie, że powstała na skutek przestępstwa o charakterze terrorystycznym, o którym mowa w art. 115
§ 20 Ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny, lub zagrożenie zaistnienia takiego przestępstwa, czyli: przestępstwem o charakterze terrorystycznym jest czyn zabroniony zagrożony karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 5 lat, popełniony w celu: 1) poważnego zastraszenia wielu osób, 2) zmuszenia organu władzy publicznej Rzeczypospolitej Polskiej lub innego państwa albo organu organizacji międzynarodowej do podjęcia lub zaniechania określonych czynności, 3) wywołania poważnych zakłóceń w ustroju lub gospo- darce Rzeczypospolitej Polskiej, innego państwa lub organizacji międzynarodowej, a także groźba popełnienia takiego czynu.
W 2018 roku na całym świecie miało miejsce ponad 9600 ataków terrorystycz- nych, w których zginęło ponad 22980 osób, w tym 7290 sprawców i 15690 ofiar4.
1 http://www.unic.un.org.pl/terroryzm/definicje.php [dostęp: 27.01.2020].
2 B. Hołyst, Terroryzm, t. 1, Warszawa 2011, s. 52.
3 http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20160000904/U/D20160904Lj.pdf [dostęp: 27.01.2020].
4 https://www.start.umd.edu/sites/default/files/publications/local_attachments/START_GTD_
Terrorismin2018 Overview_FactSheet_Oct2019.pdf [dostęp: 27.01.2020].
W ramach działań antyterrorystycznych państwa członkowskie Unii Europejskiej zgłosiły w roku 2018 – 129 udaremnionych, nieudanych i zakończonych ataków terrorystycznych, w tym we Francji – 11, w Wielkiej Brytanii – 60, w Niemczech – 2. Łącznie aresztowano 1056 osób podejrzewanych o dokonanie, planowanie zamachów terrorystycznych, w tym w Polsce 2 osoby5.
Terroryzm nadal stanowi poważne zagrożenie dla społeczeństwa. Przerażające ataki, jakie miały miejsce na terenie Europy w Trebes, Paryżu, w Strasburgu, Liege, a wcześniej w Londynie, Berlinie, czy w Nicei, gdzie w roku 2016 – terrorysta przeprowadził atak na publiczność podziwiającą pokaz sztucznych ogni na pro- menadzie. Terrorysta zaatakował ciężarówką, taranując stojące osoby. W wyniku przygotowanego i zrealizowanego planu doprowadził do śmierci 87 osób, a ponad 200 osób zostało rannych. W zamachu tym zginęło dwoje obywateli Polski. Takie działania w znaczący sposób przyczyniły się do obniżenia poczucia bezpieczeństwa społeczności europejskiej. Nie można również w tym miejscu zapomnieć o skutkach społecznych. Bezpośrednio dotykają one osoby zabite czy ranne w zamachach ter- rorystycznych, a pośrednio członków ich rodzin, krewnych, przyjaciół i znajomych.
W przypadku osób zabitych czy rannych, skutki społeczne powiązane są ponadto ze skutkami ekonomicznym, np. wypłata odszkodowań, rent inwalidzkich, rent dla osieroconych dzieci, utrata źródła zarobkowania, obniżenie standardu życia mał- żonków czy rodzin. Ponadto w przypadku osób rannych długotrwała rehabilitacja, leczenie, praca z psychologami. A w szerszym ujęciu konsekwencji społecznych ataków terrorystycznych lęk, strach, obawa przed możliwością wystąpienia kolej- nego ataku terrorystycznego w nieokreślonym miejscu i czasie6.
1. Zapobieganie i zwalczanie terroryzmu
W Polsce został przyjęty jednolity model zapobiegania i zwalczania terroryzmu oparty na Ustawie z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym7. W art. 2 ustawodawca zdefiniował, czym jest zarządzanie kryzysowe: to działalność orga- nów administracji publicznej będąca elementem kierowania bezpieczeństwem narodowym, która polega na zapobieganiu sytuacjom kryzysowym, przygotowaniu do przejmowania nad nimi kontroli w drodze zaplanowanych działań, reagowa-
5 https://www.europol.europa.eu/activities -services/main -reports/terrorism -situation -and- -trend -report -2019 -te -sat [dostęp: 27.01.2020].
6 S. Wojciechowski, P. Osiewicz, Zrozumieć współczesny terroryzm, Warszawa 2017.
7 http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20070890590/U/D20070590Lj.pdf [dostęp: 28.01.2020].
niu w przypadku wystąpienia sytuacji kryzysowych, usuwaniu ich skutków oraz odtwarzaniu zasobów i infrastruktury krytycznej. Kluczowym elementem tak skonstruowanego aktu normatywnego jest wskazanie zadań i zasad funkcjonowania zarządzania kryzysowego w Polsce. Na bazie tej ustawy opracowany został przez Rządowe Centrum Bezpieczeństwa – Krajowy Plan Zarządzania Kryzysowego8 i zawarta w tym Planie – siatka bezpieczeństwa9, która określa zadania i obowiązki uczestników zarządzania kryzysowego, w tym podmiotu wiodącego10.
Zmienność wykorzystywanych metod i taktyk przez terrorystów w celu osiągnięcia założonego celu, skłoniło do posiadania odpowiednich, skutecznych instrumentów służących do rozpoznawania i oceniania zagrożeń oraz przeciw- działania ewentualnym zdarzeniom. W sytuacji zaistnienia ataku terrorystycznego trzeba być przygotowanym do podjęcia natychmiastowych i adekwatnych środków reagowania, a także przeciwdziałania jego konsekwencjom. Osiągnięcie tych celów wymaga bliskiej i wszechstronnej współpracy nie tylko służb, organów i instytucji zaangażowanych w szeroko rozumiane działania antyterrorystyczne, ale również władz lokalnych. Sektora prywatnego, środków masowego przekazu, agencji pozarządowych, jak i całego społeczeństwa.
Uchwałą nr 252 Rady Ministrów z dnia 9 grudnia 2014 r. uchwalony został Narodowy Program Antyterrorystyczny11, który w jednolitym dokumencie przedstawia w sposób czytelny poziom zagrożenia terrorystycznego w ujęciu krajowym oraz na arenie międzynarodowej, przedstawiając sposoby jego oceny.
A co najważniejsze wskazuje elementy warunkujące skuteczność funkcjonowania systemu antyterrorystycznego w odniesieniu do poszczególnych faz zarządzania kryzysowego. W przyjętym systemie antyterrorystycznym ujętym w Programie wyróżniono trzy poziomy:
8 https://rcb.gov.pl/krajowy -plan -zarzadzania -kryzysowego [dostęp: 28.01.2020].
9 Definicja ujęta w art. 3 ust.8 Ustawy z dnia 27 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym – należy przez to rozumieć zestawienie potencjalnych zagrożeń ze wskazaniem podmiotu wio- dącego przy ich usuwaniu oraz podmiotów współpracujących.
10 Definicja ujęta w Krajowym Planie Zarządzania Kryzysowego https://rcb.gov.pl/wp -content/
uploads/TEKST -KPZK.B.2019.pdf – to organ (instytucja), która ze względu na zakres kompe- tencji prawnych realizuje zadania kluczowe dla skuteczności działania w danej fazie zarządzania kryzysowego, najczęściej we współpracy z innymi organami (instytucjami) szczebla równorzęd- nego lub niższego, niepodporządkowanymi jej pod względem służbowym (zwanymi podmiotami współpracującymi). Rolą podmiotu wiodącego jest monitorowanie przypisanych mu zagrożeń, inicjowanie działań właściwych dla danej fazy zarządzania kryzysowego oraz koordynowanie przedsięwzięć wykonywanych przez podmioty współpracujące [dostęp: 28.01.2020].
11 https://www.gov.pl/web/mswia/narodowy -program -antyterrorystyczny -na -lata -20152019 [dostęp: 28.01.2020].
1) poziom strategiczny – w ramach którego podejmowane są przez Prezesa Rady Ministrów i Radę Ministrów kluczowe działania o charakterze systemowym w zakresie ochrony antyterrorystycznej kraju. Tworzenie polityki antyterrorystycznej państwa należy również do zadań organów opiniodawczo -doradczych, tj. Międzyresortowego Zespołu do Spraw Zagrożeń Terrorystycznych, Kolegium ds. Służb Specjalnych i Rządowego Zespołu Zarządzania Kryzysowego (RZZK). Szczególną rolę w systemie odgrywa również minister właściwy do spraw wewnętrznych,
2) poziom operacyjny – w ramach którego realizowane są zadania służące koordynacji wymiany informacji między poszczególnymi służbami i instytucjami wchodzącymi w skład systemu antyterrorystycznego RP, a także prowadzony jest bieżący monitoring i analiza zagrożeń o charakterze terrorystycznym. Zadania na tym poziomie koordynuje Centrum Antyterrorystyczne Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz w odniesieniu do kwestii związanych z zarządzaniem kryzysowym Rządowe Centrum Bezpieczeństwa (RCB),
3) poziom taktyczny – wykonywany przez poszczególne służby, organy i instytucje, w których zakresie właściwości pozostaje antyterrorystyczna ochrona kraju.
Chcąc przedstawić zagadnienie szeroko rozumianego zapobiegania i zwal- czanie terroryzmu, należy omówić dwa kluczowe w tym względzie pojęcia, tj. antyterroryzm oraz kontrtrrroryzm. Antyterroryzm zdefiniowany został w Ustawie z dnia 10 czerwca 2016 r. o działaniach antyterrorystycznych jako: działania orga- nów administracji publicznej polegające na zapobieganiu zdarzeniom o charakterze terrorystycznym, przygotowaniu do przejmowania nad nimi kontroli w drodze zaplanowanych przedsięwzięć, reagowaniu w przypadku wystąpienia takich zda- rzeń oraz usuwaniu ich skutków, w tym odtwarzaniu zasobów przeznaczonych do reagowania na nie. Natomiast kontrterroryzm to działania ofensywne, obejmujące działania będące odpowiedzą na zjawisko terroryzmu zdefiniowane jako działania wobec sprawców, osób przygotowujących lub pomagających w dokonaniu prze- stępstwa o charakterze terrorystycznym, o którym mowa w art. 115 § 20 Ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz.U. z 2018 r., poz. 1600 i 2077), prowadzone w celu wyeliminowania bezpośredniego zagrożenia życia, zdrowia lub wolności osób lub mienia przy wykorzystaniu specjalistycznych sił i środków oraz specjalistycznej taktyki działania.
2. Organizacja działań kontrterrorystycznych na miejscu zdarzenia o charakterze terrorystycznym
Skąd wiemy, że dane zdarzenie jest sytuacją kryzysową12 mającą znamiona działań kontrterrorystycznych, w miejscu o charakterze terrorystycznym13? Jak przebiega pro- ces przekazania informacji o zdarzeniu, aż do podjęcia działań kontrterrorystycznych?
W Polsce ustawą z dnia 22 listopada 2013 r. o systemie powiadamia- nia ratunkowego wprowadzono jednolity system powiadamiania ratunkowego.
Na jej podstawie utworzono centra powiadamiania ratunkowego, zwane dalej CPR, które utworzyły jednolity system do obsługi numerów alarmowych 112, 997, 998 i 999 umożliwiający przekazanie zgłoszenia alarmowego14 w celu zaangażowania właściwych zasobów ratowniczych.
Można założyć, że pierwsza informacja o zdarzeniu, od uczestnika / świadka zdarzenia zostanie przekazana w formie zgłoszenia telefonicznego do CPR, skąd następnie w formie elektronicznej, za pomocą systemu teleinformatycznego zostanie wysłane do służb, w tym służby wiodącej, w przypadku omawianego zdarzenia służbą wiodącą będzie Policja. Tak przesłana informacja z CPR zostanie odebrana we właściwej ze względu na miejsce zaistnienia zdarzenia komendzie miejskiej / powiatowej Policji. Pracujący na stanowisku kierowania15 dyżurny jednostki Policji po doczytaniu / odsłuchaniu przesłanego zgłoszenia z CPR, poprzez system teleinformatyczny, do Systemu Wspomagania Dowodzenia Policji16, skieruje na
12 Definicja ujęta w art. 3 ust. 8 Ustawy o zarządzaniu kryzysowym z dnia 27 kwietnia 2007 r. – należy przez to rozumieć sytuację wpływającą negatywnie na poziom bezpieczeństwa ludzi, mienia w znacznych rozmiarach lub środowiska, wywołującą znaczne ograniczenia w dzia- łaniu właściwych organów administracji publicznej ze względu na nieadekwatność posiada- nych sił i środków.
13 Definicja ujęta art. 2 ust. 6 Ustawy o działaniach antyterrorystycznych z dnia 10 czerwca 2016 r. – należy przez to rozumieć przestrzeń otwartą lub zamkniętą, w której nastąpiło zdarzenie o cha- rakterze terrorystycznym lub w której wystąpił lub miał wystąpić jego skutek, oraz przestrzeń, w której występują zagrożenia związane ze zdarzeniem o charakterze terrorystycznym.
14 Definicja ujęta w art. 2 ust. 1 Ustawy o systemie powiadamiania ratunkowego z dnia 22 listo- pada 2013 r. – należy przez to rozumieć informację o wystąpieniu lub podejrzeniu wystąpie- nia nagłego zagrożenia życia lub zdrowia, w tym aktu przemocy, a także nagłego zagrożenia środowiska lub mienia oraz zagrożeń bezpieczeństwa i porządku publicznego, kierowaną do numerów obsługiwanych w ramach systemu powiadamiania ratunkowego, przez dostawcę publicznie dostępnych usług telefonicznych, z zewnętrznych systemów monitoringu albo z wykorzystaniem środków komunikacji, które umożliwiają niezwłoczne przekazanie tej informacji do centrum powiadamiania ratunkowego.
15 Definicja ujęta w § 2 ust. 1 pkt. 2 Zarządzenia 1173 Komendanta Głównego Policji z dnia 10 listopada 2004 r. (ze zm.) w sprawie organizacji służby dyżurnej w jednostkach organiza- cyjnych Policji – należy przez to rozumieć wyodrębnione, odpowiednio wyposażone i zabez- pieczone miejsce pełnienia służby dyżurnego, zastępcy dyżurnego i pomocnika dyżurnego.
16 Rozporządzenie Ministra Sprawa Wewnętrznych z dnia 24 grudnia 2013 r. w sprawie Systemu Wspomagania Dowodzenia Policji, https://www.prawo.pl/akty/dz -u -2013 -1690,18054567.
html [dostęp: 29.01.2020].
miejsce zdarzenia patrol interwencyjny w celu potwierdzenia zaistniałego zdarzenia i podjęcia czynności wynikających z treści Obwieszczenia Komendanta Głównego Policji z dnia 16 października 2018 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu zarządzenia Komendanta Głównego Policji w sprawie form i metod wykonywania zadań przez policjantów pełniących służbę patrolową oraz koordynacji działań o charakterze prewencyjnym17.
Dyżurny jednostki Policji po otrzymaniu od patrolu interwencyjnego potwierdzenia zaistniałego zdarzenia zgodnie z Katalogiem zdarzeń podlegających meldowaniu dyżurnemu Komendy Głównej Policji18, niezwłocznie poinformuje kierownika komórki organizacyjnej Policji o zaistniałym zdarzeniu, uzyskanych informacjach oraz podjętych czynnościach. Informacje o zdarzeniu przekaże rów- nież dyżurnemu Wojewódzkiego Centrum Zarządzania Kryzysowego wojewody.
Na miejsce zdarzenia skieruje dodatkowe siły i środki będące w jego dyspozycji, wyznaczy jednocześnie dowódcę interwencji.
Kierownik komórki organizacyjnej Policji po otrzymaniu informacji o zda- rzeniu od dyżurnego jednostki Policji zgodnie z treścią Procedury Nr 1 – działania Policji w przypadku groźby zaistnienia lub zaistnienia zdarzenia o charakterze terrorystycznym wynikającej z treści Zarządzenia nr 36 Komendanta Głównego Policji z dnia 14 listopada 2017 r. w sprawie zadań realizowanych przez Policję w sytuacjach kryzysowych19 podejmuje czynności wynikające z jej postanowień, m.in.: zabezpieczenie i izolacja zagrożonego terenu, zapewnienie bezpieczeństwa
17 § 17. Do zadań policjantów komórek interwencyjnych należy w szczególności: 1) przybycie na miejsce wydarzenia w możliwie najkrótszym czasie od momentu przyjęcia zgłoszenia;
2) prowadzenie działań zmierzających do ustalenia i zatrzymania osób podejrzewanych o po- pełnienie czynu zabronionego zabezpieczenie miejsca wydarzenia; 3) podejmowanie działań mających na celu zapobieganie zdarzeniom naruszającym bezpieczeństwo i porządek pu- bliczny, a w przypadku ich wystąpienia podjęcie natychmiastowych działań zmierzających do jego przywrócenia; 4) podejmowanie działań porządkowych oraz innych określonych w odrębnych przepisach w czasie pożarów, katastrof komunikacyjnych i budowlanych, po- wodzi i innych klęsk żywiołowych; 5) podejmowanie działań pościgowych, określonych odrębnymi przepisami, za sprawcami przestępstw i wykroczeń zbiegłymi z miejsca wyda- rzenia; 6) udzielanie w razie potrzeby natychmiastowej pomocy innym policjantom oraz osobom również przy udziale innych powołanych do tego celu podmiotów.
18 Definicja ujęta w pkt. 1 podpkt. 4 załącznika Nr 2 Katalog zdarzeń, Zarządzenia Nr 2 Komendanta Głównego Policji z dnia 15 stycznia 2018 r. zmieniające zarządzenie w sprawie organizacji służby dyżurnej w jednostkach organizacyjnych Policji – należy przez to rozu- mieć zdarzenie wymienione załączniku do rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 22 lipca 2016 r. w sprawie katalogu incydentów o charakterze terro- rystycznym (Dz.U. z 2017 r., poz. 1517). Http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/
WDU20160001092/O/D20161092.pdf [dostęp: 30.01.2020].
19 Http://isp.policja.pl/isp/aktualnosci/prawo/11967,Zarzadzenie -nr -36 -Komendanta- -Glownego -Policji -z -dnia -14 -listopada -2017 -r.html [dostęp: 30.01.2020].
i porządku publicznego w rejonie prowadzonych działań, zapewnienie bezpieczeń- stwa i porządku w ruchu drogowym w rejonie prowadzonych działań, ograniczenie skutków zdarzenia, uwolnienie zakładników, zabezpieczenie materiału dowodowego i dokumentowanie prowadzonych działań.
Z uwagi na potwierdzone zdarzenie o charakterze terrorystycznym Komendant Główny Policji, a w przypadku niecierpiącym zwłoki wyznaczony przez właściwego miejscowo komendanta wojewódzkiego Policji, funkcjonariusz Policji zostaje wyznaczony na kierującego działaniami antyterrorystycznymi na miejscu zdarzenia o charakterze terrorystycznym. Kierujący tymi działaniami zarządza operację poli- cyjną20. Zawiązany zostaje sztab dowódcy operacji policyjnej. W ramach zarządzonej operacji policyjnej wyznaczony zostaje dowódca podoperacji kontrtrerrorystycznej.
Rysunek 1. Działania na miejscu o charakterze terrorystycznym Źródło: opracowanie własne.
20 Definicja ujęta w par. 2 ust. 1 pkt 15 Zarządzenia 23 Komendanta Głównego Policji z dnia 24 września 2014 r. (ze zm.) w sprawie metod i form przygotowania i realizacji działań Poli- cji w związku ze zdarzeniem kryzysowym – należy przez to rozumieć zespół przedsięwzięć organizacyjnych, taktycznych i materiałowo -technicznych podejmowanych w celu zapobie- żenia lub likwidacji zdarzenia kryzysowego, w przypadku gdy obejmuje ono swoim zasię- giem obszar więcej niż jednej komendy powiatowej lub wojewódzkiej Policji albo w sytuacji prowadzenia działań przedłużających się w czasie lub do prowadzenia których niezbędne jest wsparcie siłami oddziałów, pododdziałów prewencji Policji lub jednostek lub komórek antyterrorystycznych Policji spoza potencjału jednostki Policji właściwej terytorialnie dla miejsca zdarzenia kryzysowego komendy wojewódzkiej Policji.
Jakie uprawnienia ma dowódca operacji policyjnej w miejscu zdarzenia o charakterze terrorystycznym?
Jeżeli jest to uzasadnione sytuacją, na miejscu zdarzenia o charakterze terrorystycznym, kierujący działaniami, mając na uwadze zapewnienie bezpie- czeństwa osób i mienia, może w zakresie oraz na czas niezbędny do skutecznego prowadzenia działań antyterrorystycznych:
1) zarządzić ewakuację osób lub mienia z miejsca zdarzenia o charakterze terro- rystycznym i z jego otoczenia do wskazanego miejsca, obiektu lub obszaru;
2) wstrzymać albo ograniczyć ruch pieszych, a także wprowadzić zakaz przebywania osób postronnych w miejscu zdarzenia o charakterze ter- rorystycznym i w jego pobliżu;
3) wstrzymać albo ograniczyć ruch pojazdów w miejscu zdarzenia o cha- rakterze terrorystycznym lub w jego otoczeniu, a także kursowanie środków publicznego transportu zbiorowego w porozumieniu z organem kierującym ruchem tych środków transportu albo skierować pojazd w określone miejsce;
4) zażądać od organu kierującego ruchem kolejowym wstrzymania albo ograniczenia ruchu kolejowego w miejscu zdarzenia o charakterze terro- rystycznym lub w jego otoczeniu albo zatrzymania pojazdu kolejowego lub skierowania go w określone miejsce;
5) zażądać od organu kierującego ruchem jednostek pływających wstrzy- mania albo ograniczenia ruchu jednostek pływających w porcie lub akwenie będącym miejscem zdarzenia o charakterze terrorystycznym lub akwenie sąsiadującym z nimi albo zatrzymania jednostki pływającej lub skierowania jej w określone miejsce;
6) zażądać od organu kierującego ruchem lotniczym wstrzymania albo ograniczenia ruchu lotniczego na lotnisku będącym miejscem zdarzenia o charakterze terrorystycznym;
7) żądać nieodpłatnego korzystania z nieruchomości lub nieodpłatnego przejęcia do używania ruchomości, w tym środków transportu, a także przedmiotów urządzeń, koniecznych do przeprowadzenia działań kontrterrorystycznych;
8) żądać udzielenia pomocy od instytucji, organizacji, przedsiębiorców i osób fizycznych lub wydawać im polecenia inne niż określone w pkt. 1-7, zmie- rzające do minimalizacji lub usunięcia skutków zdarzenia o charakterze terrorystycznym, zapobieżenia powstaniu kolejnych zdarzeń o charak- terze terrorystycznym lub wykrycia i ujęcia osób odpowiedzialnych za spowodowanie tych zdarzeń.
9) Instytucje, organizacje, przedsiębiorcy i osoby fizyczne są obowiązani wykonać skierowane do nich polecenia i żądania kierującego działaniami wymienione w pkt. od 1 do 821.
W ramach działań kontrterrorystycznych ustawodawca w art. 23 Ustawy z dnia 10 czerwca 2016 r. o działaniach antyterrorystycznych, zdefiniował pojęcie
„specjalnego użycia broni” i przekazał uprawnienie jej użycia kierującemu dzia- łaniami, na miejscu o charakterze terrorystycznym22.
Rysunek 2. Procedura dopuszczalności „specjalnego użycia broni”
Źródło: opracowanie własne na podstawie Ustawy z dnia 10 czerwca 2016 r. o działaniach antyterrorystycznych.
21 Definicja ujęta w art. 20 Ustawy z dnia 10 czerwca 2016 r. o działaniach antyterrorystycznych – http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20160000904 [dostęp: 4.02.2020].
22 Definicja ujęta w art. 23 Ustawy z dnia 10 czerwca 2016 r. o działaniach antyterrorystycznych należy przez to rozumieć – jeżeli jest to niezbędne do przeciwdziałania bezpośredniemu, bezprawnemu, gwałtownemu zamachowi na życie lub zdrowie człowieka lub do uwolnienia zakładnika, a użycie broni palnej w sposób wyrządzający możliwie najmniejszą szkodę jest niewystarczające i przeciwdziałanie takiemu zamachowi lub uwolnienie zakładnika winny sposób nie jest możliwe, dopuszcza się, z uwzględnieniem wszelkich okoliczności zdarzenia o charakterze terrorystycznym oraz możliwości działań kontrterrorystycznych, użycie broni palnej przeciwko osobie dokonującej zamachu albo biorącej lub przetrzymującej zakładnika, którego skutkiem może być śmierć lub bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia tej osoby, zwane dalej „specjalnym użyciem broni”.
Po zakończonych działaniach (zneutralizowanie zagrożenia – tj. zatrzymanie sprawcy / sprawców czy to w wyniku podjętych działań bojowych, czy w wyniku podjętych negocjacji policyjnych23) przez służby na miejscu zdarzenia o charakterze terrorystycznym uruchomiona zostanie „ostatnia” faza – odbudowy – przywrócenie miejsca do stanu pierwotnego, tj. przed zaistnieniem zdarzenia terrorystycznego.
Wnioski
Z przeprowadzonej szczegółowej analizy przepisów prawnych regulujących dzia- łania służby wiodącej, jaką bez wątpienia jest Policja, na miejscu o charakterze terrorystycznym w fazie reagowania, nasuwa się kilka niezwykle istotnych wnio- sków. Po pierwsze: wyszkolenie oraz ciągłe podnoszenie kompetencji pracowników CPR, którzy jako jedni z pierwszych przyjmą informację o zdarzeniu mającym znamiona zdarzenia terrorystycznego. Od ich prawidłowego przyjęcia zgłoszenia, w tym m.in.: zebrania wszystkich dostępnych informacji, prawidłowego określenia miejsca zdarzenia, ustalenia liczby sprawców, ich rysopisów, rodzaju użytej broni, liczby zakładników, zależeć będzie szybka reakcja służb. Po drugie: wyszkolenie i ciągłe doskonalenie umiejętności funkcjonariuszy Policji, którzy jako pierwsi przybędą na miejsce zdarzenia. Od ich prawidłowej oceny sytuacji, podjętych czynności, w tym m.in.: zabezpieczenia miejsca zdarzenia, przekazywanych infor- macji do dyżurnego jednostki Policji, zależeć będzie, zapewnienie bezpieczeństwa i porządku publicznego w miejscu zdarzenia, tym samym szybkie zakwalifikowanie zdarzenia, wyznaczenie dowódcy działań, skierowanie na miejsce zdarzenia służb specjalistycznych, w tym m.in.: funkcjonariuszy Ruchu Drogowego, Pododdziałów Prewencji Policji, Pododdziałów Kontrterrorystycznych Policji, zespołu negocja- torów policyjnych i innych w zależności od potrzeb. Po trzecie: niebagatelną rolę w czasie działań kontrterrorystycznych realizował będzie dowódca działań policyj- nych, w rękach którego skupiono szereg uprawnień, w tym m.in. decyzję o użyciu specjalnym broni. Od jego doświadczenia i kompetencji w dużym stopniu zależeć będzie przebieg tych działań. I po czwarte: współpraca służb współdziałających na miejscu zdarzenia, tj. Policji, Państwowej Straży Pożarnej i Pogotowia Ratun- kowego, która nacechowana powinna być szybkością i skutecznością działania, a tym samym wsparta zapleczem informatycznym, sprzętowym i ludzkim. Aby to osiągnąć, służby te powinny realizować wspólne przedsięwzięcia szkoleniowe
23 Zarządzenie nr 67 Komendanta Głównego Policji z dnia 14 grudnia 2018 r. w sprawie nego- cjacji policyjnych.
mające na celu wypracowanie wspólnych procedur i algorytmów postępowania w tego typu zdarzeniach kryzysowych. A szkolenia te realizować nieprzerwanie, by w sytuacji rotacji ludzi (awans, odejście na emeryturę, przejście do innych zadań) współpraca pozostała na najwyższym poziomie.
Podsumowując, trudno jednoznacznie określić zjawisko terroryzmu. Nie zmienia to jednak faktu, że działania podjęte w wyniku ataku terrorystycznego mogą spowodować zagrożenie od kilku do kilku tysięcy osób (np. ataki w Nowym Jorku). Takie działania w przeszłości już miały miejsce. Powodowały utratę życia, zdrowia wielu ludzi oraz olbrzymie straty w mieniu. Z pewnością Polska jest jednym z krajów potencjalnie zagrożonych terroryzmem. Dlatego też z uwagi na cechy zwalczania terroryzmu, jakimi są niewątpliwie wielopłaszczyznowość, złożoność, należy podejmować działania w każdej fazie zarządzania kryzysowego.
Niewątpliwie podstawowym zadaniem państwa jest zwalczenie i prawidłowe roz- poznanie zagrożenia terrorystycznego, a tym samym jego prewencyjne zwalczanie już na etapie planowania czy przygotowania, by nie dopuścić do jego wystąpienia.
A w przypadku gdyby doszło do skutecznego ataku terrorystycznego użycie wszel- kich dostępnych środków prawnych do jego zwalczenia.
Bibliografia
1. B. Hołyst, Terroryzm, t. 1, Warszawa 2011.
2. S. Wojciechowski, P. Osiewicz, Zrozumieć współczesny terroryzm, Warszawa 2017.
Akty prawne
1. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowy (Dz.U. 2007, nr 89, poz. 590).
2. Ustawa z dnia 22 listopada 2013 r. o systemie powiadamiania ratunkowego(Dz.U. z 2013 r., poz. 1635).
3. Ustawa z dnia 10 czerwca 2016 r. o działaniach antyterrorystycznych (Dz.U. z 2016 r., poz. 904).
4. Rozporządzenie Ministra Sprawa Wewnętrznych z dnia 24 grudnia 2013 r. w sprawie Systemu Wspomagania Dowodzenia Policji (Dz.U. z 2013 r., poz. 1690).
5. Zarządzenia 23 Komendanta Głównego Policji z dnia 24 września 2014 r. w sprawie metod i form (Dz. Urz. KGP.2015.16).
6. Zarządzenie nr 36 Komendanta Głównego Policji z dnia 17 listopad 2017 r. w sprawie zadań realizowanych przez Policję w sytuacjach kryzysowych (Dz.Urz. KGP 2017.73).
7. Zarządzenia Nr 2 Komendanta Głównego Policji z dnia 15 stycznia 2018 r. zmieniające zarządzenie w sprawie organizacji służby dyżurnej w jednostkach organizacyjnych Policji (Dz.Urz. KGP 2018.4).
8. Zarządzenie nr 67 Komendanta Głównego Policji z dnia 14 grudnia 2018 r. w sprawie negocjacji policyjnych (Dz.Urz. KGP.2019.78).
Źródła internetowe
1. http://www.unic.un.org.pl/terroryzm/definicje.php.
2. http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20160000904/U/D20160904Lj.pdf.
3. https://www.start.umd.edu/sites/default/files/publications/local_attachments/START_GTD_
Terrorismin2018Overview_FactSheet_Oct2019.pdf.
4. https://www.europol.europa.eu/activities-services/main-reports/terrorism -situation-and-trend-report-2019-te-sat.
5. http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20070890590/U/D20070590Lj.pdf.
6. https://rcb.gov.pl/krajowy -plan -zarzadzania -kryzysowego.
7. https://rcb.gov.pl/wp -content/uploads/TEKST -KPZK.B.2019.pdf.
8. https://www.gov.pl/web/mswia/narodowy -program -antyterrorystyczny -na -lata -20152019.
9. https://www.prawo.pl/akty/dz -u -2013 -1690,18054567.html.
10. http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20160001092/O/D20161092.pdf.
11. http://isp.policja.pl/isp/aktualnosci/prawo/11967,Zarzadzenie -nr -36 -Komendanta -Glownego- -Policji -z -dnia -14 -listopada -2017 -r.html.
Activities of the lead service in the phase of response at the place of terrorist incident
Abstract
This article attempts to present the phenomenon of terrorism, including the definition problems it poses. The impact of terrorism on the sense of security and public order on the example of terrorist events that have taken place in Europe in recent years. An analy- sis of the law in force in Poland was carried out in terms of the operation of the leading service, which is the Police during a crisis situation, which is undoubtedly a terrorist event.
The flow of information about the incident is presented, from the first phone informing about the incident to the appointment of a police operation commander. The role of the police commander, including his powers resulting from statutory provisions, was subjected to a special assessment.
Keywords: terrorism, public security, organization of counter -terrorist activities, place of a terrorist nature
