Tadeusz Alfred Zajkowski
”La Primauté de Pierre dans l’Eglise
orthodoxe”, Nicolas Afanassieff,
Nicolas Koulomzine, Jean
Meyendorff, Alexander Schmemann,
Neuchâtel-Paris 1960 : [recenzja]
Studia Theologica Varsaviensia 5/2, 318-320
3 1 8 S P R A W O Z D A N IA I R E C E N Z J E [ 3 0 ]
do powiększania w sposób istotny naszej w iedzy o Grzegorzu, św iadczy jednak o rozległej w iedzy patrystycznej autora. N ie ogranicza się on w niej przy tym tylko do obiektywnego referowania w yników badań cudzych, lecz stara się także zająć w obec nich własne stanowisko. Obraz Nazjanzeńczyka, jaki przed nam i roztacza w swej książce, konstruuje wprawdzie z elem entów przejętych, ale w sposób sam odzielny, jako swą osobistą koncepcję. Tylko czy we wszystkim dostatecznie uzasadnioną ?
M . Nicolas A f a n a s s i e f f — Nicolas K o u l o m z i n e — Jean M e y e n d o r f f — A l e x a n d e r S c h m e m a n n : La P rim auté de Pierre dans l’Eglise orthodoxe, Neuchâtel- -P aris 1960, 152 s. (przekład niemiecki: Der P rim at des P etrus in der orthodoxen Kirche,
Zürich 1961, 151 ss.)
Książka ta jest pierwszą w serii Bibliothèque Orthodoxe. W serii tej wschodni teologow ie opracowują teologię w oparciu oczywiście o tradycję prawosławną. R edaktorem tego w ydaw nictw a jest B. Bobrinskoy wraz z O. Clem entem , B. Fizeem i M eyendorffem. T em atam i, jakim i się interesują poszczególni teologow ie współpracujący z tym w ydaw nictw em , są : O patrzność Boża w uję ciu teologii patrystycznej i bizantyńskiej (V . Lossky), Powstanie i rozwój liturgii ortodoksyjnej (A. Schm em ann), Przekłady i komentarze do tekstów dogm atycznych i sym bolicznych, jakim i posługuje się K ościół Prawosławny (M eyendorff), T eologia D ucha Św iętego (O . Clement) i inne. W ydaje się, że w iele z tych prac chętnie i z pożytkiem przeczytałby polski czytelnik, gdyby zostały przetłum aczone, podobnie jak to uczyniono z Prawosławiem P. E v d- k i m o w a czy ze zbiorow ym w ydaniem Bizancjum. Prace te w znacznej mierze przyczyniają się do naw iązania dialogu, gdyż gruntownie przedstawiają stano wisko prawosławia w obec szeregu spraw czy to drażliwych dla strony prawo sławnej i katolickiej czy nie całkow icie wyjaśnionych. Dawniej zabiegano 0 dialog Prawosławia z Reform acją, dialog ten wszakże nie udaw ał się. Obecnie jesteśm y świadkami prób naw iązyw ania dialogu Prawosławia z Katolicyzm em . D o tego jednak konieczne jest uściślenie swego własnego stanowiska i wyro bienie samodzielnej świadom ości. Podkreśla to nieustannie patriarcha Atena- goras z K onstantynopola, jak również Afanassieff w swojej rozprawie, będącej pierwszym rozdziałem tej książki: „nie chcem y, aby m otywem badania pry m atu R zym u był jakiś polem iczny w yłącznie aspekt, pragniem y tylko rozwiązać ten problem dla samej teologii prawosławnej“ (s. 2).
Książka składa się z czterech odrębnych rozpraw. K ażda z tych rozpraw bada to sam o zagadnienie pod innym kątem w idzenia : 1. Funkcja pasterzo w ania w K ościele jako przew odniczenie’gm inie w m iłości; 2. Stanowisko Apos toła Piotra w K ościele pierwotnym ; 3. Sposób ujm owania prym atu św. Piotra 1 jego sukcesji w edług teologii bizantyńskiej ; 4. Pojęcie prym atu w edług obecnej koncepcji prawosławnej. A utorow ie tej książki : A fanasieff i K oulom zine byli profesorami Instytutu św. Sergiusza w Paryżu (byli, gdyż Afanassieff zmarł w styczniu r. 1967, pozostał K oulom zine), natom iast M eyendorff i Schmem ann
[ 3 1 ] S P R A W O Z D A N IA I R E C E N Z J E 3 1 9
są profesorami w Sem inarium św. W łodzim ierza w N ow ym Jorku. Artykuły, przez nich opracowane, są nierów ne pod w zględem długości i znaczenia.
W ydaje się, że artykuł A f a n a s s i e f f a m a dla nas największe znaczenie ze w zględu na swoistą koncepcję autora, sposób ujęcia i w yprowadzenie w nios ków. Jest też on najobszerniejszy (do str. 64). Sam tem at naw iązuje do sław nego sformułowania św. Ignacego z A ntiochii o Kościele R zym ian : przew odni czy on w miłości. T akie ustawienie tem atu — naw et z podaniem tego zdania św. Ignacego jako m otto — sugeruje linię po której autor będzie szedł ku rozw iązaniu zagadnienia : co jest istotą uniwersalności ? N a czym się ona opiera? Czy w ogóle prym at jest m ożliw y ? Jakie stanowisko zajm uje prym at w obec kolegialności ? N a czym polega kolegialność w Kościele ? W edług autora K ościół uniwersalny obejmuje K ościoły partykularne, w których istnieje on, a one w nim , nie posiada zatem jedności dzięki tylko prymatowi juryzdykcyj- nem u. Takie bow iem ujęcie wskazywałoby nieuchronnie na geograficzny ośrodek jedności. N ie mniej jednak ten sposób ujm owania przyjął się w teologii kato
lickiej dzięki pismom św. Cypriana z K artaginy, jako nieodzow ny postulat tw orzenia się partykularnych kolegiów biskupich przekształcających się stop niow o w uniwersalną kolegialność biskupią. Zdaniem jednak Afanassieffa eklezjologia uniwersalna nie wyczerpuje bynajmniej całości zagadnienia. Zanim się ona pojawiła i zanim została uśw iadom iona najpierw przez kręgi zw iązane ze św. Cyprianem a potem została w ypracowana poprzez sobory powszechne — zajm owano się przecież nie w mniejszym stopniu zagadnieniem i eklezjologicznym i. Badano je jednak od strony sakramentów i życia nim i w K oś ciele. Eklezjologię tę Afanassieff nazyw a eklezjologią eucharystyczną. W tej eklezjo logii dużo miejsca pośw ięcano om aw ianiu jedności. Podstawą jedności — w tej k o n cep cji— jest najwcześniej już uśw iadam iany nadprzyrodzony dar Eucha rystii. G dy Chrystus w czasie sprawowanej liturgii nam się udziela dzięki swej miłości, dając nam do spożyw ania swoje Ciało i Krew — wówczas faktycznie jesteśm y K ościołem (zgrom adzeniem ) Chrystusowym i stajemy się Ciałem Chrystusa. W takim ujęciu byłoby czymś absurdalnym utrzym ywanie prymatu juryzdykcyjnego : nikt bow iem nie m oże m ieć juryzdykcji nad Ciałem Chrys tusa, którym się stają ci, co J e spożywają. O jedności w ięc decyduje wspólna Eucharystia i braterskie ustosunkowanie się (acceptatio communionis).
N iektóre m yśli Afanassieffa zostały podjęte przez katolickich teologów zajm ujących się tą sam ą problem atyką przed Soborem i w czasie jego trwania, tak, że pewne wyrażenia K onstytucji dogm atycznej o K ościele i o Ekum eniz m ie uderzają podobieństw em z term inologią tego teologa prawosławnego. Interesującą rzeczą byłoby wykazanie w jakim stopniu pojęcia te przejęli teologow ie katoliccy przygotowujący atmosferę przed — i — soborową, a przez nich przedostały się one do dokum entów soborowych. Praca w tym kierunku została podjęta na W ydziale T eologicznym A T K przy katedrze Apologetyki. C elem przyświecającym jej jest wskazanie, o ile pojęcia używ ane przez Afanas sieffa pokrywają się treściowo z pojęciam i używ anym i przez teologów
katolic-3 2 0 S P R A W O Z D A N IA I R E C E N Z J E [ 3 2 ]
kich i przez dokum enty soborowe, a zatem w jakim stopniu język teologii soborowej jest komunikatywny dla współczesnego człowieka, w tym wypadku należącego do Kościoła Prawosławnego. T a praca m oże się przyczynić do sku tecznego naw iązania dialogu ekum enicznego.
D rugi artykuł, którego autorem jest N . К o u 1 o m z i n e, (s. 65— 90) jest egzegezą miejsc biblijnych m ów iących o stanowisku Piotra wśród i w obec Dwunastu, czyli w Kościele pierwotnym . W edług autora kolegium D wunastu m iało tylko przejściowe znaczenie dla pierwotnej gm iny w Jerozolim ie, bę dącej jedynie w samych początkach ważną dla całości K ościoła. O doraźnym znaczeniu Piotra wśród D wunastu świadczy to, zdaniem autora, że sławna obietnica prymatu (M t 16, 16nn) została um ieszczona tylko w Ew angelii św. M ateusza, napisanej dla żydo-chrześcijan. Po przeniesieniu się K ościoła w dias porę i w świat grecko-rzymski upadło znaczenie gm iny jerozolimskiej a wraz z nią w ybitne i wyjątkowe stanowisko Piotra.
Trzeci artykuł, którego autorem jest J . M e y e n d o r f f, (s. 91— 115) opracowuje wypowiedzi m ało znanych autorów prawosławnych ze średnio w iecza. C ytowane ich pow iedzenia autor interpretuje jako naiw ne powtarzanie starochrześcijańskich pochw al pod adresem św. Piotra, przy czym odróżnia prym at piotrowy od sukcesji piotrowej. „W ujęciu ortodoksji— twierdzi autor — rzymska eklezjologia jest pewną utratą równowagi m iędzy piotrową sukcesją, jaka jest nieustannie w każdym Kościele partykularnym w osobie biskupa a m iędzy analogiczną sukcesją „koryfeusza“ w osobie uniwersalnego Prymasa“ . A taka rów nowaga jest konieczna. M eyendorff apeluje do ortodoksyjnych teologów, aby swymi pracami wspomogli Zachód w odzyskaniu tej rów nowagi.
Artykuł czwarty, którego autorem jest S c h m e m a n n (s. 117— 150), ujmuje pojęcie prymatu w sposób już w ypracowany przez Afanassieffa. A uto ra interesuje głównie- historia Kościołów narodowych na W schodzie. Konkluzja jego badań jest następująca : „Zagadnienie przez nas postawione, jakie usiło
w aliśm y rozwiązać — na ile tylko zezw alała nam szczupłość miejsca — było takie : Czy m ożna m ów ić o prym acie i o całym , zw iązanym z nim , problem ie w odizolowaniu go od wszelkich okoliczności? A lbo czy m ożna ten problem całkowicie pom inąć? Zagadnienie to m ożna i należy rozw iązyw ać jedynie po całkow itym powrocie do eklezjologii ortodoksyjnej“ .
T eolog katolicki czyta książkę z zainteresowaniem, aczkolwiek nie m oże się zgodzić z podstawowym i tezam i i konkluzjami w każdym wypadku. Pyta autorów : w jaki sposób pojęcie K ościoła ponadlokalne, hierarchiczne i uni wersalne m oże być błędne, co utrzym ują autorowie, skoro pojęcie to wzrastał w Kościele od samego początku jego ekspansji ? D anie odpow iedzi jest m ożliw e i to w oparciu o m ateriał źródłowy, jaki jest przytoczony w samej książce. A oprócz tego materiału — w iele dostarczają go pisma, jakie pow stały przed wytworzeniem eklezjologii św Cypriana, np. Dyskusja Origenesa z Heraklidesem.
