Zawartość molibdenu w niektórych glebach Polski Południowej

R O C Z N IK I G L E B O Z N A W C Z E T. X II I , Z. 1, W A R S Z A W A 1963

EUGENIUSZ GORLACH

ZAWARTOŚĆ MOLIBDENU W NIEKTÓRYCH GLEBACH POLSKI POŁUDNIOWEJ

Katedra Chemii Rolnej WSR Kraków. K ierow nik — prof. dr T. L ityński

Molibden w ystępuje w m ałych ilościach w stanie silnie rozproszo­ nym w skałach, glebach, wodach oraz w organizmach żywych. Jakkol­ wiek znaleziono go w trzynastu minerałach, to jednak tylko dwa z nich, a m ianowcie m olibdenit (MoS2) i w ulfenit (PbMo04) znajdują się w w ięk­ szych koncentracjach [11]. M inerały te są zwykle silnie rozproszone w skałach w formie drobnych cząstek, dając m ateriał o niskiej zawar­ tości molibdenu. W yjątek w tym względzie stanowią chińskie pegm a- tyty, w których można spotkać m olibdenit w postaci stosunkowo du­ żych konkrecji.

Jednym z pierwszych badaczy, który interesował się zawartością molibdenu w glebach, był T e r M e u l e n (1932). Stwierdził on, że gleby urodzajne zawierają znacznie więcej molibdenu od gleb mało w y­ dajnych, piaszczystych [4].

B a r s h a d [3] znajdował w różnych glebach Kalifornii w wierzch­ niej warstwie 0,1— 9,7 mg Mo ogółem na 1 kg gleby. Średnia zawar­ tość m olibdenu badanych przez niego gleb (20 próbek) wynosiła 2,01 mg Mo/kg gleby. Podobną zasobność stw ierdzili dla gleb rosyjskich W i- n o g r a d o w i W i n o g r a d o w a . Zawartość molibdenu analizowa­ nych przez nich gleb (15 próbek) wahała się w granicach 1,5— 12 mg Mo/kg gleby (średnia — 3,3 mg Mo/kg).

W iększe wahania w zawartości tego składnika znaleźli w glebach argentyńskich T r e l l e s i A m a t o . Badane gleby (109 próbek) w y ­ kazały 0— 24 mg Mo/kg gleby. Przeważająca liczba tych gleb zawierała

jednak poniżej 2 mg Mo/kg gleby. Stąd też średnia zawartość wynosiła tylko około 2 mg Mo/kg gleby. Również S w a i n e [20] stw ierdził względnie duże wahania w zawartości m olibdenu w glebach Szkocji. W glebach tych (43 próbki) znajdowało się < 1— 30 mg Mo/kg gleby

R o b i n s o n i A l e x a n d e r [19] podają wyniki oznaczeń m olib­ denu w glebach (500 próbek) pochodzących z Afryki Południowej, Australii, Puerto Rico, USA i Wysp Hawajskich. Przeciętna zawartość molibdenu w analizowanych próbkach wynosiła około 2,3 mg Mo/kg gleby. W jednym tylko przypadku znaleziono 31,5 mg Mo/kg gleby.

Jak w ięc widać z przedstawionych danych, ogólna zawartość m olib­ denu w glebach jest zwykle niewielka. S w a i n e w swojej pracy [20], obejmującej wyniki oznaczeń ogólnej zawartości molibdenu, przeprowa­ dzonych w różnych krajach, dochodzi do wniosku, że jego zawartość w przeważającej liczbie gleb m ieści się w granicach 0,2— 5,0 mg Mo/kg, a średnia wynosi około 2 mg Mo/kg gleby. Niemniej jednak można spot­ kać gleby zalegające niekiedy naw et na dużych obszarach ze znacznie wyższą zawartością tego pierwiastka. I tak na przykład L e w i s stw ier­ dził w 18 próbkach pochodzących z wierzchniej w arstw y gleb z Som er­ set (Anglia) zawartość m olibdenu wahającą się w granicach 2— 102 mg Mo/kg gleby (średnia — 27 m g Mo/kg). Również niektóre gleby Wysp Hawajskich odznaczają się wysoką zawartością tego składnika [19].

Ogólna zawartość m olibdenu w glebie zależy przede wszystkim od jego zawartości w skale m acierzystej, z której dana gleba powstała, składu mechanicznego gleby oraz kierunku procesu glebotwórczego [8, 9, 16, 17]. Według W i n o g r a d o w a szczególnie zasobne w m olib­ den są skały osadowe. Gleby wytworzone z tych skał charakteryzują się więc stosunkowo wysoką zawartością tego mikroelem entu.

Istnieje również duża współzależność m iędzy składem mechanicz­ nym gleb a zawartością w niej molibdenu. Im w yższy udział w skła­ dzie m echanicznym gleby zajmuje glina fizyczna i frakcja ilasta, tym dana gleba wykazuje wyższą zawartość tego pierwiastka. Stąd też gle­ by cięższe zawierają na ogól więcej m olibdenu niż gleby lekkie piasz­ czyste.

K ierunek procesu glebotwórczego wpływ a natomiast nie ty le na absolutną zawartość molibdenu w glebie, co na jego rozmieszcze­ nie w profilu glebowym . W w yniku tego procesu niektóre po­

ziom y profilu glebowego mogą wykazyw ać niewielką zawar­

tość molibdenu, w innych zaś może on być nagromadzony w znacznie większej ilości. Każdy więc typ gleby będzie się charakteryzował pew ­ nym i osobliwościam i w zakresie rozmieszczenia m olibdenu w profilu glebowym . G r i g g w swojej publikacji [10] nad rozmieszczeniem mo­ libdenu w glebach Nowej Zelandii znajduje pewną zależność pomiędzy zawartością molibdenu w glebie a procesem ługowania, jaki w glebie przebiega. Im silniej gleba podlega ługowaniu, tym jest ona uboższa w ten składnik.

M olibden w glebach P olski Południowej 215

W literaturze polskiej nie posiadamy prawie żadnych m ateriałów do­ tyczących zawartości m olibdenu w naszych glebach. Jedynie L i w s k i [12, 13] przeprowadził kilka oznaczeń tego pierwiastka w torfach zmur­ szałych, znajdując w badanych próbkach 0,28— 3,3 mg Mo/kg gleby.

Poznanie zawartości molibdenu w glebach, jego rozmieszczenie w profilach różnych typów gleb oraz forma, w jakiej w ystępuje on w glebie, jest sprawą o dużym znaczeniu praktycznym. Może ono dać pewne wskazówki co do potrzeby nawożenia gleb tym mikroelem entem . Zainteresowanie nawożeniem m olibdenowym w ostatnich latach znacz­

nie wzrosło. Przeprowadzone w różnych krajach liczne doświadczenia wegetacyjne w ykazały w w ielu przypadkach wysoką efektyw ność sto­ sowania nawozów m olibdenowych [1, 2, 14, 15, 18].

BADANIA WŁASNE

Praca obejm uje wyniki oznaczeń ogólnej zawartości molibdenu

w próbkach glebowych pochodzących z 28 profili niektórych gleb P o l­ ski Południowej.

Badane próbki reprezentują: 12 profili gleb brunatnych, 7 profili gleb bielicowych, 3 profile tzw. pseudobielic, 4 profile mad i po 1 pro­ filu rędziny i czarnej ziemi. Próbki zostały pobrane w 1961 r. z odkry­ w ek wykonanych (poza jedną nr 25, wykonaną na łące) na gruntach ornych1.

W próbkach glebowych poza ogólną zawartością molibdenu określo­ no zawartość materii organicznej, pH oraz skład m echaniczny. Materię organiczną oznaczono metodą Tiurina. Odczyn gleb mierzono potencjo- m etrycznie elektrodą szklaną w zawiesinie wodnej i w ln KC1. Skład m echaniczny określono metodą Bouyoucosa w m odyfikacji Cassagran- de i Prószyńskiego.

Ogólną zawartość molibdenu oznaczono metodą Dobrickiej [5, 6, 7], z m ałym i odchyleniam i dostosowanymi do warunków naszego labora­ torium. Próbkę glebową pozbawioną materii organicznej (przez spale­ nie w piecu w tem peraturze około 450°C) rozkładano kw asem fluoro­ wodorowym w obecności kwasu siarkowego. Nierozłożoną resztę roz­ puszczano w HC1 (c. wł. 1,1) sączono i odparowywano. Suchą pozosta­

I1 Próbki glebow e otrzymano z W ojewódzkiej Pracowni K artografii Gleb IUNG w Krakowie oraz stacji Chem iczno-Rolniczych w Kielcach, K rakow ie i Rze­ szowie. Pracownikom tych instytucji) za udostępnienie zebranych próbek glebo­ w ych oraz mgr M. K arkanisow i za pomoc przy oznaczaniu m olibdenu autor składa serdeczne podziękowanie.

łość rozpuszczono w HCl, zadawano roztworem NaF i N a N 03 i z kolei przenoszono do lejka rozdzielczego. Roztwór w lejku rozdzielczym za­ dawano KCNS i SnCl2. Otrzymane oranżowo-żółte zabarwienie (kom­ pleksowe połączenie molibdenu z rodankiem) ekstrahowano przedesty­ lowanym alkoholem izoam ylowym . Intensyw ność zabarwienia m ierzo­ no w kolorym etrze Colemana przy długości fali 475 mu w stosunku do wzorców przygotowanych z Na2M o0 4.

Wyniki oznaczeń dla gleb brunatnych zamieszczone są w tablicy. Jak z niej widać, zawartość m olibdenu w badanych glebach brunat­ nych waha się w granicach 0,7— 3,7 mg Mo/kg gleby, a średnio wynosi 1,7 mg Mo/kg gleby.

Rozm ieszczenie molibdenu w profilach nie wykazuje zdecydowanej regularności. Niemniej jednak daje się zauważyć pewne tendencje w gromadzeniu molibdenu w wierzchnich warstwach. W 12 badanych profilach średnia zawartość molibdenu w wierzchniej warstwie wynosi 2,2 mg na 1 kg gleby, dla głębszych poziomów przeciętna wypada 1,5 mg Mo/kg gleby. Rozmieszczenie molibdenu w poszczególnych profi­ lach układa się następująco: w czterech profilach (nr 1, 3, 5 i 11) za­ wartość m olibdenu spada wraz z głębokością, trzy profile (2, 10 i 12) wykazują wyższą zawartość Mo w pierw szym poziomie niż w głębszych poziomach, w trzech profilach (4, 6, 7) zawartość m olibdenu we w szyst­ kich poziomach jest jednakowa, w jednym profilu (9) zawartość m olib­ denu w pierwszym poziomie jest najwyższa, w środkowej w arstw ie spa­ da, a w najgłębszym poziomie znowu nieznacznie wzrasta; w jednym profilu (8) zawartość molibdenu system atycznie wzrasta wraz z głębo­ kością.

Rozpiętość w ilości materii organicznej badanych gleb brunatnych jest dość szeroka. Waha się ona w granicach 0,1— 5,0%. Pomimo tego nie można dopatrzyć się współzależności pomiędzy zawartością sub­ stancji organicznej a zasobnością molibdenu w tych glebach. I tak np. wierzchnia warstwa gleby profilu nr 2 zawiera 0,9% materii organicz­ nej, profilu nr 6 — 1,5%, a profilu nr 10 — 5,0%, podczas gdy odpo­ wiednie zawartości m olibdenu wynoszą 2,0, 2,4 i 1,2 mg Mo/kg gleby. Podobnie nie ma zależności pomiędzy pH a zawartością tego m ikro­ elem entu w glebie. Istnieje natomiast, jakkolwiek: nie całkiem wyraźna, korelacja m iędzy składem mechanicznym a zawartością molibdenu. Je­ śli analizowane gleby podzielić na dwie grupy, a mianowicie: gleby z za­ wartością cząstek spławialnych do 40% i gleby wykazujące więcej niż 40% tej frakcji, średnia zawartość molibdenu dla gleb grupy pierw ­ szej wynosi 1,5 m g Mo/kg, dla gleb grupy drugiej odpowiednio 1,9 mg Mo/kg gleby.

M olibden w glebach P olski Południow ej 217

T a b . l i c a l

Rozmieszczenie molibdenu w p ro fila c h gleb D istrib u tion o f malybdenum in p r o file s

Miejscowość i nr p r o filu Po-ziom Głę-bokość Depth cm Skład mechaniczny Mechanical composition ( % ) _{mg / kg} Mo gleby p.p.m. Materia organiczna _{w - in}PH cząstk i Organie L ocality and p r o file Nr Hori­ zon p a r tic le s V mm J matter KCl 1-0 ,1 •-i о1 см о о ^ 0 ,0 2 % H2O 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Gleby brunatne brown n o ils

Niegonie pow. Bochnia d ) Ai (B-j) 0-10 20-40 2 0 53 55 45 45 2,5 1,7 1,6 0,4 5,5 5 ,8 4 ,7 4 ,8 (B2) 45-100 1 50 49 1,5 0,9 5,7 4,8 с 100-120 ; 1 51 48 0,9 0,5 5 ,7 4,8 Świątniki _A1 0-25 3 61 36 2,0 0,9 5 ,5 5 ,0 Dolne pow. Bochnia a, /a2 25-40 2 ■56 42 _1,1 2,0 5,8 5,4 (2) _{а2д б) 40-60 4 60 36 1,1} 0,6 6 ,1 5,8 1Ь )/с 70-90 6 55 40 1 ,2 - -Wola Wieruszycka pow. Bochnia (3) A1 IB) 0-10 45 4 3 50 56 46 41 3 ,7 2,2 ■J,7 0,3 5 ,6 5,1 4,5 4,3 с 100 2 59 39 1,1 0,1 5,5 4,7 Wola 7/ieruszycka pow. Bochnia U) A1 IB) 0-15 15-100 29 34 39 34 32 32 2.7 2 .7 1,4 0,4 5,7 4,8 - , з ?i'ola Filipowska Dow.Chrzanów 15) A1 A3 10-15 38-45 3 3 58 64 39 33 1,5 1 / 2,5 0,4 bo 5 ,7 *,6 4 ,8 (B,) 62-70 3 58 39 1,3 0,3 5,5 4,9 (Бг) 110-120 7 бо 33 1,1 0,4 5 ,8 4 ,9 Poręba Wielka d ow. Limanowa w Ai в 0-10 35-40 15 19 22 19 63 62 2.4 2.5 1.5 1.5 6.3 6.4 5,7 5 ,9 l В)/с 50-55 20 22 58 2,4 1,2 M 5,7 Reba Niżna pow.Limanowa (7) A1 IS) 15 110 7 12 38 38 55 50 1,3 1,5 1,7 C,8 4 } У C. Q - 'j ' 3,8 л , 4 Raba Niżna Dow. Limanowa 13) A1 IB) 25 45 6 12 36 30 58 58 2,0 2 ,2 3,4 1,6 6,5 5 ,9 5,7 (B)/C 70 15 25 60 3 ,0 1,9 6,8 6 ,1 Raba Niżna pow.Limanowa T9) A1 IB) 20 40 2 4 41 40 57 56 1,7 1,1 0,8 1,6 . V 5,3 *" i 4 ,1 (E)/G 90 7 41 52 1,6 1,3 5 ,6

c .d . ta b lic y 1 1 2 3 4 Г ' S' ' "7 8 9 10 P ilic a Dow. Olkusz

Uo)

Gleby bielicow e P odsolic s o ils

Podleszany jsow .M ielec • Ai k2 10-20 40-50 58 65 30 20 12 15 3 .2 3 .2 C,9 6 ,2 6,5 5 ,1 6,0 с 70-80 8 22 70 4 ,6 _- 7 ,4 6,3 Rączyna pow.Przeworsk U 4 ) Ai a2 0-15 15-45 11 8 49 50 40 42 1,5 1,8 1,3 5 ,7 6 ,2 4 ,7 4 ,6 В 45-75 7 47 46 2 ,9 - 5 ,7 4 ,3 D 75-150 17 29 54 2,5 - 6,0 4 ,4 Korczowa ^ow.Radymno A1 a2 10-15 50-60 28 28 54 55 18 17 0,4 1 ,0 1 ,6 5 .3 6 .3 4 ,2 5,4 B/C 120-130 45 40 15 0 ,8 - 6 ,2 5 ,2 Brzozówka jpow.Ropczyce A1 В 0-30 30-60 38 46 44 36 18 18 0 ,6 1,0 1 ,2 5 ,7 5,5 4 ,9 4 ,6 с 60-90 31 43 26 1,8 - 5 ,8 5,9 Budy Głogowskie .Rzeszów (17) h a2 5-20 30-40 65 60 9 , 11 26 29 1 ,8 0 ,4 1,2 5 ,6 5 ,8 4,9 4 ,6 В 70-80 12 9 79 2 ,9 - 5 ,3 3 ,9 Krasne ' .Rzeszów (18) A1 A2 10-20 50-60 14 7 51 48 35 45 0,5 1,1 1 ,8 6 ,6 6 ,3 5 ,9 4 ,8 В 80-90 12 52 36 1 ,0 - 6 ,0 4 ,5 С 110-120 14 54 32 2,3 - 6, 2 4 ,7 Ualawa .Rzeszów (19) A1 a2 10-20 30-40 12 13 52 51 36 36 1 ,0 0 ,9 2 ,0 5 ,8 6 ,4 5 ,0 5, 5 в 60-70 11 47 42 0 ,8 - 5,6 4 ,3

Molibden w glebach Polski Południow ej 219 c .d . ta b lic y 1 1 . '"3 " 4 1 5 1 6 1 7 1 8 1 9 1 10 Pseudobielice Pseudo-podsolic s o i l s Janów pow.Ooatów (20) * 0-20 30-60 89 95 6 3 5 2 0 ,7 1 ,1 1,4 5 ,8 6,6 5,5 6 ,1 60-100 47 17 36 0,6 _- 5,0 4,3 Brzezinki Nowe pow.Zwoleń (21) 0-20 20-43 66 61 24 27 10 12 1,3 0 ,2 1,0 6,5 6 ,2 6 ,1 6,3 45-70 92 6 2 0,4 - 7,0 6 ,8 70-150 89 4 7 1,0 - 7 Д 6,7 Przyłęk pow.Zwo leń (22) 16 45 7.1 85 13 5 16 10 0,8 0,5 1 ,2 5 ,6 5,9 4 ,6 4 ,8 75 91 6 3 0,4 - 6,6 6,5 120 15 5 80 1 ,5 - 5,8 4 ,6 Rędzina Rend:sina Kocikowa pow.Olkusz (23) 15 30 45 46 23 24 32 30 1,4 1 ,8 2 ,0 1 ,5 7,0 7,4 6,3 6,6

Czarna ziemia Black earth

Sydół pow.Zwoleń (24) 5-20 40-50 62 58 20 25 18 17 0,6 1,0 5 ,5 5 ,2 6 ,1 • 4 ,7 6,0 100-120 47 25 28 ślady - 6 ,2 6 ,1

Mady A llu v ia l "liadaM s o i l s

Kamienica pow.Limanowa (25) A1 (B) 0-10 35 10 14 34 32 56 54 2 ,5 2,4 3 ,8 0,6 5,3 5,6 4 .8 4 .8 Kamienica pow.Limanowa ( 26) (в) 0-20 40 4 9 37 35 59 56 2 ,8 1,5 1,1 0,6 5 ,8 6,0 5 .7 5 .7 Kamienica pow.Limanowa Ï27) h (B) 10 30 23 19 33 21 44 60 ЗИ 3 ,1 3 ,2 1,0 5 ,6 7 ,3 5,4 6 ,2 с 80 11 36 53 3 ,4 0,4 5 ,4 5 ,0 Uszana Górna pow. Limanowa 128) A1 (B) 15 40 11 9 40 39 49 52 1 .7 2 .7 3 .6 1.6 5 .2 5.3 4 ,2 4 ,1 с 65 18 32 50 3 ,0 0 ,9 5,4 3,9

W tablicy zamieszczono .wyniki analiz gleb bielicowych. Już na pierw­ szy rzut oka widać w nich znacznie niższą zasobność molibdenu w po­ równaniu z glebami brunatnym i. W yjątek stanowi profil 13, który znacznie odbiega nie tylko od pozostałych profili gleb bielicowych, ale

i profili innych typów gleb. Średnia zawartość molibdenu dla tych gleb (po odrzuceniu profilu nr 13) wynosi 1,3 mg Mo/kg gleby.

Rozmieszczenie molibdenu w profilach analizowanych gleb bielico­ wych poza kilkoma wyjątkam i przebiega regularnie, wykazując wzrost w ilości tego składnika wraz z głębokością. Przeciętna zawartość dla warstw wierzchnich (bez profilu nr 13) wynosi 1,0 m g Mo/kg, dla głęb­ szych poziomów 1,5 mg Mo/'kg gleby.

Tak jak w glebach brunatnych również i w glebach bielicow ych m a­ teria organiczna i odczyn nie mają większego w pływ u na zasobność w molibden. Można natomiast doszukać się pewnego związku m iędzy składem m echanicznym a zawartością tego pierwiastka. Na ogół wraz ze wzrostem części spławialnych podnosi się zawartość molibdenu.

W tablicy zamieszczono wyniki oznaczeń -dla pseudobielic, rędziny i czarnej ziemi.

Rozpiętość w zawartości molibdenu w profilach analizowanych gleb pseudobielicowych jest stosunkowo nieduża (0,2— 1,5 mg Mo/kg gleby). Średnia dla tych gleb kształtuje się nieco niżej od przeciętnej dla gleb bielicow ych i wynosi 0,8 mg Mo/kg gleby.

Przyczyny stosunkowo niskiej zawartości molibdenu w badanych pseudobielicach należy prawdopodobnie dopatrywać się w ich składzie mechanicznym. Analizowane próbki przedstaw iały utwory z przewagą frakcji piasku.

Rozmieszczenie molibdenu w profilach pseudobielic w pewnym stop­ niu odbiega od rozmieszczenia Mo w profilach gleb brunatnych czy bie­ licowych. W tych ostatnich glebach nie .ma większych różnic w zawar­ tości molibdenu w poziomach środkowyćh i w warstwach głębszych.

W glebach pseudobielicowych natomiast poziomy środkowe (w dwu pro­ filach na trzy analizowane odkrywki) są znacznie mniej zasobne w mo­ libden zarówno od warstw głębszych, jak i wierzchnich. Średnie zawar­ tości molibdenu wynoszą: 0,9 Mo/kg w warstwie wierzchniej, 0,5 mg Mo/kg w poziomie środkowym oraz 1,0 mg Mo/kg gleby w poziomie naj­ głębszym .

Analizowane pseudobielice nie wykazują różnic w składzie m echa­ nicznym, pH i zawartości materii organicznej. D latego nie szukano korelacji m iędzy tymi własnościam i gleb a ich zasobnością w molibden.

Zawartość molibdenu w rędzinie jest zbliżona do zawartości w gle­ bach brunatnych. Czarna ziemia ma natomiast przeciętną zawartość Mo (z trzech poziomów) najniższą ze wszystkich badanych typów gleb.

Najwyższą zawartość molibdenu oraz najm niejsze wahania w obrę­ bie profilu, jak i m iędzy profilami w porównaniu z innym i glebami w y ­ kazują mady (tabl.). Przeciętna zawartość molibdenu wynosi dla nich

M olibden w glebach Polski Południowej 221

Rozmieszczenie molibdenu w profilach mad nie układa się jednoli­ cie. Dwa profile (25 i 27) mają prawie jednakową zawartość Mo we w szystkich poziomach. W profilu nr 26 zawartość molibdenu spada wraz z głębokością, a w profilu nr 28 odw rotnie — wzrasta. Na ogół istnieje jednak stosunkowo m ałe zróżnicowanie w zawartości m olibde­ nu pomiędzy poszczególnym i poziomami. Średnia zawartość (z 4 pro­ fili) jest taka sama dla wierzchniej warstwy, jak i głębszych pozio­ mów.

Skład m echaniczny analizowanych mad nie wykazuje większych różnic. Różnią się one natomiast zawartością m aterii organicznej i od­ czynem. Zarówno substancja organiczna, jak i pH pozostają jednak bez widocznego w pływ u na zawartość m olibdenu w tych glebach.

WNIOSKI

1. W badanych glebach ogólna zawartość molibdenu waha się od śladów do 4,6 mg Mo/kg gleby. Przeciętna zawartość tego pierwiastka (niezależnie od typu gleby i poziomu) wynosi 1,7 mg Mo/kg gleby. Za­ wartość ta w zasadzie nie odbiega od zawartości m olibdenu znajdowa­ nej w glebach innych krajów.

2. Zawartość m olibdenu w dużym stopniu zależy od typu gleby. N aj­ wyższą zasobność w ten składnik wykazują mady (przeciętna 2,6 mg Mo/kg gleby). Z kolei idą: gleby brunatne (przeciętna — 1,7 mg), rę­ dzina (przeciętna — 1,6 mg), gleby bielicowe (przeciętna — 1,3 mg), pse- udobielicowe (przeciętna — 0,8 mg). Najniższą zawartość wykazała czar­ na ziemia (przeciętna 0,5 mg Mo/kg gleby).

3. W rozmieszczeniu m olibdenu w profilach poszczególnych typów gleb nie stwierdzono większej regularności. Niem niej jednak dają się zauważyć pewne tendencje w zależności od typu gleby. W glebach bru­ natnych zasobniejsza w molibden była warstwa wierzchnia, gleby bie­ licowe w ykazały wyższą jego zawartość w głębszych poziomach, w pseu- dobielicach zasobniejsza była warstwa wierzchnia. Mady wykazały sto­ sunkowo m ałe zróżnicowanie pomiędzy poszczególnym i poziomami. W y­ niki dotyczące rędziny i czarnej ziemi trudno uwzględnić wobec tego, że każdy z tych typów jest reprezentowany tylko przez jeden profil.

4. Zawartość materii organicznej oraz odczyn nie m iały większego w pływ u na zasobność gleb w molibden. Istnieje tylko, jakkolwiek nie całkiem wyraźna, korelacja m iędzy zawartością tego pierwiastka a skła­ dem m echanicznym gleby. Wraz ze wzrostem części spławialnych wzra­ sta na ogół zawartość molibdenu.

LITERATURA

[1] A n k e M.: M olybdänm angel bei Luzerne in Thüringen. Zts. f. landwirtsch. V ersuchs- und U ntersuchungsw esen, t. 6, I960, z. 1, s. 39—49.

[2] A n s o r g e H.: Untersuchungen über Molybdänmangel bei Blum enkohl im H allenser Schw arzerdegebiet. Zts. f. landwirtsch. V ersuchs- und U ntersu­ chungswesen, t. 7, 1961, z. 5, s. 442—451.

[3] B a r s h a d I.: Molybdenum content of (pasture plants in relation to toxity to cattle. Soil Sei., t. 66, 1948, s. 187— 195.

[4] B e r g m a n W.: Die Bedeutung der M ikronährstoffe insbesondere des Mo­ lybdäns in der Landw irtschaft und im Gartenbau. Zfs. f. landwirtsch. Ver­ suchs- und U ntersuchungsw esen, t. 5, 1959, z. 5, s. 395—415.

[5] B o b k o J. W.: M ietody opriedielenija m ikroelem entów w poezwie. A grochi- m iczeskije m ietody issledow anija poezw. (praca zbiorowa), Izd. Akad. Nauk SSSR, M oskwa 1960, s. 299—302.

[6] D o b r i c k a j a J. I.: K olorim etriczeskoje opriedielenije m olibdiena w pocz- w ach i rastieniach. Poczw ow iedienije, nr 3, 1957, s. 91— 100.

[7] D o b r i с к a j a J. I.: O priedielenije w ałow ego sodierżanija m olibdiena w po- czwach i rastienijach. M ietody opriedelnije w ałow ego sodierżanija m olib­ diena w poczwach i rastienijach. M ietody opriedielenija m ikroelem ientow w poczwach i rastienijach (praca zbiorowa). Izd. Akad. Nauk SSSR, s. 43—66. [8] D o b r i c k a j a J. I.: O sodierżanii m olibdiena w niekotorych poczwach So-

w ietskogo Sojuza. Poczw owiedien., 1962, nr 1, s. 91—99.

[9] D o b r o w o l s k i ' j W. W.: M ikroelem enty w niekotorych poczwach i poczwo- obrazujuszczich porodach Kazachstana. Poczw owiedien. 1960, nr 2, s. 15—23. [10] G r i g g J. L.: The distribution of m olybdenum in the soils of N ew Zealand,

I, Soils of the North Island. N. Z. J. Agric. Res., t. 3, 1960, nr 1, s. 71—86. [11] K i l l e f f e r D. H., L i n z A.: M olybdenum Compounds — their Chemistry

and Technology. N ew York, London 1952, Interscience Publishers, s. 5—12. [12] L i w s k i S.: Badania nad zawartością m ikroelem entów w torfach zmursza­

łych oraz w roślinności łąkowej. Zeszyty Problem ow e Postępów Nauk Roln., 1958, z. 13, s. 211—218.

[13] L i w s k i S.: M ikroelem enty — mangan, żelazo, bor, miedź, kobalt, cynk i molibden w roślinności łąkowej i bagiennej. Roczn. Nauk Roln., t. 75, F -l,

1961, s. 7—74.

[14] M a k s i m ó w A., L i w s k i S., B i e r n a c k a E.: Pobieranie i w p ływ mo­ libdenu na w zrost niektórych roślin. Roczn. Nauk Roln. t. 85, A-2, 1962,

s. 193—207.

[15] N i k i s z k i n a P. I.: D iejstw oje m olibdiena na rozw itije rastienij na dier- nowo-podzolistoj poczwie i krasnoziem ie. Poczw ow iedien., 1961, nr 5, s. 76—87. [16] O e r t e l A. C.: Relation betw een traceelem ent concentrations in soil and

parent material. J. Soil Sei, t. 12, 1961, nr 1, s. 119— 128.

[17] P i e j w e J. W.: Bor i molibden w poczwach Lotwii. Poczw owiedien., 1960, nr 9, s. 35—43.

[18] P i e t e r s b u r s k i j A. W. , S i d o r o w a N. K.: Istoczniki m olibdiena dla udobrenija klew iera i ich spraw nitielnaja ocenka. Dokłady TSChA, w yp. 52, 1960, s. 161— 169.

[19] R o b i n s o n W. O., A l e x a n d e r L. T.: Molybdenum content of soils. Soil Sei., t. 75, 1953, nr 4, s. 287—291.

M olibden w glebach Polski Południowej 223

[20] S w a i n e D. J.: The trace — elem ent content of soils. Technical Communi­ cation No 48 o f the Com m enwealth Bureau of Soil Science, Rothamsted Experim ental Station, Harpenden 1955. Com m enwealth Agricultural Bureaux, s. 69—76.

[21] S z k o l n i k M. J., M a k a r o w a N. A.: M ikroelem enty w sielskom chozjaj- stw ie. M oskwa-Leningrad 1957. Izd. A'kad. Nauk SSSR, s. 208—218.

E. Г О Р Л Я Х СОДЕРЖАНИЕ МОЛИБДЕНА В НЕКОТОРЫХ ПОЧВАХ ЮЖНОЙ ПОЛЬШИ К а ф е д р а А г р о х и м и и В ы с ш е й С е л ь с к о х о з я й с т в е н н о й Ш к о л ы в К р а к о в е Р е з ю м е В работе приводятся результаты определений валового содержания молиб­ дена в некоторых типах почв Ю жной Польши. Исследованные образцы пред­ ставляют: 12 профилей бурых почв, 7 профилей подзолистых почв, 3 профиля т. наз. дерново-палево-подзолистых, 4 профиля „мад” (пойменных почв) и по 1 профилю рендзины и черной почвы. В почвенных образцах, кроме молибдена, определялось содерж ание органи­ ческого вещества, pH и механический состав. Молибден определялся роданат- ным методом после предварительного разлож ения почвы фтороводородной кислотой при наличии серной кислоты (5, 6, 7). Содержание молибдена в исследованных почвах колеблется в пределах от следов до 4,6 мг Mo/кг почвы. Среднее содерж ание этого элемента, независимо от типа и уровня профиля равняется 1,7 мг Mo/кг почвы. М еж ду отдельными типами почв наметились различия как с точки зрения содержания молибдена, так и его распределения в почвенном профиле. Следует однако ж е отметить, что в размещении Mo в профилях отдельных типов почв нет определенной закономерности. Это обнаруживается только лишь в некото­ рых тенденциях, которые сводятся к накоплению этого элемента в некоторых горизонтах за счет меньшего его содержания в других горизонтах или в одина­ ковом его количестве во всем профиле. Наибольшим содержанием молибдена отличаются „мады”. Средние (из 4 про­ филей) количества молибдена для отдельных горизонтов не разнятся м еж ду собой более значительным образом, что свидетельствует о более или менее оди­ наковом распределении этого микроэлемента во всем профиле этих почв. Содржание молибдена в бурых почвах значительно ниж е против его коли­ чества в мадах. Оно равняется в среднем 1,7 мг Mo/кг, в пределах 0,7—3,7 мг Мо/кг почвы. Существует определенная тенденция к надоплению этого элемента в верхнем слое этих почв. Содержание в верхнем горизонте в среднем равно 2,2 мг Mo/кг, а для горизонтов расположенных глубж е — 1,5 мг Mo/кг почвы. Сходное с буроземными почвами большое количество молибдена обнаруж и­ вает изучаемый профиль рендзины (в среднем 1,6 мг Mo/кг, в пределах 1,4— 1,8 мг Mo/кг почвы). Содержание молибдена в подзолистых почвах в среднем (без профиля № 13, который значительно отличен от остальных) выражается цифрой 1,3 мг Мо/кг, в пределах от 0,4—2,9 мг Мо/кг почвы.

В отличие от буроземных, в подзолистых почвах отличаются определенной тенденцией в накоплении молибдена резко разнящейся от его скопления в н и ж е­ леж ащ их горизонтах. В среднем содерж ание Mo в верхнем слое (без профиля № 13) равняется 1,0 мг Mo/кг, а для расположенных ниж е горизонтов — 1.5 мг Mo/кг почвы. Подзолистые почвы содержат — в среднем — несколько меньше молибдена чем дерново-палево-подзолистые (примерно 0,8 мг Мо/кг, при колебаниях 0,2— 1.5 мг Мо/кг почвы). Распределение молибдена в профилях этих почв до извест­ ной степени отличается от его распределения в профилях буроземных или под­ золистых почв. В этих последних содерж ание молибдена в средних горизонтах приближается к его количеству в ниж ележ ащ их горизонтах. Вдерново-палево- -подзолисты х почвах — наоборот — средние горизонты (в 2 горизонтах из 3 ана­ лизированных) содержат значительно меньше молибдена, как сравнительно нижележищ ими горизонтами, так и с верхними (в среднем для верхних гори­ зонтов = 0,9 мг Мо/кг, для средних горизонтов = 0,5 мг Мо/кг почвы, и для самого глубокого горизонта = 1,0 мг Мо/кг почвы). Меньше всего молибдена во всех исследованных типах обнаружено в про­ ф илях черной почвы (в среднем 0,5 мг Мо/кг в пределах от следов до 100 мг Мо/кг почвы). Органическое вещество и реакция не оказали сколько нибудь значительного влияния на содерж ание молибдена в изученных почвах. Наоборот, наметилась, хотя и не совсем определенно, связь м еж ду содержанием Mo и механическим составом почвы. Оодержащ ие большой процент частиц с диаметром < 0.01 мм почвы отличаются высшим содержанием Mo против почв с преимуществом песчаных фракций или пыли. E. G O R L A C H

MOLYBDENUM CONTENT IN SOME SOILS OF SOUTH POLAND

Chair of A grochem istry, College of A griculture, Cracow

S u m m a r y

The results of determ ination of total m olybdenum content in some soil types of South Poland are presented. The tested sam ples represent 12 brown soil profi­ les, 7 podsolic and 3 so called pseudopodsolic profiles, 4 alluvial „mada”, 1 rendzina and 1 black earth profiles.

The organic m atter content, pH and m echanical composition of the samples w ere determ ined too. The m olybdenum w as determined w ith the rhodanate m e­ thod after preceding decom position of the soil in the presence of sulphuric acid (5, 6, 7).

M olybdenum content of the tested soils variens w ithin the range from traces to 4.6 mg Mo/kg soil, its mean value being 1.7 mg Mo^kg soil, irrespective of pro­ file type.

M olibden w glebach Polski Południowej 225

D ifferences betw een individual soil types w ere observed both in regard to content and dispersal of m olybdenum in the soil profile. It is to be noted though that there is no distinct regularity in m olybdenum distribution in the profiles of the individual soil types. Certain trends m ay occur either in the direction of accum ulation of the elem ent in some layers at the exp en se of the content of cthe** layers, or else there may be uniform dispersion in the entire profile.

H ighest Mo content occurs in alluvial „mada” soils, the m ean value being 2.6 mg Mo/kg soil, w ith variations from 1.5 to 3.4 mg Mo/kg. The mean values (for 4 profiles) do not show major m utual differences, w hich indicates approxi­ m ately uniform distribution of the elem ent in the w hole profile of mada soils.

M olybdenum content of brown soils is much lower than in mada soils. The mean value is here 1.7 mg Mo/kg soil, ranging from 0.7 to 3.7 mg Mo per 1 kg soil. In these soils w e observe a distinct tendency to m olybdenum accum ulation in the upper layer, w hose mean content is 2.2 mg Mo/kg as compared w ith 1.5 mg Mo/kg soil in deeper horizons.

In the tested rendzina profile m olybdenum content approximates that of the brown soils: mean 1.6 mg Mo/kg, range 0.4 to 2.9 mg Mo/kg soil.

Mean m olybdenum content in podsols (except profile Nr. 13 w hich differs considerably) is 1.3 mg Mo/kg w ith variations from 0.4 to 2.9 mg Mo/kg soil.

Contrary to the brown soils, w e observe in podsolic soil a distinct trend to m olybdenum accum ulation in deeper horizons. Mean content in their upper layer

(except profile Nr. 13) is 1,0 mg Mo/kg, in deeper horizons — 1,5 mg Mo/kg soil. In pseudopodsolic soils m olybdenum content lies slightly below that of podsols (0.8 mg Mo/kg, range of variations 0.2 to 1.5 mg Mo/kg soil). Distribution of mo­ lybdenum in pseudopodsolic profiles differs to some extent from that in brown soils or podsols. In the latter, the m olybdenum content of the m edium horizons approxim ates that of their deeper layers, w h ile in pseudopodsols the m edium hori­ zons (in tw o out of three analyzed profiles) show much low er abundance than eith er their deeper or their top layers (mean values: for top layer 0.9 mg, for m e­ dium horizons 0,5 mg, for deepest horizon 1.0 mg Mo/kg soil).

L ow est m olybdenum content of all tested soil types w as found in black earth profile (mean 0.5 mg Mo, variations from traces to 1.0 mg Mo/kg soil).

Organic m atter and soil reaction had no influence on m olybdenum abundance in the tested soils. There appeared how ever — though not very distinctly — some correlation betw een m olybdenum content and m echanical soil composition. Soils w ith a high percentage of silt and colloidal clay particles showed greater m olybde­ num content than soils w ith dominant sand and fin e sand fractions.