Przemysław Kaczmarek

Etyka zawodów prawniczych, wykład dla Studentów wieczorowych studiów prawa

w roku akademickim 2017/2018

Przemysław Kaczmarek

Plan wykładu

1. Skąd zainteresowanie etyką zawodową/prawniczą?

2. Spór o etykę zawodową/prawniczą.

3. Zarzuty wobec roli zawodowej prawnika.

Wykład 1 i 2

„Etykę natomiast wyobrażamy sobie na kształt i

podobieństwo prawa. Etyka stara się orzec, podobnie jak czyni to prawo, jakie postępowanie w rozważanych

sytuacjach jest „właściwe”, a jakie „niewłaściwe”. Stawia sobie jako ideał (…) ścisłość i precyzję przepisów

prawnych. Chciałaby dostarczyć dokładnych przepisów co do tego, jak odróżnić właściwe od niewłaściwego, nie

pozostawiając skrawka terenu bezpańskiego, na którym mogłaby zagnieździć się wielorakość opinii i ambiwalencja sądów. Wychodzi, inaczej mówiąc, z założenia, że w każdej sytuacji życiowej istnieje jedna opcja, która może być

uznana za dobrą, w przeciwieństwie do wielu innych – złych” Zygmunt Bauman.

I. Skąd się bierze zainteresowanie

etyką zawodową ?

- dyferencjacja społeczeństwa,

- jurydyzacja życia społecznego (dylematy moralne),

- rządy systemów eksperckich,

- społeczeństwo ryzyka – poszukiwanie bezpieczeństwa moralnego.

1. Przyczyny społeczne

 odchodzenie od pozytywistycznego modelu

stosowania prawa w stronę hermeneutycznego,

 zwrot etyczny,

- funkcja odciążająca, w czasach systemów eksperckich – odciążenie od rozstrzygania dylematów moralnych – poszukiwanie

bezpieczeństwa moralnego,

- funkcja kontrolna, kontrolowanie działania:

otwarcie zawodów prawniczych,

- funkcja integracyjna -budowanie etosu zawodowego.

2. Przyczyny instytucjonalne

1. Teza o odrębności etyki zawodowej:

a) moralności publicznej,

b) moralności indywidualnej.

c) moralność roli jako złożony przypadek moralności publicznej

2. Spór o wewnętrzną moralność etyki zawodowej:

d) metafora więzienia,

e) metafora teatru.

II. Spór o pozycję etyki

zawodowej

1. Amoralna rola – relacja adwokat/radca prawny – klient; problem odrębności etyki zawodowej od etyki ogólnej.

2. Paternalizm w relacji prawnik-klient. Tutaj zarzut brzmi: moralnie nagana jest sama

relacja, w której jedna ze stron ma przewagę nad drugą, co prowadzi w sposób nieuchronny do traktowania klienta w sposób bezosobowy i paternalistyczny (paternalizm słaby i mocny).

3. Hermetyzacji, braku dostępności człowieka do prawa (problem języka prawnego, języka

prawniczego oraz reguł pozajęzykowych).

III.Zarzuty wobec roli zawodowej prawników:

4. Dyskrecjonalnej władzy (aspekt normatywny oraz realny) - nad tekstem prawnym (problem znaczenia, nieostrość pojęć) - nad człowiekiem, potencjalne dylematy moralne:

1) czy adwokat postępuje właściwie, gdy bierze świadka w krzyżowy ogień pytań, mając na celu zdyskredytować osobę,

2) czy adwokat postępuje właściwie, gdy każe zeznawać

świadkowi, chociaż zdaje sobie sprawę, że będzie on kłamał, 3) czy adwokat postępuje właściwie, gdy udziela porady

prawnej klientowi chociaż ma powody sądzić, że ten

wykorzysta otrzymaną informację do złożenia fałszywych zeznań.

III. Zarzuty wobec roli prawnika

Robert W. Gordon podkreśla: „w zawód prawnika – jego rolę wpisane jest

zawieszenie między wymiarem

indywidualnym, koncentrującym się na

relacji z konkretnym klientem a wymiarem społecznym, który odsłania postać klienta prawnika w osobie społeczeństwa.

Wskazane zawieszenie stanowi immanentną cechę zawodu prawnika”.

Koncepcja roli prawnika

Problem moralnej

odpowiedzialności

Plan wykładu:

1.Posłuszeństwo a neutralizacja moralnej odpowiedzialności.

2.Integralność moralna a neutralizacja moralnej odpowiedzialności.

wykład 3

1.1. Posłuszeństwo wobec autorytetu – eksperyment Stanleya Milgrama

Opis eksperymentu:

Osoby uczestniczące w eksperymencie dowiadywały się, że jego celem jest zbadanie wpływu kary na pamięć i zdolność uczenia się. Zadaniem ucznia było zapamiętywanie słów, a nauczyciela – karanie w sytuacji, gdy uczeń się pomyli. Wymierzanie kary polegało na poddawaniu ucznia

narastającym o 15 V wstrząsom elektrycznym za każdym razem, gdy ten się pomyli.

Osoba odpowiadająca na ogłoszenie z gazety, stawała się nauczycielem, a drugi fikcyjny ochotnik uczniem. Uczeń zostawał przywiązany do krzesła z elektrodami i jeszcze przed rozpoczęciem eksperymentu sygnalizował, że ma problemy

z sercem.

Badanie to zostało przeprowadzone w wielu krajach i skala osób, które w roli nauczyciela wytrwały do końca, waha się między 63 a 65 % badanych.

1. Posłuszeństwo a neutralizacja moralnej

odpowiedzialności: ekspozycja problemu

 1.2. Dlaczego tak wiele osób wykazało się posłuszeństwem?

Odpowiedzi:

 Bycie narzędziem w rękach eksperta,

 Osobowość autorytarna,

 Poważanie dla autorytetu,

 Sytuacja działania,

 Poszukiwanie bezpieczeństwa moralnego.

1. Posłuszeństwo a neutralizacja

moralnej odpowiedzialności

 Pierwsze objaśnienie: źródeł uległości można upatrywać w przyjęciu przez nauczyciela postawy, którą wyznacza bycie narzędziem w rękach eksperta.

„Istotą posłuszeństwa jest fakt, że osoba zaczyna spostrzegać siebie jako narzędzie wykonujące czyjeś polecenia, a w konsekwencji przestaje czuć się

odpowiedzialna za swoje działania. Kiedy u danej

osoby nastąpi ta krytyczna zmiana punktu widzenia, pociąga ona za sobą wystąpienie wszystkich

zasadniczych właściwości posłuszeństwa”. Stanley Milgram

1. Posłuszeństwo a neutralizacja moralnej

odpowiedzialności



Drugie objaśnienie: źródeł uległości można upatrywać w osobowości autorytarnej. Wątpliwe wydaje się jednak, żeby 2/3 populacji ludzkiej miało osobowość autorytarną.

„Miałem okazję obserwować jednego z badanych –

dojrzałego i zrównoważonego biznesmena, wchodzącego z uśmiechem i pewnością siebie do laboratorium. Po

dwudziestu minutach ten sam człowiek był trzęsącym się i wiercącym, jąkającym się wrakiem na granicy załamania nerwowego. (…) W pewnym momencie przyłożył obie pięści do czoła i wymamrotał: „Boże, niech to się wreszcie

skończy”. A jednak reagował dalej na każde słowo

eksperymentatora i posłusznie ulegał jego poleceniom aż do samego końca”. Stanley Milgram

1. Posłuszeństwo a neutralizacja moralnej

odpowiedzialności

 c. Trzecie objaśnienie: poważanie dla autorytetu.

Rolę autorytetu przypisujemy komuś, kto jest w danej dziedzinie fachowcem (wiedza – władza).

 d. Czwarte wyjaśnienie: sytuacjonizm,

sytuacja - okoliczności działania determinują sposób działania.

1. Posłuszeństwo a neutralizacja moralnej

odpowiedzialności



e. Piąte wyjaśnienie: poszukiwanie bezpieczeństwa moralnego. W ten sposób odpowiedzialność moralna zostaje sprowadzona do posłuszeństwa.

„To, co mnie przeraziło, to to, że mogłem

podporządkować tę zdolność do posłuszeństwa i

uległości idei nadrzędnej, tj. wartości eksperymentu

dotyczącego pamięci, nawet po tym, jak stało się jasne, że dalsze działanie zgodnie z tą wartością odbywa się kosztem naruszenia innej wartości, tj. zasady

niekrzywdzenia innej osoby, która jest bezbronna i nie krzywdzi ciebie. Jak powiedziała moja żona: „Możesz mówić na siebie Eichmann”. Stanley Milgram

1. Posłuszeństwo a neutralizacja moralnej

odpowiedzialności

2.1. Co to jest integralność moralna?

integralność moralną można rozumieć jako postulat zachowania spójności głoszonych sądów etycznych.

2.2. Formy roszczenia do integralności:

 Moralność instytucjonalna,

 Moralność indywidualna.

2. Posłuszeństwo a integralność moralna

2.3. G. Postema: integralność moralna jako problem wyboru roli prawnika



Rola ustalona: przyjmuje koncepcję integralności budowaną na podstawie wymogów moralności

instytucjonalnej. W ujęciu tym wykonywanie roli polega na dostosowaniu się do struktury instytucjonalnej.



Rola opcjonalna: obowiązki prawnika, jak i zakres jego odpowiedzialności nie są sprecyzowane w taki sposób, który pozwala wyłączyć podmiotowość

wykonawcy roli i konieczność dokonania przez niego wyboru.

2 . Posłuszeństwo a integralność

moralna

Rola ustalona jako dominujące stanowisko

Bradley Wendel przedstawia integralność moralną jako pytanie o tożsamość prawnika. Wyrazem tego podejścia jest dążenie do integralności moralnej kształtowanej na strategii

„włączającej”. Polega ona na włączaniu moralności indywidualnej w moralność instytucjonalną.

Integralność moralną:

- przedstawia się jako wzorzec wykonywania roli;

- integralność jako strukturę, która zakłada spójność, trwałość i zintegrowany sposób działania oraz wartościowania;

niepodzielność danej osoby, sugeruje wewnętrzną spójność;

- konieczność postępowania według kryteriów etyki zawodowej nie tylko w działalności zawodowej, ale wszystkich obszarach naszej aktywności.

Posłuszeństwo a integralność moralna

2.4. Integralność moralna w dyskursie prawnym

 art. 6 ust. 2 Kodeksu Etyki Radcy Prawnego: „Radca prawny obowiązany jest dbać o godność zawodu

przy wykonywaniu czynności zawodowych, a także w działalności publicznej i w życiu prywatnym”.

 §4 Zbioru Zasad Etyki Adwokackiej i Godności Zawodu: „Adwokat odpowiada dyscyplinarnie za uchybienie etyce adwokackiej lub naruszenie

godności zawodu podczas działalności zawodowej, „prawo do kontrolowania i oceny zachowań

adwokata rozciąga się także na jego życie prywatne”. Jerzy Naumann

2. Posłuszeństwo a integralność moralna

2.4. Integralność moralna w dyskursie prawnym

 Ocena kwalifikacji i pracy sędziego art. 57i.§1 ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych:

„Przy ocenie kwalifikacji kandydata na wolne stanowisko sędziowskie uwzględnia się

predyspozycje osobowościowe kandydata do

zawodu sędziego oraz przestrzeganie zasad etyki wykonywanego zawodu”.

 art. 106a. § 2 pkt 2 w.w. ustawy: „Oceny pracy sędziego dokonuje się z punktu widzenia: kultury urzędowania, obejmującej kulturę osobistą i kulturę organizacji pracy”.

2. Posłuszeństwo a integralność

moralna

2.5.Integralność moralna w roli prawnika (potencjalne i rzeczywiste zarzuty)

2.5.1. Błąd spójności i zintegrowania sfery prywatnej z publiczną:

Przedmiotem krytyki jest takie ujęcie charakteru

moralnego, w którym zakłada się spójność, trwałość i zintegrowany sposób działania i wartościowania.

Wykonujemy różne role między którymi może być (przynajmniej potencjalnie) głęboki nierozerwalny konflikt;

2. Posłuszeństwo a integralność moralna

2.5.3. Błąd oceny sytuacji - wyjaśnienie ludzkiego działania wymaga uwzględnienia zmiennych sytuacyjnych.

2. Posłuszeństwo a integralność

moralna