Przepadek jako
instrument reakcji prawnokarnej
mgr Katarzyna Piątkowska
Katedra Prawa Karnego Materialnego
Przepadek jako środek reakcji prawnokarnej
• Przepadek do 1 lipca 2015 r. był środkiem karnym i środkiem zabezpieczającym o charakterze administracyjnym, po tzw.
wielkiej nowelizacji prawa karnego stał się środkiem reakcji prawnokarnej określonym w rozdziale Va k.k.
• Funkcja sprowadza się generalnie do odebrania sprawcy przestępstw rzeczy związanych z jego popełnieniem.
• Występuje w wielu odmianach.
• Przepisy art. 44-45 a k.k., a także przepisy części szczególnej, jak np. art. 299 § 7 k.k., art. 316 § 1 k.k.
• Art. 56 k.k.: Przepisy art. 53, art. 54 § 1 oraz art. 55
stosuje się odpowiednio do orzekania innych środków
przewidzianych w tym kodeksie, z wyjątkiem obowiązku
naprawienia wyrządzonej przestępstwem szkody lub
zadośćuczynienia za doznaną krzywdę.
Przepadek jako środek reakcji prawnokarnej
Art. 45a. § 1. Sąd może orzec przepadek, jeżeli społeczna szkodliwość czynu jest znikoma, a także w razie warunkowego umorzenia postępowania lub stwierdzenia, że sprawca dopuścił się czynu zabronionego w stanie niepoczytalności, o której mowa w art. 31 § 1, albo jeżeli zachodzi okoliczność wyłączająca ukaranie sprawcy czynu zabronionego.
§ 2. Jeżeli zebrane dowody wskazują, że w razie skazania zostałby
orzeczony przepadek, sąd może go orzec także w razie śmierci sprawcy,
umorzenia postępowania z powodu jego niewykrycia, a także w
przypadku zawieszenia postępowania w sprawie, w której nie można ująć
oskarżonego albo oskarżony nie może brać udziału w postępowaniu z
powodu choroby psychicznej lub innej ciężkiej choroby.
• Art. 59 k.k.: Jeżeli przestępstwo jest zagrożone karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 3 lat albo karą łagodniejszego rodzaju i społeczna szkodliwość czynu nie jest znaczna, sąd może odstąpić od wymierzenia kary, jeżeli orzeka jednocześnie środek karny, przepadek lub środek kompensacyjny, a cele kary zostaną w ten sposób spełnione.
• Art. 60 § 7 k.k.: Jeżeli czyn zagrożony jest więcej niż jedną z kar
wymienionych w art. 32 pkt 1-3, nadzwyczajne złagodzenie kary
polega na odstąpieniu od wymierzenia kary i orzeczeniu środka
karnego wymienionego w art. 39 pkt 2-3, 7 i 8, środka
kompensacyjnego lub przepadku; przepisu art. 61 § 2 nie stosuje
się.
Przepadek jako środek reakcji prawnokarnej
• Przepadek przedmiotu wykonuje odpowiedni urząd skarbowy – art. 187 i n. k.k.w.
• Art. 187 k.k.w.
§ 1. Sąd bezzwłocznie po uprawomocnieniu się wyroku przesyła jego odpis lub wyciąg naczelnikowi urzędu skarbowego, właściwemu ze względu na siedzibę sądu pierwszej instancji, w celu wykonania orzeczonego przepadku lub nawiązki na rzecz Skarbu Państwa.
§ 2. Objęte przepadkiem przedmiot, korzyść majątkowa lub ich równowartość przechodzą na własność Skarbu Państwa z chwilą uprawomocnienia się wyroku, a w wypadku wytoczenia powództwa, o którym mowa w art. 293 § 7 Kodeksu postępowania karnego - z chwilą uprawomocnienia się wyroku oddalającego powództwo przeciwko Skarbowi Państwa.
• Art. 293 § 7 k.p.k.: Osoba fizyczna, prawna lub jednostka organizacyjna niemająca
osobowości prawnej, o której mowa w art. 45 § 3 Kodeksu karnego, może wystąpić z
powództwem przeciwko Skarbowi Państwa o ustalenie, że mienie lub jego część nie podlega
przepadkowi. Do czasu prawomocnego rozstrzygnięcia sprawy postępowanie egzekucyjne
ulega zawieszeniu.
Rodzaje (kategorie) przepadku
•Przepadek przedmiotów – art. 44 k.k.
•Przepadek korzyści majątkowej – art. 45 k.k.
•Przepadek przedsiębiorstwa - art. 44a k.k.
Przepadek przedmiotów
Przepadek przedmiotów pochodzących bezpośrednio z przestępstwa (producta sceleris)
• Art. 44 § 1 k.k.
• 1) Przepadek przedmiotu - obligatoryjnie
• 2) przepadek równowartości przedmiotu (jeżeli orzeczenie przepadku przedmiotu nie jest możliwe,
zawsze fakultatywne, mimo że przepadek samych przedmiotów ma charakter obligatoryjny)• Przepadek przedmiotów orzeka się
obligatoryjnie, chyba że przedmiot podlega zwrotowipokrzywdzonemu lub innemu uprawnionemu podmiotowi.
• Ruchomości i nieruchomości
• Na podstawie art. 44 § 1 k.k. nie jest możliwe orzeczenie przepadku przedmiotów, które wprawdzie znalazły się we władztwie sprawcy w związku z popełnieniem przez niego przestępstwa, niemniej jednak nie nastąpiło to w ramach realizacji znamion tego czynu karalnego, lecz niejako przy okazji.
Chodzi przykładowo o sytuację, w której sprawca uzyskuje od swego zleceniodawcy zapłatę za dokonane przez siebie przestępstwo. Takie przedmioty kwalifikuje się w piśmiennictwie jako pochodzące pośrednio z przestępstwa
• Wobec sprawców przestępstw umyślnych, nieumyślnych, umyślno-nieumyślnych oraz nieumyślno-
nieumyślnych
Przepadek przedmiotów służących do popełnienia przestępstwa – art. 44 § 2 k.k. (instrumenta sceleris)
• Fakultatywnie, w wypadkach wskazanych w ustawie obligatoryjnie, np. art. 208 ust. 4 ustawy Prawo telekomunikacyjne:
Art. 208. 1. Kto bez wymaganego pozwolenia używa urządzenia radiowego nadawczego lub nadawczo-odbiorczego, podlega karze grzywny w wysokości do 1000 złotych.
2. Jeżeli sprawca czynu określonego w ust. 1 działa w sposób uporczywy, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
4. Sąd orzeka przepadek urządzeń przeznaczonych lub służących do popełnienia czynu określonego w ust. 1 i 2, chociażby nie stanowiły one własności sprawcy, jeżeli ich używanie zagraża życiu lub zdrowiu człowieka. Przepis 195 Kodeksu karnego
wykonawczego stosuje się niezależnie od wartości przedmiotów, których przepadek orzeczono
• 1) przepadek przedmiotu,
• 2) przepadek równowartości przedmiotu (jeżeli orzeczenie przepadku przedmiotu jest niemożliwe, zawsze fakultatywne, nawet wówczas, gdy przepadek samych przedmiotów ma charakter obligatoryjny),
• 3) przepadek udziału (w razie współwłasności),
• 4) przepadek równowartości udziału (w razie współwłasności),
• -W razie zaistnienia wątpliwości co do własności określonych przedmiotów zagrożonych przepadkiem winny być one złożone do depozytu sądowego celem dokonania stosownych ustaleń w tym zakresie (wyrok SN z dnia 14 lutego 1990 r., V KRN 326/89, OSNPG 1990, nr 10, poz. 68).
• 5) nawiązka (gdy orzeczenie przepadku byłoby niewspółmierne do wagi popełnionego czynu – art. 44 § 3 k.k., zawsze fakultatywne, niezależnie od tego, czy przepadek przedmiotów byłby obligatoryjny, czy fakultatywny.)
• Nie orzeka się, jeżeli przedmiot podlega zwrotowi pokrzywdzonemu lub innemu uprawnionemu podmiotowi.
Przepadek przedmiotów służących do popełnienia przestępstwa
• Na podstawie art. 44 § 2 k.k. przepadkowi może podlegać bardzo szeroki zakres przedmiotów. Chodzi bowiem zarówno o przedmioty specjalnie wytworzone bądź przystosowane do popełnienia przestępstwa (np. przyrządy do nielegalnej produkcji alkoholu, narkotyków, podrobione pieczątki służące do fałszowania dokumentów), jak i przedmioty służące zazwyczaj celom zgodnym z prawem, które jednak zostały wykorzystane w działalności przestępczej (np. urządzenie kserograficzne, za pomocą którego sfałszowano dokument; nóż, siekiera, śrubokręt, które to przedmioty służyły sprawcy do spowodowania uszczerbku na zdrowiu innej osoby
• Podlegające przepadkowi nie muszą być wytworzone przez człowieka (np. kamień, gałąź).
Mogą być nimi również zwierzęta - przykładowo art. 54 ust 1 ustawy Prawo łowieckie przewiduje możliwość orzeczenia przepadku m.in. psów, które służyły do nielegalnego polowania.
• Można wskazać przykłady regulacji, w których przedmiot służący do popełnienia czynu
zabronionego znajduje się wśród jego znamion, np. art. 159, 280 § 2 k.k.
• „Oczywiste jest, że komputer z nagrywarką i napędem dyskietek oraz
drukarką są przedmiotami, które posłużyły oskarżonemu do
podrobienia pieniędzy (art. 316 § 1k.k.). Chybiony jest zarzut, że
przedmioty te powinny być wyłączone z owego zakresu, bo nie mają
cech predestynujących je do takiego działania, lecz są przedmiotami
powszechnego użytku, a oskarżony jedynie wykorzystywał je przy
okazji ich normalnego przeznaczenia. Bez korzystania z nich oskarżony
nie mógłby podrobić banknotów (...). Podobnie nóż czy siekiera nie
zostały wytworzone do rażenia ludzi, a są najczęściej używanymi
narzędziami zabójstw czy pobić" (wyrok SA w Krakowie z dnia 18
stycznia 2006 r., II AKa 260/05, KZS 2006, z. 3, poz. 35).
Przepadek przedmiotów służących do popełnienia przestępstwa
• Do kategorii przedmiotów, które służyły do popełnienia przestępstwa, nie
można zaliczać przedmiotów, które odegrały istotną rolę w fazach
poprzedzających popełnienie przestępstwa lub następujących bezpośrednio po
nim, nawet gdy ułatwiły ich wykonanie. Przykładowo chodzi o środek
przewozowy w sytuacji, gdy posłużył jedynie do przemieszczania się sprawców na
miejsce przestępstwa lub ucieczki z niego. W takich wypadkach nie został bowiem
wykorzystany do popełnienia samego czynu karalnego. Oceny tej nie zmienia fakt,
że np. towar, którego kradzieży dokonano, został następnie ukryty
w samochodzie, który posłużył sprawcy do ucieczki z miejsca przestępstwa.
• Uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 30 października 2008 r., I KZP 20/08
„Pojazd mechaniczny stanowi przedmiot czynności wykonawczej przestępstwa określonego w art. 178a § 1 k.k., a więc nie należy do kategorii przedmiotów, które służą lub są przeznaczone, w rozumieniu art. 44
§ 2 k.k., do popełnienia tego przestępstwa”.
J. Raglewski – glosa krytyczna:
„Należy zdecydowanie sprzeciwić się kwalifikowaniu pojazdu jako przedmiotu czynności wykonawczej przestępstwa z art. 178a § 1 k.k. Oczywistym absurdem byłoby twierdzenie, że jest on nośnikiem dobra prawnego (bezpieczeństwo w komunikacji), w które godzi sprawca popełniający czyn zabroniony. Pojazd pełni funkcję przedmiotu umożliwiającego sprawcy realizację czynności sprawczej, a nie przedmiotu, na który skierowane jest zachowanie przestępne. Nie powinna, jak się zdaje, budzić wątpliwości zasadność kwalifikacji z art. 44 § 2 k.k. przedmiotu, którego użycie przez sprawcę stanowi warunek sine qua non realizacji znamion czynu zabronionego. Pojazd na gruncie art. 178a § 1 k.k. pełni podobną funkcję jak przedmioty wymienione chociażby w art. 159 k.k. (m.in. nóż, broń palna) bądź art. 280 § 2 .k. Przedmiot służący do popełnienia przestępstwa może być jednym ze znamion typu czynu zabronionego, lecz nie musi.
Okoliczność ta nie powinna zatem wpływać na możliwość zakwalifikowania go do kategorii przedmiotów wymienionych w art. 44 § 2 k.k. (M. Siwek, glosa do uchwały SN z dnia 30 października 2008 r., I KZP 20/08, s. 215). Wydaje się, że trudno dostrzec przekonujące racje o charakterze jurydycznym, które sprzeciwiałyby się możliwości orzeczenia przepadku pojazdu mechanicznego w razie skazania sprawcy za czyny przestępne spenalizowane w art. 178a § 1 k.k.”
Przepadek przedmiotów nielegalnych – art. 44 § 6 k.k.
• Co do zasady fakultatywnie, obligatoryjnie w wypadkach wskazanych w ustawie (np. art. 14 ust. 5 ustawy o kosmetykach – wprowadzanie kosmetyku do obrotu wbrew zakazom)
• 1) przepadek przedmiotu nielegalnego
• 2) przepadek udziału
• 3) przepadek równowartości udziału
• W razie skazania za przestępstwo polegające na naruszeniu zakazu
wytwarzania, posiadania, obrotu, przesyłania, przenoszenia lub przewozu
określonych przedmiotów.
Przepadek przedmiotów nielegalnych – art. 44 § 6 k.k.
• Przepadkiem objęte są na podstawie tego przepisu m.in. zakazane przez prawo międzynarodowe lub przepisy ustaw środki masowej zagłady lub środki walki (art. 121 § 1 k.k.), szkodliwe dla zdrowia substancje, środki spożywcze lub inne artykuły powszechnego użytku lub też środki farmaceutyczne nieodpowiadające obowiązującym warunkom jakości (art. 165 § 1 pkt 2 k.k.), substancje lub przyrządy wybuchowe, materiały radioaktywne, urządzenia emitujące promienie jonizujące lub inne przedmioty lub substancje mogące sprowadzić niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia wielu osób albo mienia w wielkich rozmiarach (art. 171 § 1 k.k.), odpady lub substancje mogące zagrozić życiu lub zdrowiu wielu osób lub spowodować zniszczenie w świecie roślinnym lub zwierzęcym w znacznych rozmiarach (art. 183 § 1 k.k.), wyrabiana lub posiadana bez wymaganego zezwolenia broń palna lub amunicja (art. 263 1 i 2 k.k.). Z przepisów pozakodeksowych chodzi m.in. o przepadek:
środków odurzających, substancji psychotropowych, słomy makowej (art. 53, 55, 62 u.p.n.);
kosmetyków (art. 14 ust. 3 i 5 ustawy z dnia 30 marca 2001 r. o kosmetykach, tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 475), napojów spirytusowych (art. 45 ustawy z dnia 18 października 2006 r. o wyrobie napojów spirytusowych oraz o rejestracji i ochronie oznaczeń geograficznych napojów spirytusowych, tekst jedn.: Dz. U. z 2016 r. poz. 822)
• Ze względu na obowiązujące de lege lata uregulowania nie jest dopuszczalne orzeczenie na podstawie art. 44 § 6 k.k. przepadku nieruchomości
Przepadek korzyści majątkowej – art. 45 k.k.
• Charakter obligatoryjny
1) Przepadek korzyści majątkowej osiągniętej popełnionym przestępstwem, w bezpośredni albo chociaż pośredni sposób.
2) Przepadek równowartości korzyści osiągniętej popełnionym przestępstwem.
3) Przepadek udziału sprawcy w przypadku jego współwłasności korzyści.
4) Przepadek równowartości udziału sprawcy w przypadku jego
współwłasności korzyści.
Przepadek korzyści majątkowej
• Z brzmienia art. 45 § 1 k.k. wynika, że orzekanie przepadku korzyści majątkowej pochodzącej z przestępstwa oraz jej równowartości ma charakter równorzędny.
Przepis nie zawiera bowiem żadnej klauzuli normatywnej, która wskazywałaby na
subsydiarność tej ostatniej prawnokarnej instytucji. Takie rozwiązanie
normatywne zmusza do konstatacji, że ustawodawca pozostawił swobodnemu
uznaniu sądu wybór, co ma być objęte przepadkiem - korzyść majątkowa czy też
jej równowartość. Mimo jednoznacznego brzmienia przepisu, wykazującego w
tym zakresie ewidentną wadliwość, należy postulować orzekanie w pierwszej
kolejności, o ile oczywiście jest to możliwe, przepadku tych składników
majątkowych, które wykazują związek z popełnionym czynem karalnym. W
niektórych sytuacjach niemożność orzeczenia przepadku korzyści majątkowej
pochodzącej z przestępstwa będzie wynikała z jej właściwości fizycznych, np. gdy
ma postać wykonania na rzecz sprawcy pewnych usług, sfinansowania remontu
mieszkania, zwolnieniu z długu.
Przepadek korzyści majątkowej
•Chodzi o zwiększenie aktywów lub zmniejszenie pasywów majątkowych, tj. każde przysporzenie majątku albo uniknięcie strat lub zmniejszenie obciążeń majątku.
Korzyść majątkowa może występować w postaci m.in. rzeczy ruchomych, nieruchomości, świadczeń o wartości pieniężnej (darowizna, zwolnienie z długu, udzielenie nieoprocentowanej pożyczki), wierzytelności oraz innych praw majątkowych (np. majątkowe prawa autorskie). Przedstawiana przez nią wartość ekonomiczna skutkuje zdatnością do wyrażania jej w kwocie pieniężnej. W świetle postanowień konwencji międzynarodowych termin „korzyść majątkowa" stanowi synonim pojęcia mienia, obejmującego "wszelkiego rodzaju dobra materialne, jak i niematerialne, ruchome i nieruchome, a także dokumenty prawne stanowiące o istnieniu tytułu własności lub uprawnień do tych dóbr" (art. 1 lit. q Konwencji Narodów Zjednoczonych o zwalczaniu nielegalnego obrotu środkami odurzającymi i substancjami psychotropowymi).
•Na gruncie art. 45 k.k. chodzi jedynie o nienależną korzyść majątkową,
czyli pozbawioną podstawy prawnej.
• Pojęcie korzyści majątkowej na gruncie prawa karnego nie obejmuje natomiast wypadków uzyskania korzyści majątkowej przysługującej określonemu podmiotowi na podstawie stosunku prawnego powstałego niezależnie od popełnienia przestępstwa, przy egzekwowaniu jej jednak zachowaniem realizującym znamiona czynu karalnego, np. z zastosowaniem przemocy wobec osoby w celu wymuszenia na niej spełnienia należnego sprawcy świadczenia (art. 191 k.k.)
• Dopuszczalność orzeczenia przepadku na podstawie art. 45 k.k. nie jest warunkowana tym, aby sprawca działał w celu osiągnięcia korzyści majątkowej. Istotne jest jedynie to, że popełniając przestępstwo, uzyskał z niego, bezpośrednio lub pośrednio, jakąkolwiek korzyść majątkową. Nie ogranicza także stosowania tego środka wielkość korzyści majątkowej oraz rodzaj przestępstwa, z którego ona pochodzi
• Przepadek z art. 45 k.k. obejmuje także pożytki, jakie osiągnięte zostały dzięki
legalnym inwestycjom czynionym przy wykorzystaniu korzyści majątkowych
pochodzących bezpośrednio z działalności przestępczej
Przepadek korzyści majątkowej – art. 45 k.k .
• W sytuacji, gdy korzyść majątkowa pochodząca z przestępstwa zostanie połączona ze składnikiem majątkowym uzyskanym legalnie (przykładowo część środków finansowych wydatkowanych na zakup nieruchomości pochodziła z przestępstwa), wówczas przepadkiem winna być objęta tylko ta część, która miała kryminalną proweniencję.
A zatem przepadkowi podlega wówczas udział odpowiadający wysokości kapitału zainwestowanego w określony składnik majątkowy w chwili jego nabycia.
• Zwrot równowartości korzyści majątkowej osiągniętej przez sprawcę z przestępstwa
wyklucza możliwość orzeczenia przepadku na podstawie art. 45 § 1 k.k. W orzecznictwie
problem na tym tle pojawił się w sytuacji, gdy sprawca po dokonaniu przestępstwa
kradzieży, następnie sprzedał ukradzioną rzecz. W trakcie postępowania karnego przekazał
pokrzywdzonemu kwotę pieniężną stanowiącą jej równowartość. Sąd mimo to orzekł
przepadek równowartości korzyści majątkowej pochodzącej z przestępstwa,
odpowiadającej kwocie, jaką sprawca uzyskał ze sprzedaży rzeczy. Takie orzeczenie zostało
trafnie ocenione jako błędne przez SN, który je uchylił (wyrok SN z dnia 21 sierpnia 2007
r., WK 16/07, KZS 2007, z. 12, poz. 14).
„Przepadek korzyści majątkowych pochodzących z przestępstwa obejmuje całość świadczenia uzyskanego z czynu zabronionego, nie tylko zysk pozostały po odliczeniu nakładów od uzyskanej ceny, a to kosztów zakupu narkotyków, kosztów przejazdu, zapłaty dla kurierów czy innych. Przestępstwo nie jest działalnością gospodarczą, w której dla obliczenia zysku odejmuje się od przychodów koszty ich uzyskania;
takie reguły można stosować tylko w działalności legalnej. Korzyścią
majątkową nielegalnie sprzedającego narkotyki są wszelkie składniki
majątkowe uzyskane przy popełnieniu tego przestępstwa, a nie tylko
osiągnięty zysk” (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 31 marca
2015 r., II Aka 34/15)
Przepadek korzyści majątkowej – domniemania prawne wzruszalne (mogą zostać obalone) – art. 45 § 2 i 3 k.k.
§ 2. W razie skazania za przestępstwo, z którego popełnienia została osiągnięta, chociażby pośrednio, korzyść majątkowa znacznej wartości, albo przestępstwo, z którego została lub mogła zostać osiągnięta, chociażby pośrednio, korzyść majątkowa, zagrożone karą pozbawienia wolności, której górna granica jest nie niższa niż 5 lat, lub popełnione w zorganizowanej grupie albo związku mających na celu popełnienie przestępstwa za korzyść uzyskaną z popełnienia przestępstwa uważa się mienie, które sprawca objął we władanie lub do którego uzyskał jakikolwiek tytuł w okresie 5 lat przed popełnieniem przestępstwa do chwili wydania chociażby nieprawomocnego wyroku, chyba że sprawca lub inna zainteresowana osoba przedstawi dowód przeciwny.
§ 3. Jeżeli mienie stanowiące korzyść uzyskaną z popełnienia przestępstwa, o którym
mowa w § 2 [chodzi o sprawcę przestępstwa, który uzyskał z jego popełnienia korzyść
majątkową znacznej wartości – dop. K.P.), zostało przeniesione na osobę fizyczną, prawną lub
jednostkę organizacyjną niemającą osobowości prawnej, faktycznie lub pod jakimkolwiek
tytułem prawnym, uważa się, że rzeczy będące w samoistnym posiadaniu tej osoby lub
jednostki oraz przysługujące jej prawa majątkowe należą do sprawcy, chyba że na podstawie
okoliczności towarzyszących ich nabyciu nie można było przypuszczać, że mienie to, chociażby
pośrednio, pochodziło z czynu zabronionego.
• Stanowiąca przesłankę stosowania domniemania z art. 45 § 2 k.k. korzyść majątkowa znacznej wartości musi pochodzić z jednego przestępstwa. Regulacja ta nie znajduje zatem zastosowania w sytuacji, w której sprawca popełnia kilka przestępstw, z których dopiero łącznie uzyskuje korzyść majątkową znacznej wartości.
• Mienie znacznej wartości - Mieniem znacznej wartości jest
mienie, którego wartość w czasie popełnienia czynu
zabronionego przekracza 200 000 złotych (art. 115 § 5 k.k.).
Przepadek korzyści majątkowej – domniemania
prawne wzruszalne (mogą zostać obalone) – art. 45 § 2 i 3 k.k.
Obalenie domniemania z art. 45 § 2 k.k. może nastąpić w toku postępowania karnego do czasu jego
prawomocnego zakończenia, przez przedstawienie przez sprawcę przestępstwa lub inną
zainteresowaną osobę "dowodu przeciwnego". Chodzi o dowód negujący przesłankę domniemania
(np. sprawca uzyskał tytuł do określonego składnika majątkowego przed popełnieniem
przestępstwa), bądź też wskazujący na niezasadność wniosku domniemania (np. mienie, które
sprawca objął we władanie po popełnieniu przestępstwa, nie stanowi uzyskanej z niego korzyści
majątkowej). Może to przykładowo nastąpić przez wykazanie (m.in. przedstawiając postanowienie o
stwierdzeniu nabycia spadku), że sprawca odziedziczył określone składniki majątkowe od osoby
niezaangażowanej w działalność przestępczą. Przepis nie przewiduje szczegółowej formy
przeprowadzenia tego dowodu. Może być ona zatem dowolna, byleby tylko była dopuszczalna w
postępowaniu karnym. Chodzi zatem o udokumentowanie legalności źródeł pochodzenia danego
składnika majątkowego (odpowiednio wysokie dochody, darowizna, spadek itp.), a nie jedynie o
dowód dokonania lege artis samej czynności prawnej jego nabycia (faktura VAT, umowa sprzedaży).
Przepadek przedsiębiorstwa – art. 44a k.k.
• przepis wprowadzony został ustawą z 23.03.2017 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 768).
• z uzasadnienia do projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (Druk sejmowy Nr 1186):
„(…)Celem ustawy jest również implementacja dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/42/UE z dnia 3 kwietnia 2014 r. w sprawie zabezpieczenia i konfiskaty narzędzi służących do popełnienia przestępstwa i korzyści pochodzących z przestępstwa w Unii Europejskiej (Dz. Urz. UE L 127 z 29.04.2014, str. 39)”
-dyrektywa nie odnosi się wprost do przepadku przedsiębiorstw, niemniej wydają się
one mieścić w zakresie pojęcia „mienie, którym posługuje się dyrektywa. Zgodnie z
art. 2 pkt 2 dyrektywy „mienie” oznacza mienie każdego rodzaju, materialne lub
niematerialne, ruchome lub nieruchome, oraz dokumenty lub instrumenty prawne
potwierdzające prawo do takiego mienia lub prawo z nim związane;
Przepadek przedsiębiorstwa – art. 44a k.k.
„Celem proponowanych rozwiązań jest przede wszystkim pozbawienie sprawców określonej kategorii przestępstw środków finansowych, stanowiących bazę ekonomiczną dla ich działalności kryminalnej. Działanie takie zmierza do potwierdzenia wobec sprawcy tezy o nieopłacalności przestępstwa. Tym samym proponowana regulacja stanowi wzmocnienie prewencji ogólnej i indywidualnej w przypadku wskazanej kategorii sprawców”
„Niektóre szczególnie poważne przestępstwa gospodarcze mogą być popełniane
z wykorzystaniem istniejących przedsiębiorstw, zarówno prowadzących legalną działalność
gospodarczą i dodatkowo wykorzystywanych do celów przestępczych, jak również utworzonych
wyłącznie w zamiarze popełnienia przestępstwa. Katalog czynów zabronionych, które mogą być
popełnione przy wykorzystaniu podmiotu gospodarczego, obejmuje poważne występki, takie
jak oszustwa czy pranie brudnych pieniędzy. Fakt, że przedsiębiorstwo nie stanowi własności
sprawcy, skutecznie uniemożliwia lub w znacznym stopniu utrudnia zwalczanie takiej
przestępczości”
• Art. 55
1k.c.: Przedsiębiorstwo jest zorganizowanym zespołem składników niematerialnych i materialnych przeznaczonym do prowadzenia działalności gospodarczej.
Obejmuje ono w szczególności:
1) oznaczenie indywidualizujące przedsiębiorstwo lub jego wyodrębnione części (nazwa przedsiębiorstwa);
2) własność nieruchomości lub ruchomości, w tym urządzeń, materiałów, towarów i wyrobów, oraz inne prawa rzeczowe do nieruchomości lub ruchomości;
3) prawa wynikające z umów najmu i dzierżawy nieruchomości lub ruchomości oraz prawa do korzystania z nieruchomości lub ruchomości wynikające z innych stosunków prawnych;
4) wierzytelności, prawa z papierów wartościowych i środki pieniężne;
5) koncesje, licencje i zezwolenia;
6) patenty i inne prawa własności przemysłowej;
7) majątkowe prawa autorskie i majątkowe prawa pokrewne;
8) tajemnice przedsiębiorstwa;
9) księgi i dokumenty związane z prowadzeniem działalności gospodarczej.
• na podstawie art. 44a § 1 k.k. nie będzie możliwe orzeczenie przepadku części przedsiębiorstwa, jego filii czy oddziału. Przepadkowi może podlegać tylko przedsiębiorstwo rozumiane jako całość.
• przepadkiem na podstawie art. 44a § 1 lub 2 może być objęte tylko przedsiębiorstwo należące do osoby fizycznej. Osoba prawna nie może być sprawcą w rozumieniu tego przepisu, a więc sprawcą przestępstwa. Odpowiedzialność osób prawnych możliwa jest natomiast na zasadach przewidzianych w ustawie z dnia 28 października 2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary.
• !! Przesłanką orzeczenia przepadku jest osiągnięcie z przestępstwa, chociażby pośrednio, korzyści majątkowej znacznej wartości, a także popełnienie przestępstwa z posłużeniem się przedsiębiorstwem lub ukrycie korzyści osiągniętej z przestępstwa z posłużeniem się przedsiębiorstwem – art. 44a § 1
• § 2 rozszerza możliwość orzeczenia przepadku na przedsiębiorstwo niestanowiące własności sprawcy. Warunkiem orzeczenia jest udowodnienie właścicielowi zamiaru bezpośredniego lub ewentualnego, by przedsiębiorstwem, którego jest właścicielem, posłużono się do popełnienia przestępstwa lub ukrycia pochodzącej z niego korzyści. (Orzeczenie przepadku, o którym mowa w § 2, jest możliwe tylko w odniesieniu do przedsiębiorstwa stanowiącego własność osoby fizycznej) !!
Przepadek przedsiębiorstwa – art. 44a k.k.
• W przepisie mowa jest o popełnieniu lub ukryciu korzyści z przestępstwa, a nie z czynu zabronionego. Oznacza to, że zastosowanie omawianego środka nie jest możliwe w wypadku braku winy bezpośredniego sprawcy.
• W razie współwłasności przepadek, o którym mowa w § 1 i 2, orzeka się z uwzględnieniem woli i świadomości każdego ze współwłaścicieli i w ich granicach.
• Nie orzeka się, jeżeli byłoby to niewspółmierne do wagi popełnionego przestępstwa, stopnia zawinienia oskarżonego lub motywacji i sposobu zachowania się właściciela przedsiębiorstwa.
• Nie orzeka się, jeżeli szkoda wyrządzona przestępstwem lub wartość ukrytej korzyści nie jest
znaczna wobec rozmiaru działalności przedsiębiorstwa (Przy ocenie rozmiaru działalności
przedsiębiorstwa sąd bierze pod uwagę wartość przedsiębiorstwa – art. 115 § 24 k.k.)
Przepadek przedsiębiorstwa – art. 44a § 2 k.k.
W razie skazania za przestępstwo, z którego popełnienia sprawca osiągnął, chociażby pośrednio, korzyść majątkową znacznej wartości, sąd może orzec przepadek niestanowiącego własności sprawcy przedsiębiorstwa osoby fizycznej albo jego równowartości, jeżeli przedsiębiorstwo służyło do popełnienia tego przestępstwa lub ukrycia osiągniętej z niego korzyści, a jego właściciel chciał, aby przedsiębiorstwo służyło do popełnienia tego przestępstwa lub ukrycia osiągniętej z niego korzyści albo, przewidując taką możliwość, na to się godził
…chyba że przepadek byłby niewspółmiernie dolegliwy dla właściciela przedsiębiorstwa (art. 44a § 6 k.k.) albo byłoby to niewspółmierne
do wagi popełnionego przestępstwa lub motywacji i sposobu zachowania się właściciela przedsiębiorstwa, albo szkoda wyrządzona przestępstwem lub wartość ukrytej korzyści nie jest znaczna wobec rozmiaru działalności przedsiębiorstwa.
-wówczas możliwa nawiązka w wysokości do 1 000 000 zł – art. 47 § 2a k.k. (W przypadkach, o których mowa w art. 44a § 4-6, sąd może orzec nawiązkę w wysokości do 1 000 000 złotych na rzecz pokrzywdzonego lub Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej).
Przepadek przedsiębiorstwa – art. 44a k.k.
• Wykonanie przepadku przedsiębiorstwa następuje przez jego sprzedaż w całości lub w zorganizowanej części albo spieniężenie poszczególnych składników mienia przedsiębiorstwa.
• Przepadek przedsiębiorstwa nie obejmuje jego nazwy ani firmy, ani
wchodzących w jego skład autorskich praw osobistych.
Przepadek przedsiębiorstwa – przepisy wykonawcze
• Art. 187a. [Wykonanie przepadku przedsiębiorstwa]§ 1. Wykonanie przepadku przedsiębiorstwa następuje przez jego sprzedaż w całości lub w zorganizowanej części albo spieniężenie poszczególnych składników mienia przedsiębiorstwa.
• § 2. Wykonanie przepadku przedsiębiorstwa następuje przez jego sprzedaż w całości lub w zorganizowanej części, chyba że sprzeciwiają się temu względy szybkości postępowania lub oczekiwana suma uzyskana ze sprzedaży nie jest istotnie większa od oczekiwanej sumy uzyskanej ze spieniężenia poszczególnych składników mienia przedsiębiorstwa, lub dalsza działalność przedsiębiorstwa nie jest uzasadniona.
• § 3. O wyborze sposobu wykonania przepadku przedsiębiorstwa sąd rozstrzyga postanowieniem.
• § 4. Do wykonania przepadku przedsiębiorstwa przez jego sprzedaż w całości lub w zorganizowanej części stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu postępowania cywilnego, z zastrzeżeniem, że art. 106422 Kodeksu postępowania cywilnego nie stosuje się w stosunku do Skarbu Państwa. Przepisu art. 187 § 1 nie stosuje się.
• § 5. Orzeczony zarząd przymusowy trwa do chwili sprzedaży całości lub zorganizowanej części przedsiębiorstwa. Jeżeli zarząd przymusowy nie był ustanowiony, sąd ustanawia go postanowieniem. Przepisy art. 292a § 1 i 8-10 Kodeksu postępowania karnego stosuje się odpowiednio.
• § 6. Do czasu wykonania przepadku przedsiębiorstwa przyjmuje się, że zarząd przymusowy jest ustanowiony nad przedsiębiorstwem osoby fizycznej.
• Art. 188. [Wykonanie przepadku]§ 1. Wykonując przepadek, naczelnik urzędu skarbowego przejmuje w posiadanie składniki mienia wymienione w wyroku.
• § 2. Wykonując przepadek przedmiotów, równowartości takich przedmiotów, korzyści osiągniętych z przestępstwa albo równowartości takich korzyści, naczelnik urzędu skarbowego, w razie potrzeby, ustala składniki mienia objętego przepadkiem, przed ich przejęciem.
• § 2a. Wykonując przepadek przedsiębiorstwa przez spieniężenie poszczególnych składników jego mienia, naczelnik urzędu skarbowego sporządza spis składników majątku przedsiębiorstwa i przekazuje go sądowi. Sąd zatwierdza spis składników w drodze postanowienia. Na postanowienie zażalenie służy prokuratorowi, skazanemu i jego obrońcy oraz właścicielowi lub innej osobie kierującej przedsiębiorstwem w jego imieniu. Do czasu zatwierdzenia spisu nie dokonuje się czynności, o których mowa w § 5.
• § 3. Przed przystąpieniem do przejęcia składników mienia, o których mowa w § 1 lub 2, naczelnik urzędu skarbowego nie ma obowiązku wcześniejszego wzywania osoby, u której się znajdują, do ich wydania.
• § 4. Przejęte nieruchomości naczelnik urzędu skarbowego przekazuje w zarząd właściwym organom administracji publicznej.
• § 5. Przejęte rzeczy ruchome, wierzytelności i inne prawa majątkowe naczelnik urzędu skarbowego spienięża według przepisów o egzekucji świadczeń pieniężnych w postępowaniu egzekucyjnym w administracji.
• § 6. Przejęte przedmioty o wartości historycznej, naukowej lub artystycznej spienięża się, gdy wskazane przez wojewódzkiego konserwatora zabytków państwowe muzeum, biblioteka lub archiwum nie wyrażą zgody na ich nieodpłatne nabycie.
• Art. 189a. [Elementy przedsiębiorstwa nieobjęte przepadkiem] Przepadek przedsiębiorstwa nie obejmuje jego nazwy ani firmy, ani wchodzących w jego skład autorskich praw osobistych.
