Tadeusz Brzegowy
"Song of Songs. A New Translation
with Introduction and Commentary",
Marvin H. Pope, New York 1977 :
[recenzja]
Collectanea Theologica 55/4, 175-178
K sią ż e c z k ę V. M a n n u c c ie g o c z y ta się le k k o i z d u ż y m z a in te re s o w a n ie m . O d z n a c z a się o n a o b ie k ty w iz m e m , s p o k o jn ą a r g u m e n ta c j ą i w y w a ż o n y m i s ą d a m i. Z w r a c a ją c się do sz e ro k ie g o g ro n a c z y te ln ik ó w u w z g lę d n ia is to tn e k w e s tie in te r e s u ją c e ró w n ie ż e g zeg etó w . S tą d tr z e b a ją u z n a ć za c e n n ą i u d a n ą p o zy cję .
k s. J u lia n W a r ze c h a S A C , O tta r z e w
M a r v in H . P O P E , S o n g o f S o n g s. A N e w T r a n s la tio n w it h In tr o d u c tio n a n d
C o m m e n ta r y , G a r d e n C ity — N ew Y o rk 1977 (p ią ty n a k ła d w r. 1983), D o u
b le d a y a n d C o m p a n y , s. X X I+ 7 4 3 (T h e A n c h o r B ib le t. 7 c).
P o ls k i c z y te ln ik B ib lii w c ią ż n ie m a n o w o c z e sn e g o k o m e n ta r z a d o P ie ś n i n a d P ie ś n ia m i, je d n e j z n a jp ię k n ie js z y c h a le i n a jtr u d n ie js z y c h do i n t e r p r e t a c ji k s ią g S ta re g o T e s ta m e n tu . G d y się jesz c z e z w a ż y n ie z w y k łą sz c z u p ło ść o p ra c o w a ń p o ls k o ję z y c z n y c h c h o ć b y cz ę śc io w y c h n a t e n te m a t, z ro z u m ie się w p e łn i p o trz e b ę z a p o z n a w a n ia c h o ć b y p rz e z re c e n z je z li t e r a t u r ą ś w ia to w ą P n p p o św ię c o n ą . M . H . P o p e o p o b lik o w a ł b o d a j n a jo b s z e r n ie j szy z n o w o c z e sn y c h k o m e n ta rz y do P ie ś n i n a d P ie ś n ia m i. C o ro c z n y p r z e d r u k t a k d u żeg o d z ie ła n a u k o w e g o św ia d c z y o je g o z a u w a ż e n iu i p rz y ję c iu p rz e z s z e ro k ie k rę g i c z y te ln ik ó w ję z y k a a n g ie lsk ie g o .
N a d zieło P o p e ’a s k ła d a ją się: p rz e k ła d te k s tu n a tc h n io n e g o (s. 1— 13), in t r o d u k c ja (s. 15— 229), b ib lio g r a fie (s. 231—288), w ła ś c iw y k o m e n ta r z (s. 289 — 701) o ra z in d e k s y a u to r ó w , te m a tó w , w y ra z ó w h e b ra js k ic h , se m ic k ic h i g re c k ic h , m ie js c b ib lijn y c h , r e f e r e n c ji do l i t e r a tu r y ju d a is ty c z n e j i oso b n o do l i t e r a t u r y u g a ry c k ie j (s. 703— 743). Z b o g a te g o w p ro w a d z e n ia P o p e ’a w a r to p rz y to c z y ć g a rś ć in f o rm a c ji. T a k w ię c n a jp ie r w T M z o s ta je o c e n io n y ja k o d o s k o n a le z a c h o w a n y i p o tw ie r d z o n y p rz e z f r a g m e n ty z Q u m ra n ; te k s t t e n n ie w y m a g a p r a w ie ż a d n y c h — p o z a k ilk u p rz y p a d k a m i — p o p ra w e k . G d y ch o d z i o czas p o w s ta n ia , to a u to r s k ła n ia się k u s ta ro ż y tn o ś c i k się g i. W iele d a n y c h p rz e m a w ia za z ło ty m w ie k ie m h u m a n iz m u S a lo m o n o w e g o (s. 24). A ra m e iz m y często p r z y ta c z a n e ja k o w s k a z ó w k a za p ó ź n y m p o w s ta n ie m P ie ś n i, n ie są a r g u m e n te m , g d y ż a r a m e js k i je s t ró w n ie s ta r o ż y tn y j a k h e b ra js k i. P o d o b n ie m a się rz e c z z z a im k ie m w z g lę d n y m Se z a m ia s t ’d se r , k o n s e k w e n tn ie u ż y w a n y m w c a ły m p iś m ie . I tę fo r m ę m o ż e m y s p o tk a ć w n a js ta r s z y c h p o m n ik a c h h e b r a j s k ie j li t e r a t u r y . M a o n a sw o je o d p o w ie d n ik i w a k k a d y js k im , u g a ry c k im , k a n a n e j s k im i a r a m e js k im i m o ż n a j ą u w a ż a ć za d o w ó d p o k re w ie ń s tw a j ę zy k o w e g o p ó łn o c n o s e m ic k ie g o (s. 35). T e o p in ie filo lo g iczn e n a le ż y t r a k t o w a ć u w a ż n ie , c h o ćb y d la te g o że p o c h o d z ą od p ro f e s o ra filo lo g ii p ó łn o c n o s e - m ic k ie j w Y a le U n iv e rs ity . P o r ó w n a n ia z t y m i ję z y k a m i są n ie o d z o w n e , g d y ż P n p p o s ia d a ję z y k b a rd z o w y s z u k a n y z w ie lk ą ilo śc ią h a p a x le g o m e n a (p ra w ie 50 n a p rz e s trz e n i n ie w ie le p o n a d 100 w e rs e tó w ) i jesz c z e w ię k s z ą lic z b ę te r m in ó w b a rd z o rz a d k o w y s tę p u ją c y c h w B ib lii. O k re ś le n ie g a tu n k u lite r a c k ie g o P n p n a z y w a a u to r „ d rę c z ą c y m p y ta n ie m ” i p o p r z e s ta je n a p rz y to c z e n iu z n a n y c h s f o rm u ło w a ń b ez w ła s n e j p r o p o z y c ji. W k w e s tia c h m e t r y k i (p ro so d y ) P o p e id z ie g łó w n ie z a M e e к i e m , p r z y jm u ją c r y tm q in a h , tz n . 3 + 2 a k c e n ty , a le je s t te ż 3 + 3 lu b n a w e t 3 + 3 + 3 w s y s te m ie d y s ty c h u czy tr y s ty c h u . C ie k a w e je s t je d n a k , że P o p e n ie w d a je się t u t a j w g łęb sze a n a liz y a n i te ż n ie r o b i ic h p ó ź n ie j w k o m e n ta rz u , a w ia d o m o , że g d z ie in d z ie j w y k a z y w a ł d u żo w ra ż liw o ś c i i k o m p e te n c ji w s ty c h o m e trii. P o d o b n ie sc e p ty c z n ie w y r a ż a się a u to r co do w s z e lk ic h p ró b u k a z a n ia s t r u k t u r y cało ści, lo g iczn eg o n a s tę p s tw a czy r o z w o ju m y śli. T o s a m o o d n o si się do p o d z ia łu P ie ś n i n a m n ie js z e je d n o s tk i, n a p o d s ta w ie r e f r e n ó w czy in n y c h z ja w is k s ty lis ty c z n y c h .
W ro z d z ia le p t. F o r m C r itic is m P o p e s z u k a p a r a l e li do n a sz e g o u tw o ru . P o n ie w a ż w S T p rz y k ła d ó w p o e z ji m iło s n e j je s t b a rd z o n ie w ie le , a w li te r a t u r z e ju d a is ty c z n e j je s t ty lk o je d e n p r z y k ła d p ie ś n i o p is u ją c e j p ię k n o c ia ła lu d z k ie g o (p o c h o d z ą c y z Q u m r a n m id ra s z do R d z 20, 1— 8 o p ię k n o ś c i S a ry ), P o p e z w ra c a się do l i t e r a t u r s ta ro ż y tn e g o W sch o d u . P u n k te m w y jś c ia są a r a b s k ie p ie ś n i m iło s n e (w a sf), k tó r e w p e w n y c h ś ro d o w is k a c h p r z e tr w a ły n ie m a l do n a s z y c h czasó w , a d a le j p rz y ta c z a się p a r a le le s u m e ry js k ie , a k k a - d y js k ie , e g ip s k ie , u g a ry c k ie a n a w e t in d y js k ie (G ita G o v in d a —■ in d y js k a P ie ś ń n a d P ie ś n ia m i). A u to r p rz y ta c z a b a rd z o d u żo u tw o ró w o w ą tk u m iło sn y m , p rz y cz y m s ą to p r a w ie zaw sz e u tw o r y r e lig ijn e , a ic h b o h a te r a m i są n a jc z ę ś c ie j b ó s tw a . S z k o d a je d n a k , że a u to r n ie p o d e jm u je ja k ie g o ś g łę b szego p o r ó w n a n ia z P n p , z w ła sz c z a n ie p o d k re ś la ró żn ic, a ro z d z ia ł p o z o s ta w ia b ez g e n e r a ln e j k o n k lu z ji.
W ia d o m o p o w sz e c h n ie j a k n ie z w y k le b o g a ta je s t h is to ria in t e r p r e ta c ji P n p . „ K o m p le tn y p rz e g lą d h is to r ii in t e r p r e ta c j i P ie ś n i w y m a g a łb y p r a c y c a łeg o ż y c ia z e sp o łu u c z o n y c h ” (s. 89). P o p e z o rie n to w a ł się o n ie m o ż n o śc i o g a rn ię c ia te m a tu , k ie d y u d a ł się n a U n iw e r s y te t H e b r a js k i, b y b a d a ć l i t e r a t u r ę ż y d o w s k ą . N a w e t te n w y c in e k o k a z a ł się n ie do w y c z e rp a n ia . T o te ż P o p e p isz ą c h is to r ię eg zeg ezy P n p p o s łu g u je się n a jc z ę ś c ie j ju ż g o to w y m i s tu d ia m i, o p ra c o w a n ia m i p o sz c z e g ó ln y c h k ie r u n k ó w e g z e g e ty c z n y c h . P r z e g lą d j e s t w m ia r ę k o m p le tn y i ja s n y (s. 89— 229).
I n t e r p r e t a c j a a le g o ry c z n a P ie ś n i n a d P ie ś n ia m i w y w o d z i s ię z ż y d o w sk ie g o T a r g u m u , k tó r y s k r y s ta liz o w a ł się w V II w . po C h r., a le się g a ź ró d e ł ta a n itó w . W e d łu g te g o p o g lą d u P ie ś ń o p o w ia d a h is to rię n a r o d u w y b ra n e g o od W y jś c ia p o ro z p ro s z e n ie I z r a e la w im p e r iu m rz y m s k im . N a g ru n c ie c h r z e ś c ija ń s k im egzegezę a le g o ry c z n ą zasz c z e p ił H ip o lit R z y m sk i, ro z w in ą ł O ry g e n e s , a z a n im H ie ro n im . W y k ła d t e n p r z y b ie r a ł n a jr ó ż n ie js z e o d c ie n ie z a ró w n o w eg zeg ezie ż y d o w sk ie j j a k i c h rz e ś c ija ń s k ie j. D o sz c z y to w y c h ro z w in ię ć te j in t e r p r e t a c j i n a le ż ą w iz je m is ty c z n y c h z a ś lu b in B oga z d u sz ą lu d z k ą w k o m e n ta r z a c h św . T e re s y z A v ila i św . J a n a od K rzy ża.
J e d n a k w y k ła d a le g o ry c z n y ja k o t a k i n ie n a ro d z ił się a n i u ż y d ó w , a n i u c h rz e ś c ija n . J u ż w c z e śn ie j g re c c y in te le k tu a liś c i, j a k K s e n o fa n s , P it a g o ra s , P la t o n tłu m a c z y li a le g o ry c z n ie z m y s ło w e z a c h o w a n ia h o m e r y c k ic h b o gów (s. 112). O d w ró t od a le g o r ii k u s e n s u s o b v iu s P n p n a s t ą p ił z a ró w n o u ży d ó w , j a k i s to p n io w o u c h r z e ś c ija n w X V II I w ie k u i t r w a n a d a l.
W ie k X X p rz y n ió s ł z n a jo m o ś ć l i t e r a t u r s ta r o ż y tn y c h b lis k o w s c h o d n ic h . O d b iło się to n a ro z u m ie n iu P n p . T e ra z z aczęto w y p ro w a d z a ć te n u tw ó r z c e re m o n ii z w ią z a n y c h z k u lte m , d o k ła d n ie j ze św ię ty m m a łż e ń s tw e m b ó s tw a k k a d y js k ic h , a p o te m k a n a n e js k ic h T a m m u z a —A d o n isa i I s z ta r . P o p e w y b ie r a w ła ś n ie tę d ro g ę , z ty m że ow o ś w ię te m a łż e ń s tw o w ią ż e jeszcze z c e re m o n ia m i p o g rz e b o w y m i i ż a ło b n y m i, k tó r e n a c a ły m s ta r o ż y tn y m W sc h o d z ie o b ch o d z o n o z w in e m , ś p ie w a m i i o rg ia m i s e k s u a ln y m i. P o o b s z e r n e j d y s k u s ji lic z n y c h m a te r ia łó w lite r a c k ic h z M e z o p o ta m ii, A n a to lii, U g a rit P o p e d o ch o d zi do n a s tę p u ją c e j k o n k lu z ji: „ W y k ra c z a p o za z a m ie rz e n ia n i n ie jsz e g o sz k ic u ja k a ś p ró b a sy s te m a ty c z n e g o o p ra c o w a n ia k u ltó w ż a ło b n y c h s ta ro ż y tn e g o ś w ia ta . P o p rz e d z a ją c a d y s k u s ja b y ła p o m y ś la n a z a le d w ie ja k o p o d s u n ię c ie m y śli, że n ie k tó r e z ja w is k a P ie ś n i n a d P ie ś n ia m i m o g ą b y ć z ro z u m ia łe w ś w ie tle o b s z e rn y c h i w c ią ż ro s n ą c y c h d o w o d ó w n a to , że ś w ię ta ż a ło b a n a s ta r o ż y tn y m W sc h o d z ie b y ły c e le b ro w a n e z w in e m , k o b ie t a m i i p ie ś n ia m i. G re c k i te r m i n a g a p e, m iło ść, z w ią z a n y z ty m i ś w ię ta m i, o b e jm o w a ł z c a łą p e w n o ś c ą ero s j a k te ż p h ilia , j a k m o ż n a w n o sić z p o tę p ie n ia p ija ń s t w a , ro z p u s ty i in n y c h e k s c e s ó w w N o w y m T e s ta m e n c ie o ra z u O jc ó w K o ś c io ła ” (s. 228).
Z a s a d n ic z ą część k o m e n ta r z a n a z w a ł P o p e N o te s i n a z w a t a o d d a je z a w a r to ś ć o w y c h k ilk u s e t s tro n ic . N a jp ie r w a u to r p rz y ta c z a jesz c z e r a z p r z e k ła d te k s tu , p rz y czy m z a s k a k u je n a s b r a k p o d z ia łu n a je d n o s tk i lite r a c k ie ,
n a s tro fy , n a w e t n â o soby (co b y ło p r a k t y k ą p o w sz e c h n ą od IV w ie k u ). P o p e p o d a je w ię c ro z d z ia ł te k s tu i n a s tę p n ie d a je u w a g i ra c z e j do słó w p o szczeg ó ln y ch n iż do cało ści. N ie m a w ię c t u t a j o m ó w ie n ia z ja w is k p o e ty c k ic h , s ty lis ty c z n y c h , s t r u k t u r y fr a g m e n tó w i ż a d n y c h s y n te z . R o lę ty c h s y n te z m o g ły b y p e łn ić p rz y ta c z a n e do k a ż d e g o w ie rs z a w y c ią g i z eg zeg ezy a le g o ry c z n e j ż y d o w sk ie j z a r g u m u czy k a to lic k ie j (z k o m e n ta rz a R o b e rta ), a le P o p e cz y n i je r a c z e j d la „ z b u d o w a n ia czy te ż w p ro w a d z e n ia w z d u m ie n ie ” (s. 300). T e w y r w a n e z d a n ia n ie p rz e k o n u ją o czy w iście c z y te ln ik a , j a k n ie p rz e k o n a ły sa m e g o a u to r a . N a to m ia s t n a jle p s z y m ro z w ią z a n ie m w y d a je się d la P o p e ’a p r a w ie zaw sz e ja k iś p a s s u s z l i te r a t u r y u g a ry c k ie j czy in n e j. N p. sło w a o b lu b ie n ic y „ s z u k a ła m go n a ło żu m o im ” o b ja ś n ia się te k s te m z U g a - r it, j a k to po ś m ie rc i B a a la z n ik n ę ła u ro d z a jn o ś ć z ziem i. Z a c z ę to w ię c s z u k a ć b o g a , do k tó r e g o to p o s z u k iw a n ia w łą c z y ła się b o s k a m a łż o n k a (i sio s tra ) B a a la , A n a t (s. 416). A lb o z d a n ie „ sz y ja tw o ja j a k w ie ż a D a w id a ” zo s ta je sk o m e n to w a n e , że ro z m ia r y d a m y p r z e k r a c z a ją r a m y p o e ty c k ie j h ip e r boli, je ś li je o d n ie ś ć do s p o k o jn e g o d z ie w c z ę c ia czy ja k ie g o k o lw ie k z ie m sk ie g o s tw o rz e n ia . A le je ż e li d a m a je s t b o g in ią , p ro p o r c je te n ie b ę d ą czym ś n ie z w y k ły m (s. 465). C ie k a w e czy z p o ró w n a n ia d z ie ln e j n ie w ia s ty w K s ię dze P rz y s łó w do o k r ę t u k u p ie c k ie g o P o p e te ż m u s ia łb y w y c ią g a ć w n io se k , że o n a b y ła b o g in ią ?
W je d n y m je d y n y m m ie js c u P n p (8, 6) w y s tę p u je im ię B oga Iz ra e la : „ Z a r je j to ż a r o g n ia , p ło m ie ń J a h w e (S a lh e b e tja h )”. P o p e w ie że je s t to z w y c z a jn y sp o só b w y r a ż a n ia s u p e r la ty w u w z n a c z e n iu „ p ło m ie ń n a jg o r ę t sz y ” A le w ie też, że s ą a u to rz y , k tó r z y b io r ą to w y ra ż e n ie b a rd z ie j d o sło w n ie (n p . B J : u n e fla m m e de Yah,r é ) , a w ię c p ło m ie n ie t e p rz y c h o d z ą od B o g a. M im o to P o p e d la r a c j i m e try c z n y c h (?) u w a ż a , że p a jle p ie j b ę d z ie z ig n o ro w a ć t e n z w ro t ja k o glosę i w p rz e k ła d z ie fa k ty c z n ie go o puszcza. W y d a je się to a b s o lu tn ie n ie u z a s a d n io n e . I m o ż n a p rz y p u s z c z a ć , że to i n t e r p r e ta c ja k u lty c z n o -p o g a ń s k a z a d e c y d o w a ła o in g e r e n c ji w te k s t. G d y b y z w ro t b rz m ia ł „ p ło m ie ń B a a la ”, to p e w n ie b y łb y p o tr a k to w a n y z ży czliw ą u w a g ą .
N a to m ia s t w a r to z a sy g n a liz o w a ć d o b ry p rz e k ła d z d a n ia , k tó r e w В Т b rz m i: „ J e ś lib y k tp o d d a ł za m iło ść c a łe b o g a c tw o sw eg o d o m u , p o g a rd z ą n im ty lk o ”. T a k a w y p o w ie d ź po w s p a n ia ły c h p o c h w a ła c h m iło śc i u d e r z a j a k o n a jw y r a ź n ie js z y a n ty c lim a x . T rz e b a w ię c z d a n ie ro z u m ie ć in a c z e j. P ie r w sza m o żliw o ść, to o d n ie ść sło w o „ p o g a rd z ą ” d o b o g a c tw a , a n ie d o c z ło w ie k a . A le je s t le p ie j w z ią ć to z d a n ie ja k o p y ta n ie re to ry c z n e : „ J e ś li k to ś o d d a c a łe b o g a c tw o sw eg o d o m u za m iło ść, czyż m o g ą n im w z g a rd z ić ? ” (s. 670). P o d o b n ie z re s z tą B H S k a ż e w s ta w ić b r a k u j ą c ą p a r t y k u łę p y ta j n ą p rz e d sło w e m bóz.
W y s ta w ie n ie ja k i e jś o g ó ln e j o cen y w p r z y p a d k u d z ie ła te j r a n g i je s t s p r a w ą co n a jm n ie j d e lik a tn ą . N ie w ą tp liw ie k o m e n ta rz P o p e ’a u d e rz a b o g a c tw e m w a r s z t a tu n a u k o w e g o . A le m im o w sz y stk o ro b i on w ra ż e n ie ja k ie jś je d n o s tro n n o ś c i: je s t t u a b s o lu tn a p rz e w a g a te k s tó w m ito lo g ic z n y c h n a d te k s te m b ib lijn y m , filo lo g ii n a d te o lo g ią , w ię c e j się sły szy o b ó s tw a c h s t a r o ż y tn e g o W sc h o d u n iż o B o g u Iz r a e la . A w p r e z e n ta c ji s e r ii A n c h o r B ib le W. F . A l b r i g h t (s. IV ) n a p is a ł, że je j z a m ie rz e n ie m je s t u c z y n ić B ib lię d o s tę p n ą w sp ó łc z e s n e m u c z y te ln ik o w i, c z y te ln ik o w i z w y c z a jn e m u b ez s p e c ja ln e g o fo rm a ln e g o p rz y g o to w a n ia w s tu d ia c h b ib lijn y c h . C zy s p r o w a d z e n ie P ie ś n i n a d P ie ś n ia m i d o r a n g i i p o z io m u m ity c z n y c h te k s tó w z w ią z a n y c h z c e re m o n ia m i ż a ło b n y m i i ś w ię ty m i m a łż e ń s tw a m i b ó s tw p ło d n o ś c i u s a t y s f a k c jo n u je c z y te ln ik a B ib lii, k tó r y s z u k a w n ie j p ra w d y , ja k a d la n aszeg o z b a w ie n ia ta m z o sta ła z a w a r ta ? C zy n ie z o s ta ła z a g u b io n a w tr a k c ie ty c h lite r a c k ic h p o r ó w n a ń o w a w z n io sło ść u tw o r u , k tó re g o t y t u ł P o p e n ie r a z p r z e k ła d a p rz e z z w ro t T h e S u b lim e S o n g ? P rz e c ie ż te k s ty m ity c z n e , a d a le j t a k lic z n e r y s u n k i i p la n s z e ze s c e n a m i o rg ia s ty c z n y m i, do k tó r y c h w c ią ż je s te ś m y o d s y ła n i, n ie są p rz e w a ż n ie a n i w z n io słe , a n i czy ste. C zy m o żn a
w ią z a ć z o b rz ą d a m i p o g rz e b o w y m i i c e re m o n ia m i ż a ło b n y m i u tw ó r, k tó r e m u n a d a n o t y t u ł s ir h a è é irîm , a w ię c p ie ś ń o c h a r a k te r z e ra d o s n y m ( ja k sam P o p e tłu m a c z y ów te r m i n n a s. 293), te n u tw ó r t a k p a c h n ą c y w io sn ą , r o z k w it n ię ty m i w in n ic a m i, tę tn ią c y m iło ś c ią i u ś m ie c h e m ? P rz y p u ś ć m y je d n a k , że ja k i ś fr a g m e n t n a s z e j p ie ś n i w y w o d z ił sw o je p o c z ą tk i z p rz e d iz ra e ls k ie j, k a - n a n e js k ie j p r a k t y k i k u lto w e j — ch o ć P o p e n ie p o tr a f ił p rz y to c z y ć a n i j e d n e j s tro fk i, a n i je d n e j lin ij k i z o w y c h l i te r a tu r , k tó r a b y ła b y d o k ła d n y m o d p o w ie d n ik ie m s tr o f k i czy li n ijk i z P n p i k tó r a c z y n iła b y z a p o ż y c z e n ie b a r dzo p ra w d o p o d o b n y m — to czy a u t o r n a tc h n io n y , po w ie k a c h p o d e jm u ją c y t a k ą s tro fk ę , n ie m ó g ł je j w y k o rz y s ta ć d la sw o ic h z u p e łn ie in n y c h n iż p ie r w o tn e te o lo g ic z n y c h z a m ie rz e ń ? C y to w a n y ju ż w y ż e j r e d a k t o r A lb r ig h t n a p is a ł, że A n c h o r B ib le ch ce o d tw o rz y ć p ie r w o tn e ś ro d o w isk o b ib lijn e o p o w ie śc i j a k ró w n ie ż o k o liczn o ści je j z a p is a n ia o ra z c e c h y c h a r a k te r y s ty c z n e te g o p is a rz a . W y d a je m i się że ty lk o p ie rw s z a część te g o z a m ie rz e n ia p o d j ę t a p rz e z P o p e ’a z o sta ła . A p rz e c ie ż te n h e b r a js k i p o e ta - p is a rz , k tó r y s k o m p o n o w a ł sw ó j u tw ó r — n a jp r a w d o p o d o b n ie j w y k o rz y s tu ją c p rz y ty m s ta r e p ie ś n i — o k o ło V w ie k u p rz e d C h ry s tu s e m , z a s łu g u je n a u w a g ę . J e s t n a j m n ie j p ra w d o p o d o b n e , b y z a m ie rz a ł o n o p ie w a ć s a k r a ln e m a łż e ń s tw o T a m - m u z a i Is z ta r . W ięc co z a m ie rz a ł p o w ie d z ie ć sw o im c z y te ln ik o m , sy n o m A b ra h a m a , lu d o w i p rz y m ie r z a ? O tó ż to p y ta n ie n ie z o sta ło p rz e z P o p e ’a w k o m e n ta r z u n a se rio p o s ta w io n e . I n ie m a n a n ie o d p o w ied zi.
k s . T a d e u s z B r z e g o w y , T a r n ó w H u g o S T A U D IN G E R — W o lfg a n g B E H L E R , G r u n d p r o b le m e m e n s c h lic h e n N a c h d e n k e n s . E in e E in fü h r u n g in m o d e r n e s P h ilo so p h ie r e n , F r e ib u r g - B a s e l- -W ie n 1984, V e rla g H e rd e r, s. 192 (H e r d e r b ü c h e r e i, t. 1146). 1. H u g o S t a u d i n g e r (u r. w 1921 r.) je s t od 1962 r . p ro f e s o re m u n i w e r s y t e tu w P a d e r b o r n i k ie r o w n ik ie m I n s ty tu t u T e o re ty c z n y c h P o d s ta w N a u k i, k tó r y f u n k c jo n u je w r a m a c h D e u ts c h e s I n s tit u t f ü r B ild u n g u n d W is sen . W o lfg a n g B e h 1 e r (u r. w 1927 r.) je s t o d 1970 r . p ro f e s o re m w F r e i- b u r g u B a d e ń s k im i c z ło n k ie m p re z y d iu m te g o I n s ty tu tu .
P r e z e n to w a n a t u t a j p r a c a je s t k o le jn y m w s p ó ln y m d z ie łe m S ta u d in g e - r a i B e h le r a z z a k re s u p o d s ta w o w y c h p ro b le m ó w e g z y s te n c ja ln y c h w s p ó ł czesn eg o c z ło w ie k a o ra z z a g a d n ie ń te o rio p o z n a w c z y c h d z is ie jsz e j n a u k i w ra z z filo z o fią i te o lo g ią . Ze z n a n y c h p r a c ty c h a u to r ó w n a le ż y w y m ie n ić n a s tę p u ją c e : H. S t a u d i n g e r — W. B e h i e r , C h a n c e u n d R is ik o d e r G e g e n
w a r t. E in e k r itis c h e A n a ly s e d e r w is s e n s c h a ftlic h -te c h n is c h e n W e lt, P a d e r
b o r n 2 1976; H . S t a u d i n g e r , D ie h is to r is c h e G la u b w ü r d ig k e it d e r E v a n g e lie n , W ü r z b u r g 4 1977; H . S t a u d i n g e r , D er A th e is m u s a ls p o litis c h e s P r o b le m , ib w - J o u r n a l 1978, n r 8; H . S t a u d i n g e r — J . S c h l ü t e r , W e r is t d e r M e n sc h ? E n tw u r f e in e r o ffe n e n u n d im p e r a tiv e n A n th r o p o lo g ie , S t u t t g a r t 1981; H . S t a u d i n g e r , D ie F r a n k fu r te r S c h u le . M e n e te k e l d e r G e g e n w a r t u n d H e r a u s fo r d e r u n g a n d ie c h r is tlic h e T h e o lo g ie , W ü rz b u r g 1982. P r a c a G r u n d p r o b le m e m e n s c h lic h e n N a c h d e n k e n s , p o za w p ro w a d z e n ie m H . S ta u d in g e r a (s. 7— U ), z a k o ń c z e n ie m (s. 161— 162), in d e k s e m n a z w is k (s. 180— 181) i in d e k s e m rz e c z o w y m (s. 182— 191) z a w ie ra c z te ry ro z d z ia ły . W p ie r w s z y m ro z d z ia le (s. 13— 41) n a te m a t k o n ie c z n o śc i filo zo ficzn eg o m y ś le n ia a u to r z y p rz e a n a liz o w a li w ła śc iw o ś c i m y ś le n ia filo zo ficzn eg o , p o d a li c h a r a k te r y s ty k ę z a c h o d n ie j filo zo fii, u k a z a li r e la c ję p o m ię d z y filo z o fią z a c h o d n ią a k la s y c z n y m i n a u k a m i p rz y ro d n ic z y m i i z a s y g n a liz o w a li z a g a d n ie n ie k ry z y s u e u r o p e js k ie j m y ś li tr a d y c y jn e j.
R o z d z ia ł d ru g i (s. 42— 83) z a w ie ra c h a r a k te r y s ty k ę s y tu a c ji w y jś c io w e j w sp ó łc z e s n e j r e f le k s ji filo z o fic z n e j, k tó r a p o w in n a b r a ć p o d u w a g ę p o z n a n ie e m p iry c z n e d o ty c z ą c e n a sz e j p la n e ty i ro z w ija ją c e g o się w s z e c h ś w ia ta
