Jerzy Jodłowski
Postanowienie Sądu Najwyższego z
dnia 13 października 1986 r., I CR 276
Palestra 31/12(360), 114-118
1987
114
Orzecznictwo Sądu Najwyższegoliczania w artości m ienia nierucho mego, pozostawionego za granicą na poczet opłat za użytkow anie wieczyste lub na pokrycie ceny sprzedaży działki budow lanej i p o łożonych na niej budynków (Dz. U. N r 47, poz. 244), jest zgodny z upo w ażnieniem zaw artym w art. 88 ust. 5 ustaw y z dnia 29 kw ietnia 1985 r. o gospodarce gruntam i i wywłaszczaniu nieruchom ości (Dz. U. N r 22, poz. 99) oraz z przepi sem art. 75 kodeksu postępowania adm inistracyjnego ?”,
o r z e k a :
1. przepisy § 5 ust. 1 i 2 rozpo rządzenia Rady M inistrów z dnia 16 września 1985 r. w sp ra w ie zaliczania w artości m ienia nieruchomego pozostawionego za granicą na poczet opłat za użytkowanie wieczyste lub na pokrycie ceny sprzedaży działki budowlanej i położonych na niej budynków (Dz. U. N r 47, poz.
244) są niezgodne z przepisem art. 88 ust. 5 ustaw y z dnia 29 kw ietnia 1985 r. o gospodarce gruntam i i wywłaszczaniu nie ruchomości (Dz. U. N r 22, poz. 99) oraz z przepisem a rt. 75 ko deksu postępow ania adm inistra cyjnego;
2. ustala trzym iesięczny term in, li cząc od dnia doręczenia n iniej szego orzeczenia, w którym po winno nastąpić uchylenie prze pisów § 5 ust. 1 i 2 rozporzą dzenia Rady M inistrów z dnia 16 w rześnia 1985 r. w spraw ie zaliczenia w artości m ienia nie ruchomego pozostawionego za granicą na poczet opłat za użyt kowanie wieczyste lub na po krycie ceny sprzedaży działki budow lanej i położonych na niej budynków (Dz. U. N r 47, poz. 244); w w ypadku nieuchylenia wymienionych przepisów tracą one moc z upływem tego te r minu.
Orzecznictwo Sądu Najwyższego
1.
POSTANOWIENIE SĄDU NAJWYŻSZEGO z dnia 13 października 1986 r.
I CR 276/86
Teza głosowanego postanow ienia m a brzm ienie następujące:
Jeżeli w skład spadku po cudzo ziemcu wchodzi własnościowe pra wo do lokalu spółdzielczego poło żonego na obszarze Polski, wy łączna jurysdykcja krajowa do stwierdzenia nabycia spadku w tym zakresie należy do sądów pol
skich. Orzeczenie sądu państwa obcego stwierdzające nabycie spadku, w skład którego wchodzi spółdzielcze prawo do lokalu poło żonego w Polsce, nie podlega w tym zakresie uznaniu z braku przesłanki z art. 1146 § 1 pkt 2 k.p.c.
115 N r 12 (360) Orzecznictwo Sądu Najwyższego
G L O S A
do powyższego postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 13 października 1986 r.
I CR 276/86
Spośród sipraw cyw ilnych z ele m entem zagranicznym spraw y o stw ierdzenie nabycia spadku w praktyce zdarzają się dość często i wielokrotnie docierały do Sądu Najwyższego. Ju d y k atu ra SN w tych spraw ach jest stosunkowo bo gata i od dość daw na jest u trw a lona. Tezy, jakie w tej m aterii ustalił SN, są następujące:
1) w świetle art. 1108 § 1 k.p.c. w spraw ach spadkowych rozpozna wanych w postępow aniu nieproce sowym jurysdykcja krajow a przy sługuje sądom polskim w zasadzie tylko wtedy, gdy spadkodaw ca w chwili śmierci m iał obywatelstwo polskie lub był bezpaństwowcem zamieszkałym w Polsce;
2)
a contrario
sądy polskie nie m ają jurysdykcji krajow ej w sp ra wach spadkowych po cudzoziem cach;1 jurysdykcji tej nie może uzasadniać art. 1110 k.p.c.;1 2 3 43) wyjątkowo z mocy art. 1102 § 1 k.p.c., jeżeli w skład spadku po
cudzoziemcu wchodzi nieruchomość lub inne praw o rzeczowe położone w Polsce, spraw a spadkowa w ta kim zakresie należy do wyłącznej jurysdykcji sądów polskich;*
4) jeżeli w skład spadku po cu dzoziemcu wchodzą znajdujące się w Polsce ruchomości lub praw a m ajątkow e, a spadkobierca nie mo że uzyskać stw ierdzenia swoich praw do spadku przez sąd ojczysty spadkodawcy, to w spraw ie o stw ierdzenie praw do spadku istnieje w tym zakresie jurysdykcja sądu polskiego (tzw. jurysdykcja konieczna);' dotyczy to zarówno sytuacji, gdy spadkobierca jest oby w atelem polskim, jak i takiej sy tuacji, gdy jest obywatelem obcym.5 6
W nowym orzeczeniu z tego za kresu z dnia 13.X.1986r. I CR 276/86 Sąd Najwyższy kontynuuje linię tej judykatury. W spraw ie tej chodzi ło o uznanie orzeczenia sądu za- chodnioniemieckiego stw ierdzające go p raw a do spadku po obywatelce
1 W y ro k SN z 17.III.1967 r . I CR 370/68, O S N C P n r 12/1967, p o z. 222 o ra z O S P iK A z. 2/1969, p o z. 32 z g lo są J . S k ą p s k i e g o ; p o s ta n o w ie n ie S N z 4.IX.1969 r . I I I CR N 185/69, O S N C P n r 5/1970, p oz. 101; u c h w a la S N z 31.V.1975 r . I I I C Z P 78/75, O S N C P p r 2) 1976, p o z . 33. 2 W y ro k S N z 17.III.1967 r . I CR 370/66, jw . (p rz y p is 1). Z o b . te ż w te j k w e s tii J . J o d ł o w s k i : J u r y s d y k c j a k r a jo w a w s p r a w a c h s p a d k o w y c h w ś w ie tle k .p .c ., ..S tu d ia C y w llis ty c z n e ” to m 13—14, 1969, s. 98. 3 P o s ta n o w ie n ie S N z 22.11.1966 r . I I I C R N 395/65, O S N C P n r 11/1966, p o z. 197 o ra z P IP n r 1/1967, s. 152 z g lo są J . J o d ł o w s k i e g o ; u c h w a ła S N z 28.V.1969 r. I I I C Z P 23/69. O S N C P n r 1/1970, poz. 3; p o s ta n o w ie n ie S N z 6.III.1970 r . I CR 3/70, P iP n r 12/1971, s. 1087; u c h w a ła S N z 12.IV.1982 r . I I I C Z P 8/82, O S N C P n r 10/1982, p oz. 142. 4 U c h w a ła S N z 31.V.1975 r . I I I C Z P 78/75, O S N C P n r 2/1976, p o z . 33. Z o b . te ż J . J o d ł o w s k i : J u r y s d y k c j a są d ó w p o ls k ic h w s p r a w a c h s p a d k o w y c h p o c u d z o z ie m c a c h z a m ie s z k a ły c h w P o ls c e , P i p n r 6/1976. s . 48 i n a s t. 6 U c h w a ła S N z 19.X.1977 r . I I I C Z P , N P n r 9/1978, s. 1378 z g lo są J . J o d ł o w s k i e g o o ra z O S P iK A z . 1/1979, p oz. 2 z g lo są M . P a z d a n a .
116 Orzecznictwo Sądu Najwyższego \2 (360)
RFN, w skład którego to spadku wchodzi własnościowe praw o do lokalu spółdzielczego położonego w Polsce. Sąd Najwyższy słusznie i zgodnie z ustaloną linią judykatu- ry uznał, że w praw dzie w świetle art. 1108 § 1 k.p.c.
a contrario
sądy polskie nie są jurysdykcyjnie właściwe w spraw ach spadkowych (rozpoznawanych w postępow aniu nieprocesowych) po cudzoziemcach, jednakże z mocy art. 1102 § 1 k.p.c. postępowanie spadkowe po cudzo ziemcu w zakresie, w jakim doty czy wchodzących w skład spadku nieruchomości i innych praw rze czowych, podlega wyłącznej w łaści wości sądów polskich. Sąd Najw yż szy słusznie też przyjął, że zasada ta odnosi się także do sytuacji, gdy w skład spadku po cudzoziemcu wchodzi spółdzielcze iprawo do lo kalu położonego w Polsce jako ograniczone praw o rzeczowe podle gające dziedziczeniu. Nie budzi to wątpliwości w św ietle art. 223 § 1 praw a spółdzielczego oraz art. 1102 § 1 k.p.c. Problem ten wypłynął w judykaturze SN zresztą nie po raz pierwszy. Również w orzeczeniu z 26.11.1976 r. III CRN 303/76« SN uznał, że na podstawie art. 1102 § 1 k.p.c. uzasadniona jest jurysdykcja sądu polskiego w spraw ie o stw ier dzenie praw spadkowych po cudzo ziemcu, gdy w skład spadku wcho
dzi w kład budowlany i związane z nim spółdzielcze praw o do lokalu, będące ograniczonym praw em do lokalu.
Sąd Najwyższy w głosowanym orzeczeniu słusznie przyjął, że dys pozycja art. 1102 § 1 k.p.c. nie uza sadnia poglądu, iż w sytuacji, gdy w skład spadku po cudzoziemcu wchodzi nieruchomość lub praw o rzeczowe, jurysdykcja krajow a są du polskiego odnosi się do całego spadku. Pogląd taki mógł wynikać z pierwszego orzeczenia wydanego przez SN pod rządem k.p.c. doty czącego spraw y o stw ierdzenie n a bycia spadku po cudzoziemcu, któ rego teza została sform ułow ana zbyt szeroko.6 7 Jednakże w dalszej judykaturze SN przyjm ował już wyraźnie, że jurysdykcja krajow a sądu polskiego wchodzi w grę w omawianych w ypadkach tylko w zakresie dotyczącym położonej w Polsce nieruchomości lub praw a rzeczowego.8
Jednakże przy przyjętym przez Sąd Najwyższy słusznym założeniu, że jurysdykcja krajow a w roz poznawanej spraw ie przysługuje sądom polskim tylko w zakresie do tyczącym spółdzielczego praw a do lokalu, wątpliwości budzi ostatecz ne rozstrzygnięcie sprawy. Sąd N aj wyższy bowiem oddalił w całości rew izję wnioskodawczym, zatw ier
6 P o s ta n o w ie n ie SN z 28.11.1976 r. I I I C R N 303175, N P n r 9/1978, s. 1380 z glosą J . J o d ł o w s k i e g o .
7 W g lo sie d o o rz e c z e n ia z 22.11.1966 r . CR 395/65 ( P iP n r 1/1967, s. 152 i n.) z a k w e s tio n o w a łe m z b y t s z e ro k ie s f o r m u ło w a n ie te z y te g o o rz e c z e n ia p rz e z B iu ro O r z e c z n ic tw a SN , w y r a ż a ją c p o g lą d , ż e te z a t a w y m a g a u ś c iś le n ia i p o w in n a b rz m ie ć : „ P o s tę p o w a n ie s p a d k o w e p o c u d z o z ie m c u w z a k r e s ie , w ja k im d o ty c z y n ie r u c h o m o ś c i p o ło ż o n e j w P o lsc e , p o d le g a z m o c y a r t . 1102 § 1 k .p .c . w y łą c z n e j ju r y s d y k c j i k r a jo w e j s ą d ó w p o ls k ic h ” .
8 U c h w a ła SN z 28.V.1969 r . I I I C Z P 23/69, O S N C P n r 1/1970, poz. 3; p o s ta n o w ie n ie S N z 6.III.1970 r . I CR 3/70, P i P n r 12/1971, s. 1087; u c h w a ła SN z 12.IV. 1982 r . I I I C Z P 8/82, O S N C P n r 10/1982, p o z . 142.
Orzecznictwo Sądu Najwyiszego 117 N r 12 (360)
dzając tym samym zaskarżone po stanow ienie sądu wojewódzkiego, którym sąd ten oddalił w całości w niosek o uznanie sądu niem iec kiego stw ierdzającego dziedziczenie po spadkodawczyni, obywatelce RFN. Oddalenie w niosku w całości jest równoznaczne z uznaniem, że jurysdykcja krajow a w danej sp ra wie przysługuje wyłącznie sądom polskim, a sądom RFN nie przy sługuje w żadnym zakresie.
W prawdzie w uzasadnieniu orze czenia SN brak jest danych co do tego, jaki i gdzie położony m ajątek wchodził do spadku poza spół dzielczym praw em do lokalu, ale można domniemywać z dużą dozą pewności, że w skład jego wcho dziły ponadto inne składniki m a jątkow e, co najm niej ruchomości położone na terenie bądź Polski, bądź RFN. Je st niewątpliwe, że zgodnie z praw em obowiązującym w RFN sąd niem iecki wydał orze czenie o stw ierdzeniu praw do spadku
(Erbschein)
po obywatelce RFN co do całości spadku. Ju ry s dykcja krajow a sądów niemieckich w spraw ie o stw ierdzenie nabycia spadku po obyw atelu RFN za mieszkałym w RFN w zakresie do tyczącym całego m ajątk u zn ajd u ją cego się na terytorium RFN, a ta k że m ajątku ruchomego znajdujące go się w Polsce (co do którego b rak jest jurysdykcji sądów pol skich) nie może być kw estionow a na. W konsekwencji orzeczenie są du niemieckiego stwierdzającego nabycie spadku ipo obywatelceRFN — w zakresie nie dotyczącym położonych w Polsce nieruchomości i praw rzeczowych — może być w Polsce uznane pod w arunkiem w za jemności.
Dlatego oddalenie w całości wniosku o uznanie orzeczenia sądu RFN stwierdzającego nabycie spad ku po Werze K. bez stwierdzenia, czy istnieje wzajemność między PRL a RFN co do uznaw ania ta kich orzeczeń, ocenić należy jako wadliwe. Jeżeli wzajemność ta by łaby stwierdzona, to wniosek o uznanie orzeczenia sądu RFN po w inien by być oddalony tylko w zakresie, w jakim dotyczy spół dzielczego praw a do lokalu położo nego w Polsce, w pozostałej zaś części orzeczenie to powinno by być uznane.
Rozstrzygnięcie omawianej sp ra wy sprowadza się więc do kwestii wzajemności między PR L a RFN co do uznaw ania orzeczeń sądo wych. Nie chodzi tu o pełną wza jemność co do uznaw ania wszel kich orzeczeń sądowych (ta m ię dzy PRL a RFN bezspornie nie istnieje), ale o wzajemność w za kresie uznaw ania orzeczeń w sipra- wach spadkowych, a w szczególnoś ci w spraw ach o stwierdzenie praw spadkowych.9 Sąd wojewódzki, roz poznając spraw ę w I instancji, przyjął (bez zbadania tej kwestii w trybie art. 1143 k.p.c.), że brak jest wzajemności w spraw ie uzna w ania orzeczeń spadkowych sądów polskich przez sądy RFN. Jednakże przez dłuższy czas wzajemność ta
9 W ś w ie tle j u d y k a t u r y S N o ra z d o k tr y n y w y s ta rc z a w z a je m n o ś ć co d o u z n a w a n ia w y ro k ó w d a n e j k a te g o r ii s p r a w , d o ja k i e j n a le ż y w y r o k , k tó r e g o u z n a n ia się z a d a . Z ob. J . J o d ł o w s k i : U z n a n ie i w y k o n a n ie z a g ra n ic z n y c h o rz e c z e ń są d o w y c h w P o lsc e n a tle o rz e c z n ic tw a S ą d u N a jw y ż sz e g o , ,,B ib lio te k a P a le s tr y ” , 1977, S. 12.
Orzecznictwo Sądu Najwyższego
118 N r 12 (300)
ka, choć nie przew idziana przez żadną konwencję, faktycznie istnia ła.10 Obecnie sytuacja w tej mierze jest niepewna. W związku z zawie szeniem przez sądy RFN od kilku la t wykonyw ania pomocy praw nej na rzecz sądów polskich i zaniecha niem korzystania z pomocy p raw nej sądów polskich,11 nie jest pew ne, czy w tym stanie rzeczy sądy
RFN uznają obecnie orzeczenia są dów polskich w spraw ach o stw ier dzenie nabycia spadku. K w estia ta wym aga więc na now o ustalenia w trybie art. 1143 k.p.c. Od jej w y jaśnienia zależy ostatecznie, jakie orzeczenie powinno było zapaść w om awianej sprawie.
Jerzy Jodłowski
1# W p u b lik a c ji p t . „ O rz e c z n ic tw o S ą d u N a jw y ż s z e g o w s p r a w a c h c y w iln y c hz e le m e n te m z a g r a n ic z n y m ” ( „ B ib lio te k a P a l e s tr y ” , 1976, s. 31) p o d a łe m n a p o d
s ta w ie d a n y c h u z y s k a n y c h w ó w c z a s z W y d z ia łu P r a w a M ię d z y n a ro d o w e g o M i n is te r s tw a S p ra w ie d liw o ś c i, ż e p o s ta n o w ie n ia s tw ie rd z a ją c e n a b y c ie s p a d k u p o o b y w a te la c h w ła s n y c h w s to s u n k a c h m ię d z y P R L a R F N s ą u z n a w a n e n a p o d s ta w ie w z a je m n o ś c i f a k ty c z n e j. 11 Z o b . J . C i s z e w s k i : P ia s e k w tr y b a c h o b r o tu p r a w n e g o R F N —P R L , „ G a z e ta P ra w n ic z a ” n r 6/1987, s . 10 o r a z t e n ż e : O b ró t p r a w n y m ię d z y P R L a R F N w s p r a w a c h c y w iln y c h i ro d z in n y c h , „ Z e s z y ty N ie m c o z n a w c z e ” . P o lsk i I n s t y t u t S p ra w M ię d z y n a ro d o w y c h , n r 1/1987, s. 49 i n a s t. (w sz czeg . s. 58—59). 2.
UCHWAŁA SĄDU NAJWYŻSZEGO z dnia 31 stycznia 1986
r.
n i CZP 69/85 Sąd Najwyższy !w isprawie w niosku Stanisław a M. — z udzia łem Ł. — o rozstrzygnięcie o istot nych spraw ach dziecka, po roz poznaniu n a posiedzeniu jaw nym dnia 3|1 stycznia 1986 r. zagadnie n ia praw nego przekazanego przez Sąd Wojewódzki postanowieniem z dnia 12 listopada 1985 r. do roz strzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.: 1. „Czy dopuszczalne jest postę powanie sądowe z wniosku osoby ubiegającej się o pasz p o rt i w yjazd za granicę w spraw ie o zabezpieczenie przy padających od tejże osoby świadczeń alim entacyjnych na rzecz osoby pozostającej w Polsce?”
2. „Czy w w ypadku zabezpiecze nia tych świadczeń przez za w arcie umowy poręczenia po ręczyciel :
a) może zobowiązać się do te go, że umowa będzie obo-. wiązywać przez czas pobytu dłużnika za granicą i że b) będzie odpowiedzialny za
alim enty w całej wysokości, jeśli zostały one podwyż szone po zaw arciu umowy poręczenia?”
3. „Czy w ewentualnym postę pow aniu sądowym, o którym mowa w pkt 1, możliwy jest udział — w charakterze ew en tualnego uczestnika — porę czyciela?”,
