Nauczanie na przestrzeni wieków
Wprowadzenie Przeczytaj
Linia chronologiczna Sprawdź się
Dla nauczyciela
Nauka towarzyszyła człowiekowi od zawsze, bez niej ewolucja byłaby niemożliwa. Nabywał on nowych umiejętności i przystosowywał się do otaczających go warunków, a jednocześnie poznawał świat. Kolebką nauki i szkolnictwa w Europie jest starożytna Grecja, w której już w V wieku p.n.e. powstały pierwsze miejsca nauki prowadzone przez wybitnych filozofów: Sokratesa, Arystotelesa i Platona. Następnie pałeczkę w dziedzinie edukacji przejął Rzym i jego wielcy uczeni. W średniowieczu funkcjonowały szkoły katedralne i przykościelne, zaczęły powstawać pierwsze uniwersytety. W 1773 r. powołano pierwsze ministerstwo edukacji – Komisję Edukacji Narodowej w Rzeczypospolitej. Obecnie polityka edukacyjna jest jednym z ważniejszych aspektów funkcjonowania państwa w myśl zasady wyrażonej przez Jana Zamoyskiego w akcie erekcyjnym Akademii Zamoyskiej z 1600 roku.
Twoje cele
Scharakteryzujesz system szkolnictwa powstały w starożytnej Grecji i Rzymie.
Przeanalizujesz, jak funkcjonowało szkolnictwo w średniowieczu.
Omówisz funkcjonowanie szkolnictwa w późniejszych epokach.
Przedstawisz rozwój szkolnictwa w Polsce od czasów najdawniejszych do dziś.
Nauczanie na przestrzeni wieków
Źródło: domena publiczna.Jan Zamoyski
Uwagi nad życiem Jana Zamojskiego kanclerza i hetmana W.
K. do dzisiejszego stanu Rzeczypospolitej Polskiej przystosowane
Zawsze takie rzeczypospolite będą, jakie ich młodzieży chowanie, (…) nadto przekonany jestem, że tylko edukacja publiczna zgodnych i dobrych robi obywatelów.
Źródło: Jan Zamoyski, [w:] Stanisław Staszic, Uwagi nad życiem Jana Zamojskiego kanclerza i hetmana W. K. do dzisiejszego stanu Rzeczypospolitej Polskiej przystosowane, Kraków 1926, s. 7.
“
Przeczytaj
Daleka droga do szkoły – starożytność
Szkoła jest jedną z najważniejszych instytucji społecznych tworzonych w celu przygotowania młodego pokolenia do dorosłego życia. Dlatego pierwszymi nauczycielami byli od zawsze dorośli, którzy przekazywali młodszym swoje doświadczenia i wiedzę. W Egipcie i Mezopotamii wykształcenie było domeną kapłanów oraz skrybów, ludzi uczonych w piśmie, którzy odpowiadali za prowadzenie kancelarii władcy i możnych.
W starożytnej Grecji edukacja biedniejszych polegała na nauce gimnastyki, muzyki, czytania i pisania.
W bogatych domach obywateli greckich zatrudniano wykształconych specjalistów do wychowania
młodzieży i przekazania im potrzebnej wiedzy o otaczającym ich świecie. Dzieci, oprócz czytania i pisania, uczono retoryki, matematyki, historii, geografii i logiki. Edukacją na wyższym poziomie objęta była tylko nieliczna grupa arystokracji i ludzi bardzo zamożnych. Korzeni współczesnej szkoły należy doszukiwać się w starożytnych Atenach, gdzie szkolnictwo funkcjonowało na trzech szczeblach: szkół elementarnych, średnich i zalążku szkolnictwa wyższego, za który można uznać Akademię Platona. W szkołach elementarnych mogli się kształcić wszyscy wolni obywatele na koszt państwa lub sponsorów prywatnych. Kształcenie na poziomie średnim miało charakter publiczny, ale było dostępne tylko dla najzamożniejszych. W szkole hellenistycznej pojawiły się pierwsze podręczniki oraz pomoce naukowe.
W Rzymie edukacja rozwijała się wraz z instytucją państwa, które potrzebowało wykształconej kadry urzędniczej. Początkowo edukacja miała charakter prywatny, odbywała się w domu rodzinnym, z czasem nabrała jednak charakteru publicznego i przeniosła się do szkół elementarnych. W początkowym okresie istnienia miały one charakter prywatny, ale już w dobie cesarstwa rzymskiego zostały przejęte przez państwo lub miasta cesarstwa. Dalsza edukacja odbywała się w szkołach średnich, które przez elity społeczne były uważane za potrzebne, bo przygotowywały obywateli do życia publicznego. Od II wieku naszej ery szkoły stały się instytucjami publicznymi utrzymywanymi przez samorządy miejskie i państwo oraz podlegały nadzorowi ze strony cesarza.
Siedem sztuk wyzwolonych
Egipski skryba. Zwróć uwagę na materiał pisarski, jakim się posługiwał.
Źródło: Guillaume Blanchard, licencja: CC BY-SA 3.0.
Łącznikiem między edukacją starożytną
i średniowieczną jest siedem sztuk wyzwolonych, które do edukacji wprowadził Marcjanus Kapella w V wieku naszej ery. Zebrał on w jednym podręczniku wszystkie siedem wykładanych w szkołach nauk, które nazwał siedmioma sztukami wyzwolonymi. Jego dzieło, O zaślubinach Merkurego i Filologii, jest często uważane za pierwszy
średniowieczny podręcznik.
Dalsza ewolucja siedmiu sztuk wyzwolonych nastąpiła w VI wieku za sprawą Kasjodora, który przystosował je do potrzeb Kościoła.
Sztuki wyzwolone dzieliły się na:
trivium
W skład którego wchodziły:
– gramatyka, która polegała na nauce łaciny;
– retoryka, kształcąca sztukę pisania i przemawiania oraz umiejętność przekonywania do swoich racji;
– dialektyka, czyli umiejętność logicznego myślenia, dyskutowania na każdy temat.
quadrivium
Do którego należały:
– arytmetyka, dział matematyki opierający się na podstawowych działaniach na liczbach;
– geometria, składała się z geografii i właściwej geometrii, czyli umiejętności posługiwania się figurami i bryłami matematycznymi, z czasem rozszerzono ją o biologię i historię;
– astronomia, nauka o czasie, kosmografia i obserwacje nieba;
– muzyka, w szkołach klasztornych była to nauka chorału gregoriańskiego.
Najpierw należało opanować trivium, co trwało z reguły cztery lata, i dopiero wtedy rozpoczynano trzyletnie studia nad quadrivium. Po zakończeniu edukacji odbywał się egzamin, który potwierdzał nabycie umiejętności i wiedzy.
Czasy średniowiecza
Po upadku cesarstwa rzymskiego rozpoczęło się średniowiecze, które początkowo było okresem upadku szkolnictwa. Kościół katolicki miał niechętny stosunek do szkół świeckich i preferował szkoły przykościelne. Upowszechniły się one w XI wieku, kiedy to funkcjonowały szkoły parafialne, klasztorne i kolegiackie.
W szkołach przyklasztornych nauka początkowo trwała rok i w dużej mierze opierała się na pamięciowym opanowaniu materiału. Dyscyplina w szkołach była bardzo surowa, jej
utrzymywanie było możliwe dzięki częstemu używaniu rózgi. Bito nie tylko za złe zachowanie, lecz także za brak postępów w nauce.
Podstawą nauki była scholastyka, która polegała na uzasadnianiu prawd wiary w sposób rozumowy. Do nauki przyjmowani byli chłopcy, których następnie przeznaczano do zakonu. Jednak z czasem zaczęto przyjmować osoby, które nie wiązały swojej przyszłości z zakonem. Po rocznej nauce uczniowie rozpoczynali kształcenie w siedmiu sztukach wyzwolonych. Na przełomie XII i XIII wieku, wraz z rozwojem miast, zaczęły powstawać szkoły miejskie, które kształciły mieszczan.
Siedem sztuk wyzwolonych z Hortus deliciarum Herrady z Landsbergu (ok. 1180 r.)
Źródło: domena publiczna.
Mistrz i uczniowie (1464 r.) Źródło: domena publiczna.
Początki uniwersytetów
Z czasem niektóre szkoły klasztorne zyskały dużą renomę i popularność. Rozrastały się i przekształciły się w pierwsze uniwersytety, czyli wspólnoty uczonych i studentów. Najstarsze uniwersytety to:
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Z czasem wykształciły się dwa typy uniwersytetów:
typ paryski
gdzie kładziono największy nacisk na studia filozoficzne i teologiczne; uniwersytet był podporządkowany władzy kościelnej, panowały tam zwyczaje zbliżone do zakonnych, rektor był wybierany spośród kadry naukowej uczelni;
typ boloński
gdzie uczelnia miała charakter prawniczy, bowiem kształcono tam przyszłych prawników, a sama uczelnia była zarządzana przez samorząd studencki, rektor był wybierany spośród studentów.
Poszczególne uniwersytety specjalizowały się w określonych dziedzinach nauki: medycynie, prawie, teologii, filozofii i innych naukach. Akademia Krakowska utworzona przez Kazimierza Wielkiego wzorowała się na typie uniwersytetów włoskich.
Główny nacisk został w niej położony na edukację medyczną i prawniczą. Niestety, fundacja
Kazimierza Wielkiego przetrwała tylko kilka lat;
odnowienia uniwersytetu krakowskiego dokonał w 1400 r. Władysław Jagiełło na życzenie swojej żony, królowej Jadwigi.
Zastanów się, dlaczego uniwersytet w Krakowie nie nazywa się kazimierzowski.
Edukacja renesansowa
Przemiany epoki renesansu widoczne były również w szkolnictwie.
Dążenie do osiągnięcia wykształcenia pozwalało na awans społeczny, dlatego szkoły średnie i wyższe były furtką dla synów mieszczan i bardziej światłych chłopów do lepszego życia. Ludzie odrodzenia odrzucili średniowieczne zasady nauczania oparte na scholastyce i sztukach wyzwolonych. Ideały humanistyczne znalazły swoje odzwierciedlenie w szkolnictwie średnim, w powstających od XVI wieku kolegiach zakładanych przez jezuitów. Ze szkół zostały wyeliminowane popularne w średniowieczu kary cielesne, które zastąpiono pochwałami i nagrodami. Kadra pedagogiczna była bardziej świadoma wyzwania, jakim jest edukacja młodzieży, dzięki dogłębnemu przygotowaniu, które trwało do osiemnastu lat. Cechą pedagogiki renesansowej była potrzeba rozwoju aktywności, samodzielności i twórczości ucznia. Starano się kształtować Rycina z XVI w. prezentująca odnowienie uniwersytetu
w Krakowie przez Władysława Jagiełłę.
Źródło: RM, tylko do użytku edukacyjnego, dostępny w internecie:
euarchives.org.
osobowość studenta, nauka miała odbywać się zgodnie z jego
możliwościami i zainteresowaniami. Erazm z Rotterdamu twierdził, że lekcje powinny być krótkie, łatwe i „lekko wesołością zaprawione”.
Kładł on silny nacisk na naukę samodzielnego myślenia.
Kolegia jezuickie
Kontrreformacja i wojny XVII wieku spowodowały upadek nauki, a szukanie herezji przez inkwizycję zagroziło nawet uniwersytetom. Rolę ośrodków naukowych zaczęły pełnić kolegia zakładane przez zakon jezuitów. Kolegia jezuickie do programu nauczania zaczęły wprowadzać pewne świeckie elementy. Kary cielesne wymierzał w nich świecki korektor, który jednak wymiar kary ustalał
z nauczycielem będącym zakonnikiem. Kolegia jezuickie były bardzo popularne na terenie Rzeczypospolitej, pierwsze powstało w 1564 roku w Braniewie z fundacji ówczesnego biskupa warmińskiego Stanisława Hozjusza. Z czasem powstały kolejne, m.in. w Jarosławiu w 1574 r., w Przemyślu w 1628 r., a we Lwowie w 1661 r. i tam założono Akademię Jezuicką.
Wszystkie szkoły jezuickie przez cały okres istnienia, do kasacji zakonu w 1773 roku, posługiwały się jednolitym programem nauczania Ratio studiorum, który poddawano tylko koniecznym zmianom.
Podstawą było nauczanie łaciny i greki, dialektyki, fizyki, matematyki, geografii, filozofii i historii. Nauka w nich była bezpłatna, dlatego cieszyły się popularnością także wśród młodzieży innych wyznań.
Pedagogika oświecenia
Oświecenie kształtowało się pod wpływem doktryn filozoficznych, w których główną rolę odgrywał rozum i doświadczenie. Odrzucono nauczanie pamięciowe, które często miało charakter wyłącznie odtwórczy, i postawiono na zrozumienie wykładanych treści przez studentów. Do cech
charakterystycznych oświeceniowej pedagogiki zaliczamy realizm, intelektualizm i utylitaryzm. Na jej kształt duży wpływ miały następujące osoby: Jean‑Jacques Rousseau, John Locke i Jan Amos Komeński, których uważa się za twórców trzech nurtów w europejskiej myśli pedagogicznej. Rousseau był
zwolennikiem powszechnej i bezpłatnej edukacji dla wszystkich dzieci, bez względu na pochodzenie i płeć. Podobne poglądy głosił Komeński. Dla odmiany Locke uważał, że szkoły powinny być elitarne, dostępne dla osób zamożnych, co było ukłonem w stronę burżuazji. Nurt wywodzący się od
Komeńskiego zakładał, że szkoła powinna być jednolita i dostępna dla wszystkich chętnych.
Pierwszej próby zmiany szkolnictwa elementarnego dokonał król Prus Fryderyk Wilhelm I w XVIII wieku.
Wprowadził on obowiązek szkolny, a w celu jego realizacji polecił zakładać szkoły wiejskie. Podobne próby reform systemu szkolnego podjęto w Austrii, Czechach i Rosji, polegały one na zwracaniu uwagi na wiedzę praktyczną, która miała pozwolić podjąć pracę w manufakturach. Dużego przełomu
w oświeceniowej edukacji dokonano
w Rzeczypospolitej, gdzie 14 października 1773 roku powołano do życia Komisję Edukacji Narodowej, którą można uznać za pierwsze ministerstwo
Erazm z Ro erdamu Źródło: domena publiczna.
Zachodnie skrzydło kolegium jezuickiego w Jarosławiu, obecnie plebania przy kolegiacie pw. Bożego Ciała Źródło: Bazie, licencja: CC BY-SA 3.0.
Znaczek pocztowy upamiętniający powstanie Komisji Edukacji
edukacji i oświaty na świecie.
KEN dokonała ujednolicenia systemu edukacji w kraju przez wprowadzenie jednakowych
programów nauczania i podręczników. Przepisy te
obowiązywały we wszystkich typach szkół. Do dziś data utworzenia Komisji Edukacji Narodowej jest obchodzona w Polsce jako Dzień Edukacji Narodowej, czyli Dzień Nauczyciela.
Epoka nowożytna
Do kolejnych zmian w szkolnictwie doszło po rewolucji francuskiej, kiedy zerwane zostały tradycyjne związki z Kościołem, a na mocy wprowadzanych konstytucji zapewniono prawo do oświaty.
Osiągnięciami rewolucji była jednolita i bezpłatna szkoła państwowa, powszechność nauczania początkowego, wychowanie obywatelskie, oświata dorosłych w celu zwalczania analfabetyzmu.
W XIX wieku szkoła stała się instytucją, którą uznano za niezbędną do życia jednostki i jej sprawnego funkcjonowania w społeczeństwie. Na ziemiach polskich mimo zaborów rozwijała się polska myśl
pedagogiczna, czego przykładem jest działalność Stanisława Kołłątaja i Tadeusza Czackiego. Stworzyli oni program dla szkół elementarnych uczących dzieci wiejskie i miejskie. Innym przykładem mogą być reformy Aleksandra Wielopolskiego w Królestwie Polskim, które przywróciły Komisję Oświecenia Publicznego. Opiekowała się ona zakładami naukowymi, decydowała o stypendiach i nagrodach oraz zajmowała się kształceniem nauczycieli. W Warszawie utworzona została Szkoła Główna składająca się z czterech wydziałów: prawa i administracji, lekarskiego, matematyczno‑fizycznego
i filologiczno‑historycznego.
Tam, gdzie nie było innej możliwości kształcenia, rozwinęła się edukacja domowa, która stała się kuźnią wychowania narodowego polskiej młodzieży.
Na przełomie XIX i XX wieku nastąpił duży rozwój myśli pedagogicznej, który był wspierany licznymi badaniami nad rozwojem i psychiką dzieci. Dało to początek Nowemu Wychowaniu, czyli ruchowi
odrzucającemu szkołę tradycyjną z podziałem na klasy i przedmioty. Jednym z twórców tego kierunku był John Dewey, który zwracał uwagę na to, że istota procesu nauczania leży w oddziaływaniu, spontanicznej aktywności ucznia i samodzielnym rozwiązywaniu przez niego problemów. Do szkół prezentujących idee nowego wychowania zaliczamy szkoły Marii Montessori.
Edukacja XX wieku
Najczęściej jednak pedagogika dążyła do dostosowania treści i metod nauczania do możliwości i potrzeb ucznia i jego etapu rozwojowego. XX‑wieczna szkoła realizowała wiele zadań społecznie użytecznych, pojawiła się koedukacja. Kształcenie dziewcząt i kobiet przestało dziwić i stało się normą. Ale w okresie totalitaryzmu i autorytaryzmu była też narzędziem propagandy i służyła odpowiedniemu kształtowaniu jednostek, zgodnie z wyznawaną ideologią polityczną. Dopiero przemiany po 1989 roku w większości krajów europejskich pozwoliły na odpolitycznienie szkół.
System edukacji w Rzeczypospolitej Polskiej
Współczesny system edukacji w Polsce podlegał wielokrotnym reformom. Do 1999 roku funkcjonowały szkoły podstawowe i ponadpodstawowe oraz system studiów wyższych magisterskich. W 1999 roku wprowadzono reformę systemu edukacji, która wprowadziła sześcioklasową szkołę podstawową, trzyletnie gimnazja oraz trzyletnie licea ogólnokształcące, zreformowano też system szkolnictwa zawodowego i technicznego. Studia w myśl systemu bolońskiego stały się trójstopniowe: licencjackie, magisterskie i doktoranckie. Można też uczestniczyć w studiach podyplomowych, jeżeli zdobyło się tytuł magistra. W zależności od metody organizacji zajęć wyróżniamy studia stacjonarne (dzienne) i studia niestacjonarne (zaoczne i wieczorowe). Na studiach stacjonarnych nauka jest zazwyczaj bezpłatna, a na studiach niestacjonarnych – płatna. Od 2005 roku absolwenci polskich uczelni otrzymują oprócz
Narodowej. Zastanów się nad znaczeniem słów autorstwa Grzegorza Piramowicza.
Źródło: tylko do użytku edukacyjnego, dostępny w internecie:
slowopolskie.org.
dyplomu suplement do dyplomu, który ułatwia ocenę i zrozumienie kwalifikacji posiadanych przez absolwentów szkół wyższych.
W 2016 roku dokonano kolejnej reformy systemu edukacji: zlikwidowano gimnazja, powrócono do ośmioletniej szkoły podstawowej i czteroletniego liceum ogólnokształcącego oraz pięcioletniego technikum kończących się maturą i egzaminem zawodowym.
Ważną rolę we współczesnym nauczaniu odgrywa kształcenie ustawiczne, które polega na nauce przez całe życie.
Słownik
Akademia Platońska
szkoła założona w Atenach ok. 386 roku p.n.e. przez Platona, gdzie były prowadzone pierwsze badania naukowe
sztuki wyzwolone
(z łac. artes liberales); system edukacji wywodzący się ze starożytności, który upowszechnił się w średniowieczu i opierał się na dwustopniowym podziale na trivium, składające się z gramatyki, retoryki i dialektyki oraz quadrivium, które zawierało arytmetykę, geometrię, muzykę oraz astronomię scholastyka
(z łac. schola – szkoła, scholasticus – uczony, nauczyciel, student, uczeń); filozofia i sposób nauczania upowszechniony w średniowieczu, który polegał na rozumowym dochodzeniu do prawd wiary uniwersytet
szkoła wyższa wielowydziałowa, która ma prawo nadawania stopni naukowych; współczesne uniwersytety wywodzą się od pierwszych uniwersytetów średniowiecznych w Bolonii
Linia chronologiczna
Polecenie 1
Zapoznaj się z osią czasu i wykonaj ćwiczenia.
Nauczanie na przestrzeni wieków
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Ćwiczenie 1
Wskaż, jakie było znaczenie Akademii Krakowskiej dla rozwoju edukacji w Rzeczypospolitej.
Ćwiczenie 2
Omów rolę tajnego nauczania w podtrzymywaniu polskości.
Ćwiczenie 3
Wskaż osiągnięcia Komisji Edukacji Narodowej.
Sprawdź się
Ćwiczenie 1
Wskaż, jaką szkołę założył Platon w Atenach.
liceum gimnazjum
szkoła podstawowa akademia
輸
Ćwiczenie 2
Zaznacz, które stwierdzenia są prawdziwe, a które fałszywe.
Stwierdzenie Prawda Fałsz
W 1773 r. w Rzeczypospolitej powołano Komisję Edukacji
Narodowej.
□ □
Pierwsze kolegium jezuickie na ziemiach polskich powstało
w 1564 roku w Braniewie.
□ □
Marcjanus Kapella był autorem dzieła O zaślubinach Merkurego i Filologii, które jest
uważane za pierwszy oświeceniowy podręcznik.
□ □
Uniwersytet paryski, nazywany Sorboną, został założony w XII
wieku.
□ □
輸
Ćwiczenie 3
Przeczytaj tekst i wykonaj polecenie.
Wskaż, jak nazywamy model kształcenia, który jest zawarty w wierszu.
醙
Ernst Robert Cur us
Literatura europejska i łacińskie średniowiecze
Gramatyka mówi, dialektyka uczy prawdy; retoryka stosuje słowa:
Muzyka śpiewa, arytmetyka liczy, geometria waży, astronomia czci gwiazdy.
Źródło: Ernst Robert Cur us, Literatura europejska i łacińskie średniowiecze, Kraków 1997.
“
Ćwiczenie 4
Zapoznaj się z ilustracją i wykonaj polecenie.
Źródło: domena publiczna.
Nazwij instytucję edukacyjną prezentowaną na rycinie.
醙
Ćwiczenie 5
Wyjaśnij, z jakiej okazji jest obchodzony w Polsce Dzień Edukacji Narodowej. 醙
Ćwiczenie 6
Przeczytaj tekst i wykonaj polecenie.
難
Krystyna Sobczyk
Potrzeba trwałości jezuickiej pedagogiki
Główne kierunki jezuickiego kodeksu nauczania można ująć następująco:
1. Szkoła nie powinna tylko uczyć, ale także wychowywać.
2. Nauczanie ma być bezpłatne.
3. Należy ograniczyć stosowanie kar cielesnych, szukając innych środków zachowania dyscypliny i pobudzania do pilności.
4. Nauczyciele powinni systematycznie przygotowywać się do pracy pedagogicznej.
5. Przedmiot nauczania winien tworzyć integralną całość. Na szczeblu klas niższych jeden nauczyciel ma prowadzić klasę przez kilka lat.
6. Dla urozmaicenia pracy i lepszych efektów, obok wykładów i lekcji, należy zwrócić uwagę na ćwiczenia, powtórki, dysputy i deklamacje.
Powstanie Ra o studiorum było ważnym wydarzeniem w dziejach szkolnictwa.
Krótkie, jasne przepisy dotyczące rozkładu zajęć, programu nauczania,
podręczników i obowiązków nauczycieli ułatwiały pracę zarówno rektorom szkół i wychowawcom, jak i młodzieży.
Wielką zaletę szkolnictwa jezuickiego stanowiły wykształcone i dobrze
przygotowane do roli nauczyciela kadry pedagogiczne. Jezuici zwracali uwagę nie tylko na zdobycie przez nauczyciela odpowiedniej wiedzy, ale także na jego umiejętności dydaktyczne. Uruchomione przez jezuitów seminaria nauczycielskie były epokowym odkryciem w historii szkolnictwa. Można powiedzieć, że dopiero oni nadali odpowiednio wysoką rangę stanowi nauczycielskiemu, zaliczając pracę pedagogiczną do najbardziej zaszczytnych obowiązków. (…)
“
Wyjaśnij, w jaki sposób jezuici dbali o wysoki poziom nauczania w swoich szkołach.
Podstawową zasadą jezuickiego szkolnictwa była bezpłatność nauczania.
Niezbędnym elementem funkcjonowania każdego szkolnictwa jest oczywiście zapewnienie źródeł jego finansowania. U jezuitów były to zazwyczaj fundacje w postaci majątków ziemskich.
Źródło: Krystyna Sobczyk, Potrzeba trwałości jezuickiej pedagogiki , 28.11.2000 r., dostępny w internecie: opoka.org.pl [dostęp 9.07.2020 r.].
Ćwiczenie 7
Przeczytaj tekst i wykonaj polecenie.
Wskaż, do jakich doświadczeń dydaktycznych nawiązywało Liceum Krzemienieckie.
難
Ewa Danowska
Nowatorski program nauczania i wychowania w Gimnazjum Wołyńskim, późniejszym Liceum w Krzemieńcu (1805–1831)
Gimnazjum Wołyńskie w Krzemieńcu założył Tadeusz Czacki przy wydatnej pomocy i współpracy Hugona Kołłątaja. Rangę liceum szkoła ta uzyskała w 1819 roku. Przez niespełna 26 lat istnienia wpisała się w historię wschodnich ziem Rzeczypospolitej pod rosyjskim zaborem oraz dzieje polskiej oświaty.
Tadeusz Czacki miał być orędownikiem spraw i organizacji szkolnictwa na powierzonym mu terenie, podnosząc poziom szkolnictwa i nauczania. Czacki zajmował się sprawami formalnymi i organizacyjnymi szkoły, a program opracował Kołłątaj, uwzględniając jego koncepcje. Program nauczania przewidziany był na 10 lat – cztery jednoroczne klasy oraz trzy dwuletnie kursy. Nacisk kładziono na naukę języków obcych. Uczniowie otoczeni byli opieką wychowawczą w trosce o wysoki poziom moralny, nie tylko naukowy, przyszłych absolwentów. Podlegali oni
szczegółowemu regulaminowi, nacisk kładziono na równość wszystkich uczniów niezależnie od ich statusu społecznego. Szkoła oferowała bogaty program
nauczania, a także możliwość korzystania z nadobowiązkowych zajęć. Absolwentów łączyło poczucie wspólnoty związane z tą placówką, kultywowane przez długie lata.
Źródło: Ewa Danowska, Nowatorski program nauczania i wychowania w Gimnazjum Wołyńskim, późniejszym Liceum w Krzemieńcu (1805–
1831), dostępny w internecie: apcz.umk.pl [dostęp 9.07.2020 r.].
“
Ćwiczenie 8
Przeczytaj tekst i wykonaj polecenie.
Wskaż, dlaczego król Kazimierz Wielki, tworząc Akademię Krakowską, wzorował się na uniwersytecie bolońskim.
難
Krzysztof Stopka
Założenie uniwersytetu w Krakowie
Jak wyglądała struktura nowo założonego uniwersytetu?
Struktura uniwersytetu odstępowała od pierwowzoru, jakim był włoski uniwersytet prawniczy. W Krakowie miała być tylko jedna uczelnia łącząca prawników,
medyków i artystów, czyli studentów sztuk wyzwolonych – artes liberales. W skład korporacji wchodzić mieli nie tylko studenci, ale także profesorowie, pisarze,
księgarze, woźni rektora – bedlowie – i ich służba. W Bolonii natomiast istniały trzy uniwersytety: dwa prawnicze i trzeci, który łączył sztuki wyzwolone z medycyną. Na uniwersytetach prawniczych profesorowie byli wykluczeni ze społeczności
studenckiej, która zawierała z nimi kontrakty dotyczące wykładów, ćwiczeń, dysput i egzaminów.
W swym dokumencie król nie przewidywał miejsca dla nauki teologii, skoro pisał tylko o prawie, medycynie i sztukach wyzwolonych. Nauczanie prawa rzymskiego i kanonicznego miało nadać uniwersytetowi krakowskiemu charakter
międzynarodowy. Król zapowiedział ufundowanie 11 katedr, w tym trzech prawa kanonicznego, dwu medycyny i jednej sztuk wyzwolonych. Ich liczba nie
przesądzała o strukturze uniwersytetu: król uposażył niezbędną liczbę katedr dla podjęcia wykładów z prawa i medycyny. Znacznej rozbudowy wymagał wydział sztuk wyzwolonych, gdyż gromadził on zawsze najliczniejszą rzeszę studentów.
Ukończenie tego wydziału było zresztą konieczne dla podjęcia studiów na wydziałach wyższych. (…)
Źródło: Krzysztof Stopka, Założenie uniwersytetu w Krakowie, dostępny w internecie: muzhp.pl [dostęp 9.07.2020 r.].
“
Dla nauczyciela
Autor: Jarosław Dyrda
Przedmiot: wiedza o społeczeństwie Temat: Nauczanie na przestrzeni wieków
Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres podstawowy Podstawa programowa:
Zakres podstawowy
VI. Wybrane problemy polityki publicznej w Rzeczypospolitej Polskiej.
Uczeń:
4) przedstawia możliwości kontynuacji edukacji (studia I stopnia i jednolite magisterskie, szkoły kształcące w zawodzie); wyjaśnia, w jaki sposób podnosić swoje kwalifikacje zawodowe.
Kształtowane kompetencje kluczowe:
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie.
Cele operacyjne:
Uczeń:
poznaje system szkolnictwa w starożytnej Grecji i Rzymie;
charakteryzuje, jak funkcjonowało szkolnictwo w średniowieczu;
omawia funkcjonowanie szkolnictwa w późniejszych epokach;
przedstawia rozwój szkolnictwa w Polsce od czasów najdawniejszych do dziś.
Strategie nauczania:
konstruktywizm.
Metody i techniki nauczania:
rozmowa nauczająca;
praca z materiałem graficznym;
burza mózgów;
praca z linią chronologiczną;
dyskusja.
Formy zajęć:
praca indywidualna;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.
Środki dydaktyczne:
komputery z głośnikami i dostępem do internetu, słuchawki;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.
Przebieg zajęć:
Faza wstępna
1. Wprowadzenie do tematu lekcji i zapoznanie się z jej celami.
2. Krótka informacja na temat nauki i jej roli na przestrzeni wieków w oparciu o stwierdzenie Jana Zamoyskiego „Takie będą Rzeczypospolite, jakie ich młodzieży chowanie… Nadto przekonany jestem, że tylko edukacja publiczna zgodnych i dobrych robi obywateli”.
Faza realizacyjna
1. Realizacja tematu odbywa się na podstawie linii chronologicznej prezentującej nauczanie na
przestrzeni wieków. Każda epoka po zaprezentowaniu przez nauczyciela odpowiedniego elementu linii chronologicznej jest omawiana wspólnie z zespołem klasowym. Uczniowie samodzielnie przygotowują w trakcie lekcji notatkę w zeszycie przedmiotowym.
2. Nauczyciel przedstawia historię edukacji w starożytności, wskazując na jej kształt w najstarszych cywilizacjach: Egipcie i Mezopotamii. Następnie omawia rolę edukacji w starożytnej Grecji oraz Rzymie – rozmowa nauczająca.
3. Siedem sztuk wyzwolonych – uczniowie próbują samodzielnie ustalić, co wchodziło w ich skład, oraz jakie było znaczenie trivium i quadrivium w procesie edukacyjnym. Praca z materiałem graficznym.
4. Powstawanie pierwszych uniwersytetów – klasowa burza mózgów – rola uniwersytetu
w średniowiecznym państwie na przykładzie Akademii Krakowskiej. Zapisanie wniosków do zeszytów.
5. Szkolnictwo doby renesansu – próba ustalenia, jaki był cel i model wykształcenia renesansowego.
Praca w grupach. Uczniowie zastanawiają się nad humanizmem i jego rolą w kształceniu młodego pokolenia, zapisują wnioski.
6. Dyskusja na temat nauczania prowadzonego przez jezuitów w tworzonych przez ten zakon kolegiach.
Uczniowie próbują za pomocą internetu zlokalizować najbliższe dawne kolegia zakładane przez jezuitów oraz wskazać wybitne postacie, które pobierały tam naukę.
7. Likwidacja kolegiów jezuickich i powstanie Komisji Edukacji Narodowej – rozmowa nauczająca. Klasa próbuje wskazać znaczenie i rolę tej instytucji edukacyjnej dla polskiej nauki.
8. Na kolejnych slajdach są prezentowane wieki XIX i XX oraz przemiany w polskim szkolnictwie po II wojnie światowej.
Faza podsumowująca
1. Podsumowanie zajęć o nauczaniu na przestrzeni wieków. Wyznaczona przez nauczyciela osoba odczytuje swoją notatkę z lekcji, pozostali uczniowie porównują ją ze swoimi notatkami i wraz z nauczycielem dokonują ewentualnych uzupełnień.
2. Wykonanie ćwiczeń do linii chronologicznej.
Praca domowa:
Wykonanie ćwiczeń z modułu „Sprawdź się”.
Materiały pomocnicze:
Sławomir Leśniewski, Jan Zamoyski. Hetman i polityk, Warszawa 2008.
Ernst Robert Curtius, Literatura europejska i łacińskie średniowiecze, Kraków, Wydawnictwo Universitas, 1997.
Z dziejów szkolnictwa jezuickiego w Polsce, wybór i oprac. ks. J. Paszenda, Kraków 1994.
Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:
Linia chronologiczna jest materiałem powtórzeniowym z tego tematu. Można ją też wykorzystać do tworzenia prezentacji multimedialnej poświęconej nauce i jej historii.
