F . K a l i c k a , Z zagadnień jednolitego frontu KPP i PPS w latach 1933—1934, Z a k ła d H is to rii P a r t ii p rz y K C iP Z P R , K iW , W ä x ázaw a 1967, s. 546.
P r a c a F . K a l i c k i e j o b e jm u je w z g lę d n ie k ró tk i, bo z a le d w ie d w u le tn i o k res d z ie jó w K P P i P P S . T e m a ty c z n ie k o n c e n tr u je s ię w o k ó ł je d n e g o problem u* d o ty czącego o b ie k ty w n y c h i s u b ie k ty w n y c h p rz e sła n e k k s z ta łto w a n ia s ię w P o lsc e je d n o lite g o fro n tu k la s y ro b o tn ic z ej. S ta n o w i w a rto ś c io w ą m o n o g ra fię , w z b o g a c a ją c ą n a s z ą w ie d z ę o p ro c e sa c h g łę b o k ic h p rz e o b raż e ń , ja k ie w w y n ik u d o jś c ia H itle r a do w ła d z y w N iem czech i sp o w o d o w an y c h ty m f a k te m z m ia n w u k ła d z ie s ił p o li ty c z n y c h w E u ro p ie, z ach o d z iły w p o lsk im r u c h u ro b o tn icz ym . A n a liz u je z ja w is k a św ia d c z ą c e o fe rm e n c ie id e o lo g ic z n y m , ś c ie ra n iu s ię n o w y ch p o g lą d ó w i ro z w ią z a ń ta k ty c z n y c h z d a w n y m i n a w y k a m i m y ś lo w y m i i fo rm a m i d z ia ła ln o śc i, zaró w n o w n u rc ie k o m u n isty c z n y m ja k i s o c ja lis ty c z n y m .
Z a g a d n ie n ie b a d a w c z e p o d ję te p rz ez a u to rk ę , to p rz e ś le d z e n ie n ie ła tw y c h d ró g i sp rz e c zn y c h te n d e n c ji w r u c h u ro b o tn ic z ym , w d ą ż e n iu do p rz e z w y c ię ż e n ia z a d a w n io n y c h k o n flik tó w m ię d z y K P P i P P S , i do u s t a le n ia je d n o śc i d z ia ła n ia p r o le ta r ia tu . Z p e r s p e k ty w y h is to ry c z n e j w y r a s t a ono do r a n g i je d n e g o z n a jw a ż n ie js z y c h p ro b le m ó w w d z ie ja c h fo rm o w a n ia się k la s y ro b o tn ic z ej, ja k o p rz e w o d n ie j s ił y
n aro d u .
L a t a 1933—1934 w y w a r ł y d o n io sły w p ły w n a d a ls z e d z ie je r u c h u rob o tn iczego. D o jście do w ła d z y w N iem czech b ru n a tn e g o fa s z y z m u w yw o łało b o w ie m o gro m n y w s tr z ą s w m ię d z y n a ro d o w y m i p o ls k im ru c h u ro b o tn ic z ym . T r a d y c y jn ie n ie ja k o ru c h ro b o tn ic z y w iN iem czech u w a ż a n y b y ł za p rz o d u ją c y w E u ro p ie. SPD z a jm o w a ł a czołow e m ie js c e w II M ięd z y n a ro d ó w c e . K PD z aś u ch o d ziła z a p rz o d u ją c ą p a r tię K o m in te rn u , k tó r y z ro z w o je m w y d a r z e ń w N iem czech w ią z a ł sw e n a d z ie je n a z w y c ię s tw o r e w o lu c ji s o c ja lis ty c z n e j. K a ta s tr o f a ln e z a ła m a n ie s ię n ie m ie c k ie g o ru c h u ro b o tn iczeg o , sp o w o d o w an e w d u ż e j m ie rz e je g o ro z b ic ie m w e w n ę trz n y m , zm u szało do p o s z u k iw a ń n o w y ch ro z w ią z a ń p ro g ra m o w y c h i ta k ty c z n y c h .
W zm o g ły s ię w te d y z a ra z e m r u c h y f a s z y s to w s k ie w in n y c h k r a ja c h i co raz b a r d z ie j r e a ln a s ta ła s ię g ro źb a n o w e j w o jn y ś w ia to w e j. W P o lsc e z aś n a s ila ł y s ię a t a k i obozu s a n a c y jn e g o n a u s ta w o d a w s tw o p ra c y , n iez a le ż n o ść k la so w e g o ru c h u zaw o d o w eg o i p ozo stałości p r a w d e m o k ra ty c z n y c h n a ro d u . C z y n n ik i te w p ły n ę ły n a to, że co raz w ię k s z ą p o p u la rn o śc ią w śro d o w isk u ro b o tn ic z ym c ie s z y ła s ię id e a je d n o lite g o fro n tu ro b o tn iczeg o . S y t u a c ję w m ię d z y n a ro d o w y m ru c h u ro b o tn icz ym teg o o k re su o m a w ia a u to rk a w m o n o g ra fii w y d a n e j k ilk a la t te m u *. Z ja w is k a z a ch o d zące w p o ls k im ru c h u ro b o tn ic z ym w la t a c h 1933—1934 a n a liz u je ró w n ie ż J . K o w a l s k i , u k a z u ją c je n a sz e ro k im t le ru c h ó w sp o łec z n o -p o lity c z n y c h ó w czes n e j P o l s k i 2. W p e w n y m sto p n iu z a jm u je s ię n im i w e w s tę p n e j części s w e j m ono g r a f ii ta k ż e J . Ż a r n o w s k i 3.
M o n o g ra fia F. K a lic k ie j s ta n o w i r e z u lt a t w ie lo le tn ic h s k rz ę tn ie p rz e p ro w a d z an y c h p rz ez n ią p ra c k w e re n d a ln y c h , u tru d n io n y c h p rz ez to, że m a t e r ia ł y a r c h i w a ln e zaró w n o K P P , j a k z w łaszcza P P S , d la o m a w ia n e g o o k re su są p ełn e lu k , a n ie k ie d y b r a k je s t b ard zo is to tn y c h d o k u m en tó w . L u k i te s t a r a s ię a u to rk a sk o m p e n so w a ć ź ró d łam i d ru k o w a n y m i, p ra s o w y m i oraz p rz e k a z a m i ze źró d eł p o lic y j n y c h . S z k o d a , że p r a c a n ie p o d a je p e łn ie jsz e g o w y k a z u źródeł, co u tr u d n ia z o rie n to w a n ie s ię w w y k o rz y s ta n y c h p rz ez a u to rk ę z aso b ach a r c h iw a ln y c h i m a te ria ła c h
d ru k o w a n y c h . ' 1 F . K a l i c k a , P ro b le m y je d n o lit e g o fr o n t u w m ię d z y n a ro d o w y m r u c h u r o b o t n ic z y m (1933— 1935), W arszaw a 1962. г J . K o w a l s k i , T r u d n e la ta . p ro blem y r o z w o ju polskiego ru ch u ro b o t n ic z e g o 1929— —1935, W arszaw a 1966. з J . Ż a r n o w s k i , P o ls k a P a rt ia S o c ja lis t y c z n a w la ta c h 1935—1939, W arszaw a 196S.
A u to rk a p o d a je opis fa k tó w i w y d a r z e ń z tro s k ą o d o kład n o ść, w p a d a ją c n ie k ie d y w re la c jo n o w a n ie z b y t d ro b iaz g o w y c h szczegółów . W sposób o szczęd n y u o g ó l n ia p o d a w a n e p rz ez sie b ie f a k ty . C z y n i to z a p e w n e celo w o , p ra g n ą c n ie n a r z u c a ć c z y te ln ik o w i s w y c h ocen i w n io sk ó w , w d ą ż e n iu a b y w y s n u w a ł je sam n a p o d - w ie o b ie k ty w n e j w y m o w y fa k tó w . M eto d a ta p o w o d u je , że o tr z y m u je m y p la s ty c z n y o b raz ró żn o ro d n ych i n ie r a z p e łn y c h w e w n ę trz n y c h sp rzeczn o ści p ro cesó w , zach o d z ą c y c h zaró w n o w ś ro d o w isk u k o m u n isty c z n y m ja k i s o c ja lis ty c z n y m .
N a ró w n i ze z ja w is k a m i ś w ia d c z ą c y m i o d o jrz e w a n iu n o w ych p o g lą d ó w i k o n c e p c ji, W obu p a r tia c h o b s e rw u je m y r e c e d y w y i n a w r o ty do d a w n y c h , n ie odpo w ia d a ją c y c h w ym o g o m n o w ej rz e c z y w is to ś c i, a le u tr w a lo n y c h t r a d y c ją m eto d i fo rm d z ia ła n ia . P o śred n io , z n a jd u je m y in te r e s u ją c e m a te r ia ł y n a ś w ie tla ją c e p ro b le m w p e w n y m se n sie n a tu r y so c jo lo g ic zn e j, w j a k i sposób do n o w y ch id e i u s to su n k o w ało s ię k ie ro w n ic tw o p a r ty jn e , ja k z aś r e a g o w a ła m a s a czło n k o w ska. A u to r k a n ie d a je w y r a ź n e j o d p o w ied zi n a to z a g a d n ie n ie . N a p o d s ta w ie je d n a k p rz y to c z o n y ch p rzez n ią m a te ria łó w , d o jść m o żn a do w n io s k u , że n a jm o c n ie j n a n o w ą s y t u a c ję re a g o w a ły o rg a n iz a c je te re n o w e , m im o iż d ą ż e n ie do p rz e p ro w a d z e n ia z a sa d n ic z y c h zm ia n c e c h u je w ie lu d z ia ła c z y k iero w n ic z y c h .
W a n a liz ie s y t u a c ji w k o łach k o m u n is ty c z n y c h a u to rk a z a jm u je s ię g e n ez ą i d z ia ła ln o ś c ią g ru p o p o z y c y jn y c h , m . in . „O p o zycji R o b o tn ic z e j” i „ A b istó w ” W W a rs z a w ie , „ F ilip o w c ó w ” w Z ag łę b iu , w s k a z u ją c n a to, że s ta n o w iły one p r z e ja w n ie z a d o w o le n ia n u r tu ją c e g o n ie k tó re g r u p y k o m u n istó w w s k u te k t a k t y k i k ie r o w n ic tw a . W p o d e jś c iu z w łasz cza, do „O p o zycji R o b o tn ic z e j” w s k a z u je n a f a k t, że w w ie lu isto tn y c h s p ra w a c h k r y t y k a n ie b y ła p o z b aw io n a słu szn o ści, ja k n a p r z y k ła d w z a g a d n ie n iu „ s o c ja lfa s z y z m u ”, je d n o lite g o fro n tu „od d o łu” i n ie k tó ry c h in n y c h s p ra w a c h . G ru p y o p o z y cy jn e , s ta n o w ią c p e w n e sy m p to m y fe rm e n tu w o r g a n iz a c ja c h K P P , n ie m o g ły w y w r z e ć p o w a ż n ie jsz eg o w p ły w u n a p o lity k ę p a r t ii, z w łasz cza w obec je j z w a r te j i s c e n tra liz o w a n e j s t r u k t u r y o rg a n iz a c y jn e j.
D ąż e n ia je d n o lito fro n to w e je d n a k w co raz sz ersz y m z a k r e s ie d o m in o w ać z a czę ły zaró w n o w o rg a n iz a c ja c h te re n o w y c h ja k i w k ie r o w n ic tw ie p a r ty jn y m . P ro c e s y w a h a ń o b s e rw u je m y w ty m o k re sie ró w n ie ż w śró d człon ków K o m itetu W y k o n aw czeg o M ię d z y n a ro d ó w k i K o m u n isty c z n e j.
A u to rk a p o p ad a w p e w n ą sp rzeczn o ść r e la c jo n u ją c p rz e b ie g X III P le n u m K W M K (s. 208—£11). Z je d n e j s tro n y s tw ie rd z a , że P le n u m to, k tó re o b rad o w ało pod k o n ie c 1933 r., z d a w a ło so b ie s p ra w ę z ro z m ia ró w p o ra ż k i n ie m ie c k ie j k la s y ro b o tn ic z e j, z d r u g ie j zaś s tro n y p rz y z n a je , że je g o u c h w a ły „ sta n o w iły co fn ię c ie s ię i zn aczn e u s z ty w n ie n ie d o g m a tyc z n yc h p o g lą d ó w ...”. K o m in te rn n a d a l u w a ż a ł, że p e rs p e k ty w a r e w o lu c ji je s t b lis k a .
S p rzeczn o ść ta t k w ił a w s a m e j p o s ta w ie X III P le n u m . W y d a je s ię , ze b e z p o śre d n io po d o jśc iu H itle r a do w ła d z y , w k o łach k o m u n is ty c z n y c h żyw io n o je s z cze złu d n e n a d z ie je , że jeg o r z ą d y n ie b ę d ą d łu g o trw a łe , liczono sz cz eg ó ln ie n a fe rm e n ty w śró d o d d ziałó w S A . D opiero k r w a w e s tłu m ie n ie p rzez H itle r a o p o zycji w S A i o state c zn e u m o c n ien ie s ię d y k t a t u r y f a s z y s to w s k ie j w p ołow ie 1934 r. u w id o czn iło c a łą gro zę p ołożen ia. W te d y to, po p rz y b y c iu do M o sk w y D y m itro w a i n a g ru n c ie p ie r w s z y c h su k c e só w fro n tu lu d o w e g o w e F ra n c ji, w ko łach k ie r o w n icz y c h K o m in te rn u z w y c ię ż a ć z a c z y n a k o n c e p c ja je d n o lite g o fro n tu .
.Nowe p r ą d y w m ię d z y n a ro d o w y m ru c h u k o m u n isty c z n y m z n a jd o w a ł y ty m g łę b sz y rezo n an s w P o lsce, ponieiw aż d o św ia d c z e n ia p o lsk ie g o ru c h u ro b o tn iczeg o p o tw ie rd z a ły k o n ieczn o ść śm iałeg o sto so w a n ia t a k t y k i je d n o lite g o fro n tu .
A u to rk a w y d o b y w a ró żn e p o s ta w y w k ie r o w n ic tw ie K(PP. W je g o lin ii p o li ty c z n e j z a o b se rw o w a ć m o żn a w y r a ź n ą e w o lu c ję . P ie rw s z e z w ró c e n ie s ię К С K P P do GKW P P S , К С B u n d u i do in n y c h - p a r t ii s o c ja lis ty c z n y c h z m a rc a 1933 r . z p ro p o z y c ją w sp ó ln e j w a lk i p rz e c iw k o a ta k o m rz ą d u s a n a c y jn e g o n a p r a w a i w a r u n
k i ż y c io w e ro b o tn ik ó w , m iało je szc z e p e w n e c e ch y m a n e w r u ta k ty c z n e g o . Z a c y to w a n e n a to m ia s t f r a g m e n ty lis tó w B. B o rtn o w sk ie g o —B ro n k o w sk ie g o , człon ka B iu r a P o lity cz n e g o К С , z a w ie r a ją g łę b o k ie p rz e k o n a n ie o ko n ieczn o ści w sp ó łd z ia ła n ia z k ie ro w n ic tw e m p a r t ii s o c ja lis ty c z n y c h , w z y w a ją o rg a n iz a c je p a r t y jn e do śm ia ło śc i p o su n ię ć i sz e ro k ie j in ic ja t y w y w ty m k ie r u n k u , bez s t a w ia n ia w a r u n k ó w w stę p n y c h . Z aró w n o w k ie r o w n ic tw ie , ja k i w o rg a n iz a c ja c h d o ło w ych K P P z w y c ię ż a ła id e a je d n o lite g o fro n tu .
W sk o m p lik o w a n y sposób k s z ta łto w a ła s ię s y t u a c ja w P P S . P o c z ąw sz y od 1933 r. p r z e ja w ia ć s ię z a c z y n a , z w łaszcza w W a rs z a w ie , o ży w io n a d z ia ła ln o ść zw o le n n ik ó w je d n o lite g o fro n tu . P odo b n e z ja w is k a zacho d zą w Ł odzi, n a G ó rnym Ś l ą s k u , Z ag łęb iu D ą b ro w sk im i w ie lu in n y c h o rg a n iz a c ja c h te re n o w y c h P P S i OMTU®. W k ie r o w n ic tw ie P P S n a s tę p u je p o la r y z a c ja . N. B a rlic k i, Ś t. D ubois, A. P ró c h n ik , B . D ro bn er co raz b a r d z ie j z d e c y d o w a n ie o p o w ia d a ją s ię z a je d n o li ty m fro n tem — je d n o c z eśn ie je d n a k p ra w ic o w i p rz y w ó d c y CK W u m a c n ia ją s ię w s w y c h a n ty k o m u n is ty c z n y c h p o z y c ja c h , w y s t ę p u ją ostro p rz e c iw k o te n d e n cjo m jed n o łito flro n to w ym w o rg a n iz a c ja c h P P S , n ie c o fa ją c s ię p rz e d sto so w an ie m s a n k c ji o rg a n iz a c y jn y c h i w y k lu c z e ń z p a r tii.
A u to rk a o b sz ern ie r e la c jo n u je p rz e b ie g X X III K o n g re su P P S , w s k a z u ją c n a ś c ie ra n ie s ię ró ż n y ch n u rtó w w c z a s ie o b rad . P o d k re ś la , że p r z y ję c ie p rz ez K o n gres h a s ła p ro g ra m o w e g o „ d y k ta tu r y m a s p r a c u ją c y c h ” stan o w iło w a ż n e w y d a r z e n ie w ro z w o ju id e o lo g ic z n y m P P S . W s w e j o cen ie je d n a k z aró w n o u c h w a ł K o n g re su ja k i d y s k u s ji p rz e d k o n g re so w e j a u to rk a m ało u w a g i z w ró c iła n a o m ó w ien ie sto su n k u P P S do ru c h u lu d o w eg o . S p r a w a ta łą c z y s ię ś c iś le z z a g a d n ie n ie m je d n o lite g o fro n tu k la s y ro b o tn ic z ej. W p r a k t y c e z aró w n o m ię d z y n a ro d o w eg o ja k i p o lsk ie g o ru c h u ro b o tn iczeg o zach o d ziła śc isła w ię ź m ię d z y id e ą je d n o śc i d z ia ła n ia p ro le t a r ia t u a k o n c e p c ją fro n tu lu d o w eg o . Z aró w n o w e F r a n c ji i H isz p a n ii w 1934 r., a w P o lsc e sz cz e g ó ln ie od 1935 r . k o m u n iśc i d ą ż y li do tego , a b y sk o n c e n tro w a ć w o k ó ł k la s y ro b o tn icz ej m a s y ch ło p sk ie, in te lig e n c ję i d ro b n o m iesz cz ań stw o m ie js k ie w e w sp ó ln y m lu d o w y m fro n c ie a n ty fa s z y s to w s k im .
W la ta c h 1933—1934 w p r a w d z ie je szc z e w P o lsce n ie fo rm u ło w an o w y r a ź n ie k o n c e p c ji fro n tu lu d o w eg o , m im o to je d n a k z aró w n o K P P , j a k i P P S , p ro w a d z iły o ży w io n ą d z iałaln o ść n a w s i i n a w ią z y w a ł y k o n ta k ty z ru c h e m lu d o w y m . W z a lą ż k o w e j p o sta c i p o w s ta w a ły w te d y ju ż p rz e s ła n k i d la p o w a ż n y c h su k c e só w fro n tu lu d o w e g o w la ta c h n a s tę p n y c h . O g ra n ic z e n ie p rzez a u to rk ę p ro b le m ó w je d n o lite g o fro n tu , g łó w n ie do sto su n k ó w w z a je m n y c h m ię d z y K P P i P P S w y d a je s ię p e w n y m z a w ę ż e n ie m te m a tu b ad aw cz eg o .
D y s k u s y jn e w y d a ją s ię u w a g i p o lem icz n e a u to rk i w y p o w ie d z ia n e n a te m a t a r ty k u ł ó w M. N ie d zia łk o w sk ie g o o r o li d ro b n o m iesz c z ań stw a. P o d k r e ś la ją c w a g ę ty c h a r ty k u łó w a u to rk a k w e s tio n u je sa m o d z ie ln ą ro lę chłopów w ż y c iu sp o łeczn ym i p o lity c z n y m P o ls k i (s. 269—270). A p rz e c ież w ła ś n ie w P o lsc e chłopi p r z e ja w ili s ię ja k o w a ż n y c z y n n ik p o lity c z n y , o d rę b n y w s w y c h d ą ż e n ia c h i o d u ż ym c ię ż arz e g a tu n k o w y m . P rz y p o m n ie ć m ożna ch o c iaż b y z n acz en ie w a lk chłopów o r e fo rm ę r o ln ą w la ta c h 1918— 1920 i a n ty s a n a c y jn e w y s tą p ie n ia chłopów w la ta c h 1936— 1937.
D o św ia d c z en ia w a lk i k la s y ro b o tn ic z ej i m a s ch ło p sk ich z w łasz cza w la ta c h trz y d z ie s ty c h s ta n o w iły w a ż n y c z y n n ik w ro z w o ju id e i so ju sz u ro b o tn iczo -ch ło p - sk ieg o , p o jm o w an eg o ja k o trw a łe w sp ó łd z ia ła n ie dw ó ch o d rę b n y ch k la s , o w ł a s n y ch , a le w z a s a d z ie w sp ó ln y c h c e la ch . Z' id e i je d n o lite g o fro n tu k la s y ro b o tn i c zej o rg a n ic z n ie w y r a s ta ł a k o n c e p c ja fro n tu lu d o w eg o . N a e le m e n ta c h d o jrz e w a n ia te j k o n c e p c ji n ale żało c h y b a sk o n c e n tro w a ć w ię c e j u w a g i w o m a w ia n e j p r a c y . W y d a je s ię ró w n ie ż , że z b y t w ą s k o p o tra k to w a ła a u to rk a z ja w is k a zach o d zące w ru c h u z a w o d o w y m . Toż z jed n o c ze n ie z w ią z k ó w z a w o d o w y ch n a le ż ą c y c h do KCZZ z p o z o sta ją c ą pod W p ły w a m i k o m u n is ty c z n y m i' L e w ic ą Z w ią z k o w ą s t a
now iło jed n o z g łó w n ych w P o ls c e o s ią g n ię ć je d n o lite g o fro n tu . P ro c e s y te rozp o czę ł y s ię w la ta c h 1933'—1934. A u to rk a n ie je d n o k ro tn ie w s k a z u je n a n a s tr o je p a n u ją c e w śró d d z ia ła c z y z w ią z k o w y c h i w p o szczeg ó ln ych z w ią z k a c h z aw o d o w ych , d la p r z y k ła d u n a z n acz en ie w a r s z a w s k ie g o Z w ią z k u T r a m w a ja r z y w d y s k u s ja c h je d n o lito - fro n to w y c h w WOKCR P P S i n a p o sta w ę w a r s z a w s k ic h z w ią z k ó w z aw o d o w ych . Do k ła d n ie i w n ik liw ie a n a liz o w a n a k a m p a n ia w o k ó ł „ N a ra d y W a r s z a w s k ie j” z lu t e go 1935 r . d a je ró w n ie ż św ia d e c tw o o d d z ia ły w a n ia a k ty w u i m a s czło n k o w sk ich k la s o w y c h z w ią z k ó w z a w o d o w y ch n a u p o w sz ec h n ie n ie s ię i u m o c n ien ie id e i je d n o lite g o fro n tu ro b o tn iczeg o .
P e w n e w ą tp liw o ś c i b u d z i p r z y ję c ie d a ty te j n a r a d y za c e z u rę k o ń co w ą p ra c y . W y d a je się , że g d y b y a u to rk a z asto so w ała p e w n e s k ró ty w o p isach w y d a r z e ń i w c y ta ta c h , to n ie p o w ię k s z a ją c o b jęto ści p ra c y , m o g ła b y d o p ro w ad z ić d z ie je w a lk o je d n o lity fro n t do m ie s ię c y le tn ic h 1935 r ., do w y d a r z e ń z w ią z a n y c h z V II K on g re s e m M ię d z y n a ro d ó w k i K o m u n isty c z n e j, z k a m p a n ią p ro te s ta c y jn ą po u c h w a le n iu k o n s ty tu c ji k w ie tn io w e j i do w a lk m a so w y c h w z w ią z k u z b o jk o te m w y b o ró w do S e jm u .
Z d a ję so b ie s p ra w ę z tego , że z n aczn a część u w a g k ry ty c z n y c h m a c h a r a k te r d y s k u s y jn y , w z g lę d n ie d o ty c z y s p ra w m a r g in a ln y c h . N ie p o d w a ż a ją one z n a c z e n ia m o n o g ra fii F. K a lic k ie j s ta n o w ią c e j c e n n y w k ła d do z b a d a n ia sz cz eg ó ln ie w a ż n e go i tru d n e g o o k re su w d z ie ja c h k la s y ro b o tn ic z ej i n a ro d u . S ta n o w i ona r z e te ln ą p ra c ę , r e z u lt a t w ie lo le tn ic h b a d a ń i p rz e m y ś le ń a u to rk i. C e c h u je ją tro s k a o z a c h o w a n ie o b ie k ty w n e j p o s ta w y b a d a c z a . S k r z ę tn ie , z b e n e d y k ty ń s k ą c ie rp liw o ś c ią , z e b ra ła ona o gro m n y m a t e r ia ł f a k to g r a fic z n y , w sposób w y w a ż o n y z asto so w ała o ce n y i w n io s k i ogólne. W a lo r y te w p ł y w a ją n a t r w a ł ą w a rto ś ć n a u k o w ą p ra c y .
Henryk Malinowski
W . R u s i ń s k i , Zarys historii polskiego ruchu spółdzielczego,
cz. II — 1918—1939, m a k ie ta , Z a k ła d W y d a w n ic tw C R S , S p ó łd z ielc z y I n s ty tu t B a d a w c z y , W a rs z a w a 1967, s. 338.
B a d a n ia n a d h is to r ią sp ó łd zielczo ści p o ls k ie j w o k re sie m ię d z y w o je n n y m ro z w i j a j ą s ię o statn io b ard zo żyw o . W ie lk a w ty m z a słu g a S p ó łd zielczego I n s ty tu tu B a d a w c z e g o , k tó r y s tu d ia t a k ie b ąd ź in ic ju je , b ąd ź w y d a t n ie p o p ie ra . N ie o g ra n ic z a s ię p r z y ty m do u ł a tw ia n ia p u b lik a c ji g o to w y c h ro z p ra w , a le p ro w a d z ą c ró żn e p ra c e pom ocn icze z ac h ę c a do z a jm o w a n ia s ię h is to r ią sp ó łd zielczo ści. W c ią g u p a ru , o sta tn ic h la t u k a z a ły s ię b ib lio g r a f ie o b e jm u ją c e zaró w n o d r u k i z w a r t e Ł, ja k i w y d a w n ic tw a p e r io d y c z n e 2. O bok n ic h ogłoszono w ie le m o n o g ra fii d o ty c z ą cy c h ró ż n y c h ty p ó w sp ó łd zielczo ści i p ro b le m ó w z w ią z a n y c h z ru c h em k o o p e ra ty s ty c z - n y m . O p u b lik o w an o w ię c b io g ra fie Z. C h m ie le w s k ie g o 3 i J . H e m p la 4, m o n o g ra fie
1 J . W ó j c i k , B ib liografia w yd aw n ictw spółdzielczych, cz. I — za okres do 1.939 r., W arszaw a 1962, s. 242. W yszła też B ib liog rafia prac doktorskich, m agisterskich i dyplom o
w ych w zakresie spółdzielczości p rz yjęty ch do 1945 r. w w yższych uczelniach w arszaw skich,
W arszaw a 1967, s. 75 oraz analogiczne b ib liog rafie prac doktorskich 1 m agisterskich w za kresie spółdzielczości napisanych w latach 1945—1960 w w yższych uczelniach krakow skich (W arszawa 1962, s. 155) w w yższych uczelniach poznańskich (W arszaw a 1963, s. 123) i w la tach 1945—1961 w w yższych uczelniach w arszaw skich (W arszawa 1963, s. 191).
2 H. T r o c k a , J. R a i n e r , P olskie czasopiśm iennictwo spółdzielcze, W arszaw a 1962, s. 148; Z. S w i t a 1 s к i, Spółdzielczość w polskich czasopismach ekonomiczno-społecznych
w latach 1861—1960, w arszaw a 1967, s. 342.
3 K . C h m i e l e w s k i , J. G ó j s k i , Z ygm unt Chm ielewski, teo retyk i działacz spół
dzielczości w ie jsk iej, W arszaw a 1961, s. 75.
* J . D o m i n k o , Ja n Hempel, teo retyk i działacz spółdzielczości robotniczej, W arsza w a 1959, s. 126.
