lig ii — sp r a w y a m fik tio n ii, w o je n św ięty ch , r e lig ijn e g o podłoża sy m m a ch ii, id e o logii eiren e, m ie jsc a k u ltu w arche a teń sk iej.
Z asad n icza teza k sią żk i o a g o n isty czn y m ch arak terze w o jn y dla sp o łeczn o ści polis jest jasn o przep row ad zon a, a le u cz y te ln ik a p ozostaje u za sa d n io n y n iep ok ój czy d ążen ie do z w y c ię stw a to je d y n y a sp ek t w o jn y w id o czn y w sferze relig ii. M ożna m ieć n a d zieję, że autor tej zn aczącej p racy za jm ie się w d alszych stu d iach i ty m i p o zo sta w io n y m i n a razie na u boczu zagad n ien iam i.
'W ło dzim ierz L e n g a u e r
Jiri S p é v â c e k , K a r e l IV. Z i v o t a dilo (1316— 1378), N a k la d a - te ls tv i S voboda, P raha 1979, s. 721.
Ί
R ocznica sze ść se tle c ia zgonu K arola IV, która przyp ad ła w rok u 1978 oprócz w ie lu ek sp o zy cji, k o n feren cji i sy m p o zjó w n a u k o w y ch p rzy n io sła ta k że o b fity plon w d zied zin ie p iśm ie n n ic tw a h isto ry czn eg o *. O bok m o n o g ra fii w ie lk ie g o w ła d c y i zb iorów stu d ió w , u k a za ły s ię ta k że godne u w a g i k a ta lo g i w y sta w , n a k tó ry ch zgrom adzono b o g a te zb iory d ok u m en tu jące w k ła d ep ok i K arola IV do k u ltu ry eu ro p ejsk iej 2.
S zczeg ó ln ie im p o n u ją ce są „ro czn ico w e” o sią g n ięcia m e d ie w isty k i zach od n ion ie- m ieck iej, n a to m ia st dorobek h isto ry k ó w czesk ich p rzed sta w ia się zn aczn ie sk ro m niej. W śród ty ch o sta tn ich czo ło w ą p o zy cję jako zn a w ca ok resu K arola IV za jm u je J. S p é v â c e k . Od w ie lu już la t u czon y ten p u b lik u je stu d ia i ro zp ra w y ek sp lo ru jące różne a sp e k ty p a n o w a n ia K arola I V 8. S tu d ia te b azu ją na g ru n to w n ej zn a jo m o ści m a teria łu d yp lom atyczn ego, sk u p ia ją c s ię n a w cześn iejszej fa z ie życia K arola, g łó w n ie na o k resie tzw . d w u w ła d zy J an a i K arola L uk sem b u rgów . U k o ro n o w a n iem i p od su m o w a n ie m tych badań sta ła się ob szern a m on ografia, która p rzed sta w ia K arola IV w b o g a ty m k o n tek ście d ziejow ym . Z n aczn ie sk rom n iejsza o b jęto ścio w o n iem ieck a w e r sja tejże pracy, u k azała s ię o rok w cześn iej 4.
K arol IV w u jęcia ch h isto rio g ra ficzn y ch zajm u je p o zy cję dość paradoksalną. Oto p rzy ogrom nym , d atu jącym s ię od w ie lu la t z a in tereso w a n iu b ad aczy tą p o sta cią, n ie d y sp o n o w a liśm y do n ied a w n a b iografią, która b y w sposób r z e te ln y i n o w o czesn y u jm o w a ła c a ło k szta łt jego p a n o w a n ia . P och od zące jeszcze z u b ieg łeg o stu lecia d zieło E. W e r u n s k e g o 5 k oń czyło s ię na roku 1368, zaś p ó źn iejsza roz leg ła p raca J. S u s t y 11 za m y k a ła s ię na I w y p r a w ie rzym sk iej K arola IV z ro k u 1355.
1 O b szerny p rzegląd w y d a w n ic tw zw ią za n y ch z rocznicą K arola IV w : J. S p ë- v â c e k k , Z a h ra n ic n i li te r a tu r a o K a r l u IV a jeh o d o b ë (P red b ëèn à bilance), „Folia H istorica B o h em ica ”, 1980, nr 2, s. 352— 365. 2 1316— 1378. K a i s e r K a r l IV. F ü h rer d u r c h d ie A u s te i lu n g d e s B a y e r is c h e n N a t i o n a l m u s e u m s M ü n ch en a u f d e r K a i s e r b u r g N ü r n b e r g , M ü nchen 1978; Die P a r ie r u n d d e r S ch ön e S t i l 1350— 1400. E uro p ä is ch e K u n s t u n te r d e n L u x e m b u r g e r n t. I—III. Ein H a n d b u c h zu r A u s te i lu n g d e s S c h n ü tg e n — M u s e u m s in d e r K u n s t halle K ö ln , hrsg. v o n A. L e g n e r, K öln 1978. 5 Np. J. S p é v â è e k , L u c e m b u r s k é d v o u v l à d i v c e s k ÿ c h z e m ic h v letech
1334— 1346 (K o tä z ce c h a r a k t e r u p a n o v n ic k é m o c i m a r k r a b ë t e K arla ), „C esk oslo-
v e n sk ÿ -Casopis H isto r y c k ÿ ” t. X IX , 1971, s. 53— 92; t e n ż e , S t a t u t s lu x e m b o u r g e o i s
don n és e n 1333 à la v i l l e d e L u c q u e s, „H isto rica ” t. X V III, 1973, s. 59— 104; t e n ż e , L u c e m b u r s k é k o n c e p c e â eského s t a t u a j e j ich p r e m y s l o v s k é koreny, „Sbornik H is-
to r ic k ÿ ” t. X X IV , 1976, s. 5—51.
' T e n ż e , K a r l IV. S e in L e b e n u n d seine s t a a ts m ä n n is c h e Leistu n g , P rah a 1978. 5 E. W e r u n s k y , G e sc h ic h te K a i s e r K a r l s IV, Innsbruck 1880— 1892.
In n sbruck 1880— 1892.
122 R E C E N Z J E
C zy J. S p ë v â c k o v i u d ało się w y p e łn ić ow ą lu k ę w h isto rio g ra fii? Otóż trzeba na w stę p ie p ow ied zieć, że n a ch arak terze i k o n cep cji o m a w ia n ej k sią żk i zaciążyły pred ysp ozycje b a d a w cze au tora. Ja k o h isto ry k — w g łó w n e j m ierze — zagad n ień p olityczn ych , op eru jący m a teria łem za czerp n ięty m z d o k u m en tó w , tej p rob lem atyce p o św ię c ił też zasad n iczą część sw y c h rozw ażań.
W k o n stru k cji p racy au tor z a sto so w a ł m iesza n y u k ład ch ron ologiczn y z rze czow ym . J ed n o lity w y k ła d k reślą cy rozw ój w y d a rzeń od m om en tu ob jęcia tronu w C zechach p rzez d y n a stię L u k sem b u rgów d op row ad zon y je s t do rok u 1370. P otem n a stęp u je rozd ział p o św ię c o n y k o n cep cji p a ń stw a czesk ieg o ja k ą r e a lizo w a ł K a rol IV. D alej sch a ra k tery zo w a n a jest w ła sn a d ziałaln ość p isa rsk a w ła d cy i jeg o p o lity k a k u ltu ra ln a om ó w io n a w dość szerok im k o n te k śc ie p rzem ian m en ta ln o ści i obyczaju zach od zących w sp o łe c z e ń stw ie czeskim . W d a lszy m ciągu w y w o d ó w autor w raca do w ą tk u ch ron ologiczn ego pokazując sy tu a c ję p o lity czn ą jak a z a is t n ia ła w o sta tn ich ośm iu la ta c h p a n o w a n ia K arola w ziem ia ch p o zo sta ją cy ch pod jego berłem . K o le jn y rozd ział ch arak teryzu je sp o łeczeń stw o czesk ie X IV w iek u , zaś zam yk ają p racę ro zw a ża n ia o K arolu IV jako w ła d c y i jak o człow ieku .
W yod ręb n ien ie w y k ła d u o o sta tn iej d ekadzie życia K arola IV i u m ieszczen ie go w śró d ro zd zia łó w p ro b lem o w y ch au tor uzasad n ia zm ian ą o r ie n ta c ji p olityczn ej cesarza. P odczas g d y w c z e śn ie j p a sjo n o w a ły go szerok ie, m ięd zy n a ro d o w e p o w ią zania C zech na k o n ty n e n c ie eu rop ejsk im , o ty le pod k o n iec życia jeg o za in tereso w a n ia k on cen tru ją się na z a p ew n ien iu C zechom trw a łej p o zy cji w śro d k o w o w sch o d n iej E uropie, czego w id o m y m zn ak iem je s t p rzy łą cz en ie B randenburgii. W ydaje się jed n ak , że z k o rzy ścią dla czy teln o ści p racy b y ło b y p rzed sta w ien ie w jed n y m bloku ca łej e w o lu c ji w yd arzeń aż do śm ierci m onarchy, a p óźniej do piero dok on an ie a n a lizy n a jw a ż n ie jsz y c h p rob lem ów ep o k i w p o w ią za n iu z osobą K arola IV.
J. S p ëv â cek m ocno a k cen tu je ro lę m łod ości i p ie r w sz y c h d ośw iad czeń ż y c io w y c h K arola dla u k szta łto w a n ia się jeg o p o gląd ów i p o sta w , które sk ry sta lizo w a n y k szta łt przybiorą w o k resie d ojrzałości. S zczeg ó ln ie is to tn y ok azał się tu w p ły w sied m io letn ieg o p o b y tu m łod ego ch łop ca na d w orze fra n cu sk im , a p ew n e w zo ry fra n cu sk ie w id o czn e są w p ó źn iejszy m m od elu dw oru K arola IV.
K arol d o jrzew a ł w c ie n iu sw e g o ojca Jana L u k sem b u rsk iego. P rzy boku ojca z d o b y w a ł p rzyszły cesarz s z lify b o jo w e i u m iejętn o ści d y p lo m a ty czn e. S top n iow o jed n a k m ięd zy ojcem i sy n e m zaczęła p o w sta w a ć r y w a liza c ja , a ro zm a ite p o su n ię c ia Jan a św ia d czą o tym , że d orastający sy n sta w a ł s ię d lań liczą cy m s ię k o n k u ren tem do w ła d zy . S tą d też k ilk a n a ście o sta tn ich la t p a n o w a n ia Jan a ok reśla się m ian em „ d w u w ła d zy ”. O pozycja ja k a z a ry so w a ła się w d ążen iach Ja n a i K arola szczeg ó ln ie w y ra ziście odbija się w m a teria le d y p lo m a ty czn y m i w y d o b y c ie teg o w ła śn ie k o n flik tu w o p arciu o d robiazgow ą a n a liz ę d o k u m en to w ą sta n o w i jed en z b ezsp orn ych w a lo r ó w p racy J. S p ëvack a. M ożna zresztą stw ierd zić, że te p a rtie k sią żk i n ależą do n a jlep iej u d o k u m en to w a n y ch i zarazem n ajb ard ziej p rzek o n y w u ją cy ch . T łu m aczyć to n a le ż y p rzy g o to w a n iem au tora, k tó ry w ie le ze sw y c h w c ześn iejszy ch stu d ió w — o czym w sp o m in a liśm y — p o św ię c ił tem u w ła śn ie o k re sow i.
Jed n ak że n ie w sz y stk ie o p in ie au tora za w a rte w ty c h fra g m en ta ch p racy m ożna p rzyjąć bez zastrzeżeń . C h arak teryzu jąc p ierw szą d ek a d ę rząd ów Ja n a L u k sem b u rsk iego p ow iad a on, że H en ry k z L ip y sta ł n a czele a n ty k r ó le w sk ie g o stro n n ic tw a, k tóre rep rezen to w a ło k o n se r w a ty w n ą ten d en cję do p rzecen ia n ia ro li szla ch ty w p a ń stw ie, szlach ty, która n ie u zy sk a ła jeszcze św ia d o m o ści sta n o w ej i św ia d o m ości so lid a rn o ści sp o łeczn ej. K w e stia jest bardzo "hiejed n ozn aczn a i w ielo k ro tn ie b y ła pod ejm ow an a w litera tu rze. N ie m ożna jed n ak w y k lu c z y ć in terp reta cji o d m ien n ej od autora. O b e c szla ch eck a — o w y r a ź n ie już w ó w cza s d ostrzegaln ych
k on tu rach — b yła w sp ó ln o tą bez w y ra źn ie ok reślon ej stru k tu ry i h ierarchii, a le 0 p ow ażn ych am b icjach . S ta ła się już w te d y liczą cy m s ię k o n k u ren tem k róla do w ła d zy w p a ń stw ie i czu ła się na siła ch w z ią ć za tę w ła d z ę od p ow ied zialn ość.
W ta k im u ję c iu b y ła b y w ię c czy n n ik iem sta b ilizu ją cy m , u m a cn ia ją cy m stru k tu ry p a ń stw o w e, ch oć w oparciu o in n e n iż to b y ło d otych czas p o d sta w y , tak ie zatem d ążenia tru d n o w ię c uznać — ja k ch ce autor — za k o n serw a ty w n e.
W sk azan ie na rozb ieżności w m etod ach d ziałan ia Jan a L u k sem b u rsk ieg o i m ło dego m argrab iego K arola je s t ze w szech m iar słu szn e, a le J. S p ëv â cek n ad m iern ie je u w yp u kla. W ed łu g n iego Jan za ła tw ia ć z w y k ł b y ł w s z e lk ie p ro b lem y zb rojnie, zaś m argrabia K arol m etod am i d y p lo m a ty czn y m i. T y m cza sem w iad om o, że sz c z e g ó ln ie w m ło d o ści — a tak że, choć w m n iejszy m stop n iu , w w ie k u p ó źn iejszy m — K arol w ie le k o n flik tó w r o zw ią zy w a ł w ła śn ie z b ron ią w ręku.
C hron ologiczn y opis w yd arzeń , k tóre m ia ły m iejsce w ok resie sa m o d zieln eg o p a n o w a n ia K arola IV, od 1346 r., sporządzony z o sta ł p rzez au tora w sposób r z eteln y
1 w y czerp u ją cy , w op a rciu o szerok ą b a zę źród łow ą, w ty m g łó w n ie d ok u m en ty, a le w id ać, że n ie porusza się on w tej m a terii już z ta k ą sw ob od ą jak w o k resie poprzednim .
C en traln ym p u n k tem p racy m iał się sta ć w zam ierzen iu au torsk im rozd ział d otyczący k o n cep cji p a ń stw a czesk ieg o jak ą rep rezen to w a ł K arol. P rogram p o li tyczn y cesarza zo sta ł sch a ra k tery zo w a n y w sposób tra fn y , w y e k sp o n o w a n o w s z y s t k ie jeg o n a jw a ż n ie jsz e części sk ła d o w e. B y ły w śró d n ich ta k ie zagad n ien ia, jak' d ążen ie do k o n ty n u o w a n ia d zied zictw a P rzem y ślid ó w , z k tórym i p rzez sw ą m a tk ę K arol b y ł z w ią za n y w ię z a m i k rw i. W ładca p o d k reśla ł w ie lo k r o tn ie ciągłość d y n a sty czn ą w p a ń stw ie czesk im i stare, sło w ia ń sk ie jeszcze k o rzen ie L u k sem b u rgów . T ym celo m m iało słu ży ć m .in. la n so w a n ie sta ry ch czesk ich p atron ów św . W acław a i Prokopa. S łu sz n ie w sk a z u je też J. S p ëv â cek , że K arol w zn aczn ym sto p n iu w y k o r z y sty w a ł p op arcie ja k ieg o u d ziela ł m u k o śció ł, b y za b ezp ieczy ć się przed a s p i racjam i w y ż sz e j szlach ty. N a to m ia st sto su n ek k róla do m ia st jak o istotn ej s iły sp ołeczn ej m ia ł p o leg a ć n a n eu tra lizo w a n iu ich , n ie p ro w o k o w a n iu zad rażn ień , b y n ie sk łon ić ich do p r z e c iw sta w ie n ia s ię w ła d zy cen traln ej. W ydaje s ię jed n ak , że n ie szło tu ty lk o — ja k su g eru je autor — o n eu tra liza cję, a le o p o z y sk iw a n ie m iast, o u czy n ien ie ich so ju szn ik iem w ła d cy , b y oprócz p op ierającego kościoła, k tó ry sta ł po stro n ie k róla, zd ob yć jeszcze jed n eg o p o p leczn ik a w ro zg ry w ce z p o tężn y m i rodam i p ań sk im i.
U n iw e r sa listy c z n e k o n cep cje K arola IV w ią z a ły się z d ążen iem do w y w y ż s z e n ia ran gi rzeszy rzy m sk iej w śró d p a ń stw eu rop ejsk ich . K lu czo w e m ie jsc e w tej w ielo n a ro d o w ej m o n a rch i p rz y p isy w a ł ta k że K arol C zechom . S tw ie r d z e n ie J. S p ë - väcka, że in te r e sy i fu n k c ję rzeszy rzy m sk iej K arol p o jm o w a ł p oprzez pryzm at Czech, w y d a je się jed n ak n ieco p rzejask raw ion e. K o n sek w en tn ie a k cen tu ją c b o h e- m o cen try zm K arola IV, au tor n a zy w a go n a w e t czesk im patriotą. N ad m iern e e k sp o n o w a n ie r o li C zech w p rogram ie p o lity czn y m K arola p row ad zi jed n ak do zap ozn a nia in n y ch isto tn y c h jego elem en tó w . W sferze p o w ią za ń m ięd zy n a ro d o w y ch , autor zw raca u w a g ę na w p ły w y fra n cu sk ie i w ło sk ie n a cesarza i jego o toczen ie, n ie do cen iając chyba jeg o z w ią zk ó w z N iem cam i. A p rzecież śla d y w szech stro n n ej d zia ła ln o ści K arola w N ie m c z e c h są zu p ełn ie o c z y w iste , choć z drugiej stro n y w ię k sz ą część czasu sp ęd za ł on w P radze, o C zech y też w y k a z y w a ł n a jw ięcej trosk i i d b a łości. S p orn ą p o zo sta je k w e stia in te n sy w n o śc i i rozm iarów w p ły w ó w n iem ieck ich w C zechach w d zied zin ie szerok o p ojętej k u ltu ry , n ie da się jed n a k p rzecież c a ł k iem ich za n eg o w a ć. S łu szn ie podnosząc p rzy w ią za n ie cesarza do C zech, do m ie js cow ej tra d y cji, autor p rzesa d n ie jed n a k — czy n ią c to zresztą na u ży tek p o lem ik i z op in iam i n iek tó ry ch h isto ry k ó w n iem ieck ich — le k c e w a ż y ca ły ó w k o n tek st n ie m ieck i w ży ciu i p o stęp o w a n iu K arola. N a w e t p iszą c o ta k ich sp raw ach ja k Złota
124 R E C E N Z J E
B u lla, sejm y z u d zia łem p r z e d sta w ic ie li p a ń stw i m ia st n iem ieck ich , tw o rzen ie L an d fried ów , k tóre o d n o siły się w ła śn ie do teren u N iem iec, rozw aża te w sz y stk ie p rob lem y w ram ach „R zeszy R zy m sk iej”, o k reślen ia „R zesza N ie m ie c k a ” a n a w e t „ N iem cy ” sta ra n n ie u n ik ając. P r z e c iw sta w ia ją c s ię w ie lu sta rszy m u jęciom , k tóre o k reśla ły K arola g łó w n ie ja k o cesarza N iem iec, J. S p ë v â c e k m ó w i o n im w y łą c z n ie — i chyba w p a d a ją c w drugą sk rajn ość — jak o o cesarzu rzy m sk im i k rólu czeskim .
P o w ied zia n o ju ż w y żej, że J. S p ëv â cek zn aczn ie le p ie j czu je się na gru n cie h isto rii p olityczn ej. P o tw ierd za ją to p a rtie k sią żk i p o św ię c o n e p ro b lem a ty ce k u l tu raln ej i społeczn ej. W rozd ziale om a w ia ją cy m p o lity k ę k u ltu ra ln ą w ła d cy n ie ogranicza się do w sk a za n ia p e w n y c h ten d en cji i k ieru n k ó w r o zw o jo w y ch , a le p o d ej m u je próbę p rzed sta w ien ia c a ło k szta łtu życia k u ltu ra ln eg o epoki, u w zg lęd n ia ją c p iśm ien n ictw o , b u d o w n ictw o , sztu k i p la sty czn e, ob yczaj oraz p oczątk i tea tru w C ze chach. N ie ste ty jest to je d y n ie — choć trzeba przyzn ać że bardzo szczeg ó ło w e i s t a ran n ie sporządzone — z e sta w ie n ie inform acji.
P rzed sta w ia ją c p ostać K arola IV na szerok im tle ep o k i autor w odrębnym rozd ziale ch a ra k tery zu je sp o łe c z e ń stw o czesk ie w jeg o p rzek roju p io n o w y m i p o ziom ym . N iek tó re z w y ra żo n y ch w n im są d ó w b udzą jed n a k — zrozum iałe, u w zg lęd n iw szy d o ty ch cza so w y sta n badań — w ą tp liw o śc i. L iteratu ra przed m iotu d alek a jest jeszcze od z a d o w a la ją ceg o w y ja śn ie n ia p o d sta w o w y ch p rocesów sp o łecz n y c h zach od zących w C zechach p rzed h u syck ich . D o ty czy to n a p rzyk ład m ało rozpoznanej k w e stii r o zw a rstw ien ia szla ch ty czesk iej. J. S p ë v â c e k p od k reśla tu m o ty w w a lk i k la so w ej p isząc, że ubożejąca n iższa szla ch ta c h ętn ie od d aw ała się rozb ojow i, k tó ry b y ł p rzeja w em tak iej w ła śn ie w a lk i. T y m cza sem b ad an ia F. H o f f m a n n a 7 w y k a z a ły , że w b an d ach r a b u sió w u c z e stn ic z y li p r z e d sta w iciele różn ych w a r stw i grup sp o łeczn y ch , którzy g ra b ili bez ró żn icy zarów n o b ied n y ch ja k bogatych.
W tra d y cji h isto rio g ra ficzn ej p ostać K arola IV u jm o w a n a b y ła n iejed n o licie. N azy w a n o go „k siężym k r ó le m ” dla u w y d a tn ie n ia ro zliczn y ch z w ią zk ó w m on arch y z d u ch o w ień stw em i k o ścio łem , p rzyd aw an o m u ta k że m ian o „ojca o jczy zn y ”. J. S p ëv â cek u siłu je o d rzu cić zarów n o „czarną” ja k i „b ia łą ” le g e n d ę i n a k reślić op arty na fa k ta ch obraz K arola IV jak o p o sta ci d zia ła ją cej w ok reślo n y m cza sie i w aru n k ach . W k o ń co w y m fra g m en cie p racy autor d ok on u je a n a lizy p ro filu p s y ch ologiczn ego K arola. P ró b ę tę n a leży uznać za udaną, zw ła szcza w ó w cza s gd y zw raca on u w a g ę na p o lity czn y racjon alizm i w p ły w d ośw iad czeń ż y cio w y ch n a p o stęp o w a n ie w ład cy. T ra fn e te ż w y d a je się u sy tu o w a n ie p o sta ci K arola na p o g ra n iczu śred n io w iecza i p rąd ów h u m an istyczn ych , w ep oce p rzeła m y w a n ia się sta ry ch i n o w y c h idei. P rzy w ią zu ją c w ie lk ą w a g ę do ra cjo n a lizm u K arola J. S p ëv â cek zb yt p och op n ie chyba k reu je go na poprzed n ik a M a ch ia v elleg o , sta w ia ją c tezę o „p o d w ó jn ej” m o ra ln o ści K arola. To p raw da, że zarów n o dla p isarza w ło sk ie g o ja k i dla K arola dobrem n a jw y ż sz y m b yło siln e, zjed n o czo n e p a ń stw o i obaj d op u sz cza li w rea liza cji teg o c e lu środ k i m o ra ln ie n agan n e, a le d alek o p rzecież K a ro lo w i do zim n ej b ezw zg lęd n o ści „ K sięcia ” M a ch ia v elleg o , k tó ry p o tęp ia np. zb rodnię p o lity czn ą ze w z g lę d ó w ątyczn ych , a le dopuszcza jej u ż y c ie ja k o sk u teczn eg o środka d ziałania.
P raca zo sta ła u zu p ełn io n a bardzo obszerną b ib lio g ra fią rozu m ow an ą, w y c z e r p u ją cy m r e jestrem w y d a w n ic tw źród łow ych , a tak że in d e k se m im ion, g e o g ra ficz n ym i rzeczow ym . P oza ty m trzeba p od k reślić p ięk n e w y d a n ie d zieła z liczn y m i ilu stra cja m i w tek ście. J eg o u k a z a n ie 's ię n a leży u zn a ć za w a żn e w y d a rzen ie w m
e-7 Μ.ίη. F. H o f f m a n n , K p o v a z e d ro b n é v ä l k y , z a ś ti a n a siln ÿ c h cinû p f e d
h u s i ts k o u re v o lu c i, /[w:] P o eta a k a d e m i k u V a é la v u V a n ë c k o v i k 70 na ro z en in â m ,
d ie w is ty c e czesk iej. Z eb ran ie w całość ta k b o g a teg o m a teria łu i p od p orząd k ow anie go ok reślon ej k o n cep cji p isa rsk iej to n ie w ą tp liw ie p o w a żn a za leta recen zo w a n ej pracy. A że je d n o cześn ie o b fitu je ona w w ie le są d ó w i in terp reta cji d y sk u sy jn y ch , p ro w o k u ją cy ch do p o lem ik i, to ta k że w dużej m ierze trzeba zap isać n a p lu s autora, k tó ry n ie o gran icza się je d y n ie do b ezn a m iętn ej, „ z o b ie k ty w iz o w a n e j” relacji.
B io g ra fisty k a po o k resie k ryzysu , w o sta tn ich latach , w oparciu o n o w o czesn y w a rszta t b a d a w czy , w y d a je s ię p rzeży w a ć p e w ie n ren esan s. P otrzeb a p rzy b liżen ia b oh aterów p rzeszło ści i ich działań, o d czu w an a jest w d a lszy m ciągu bardzo siln ie, o czym św ia d c z y ta k że n ie w ą tp liw ie w ie lk i, su k ces cz y te ln ic z y k sią żk i J. S p ëv a ck a , której 73 000 n a k ła d u p ierw szeg o w y d a n ia ro zeszło się w C zech o sło w a cji „spod la d y ”.
W o j c ie c h I w a ń c z a k
C arla R ahn P h i l l i p s , C iu d a d R eal 1500— 1750. G r o w th , Crisis,
a n d R e a d j u s t m e n t in th e S p a n is h E con om y, H arvard U n iv e r sity P ress,
C am bridge, M ass.—L ondon 1979, s. V III, 190.
P a n i C arla R ahn P h i l l i p s p o sta n o w iła zbadać h isto rię C iudad R eal w la ta ch 1500— 1750, a w ię c w o k resie g w a łto w n e g o w zro stu p o tęg i H iszp a n ii w X V I w . i ró w n ie g w a łto w n eg o , a n ie m n iej zagad k ow ego jej u p ad k u w X V II w . U czy n iła to w p rzek on an iu , ~że d zieje teg o m ia sta d ostarczą jej m a teria łu do w y ja śn ie n ia p ro cesó w sp o łeczn y ch i gosp od arczych za ch o d zą cy ch w ó w c z a s na P ó łw y sp ie Ib e ry jsk im , a w ię c zrozu m ien ia p rzyczyn w ła śn ie o w eg o w z lo tu i u p adku H iszp an ii, w cią ż ta k b ardzo in try g u ją cy ch h istoryk ów .
C iudad R ea l b y ło m ia stem szczególn ym . Od sam ego początk u w yzn aczon o m u sp ecja ln e fu n k c je w p o lity c e w e w n ętrzn ej m o n a rch ii h iszp a ń sk iej. Z ałożone w 1255 r. (lub m oże dop iero w 1262 r. — data je s t sporna) p rzez A lfo n sa X M ądrego, k róla K a sty lii, p oczątk ow o ty lk o jak o m ia steczk o V illa R eal, w sam ym sercu w ie lk ic h p o sia d ło ści k a la tr a w e n só w w La M anczy, m ia ło b y ć o sto ją w ła d z y k ró lew sk iej w b ardziej o d p o w ied n ie m iejsce, do G ren ad y. M im o to C iudad R eal p ozostało Za u słu g i od d an e d y n a stii k a sty lijsk ie j w w o jn ie z A ragon ią u zy sk a ło w 1421 r. sta tu s m ia sta i p rzy jęło n a zw ę C iudad R eal. P o zo sta ło n ad al w ie r n y m so ju szn ik iem m onarchii. B yło siln y m o środ k iem S a n ta H erm andad. W 1483 r. za lo ja ln o ść w o b ec M onarchów K a to lick ich z o sta ło w y n agrod zon e sta ją c s ię jed n ą z sied zib in k w i zycji; p r z e n ie sie n ie try b u n a łu in k w iz y c ji w d w a la ta p óźniej do T oled o było cięż k im cio sem dla p restiżu m ia sta i jeg o zam ożn ości. W 1494 r. u czyn ion o je z k o le i s ie dzibą w y ż sz e g o sądu, C h an cilleria, a le i t ę . in s ty tu c ję w 1505 r. p rzen iesio n o w b ardziej o d p o w ied n ie m iejsce, do G renady. M im o to C iudad R eal p ozostało w iern e k o ro n ie i ty lk o raz zb u n to w a ło się p rzeciw n iej biorąc u d zia ł w 1520 r. w p o w sta n iu c o m u n e r o s p rzeciw k o K a ro lo w i I (bardziej zn an em u jak o cesarz K a rol V). P o zo sta ło m ia ste m m ało zn aczącym w p o lity c e i gosp od arce m im o, że z a li czano je do n a jw ię k sz y c h m ia st k a sty lijsk ic h . W o k r e sie p o tęg i H iszp a n ii w X V I w . sta re m ia sta k a s ty lijsk ie tr a c iły zn a czen ie bądź n a rzecz w ie lk ic h cen tró w h ab sb u - sk iego im p eriu m , leżą c y ch poza gran icam i H iszp an ii, ja k N eap ol, A n tw erp ia , V era Cruz, M ek syk , P o to si, bądź na rzecz h iszp a ń sk ich m ia st n ad m orsk ich u trzy m u ją cych k o n ta k ty z N o w y m Ś w ia tem .
P oza ty m jed n a k C iudad R e a l b yło dość ty p o w y m m ia stem h iszp a ń sk im i d la teg o jeg o lo s y m ożna u w a ża ć za r e p rezen ta ty w n e dla o g óln ych p ro cesó w sp o łecz n ych i g osp od arczych H iszp a n ii h a b sb u rsk iej. W C iudad R eal ponad p ołow a m ieszk a ń có w — n ie licząc ży ją cej w n im sz la c h ty i d u ch o w ień stw a — u tr z y m y
