Szwarc, Andrzej
"Papiestwo i papieże dwóch ostatnich
wieków 1775-1978", Zygmunt Zieliński,
Warszawa 1983 : [recenzja]
Przegląd Historyczny 75/2, 371-372
1984
Artykuł umieszczony jest w kolekcji cyfrowej bazhum.muzhp.pl,
gromadzącej zawartość polskich czasopism humanistycznych
i społecznych, tworzonej przez Muzeum Historii Polski w Warszawie
w ramach prac podejmowanych na rzecz zapewnienia otwartego,
powszechnego i trwałego dostępu do polskiego dorobku naukowego
i kulturalnego.
Artykuł został opracowany do udostępnienia w Internecie dzięki
wsparciu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach
dofinansowania działalności upowszechniającej naukę.
Z A P I S K I
371
ryków interesow ała przede w szystkim działalność polityczna królewskiego brata. Ja k dotąd M. Poniatow ski nie doczekał się także pełnej biografii. Ocena jego dzia łalności w diecezji płockiej je st więc podwójnie cenna.
Poniatow ski w natłoku zajęć politycznych mało znajdow ał czasu dla swej die cezji. Po otrzym aniu biskupstw a płockiego nie rezydował w niej, co było ówcześnie często spotykane. Jednak w czasie swego 12-letniego zasiadania na stolcu bisku pim był w stolicy swej diecezji jedynie dwa razy, co naw et w owych czasach było wyjątkow ym . Zafrapow any działalnością polityczną książę-biskup potrafił wszelako przekazać spraw y swej diecezji w ręce osób zdolnych i energicznych. Dzięki nim bp. Poniatow ski cieszył się — jak sądzi autor .— niezasłużenie sław ą uzdolnionego rządcy. Opinia ta w ypływ ała przede wszystkim z funkcjonow ania kancelarii bisku piej, k tóra w ytworzyła acta episcopalia obejm ujące VII tomów o łącznie 3200 stro nach. Ks. Grzybowski dowodzi, iż zasługę tu należy przypisać pracy i inicjatyw ie jej audytora ks. Krzysztofa Żórawskiego. Podobnie zdolnych współpracowników osadzano na stanow iskach w ikariuszy generalnych i oficjałów, rów nie starannie dobierano personel na niższe stanowiska. A utor podjął tru d rekonstrukcji perso nalnej obsady wszystkich funkcji w diecezji. K orzystanie z tej pracy byłoby łatw iej sze gdyby uzupełniono książkę o indeks osobowy lub tabele. M. Poniatow ski w pro wadził w swej diecezji wiele now inek organizacyjnych np. pocztę diecezjalną, nakazał sporządzenie szczegółowego opisania parafii dla przygotow ania m apy die cezji, co miało ułatw ić jej adm inistrację. Wiele uwagi poświęcił także karności i w ykształceniu duchowieństwa. We wszystkich swych poczynaniach był jednak jedynie projektodaw cą reform , ich wykonanie zlecając swym współpracownikom. Te cechy działalności zdecydowały o pozytywnym bilansie jego rządów w diecezji płockiej.
D ruga rozpraw a — praca m agisterska — ks. K. L e n i a podejm uje próbę rekonstrukcji archiw um kolegium jezuitów św. Jan a w Jarosław iu. Zadanie to autor realizow ał w oparciu o zachowane inw entarze innych kolegiów jezuickich, in stru k cje generałów zakonu dotyczące archiwów, przepisy w izytatorów prow incji i p ro w incjałów oraz zachowany spis archiw alnych fascykułów ak t luźnych z tego archiw um z roku 1774. Kolegium św. Jana, jeden z dwóch domów jezuickich w Jarosław iu, było placówką sta rą (pierwsi jezuici przybyli do m iasta w 1574 r.) i znaczącą. Swoją szeroką działalnością odegrało poważną rolę w życiu kościelnym Rusi Czerwonej. To wszystko decydowało o rozm iarach i charakterze archiw um . Z rekonstruow any inw entarz ma c h arak ter idealny, autor podjął również zadanie rejestracji wszystkich zachowanych i rozproszonych m ateriałów pochodzących z ja rosławskiego kolegium. S tan zachowania badanego archiw um w porów naniu do innych kolegiów zwłaszcza mazowieckich czy litewskich daje podstaw y rozważań i możliwości rekonstrukcji, przeto może posłużyć zarówno do określenia kierunków aktyw ności tego domu jak i do badań porównawczych.
,
Ш . К .Zygm unt Z i e l i ń s k i , Papiestwo i papieże dwóch ostatnich w ie ków 1775—1978, In sty tu t W ydawniczy PAX, W arszawa 1983, s. 672. N aukow o-popularny w ykład dziejów papiestw a ujęty jest z pozoru w sposób konw encjonalny: według kolejnych pontyfikatów , niezależnie od czasu ich trw ania. W rzeczywistości autor obszernie odm alow uje tło historyczne, szczególnie zaś prze m iany układu sił w polityce europejskiej X IX i XX wieku. Spraw om tym poświę cony jest osobny rozdział w stępny („Od Rewolucji Francuskiej do Vaticanum II”), ale dochodzą one do głosu również w toku właściwej narracji. W tomie znalazło się
372
Z A P I S K Imiejsce na zagadnienia związane z w ew nętrznym i dziejami katolicyzm u (ścieranie się orientacji konserw atyw nej i m odernistycznej, stosunek Stolicy Apostolskiej do p artii politycznych o religijnej inspiracji) oraz na życiorysy i charakterystykę oso bowości poszczególnych papieży. Pisze też Z. Z i e l i ń s k i o dyplom acji Państw a Kościelnego i W atykanu, o próbach zapobiegania procesom laicyzacji i ateizacji, 0 rozwoju zakonów i m isjach pozaeuropejskich. Wszystkie te w ątki powiązano w zw artą całość, zaś potoczysty styl i um iejętne objaśniacie mniej znanych kw estii ułatw iają lekturę. Autor nie stroni przy tym od szczegółu i anegdoty, które fu n kcjonują zazwyczaj jako ilustracja ogólniejszych tez.
Ks. Zygm unt Zieliński jest następcą Mieczysława 2 y w c z у ń s k i e g o na K a tedrze H istorii Kościoła X IX i XX w ieku w Instytucie H istorii Kościoła K atolickie go KUL; niniejsza książka bardzo przypom ina pisarstw o historyczne jego poprzed nika. O dążeniu do naukowego obiektywizm u świadczy np. w ykorzystanie prac powstałych w środowiskach niechętnych katolicyzmowi i papiestwu. Bez niedom ó wień zrelacjonowano takie spraw y jak zacofanie Państw a Kościelnego w pierwszej połowie X IX w. i stosowany tam terro r wobec przeciwników politycznych. Jedynie w ydarzenia ostatnich lat zasygnalizowano w sposób kronikarski, powstrzym ując się od kom entarza i oceny. N arracja uryw a się na przyjęciu przez wybranego p a pieżem kardynała K arola W ojtyłę im ienia Jan a Paw ła II.
K siążka została napisana na podstaw ie w ydaw nictw źródłowych i obszernej litera tu ry przedm iotu; jej część wyszczególniono w nocie bibliograficznej, podzie lonej na trzy działy: „Biografie w ścisłym znaczeniu”, „Problemowe opracowania dziejów Stolicy Apostolskiej lub papieży”,. „Pracę poświęcone epoce”. Całości do pełnia indeks osobowy.
A. S.
' ' · · · · .'! ·« . ' ' ·
Jan B a s z k i e w i c z , Stefan M e l l e r , Rewolucja francuska
1789—1794. Społeczeństwo obyw atelskie, Państw ow y In sty tu t W ydaw ni
czy, W arszawa 1983, s. 523.
Praca ta jest próbą odtw orzenia dnia codziennego społeczeństwa rew olucyjnej F rancji w latach 1789—1794. Głębokie zm iany zachodzące w, tym okresie we w szyst kich zakresach życia, poczynając od polityki, a kończąę na rodzinie, doprowadziły do ukształtow ania społeczeństwa obywatelskiego. A utorzy starali się więc w polu swych obserw acji umieścić jak najw ięcej spraw szukając zarówno innow acji jak
1 kontynuacji stru k tu r ancien regim e’u. .
P raca dzieli się na pięć części poświęconych kolejno rew olucji w polityce,
arm ii, ekonomii, jej wrogom i przew rotow i kulturalnem u. .
N ajbardziej interesującą, może ze względu na brak polskich publikacji, w y daje się część poświęcona kulturze i m entalności. Nigdzie bowiem zm iany nie w targnęły rów nie głęboko w ludzką codzienność; nie tylko przyniosły nowe praw a i nieznane obowiązki, lecz także ustanow iły odmienne „w iary”, a wreszcie w pro wadziły inną rachubę czasu. Nowy kalendarz, nowi „święci”, nowe instytucje to także problem y propagandy i ideologii, jakże często nasuw ające nam refleksje o archetypie działań r e w o l u c y j n y c h .
Książka pisana przez dwóch autorów, jak można sądzić na podstawie ich wcześniejszych publikacji, o odm iennym spojrzeniu na rewolucję, je st interesująca, choć nie pozbawiona niezręczności. Ze sposobu prezentacji rozdziałów wnosić trzeba, iż są one zawsze wspólnego autorstw a, a piszący je albo ścierali swe opinie, albo prezentow ali solidarnie oba pogląd^, tym sam ym unikając ostatecznej konkluzji (np. spraw a korupcji urzędniczej). Zdumiewające, iż w części poświęconej politycs
