Egzekucja należności pieniężnych jednostek gospodarki nie uspołecznionej i osób fizycznych od jednostek gospodarki uspołecznionej

T. L. Michałowski, T. Mierzejewski

Egzekucja należności pieniężnych

jednostek gospodarki nie

uspołecznionej i osób fizycznych od

jednostek gospodarki uspołecznionej

Palestra 22/9(249), 1-8

palestra

9

1978

miesięcznik

ORGAN NACZELNEJ RADY ADWOKACKIEJ

W Y D A W N I C T W O P R A W N I C Z E — R O K X X I I — 249 — W R Z E S IE Ń 1978 R .

T. L MICHAŁOWSKI, T. MIERZEJEWSKI

Egzekucja należności pieniężnych

jednostek gospodarki nie uspołecznionej i osób

fizycznych od jednostek gospodarki uspołecznionej

Część pierwsza*

1

.

F aktycznym zakończeniem sp raw y o należność p ie n ię ż n ą nie je s t u zy sk an ie przez .w ierzyciela orzeczenia zasądzającego dochodzoną k w o tę, lecz rzeczy w iste je j o trz y ­

m anie. Uzyskanie za sądzonej należności n ie m oże być u za le żn io n e od d obrej czy złej w oli dłużr.ika, lecz je s t zagadniąniem w k ra c z a ją c y m w sfe rę p o rzą d k u p r a w ­ nego. Dlatego P ań stw o , u d ziela ją c ochrony p ra w n e j w ierzy cielo w i, sto su je w obec opornych dłużników śro d k i przym usu.

S tosow anie przez P a ń stw o przym usu nia n a celu z je d n e j stro n y — p o w strzy m a­ nie w ierzyciela od ak tó w sam ow oli, z d ru g iej — zm u szen ie o p ornego d łu żn ik a śro d ­ k am i legalnymi do sp e łn ie n ia zasądzonego św iad czen ia.

Postępow ania eg zek u cy jn e, u ję te w odp o w ied n ie r a m y p ra w n e i p rze p ro w ad z an e przez powołane do tego organy, uw zg lęd n ia — obok in te re só w w ierz y cie la — ta k ż e u zasadnione im eresy d łu ż n ik a i gdy je st o n osobą fizyczną, w y łąc za spod egzekucji ze w zględów społecznych i gospodarczych szereg p rze d m io tó w i w ierzytelności.

Te sprzeczne in te re sy stro n są źródłem licznych k o n flik tó w i zad rażn ień .

2 T. L, M i c h a ł o w s k i , T. M i e r z e j e w s k i _{N r 9 (249)} S ta n te n istn ieje jeszcze w w iększym sto p n iu wów czas, gdy d łu ż n ik ie m je st je d ­ n o stk a gospodarki uspołecznionej, a w ierzycielem — osoba fizyczna. S ta n ta k i spo­ w odow any je st tym , że u sta lo n a w K o n sty tu c ji P R L b ezsporna zasad a ochrony m ie­ n ia społecznego, zrealizo w an a w k.p.c. szeregiem ry g orów stosow anych w procesach osób fizycznych z je d n o stk a m i gospodarki uspołecznionej (art. 194 § 4, a rt. 321 §. 2, a rt. 333 § 2, art. 339 § 3, a rt. 381 § 2, a rt. 331 § 1, a rt. 357 § 2, a rt. 335 § 2 i a rt. 343 k.p.c.), w yw ołuje p rześw iadczenie po stro n ie w ierzyciela, iż należności zasądzone przy zachow aniu ty c h rygorów , d ając y ch m ak sy m a ln ą g w a ra n c ję o ch ro n y m ienia społecznego, zo staną niezw łocznie zrealizow ane.

Istotnie, szereg przepisów (zob. np. a rt. 1060 k.p.c. i a rt. 280 k.p.) stan o w i, że gdy dłużnikiem je s t S k a rb P ań stw a , p ań stw o w a osoba p ra w n a lub p ań stw o w y za­ k ła d pracy, to należność o b ję ta ty tu łe m egzekucyjnym p ow inna być uiszczona n ie ­ zw łocznie po jego złożeniu dłużnikow i, je d n ak ż e zaraz n astęp n e p rze p isy (art. 1061 k.p.c. i zdanie o sta tn ie § 3 art. 280 k.p.) pow odują n ie jed n o k ro tn ie odroczenie za­ p ła ty na czas nie oznaczony.1

Z asada ochrony m ienia społecznego w poszczególnych p rzep isach egzekucyjnych realizow ana je s t n iejednolicie i często tru d n o n aw e t u stalić, czym te różnice zostały podyktow ane. R ozbieżności te u tru d n ia ją , rzecz ja sn a, dochodzenie należności z a ­ sądzonych od je d n o ste k gospodarki uspołecznionej i czynią częstokroć iluzoryczym i z a w arte w tych p rzepisach n akazy niezw łocznego u reg u lo w a n ia należności.

O pieszałe p ostępow anie d łużników w yrządza n ie w ą tp liw ie szkody in te reso w i spo­ łecznem u i dlatego P rezes R ady M inistrów , sto jąc n a stra ż y praw o rząd n o ści, w y d ał w dniu 15 m a ja 1952 r. okólnik n r 101 w sp ra w ie w y k o n y w an ia orzeczeń sądow ych przez urzędy, in sty tu cje p aństw ow e oraz je d n o stk i gospodarki uspołecznionej (M.P. N r A—67, poz. 1025; okólnik ten został u trzy m an y w mocy obw ieszczeniem P re z e sa R ady M inistrów z dnia 7 listo p ad a 1970 r., M.P. N r 38, poz. 284), w k tó ry m stw ie rd z a się m.in., że w śród' zażaleń o b y w ateli zn aczną część sta n o w ią sk a rg i n a n ie re sp e- kto w an ie przez za k ła d y p rac y (urzędy, in sty tu cje, p rze d sięb io rstw a p ań stw o w e i spółdzielcze) orzeczeń sądow ych. O dm ow ę w y k o n an ia w yro b u lub zw łokę w jego w yko n an iu tłu m aczą za in te re so w an e zakłady rzekom ym b rak ie m k re d y tó w (środ­ ków pieniężnych) bądź też — w w y p ad k u w y roków niep raw o m o cn y ch — p rz e ­ konaniem , że orzeczenie zostanie uchylone lub zm ienione w in sta n c ji odw oław czej. W spom niany okólnik p odkreśla, że tego ro d za ju p ra k ty k a podw aża a u to ry te t są ­ dow nictw a i osłabia w iarę obyw ateli w istnienie p raw orządności ludow ej. O kólnik p rzypom ina rów nież, że n ie zapłacenie należności nie może być tłu m aczo n e b rak ie m środków pieniężnych, poniew aż zobow iązania te pow inny być p o k ry w a n e przed w szystkim i innym i w y d a tk a m i ze środków bieżących. O kólnik sta n o w i w reszcie, że pod ry gorem odpow iedzialności służbow ej i m a teria ln ej k iero w n ik ó w je d n o ste k nie •wolno dopuszczać do p o w staw an ia zbędnych kosztów sądow ych i egzekucyjnych.

O kólnik może w p raw d zie sk łan iać opieszałych dłużników do szybszego re g u lo w a ­ nia zobow iązań, je d n ak ż e nie stw a rz a d la w ierzycieli żadnych śro d k ó w p raw n y ch w postępow aniu egzekucyjnym i dlatego jego skuteczność je st ograniczona.

P rzed staw io n e w yżej tru d n o ści w dochodzeniu należności od je d n o ste k gospodarki uspołecznionej u z a sa d n ia ją w pełni, naszym zdaniem , p o stu lat w y d a n ia odpow ied­ niego a k tu praw nego, k tó ry b y u sta n a w ia ł skuteczne g w aran c je w y k o n a n ia orzeczeń przez jed n o stk i gospodarki uspołecznionej.

1 T . L. M i c h a ł o w s k i : O n iek tó r y ch zagad n ien iach zw ią za n y ch z e g zek u cją n a le ż n o ­ śc i p ien iężn y ch od jed n o stek gosp od ark i u sp o łe c z n io n e j, PUG 1965, nr 8—9, str. 236 i nast.; W. B o b e r : E gzek ucja n a leżn o śc i p ien iężn y ch p rzeciw k o jed n o stk o m g o sp o d a rk i u sp o ­ łec z n io n e j, „N ow e P r a w o ” 1971, n r 10, str. 1484 i nast.

N r 9(249) E gzekucja naleźnoScl ₃

2.

W obecnym sta n ie p raw n y m dochodzenie przez osoby fizyczne należności p ie ­ niężnych zasądzonych od jed n o stek gospodarki uspołecznionej n o rm u ją:

a) k odeks p o stę p o w an ia cyw ilnego — a rt. 1060—1065 i a rt. 889—894, b) k o d ek s p ra c y — a rt. 280,

c) u sta w a o okręgow ych sądach p rac y i ubezpieczeń społecznych — a rt. 70 (Dz.U. z 1974 r. N r 39, poz. 231),

d) rozporządzenie R ady M inistrów z d n ia 25 p aźd ziern ik a 1974 r. w sp raw ie k o ­ m isji rozjem czych oraz ko m isji odw oław czych do sp raw p rac y — § 52 (Dz. U. N r 41, poz. 234),

e) p raw o ban k o w e w odniesieniu do N arodow ego B anku Polskiego — a rt. 35 (Dz. U. z 1975 r. N r 20, poz. 108),

f) u sta w a o spółdzielniach i ich zw iązkach w odniesieniu do spółdzielni w lik w i­ d acji i w sta n ie upadłości — art. 82 i a rt. 90,

g) u sta w a z d n ia 17 lutego 1961 r. o in sty tu c ja c h naukow o-badaw czych — a rt. 14 (tekst je d n o lity : Dz. U. z 1975 r. N r 7, poz. 41),

h) u sta w a z d n ia 1 lipca 1958 r. o rozliczeniach pieniężnych jed n o stek gospodarki uspołecznionej — a rt. 8 (Dz. U. z 1958 r. N r 44, poz. 215 i z 1975 r. N r 45, poz. 231).

W ym ienione a k ty p raw n e, z w y ją tk ie m kodeksu pracy, p o słu g u ją się pojęciem „ jed n o stk a g o spodarki uspołecznionej”, je d n ak ż e d efin icji tego pojęcia nie podają. D efinicji j.g.u. nie z a w ie ra ją rów nież pozostałe a k ty p raw n e, m ające przecież za­ sadnicze znaczenie p rzy ro z p a try w a n iu pojęcia je d n o stk i gospodarczej uspołecznio­ nej, tj. k odeks cyw ilny i u sta w a o P ań stw o w y m A rb itra żu G ospodarczym (Dz. U. z 1975 r. N r 34, poz. 183).

P ojęcie je d n o stk i gospodarki uspołecznionej je st zagadnieniem skom plikow anym i nie doczekało się dotychczas jednolitego w y ja ś n ie n ia an i w orzecznictw ie, an i w li­ te ra tu rz e p raw n ic zej.2 Szczegółowe ro zw aż an ia na te n te m a t w y k ra cz ały b y poza r a ­ m y niniejszego a rty k u łu i dlatego o graniczam y się je d y n ie do p rze d staw ie n ia pod­ staw ow ych pro b lem ó w dotyczących tego zagadnienia, niezbędnych do o k reślen ia dłużników , k tó ry c h ro zw ażan ia nasze dotyczą.

A rt. 1 § 1 k.c. stanow i, że przepis te n re g u lu je sto su n k i cy w ilnopraw ne m iędzy jed n o stk am i gosp o d ark i uspołecznionej, m iędzy osobam i fizycznym i oraz m iędzy je d n o stk a m i gosp o d ark i uspołecznionej a osobam i fizycznym i. W m yśl § 2 tego a r ty ­ k u łu p rze p isy k.c. dotyczące je d n o ste k gosp o d ark i uspołecznionej s t o s u j e s i ę r ó w n i e ż do in s ty tu c ji p aństw ow ych i o rganizacji społecznych lu d u pracu jąceg o , któ ry ch za d an ie n i e p o l e g a n a działalności gospodarczej.

Z p rze p isu tego w y n ik a, że in sty tu c je i org an izacje w ym ien io n e w § 2 nie są jed n o stk a m i g o sp o d ark i uspołecznionej, skoro trz e b a było stw orzyć sp ecjaln y p rze­ pis (art. 1 § 2) po to, ab y objąć je d ziałaniem przepisów dotyczących je d n o ste k gospodarki uspołecznionej. N ależy zatem dojść do w niosku, że tylk o te in sty tu c je państw ow e i o rg an iz ac je społeczne są je d n o stk a m i gosp o d ark i uspołecznionej, k tó ­ ry ch działan ie p o l e g a n a p ro w a d ze n iu działalności gospodarczej.

2 Jerzy J o d ł o w s k i : W k w e stii p ojęcia jed n o stek gosp od ark i u sp o łecz n io n ej w

4 T. L. M i c h a ł o w s k i , T. M i e r z e j e w s k i _{N r 9 (249)}

T rudności in te rp re ta c y jn e p o w sta ją je d n a k w tedy, gdy a rt. 1 § 2 k.c. p orów nam y z przepisem art. 33 §■ 1, k tó ry o k reśla, ja k ie je d n o stk i g o sp o d ark i uspołeaznionej są osobam i praw n y m i.

Z literalnego b rz m ie n ia a rt. 33 § 1 p k t 3 i 6 k.c. m ożna b y w y p ro w a d zić w n io ­ sek, że w szystkie pań stw o w e je d n o stk i o rg anizacyjne i o rg an iz ac je społeczne ludu pracującego są je d n o stk a m i gosp o d ark i uspołecznionej, jeżeli tylk o p o sia d a ją oso­ bowość p raw n ą.8 T a k je d n a k n ie jest, skoro jednocześnie k o d ek s cyw iln y w a rt. 1 § 2 odm aw ia c h a ra k te ru je d n o stk i gospodarki uspołecznionej je d n o stk o m p a ń stw o ­ w ym i organizacjom społecznym , k tó ry c h zad an ie nie polega n a d ziałalności gos­ podarczej.

O dm ienny pogląd pro w ad ziłb y do w niosku, że art. 1 §• 2 k.c. je s t zbęd n y i pozba­ w iony ja k iejk o lw iek treśc i p raw n ej.

Stosow nie do nie p u b lik o w an ej u ch w a ły n r 44 R ady M in istró w z d n ia 17 listo ­ p ad a 1958 r. o rg an izacje społeczne m ogą pro w ad zić działalność gospodarczą tylko za zezw oleniem udzielonym przez m in istra fin an só w i w g ran ic ac h tego zezw olenia. Zezw olenie ta k ie , zgodnie z u chw ałą, m oże być udzielone ty lk o o rg an izacjo m sp®- łecznym p o sia d ający m osobowość p raw n ą.

Z agadnieniem ty m zajm ow ał się S ąd N ajw yższy, k tó ry w orzeczeniu z dnia 1.VI.1965 r. I CZ 80/64 (P,iP 1966, n r 4—5, str. 828) w y ra z ił pogląd, że o rg an izacja społeczna p ro w ad ząca działalność gospodarczą n a pod staw ie zezw olenia m in istra finansów i z a re je stro w a n a w B iurze R e je stru P rz ed się b io rstw je s t je d n o stk ą gospo­ d a rk i uspołecznionej t y l k o w z a k resie tej działalności.

O rganizacji społecznych nie p row adzących działalności gospodarczej, a zatem nie będących je d n o stk a m i gosp o d ark i uspołecznionej, choćby m iały one osobowość praw ną, je st bardzo wiele. Zaliczyć do nich należy np. o rg an iz ac je polityczne, zw iąz­ k i zaw odowe, o rg an iz ac je kobiece, m łodzieżow e itp. P rz ep ro w a d ze n ie podziału organizacji społecznych na będące je d n o stk a m i gosp o d ark i uspołecznionej i na t a ­ kie, któ ry ch do tej g ru p y zaliczyć nie m ożna, je st częstokroć sk o m p lik o w an e i w y ­ m aga o drębnych u sta le ń w k ażdym in d y w id u a ln y m w y p ad k u .

Z agadnienie to m a isto tn e znaczenie, poniew aż od tego, czy o rg an iz ac ja społecz­ na je st je d n o stk ą gosp o d ark i uspołecznionej, czy też nie n ie je st, zależy w ybór t r y ­ bu egzekucji. Je że li bow iem o rg an iz ac ja społeczna, od k tó re j zasądzono należność na rzecz osoby fizycznej, je s t je d n o stk ą gosp o d ark i uspołecznionej, to w ów czas egze­ k u cję przeciw ko niej należy prow adzić n a za sa d ach u sta lo n y c h w a rt. 1063 k.p.c., jeżeli n ato m ia st nie je s t je d n o stk ą gospodarki uspołecznionej, to należności należy dochodzić na za sa d ach ogólnych, u n orm ow anych w części d ru g iej k.p.c.

Ten try b egzekucji n o rm u je nie tylk o a rt. 1063, lecz rów n ież a rt. 14, zgodnie z któ ry m przepisy ko d ek su p ostępow ania cyw ilnego dotyczące je d n o ste k gospodarki uspołecznionej sto su je się ta k ż e do in sty tu c ji państw o w y ch , k tó ry c h zad an ie nie polega na pro w ad zen iu działalności gospodarczej. W ynika w ięc stąd , że przepisów k.p.c. dotyczących je d n o ste k gospodarki uspołecznionej nie m ożna stosow ać do o rg a­ nizacji społecznych nie prow adzących działalności gospodarczej. K odeks postęp o w a­ nia cyw ilnego nie z a w iera bow iem p rzepisu analogicznego do art. 1 § 2 k.c., k tó ­ r y przepisy dotyczące je d n o ste k gospodarki uspołecznionej n a k a z u je stosow ać z a ­ rów no do in sty tu c ji pań stw o w y ch ja k i do o rg an izacji społecznych, k tó ry c h zad a­ nie nie polega n a p ro w a d ze n iu działalności gospodarczej. *

N r 9(249) Egzekucja należności ₅

Je że li chodzi o p ojęcie jed n o stk i gospodarki uspołecznionej w odniesieniu do in sty tu c ji państw o w y ch , to stw ie rd z ić należy, że zag ad n ien ie to, z p u n k tu w idzenia egzekucji należności pieniężnych pro w ad zo n ej przez osoby fizyczne przeciw ko tym in sty tu cjo m , m a w istocie rzeczy znaczenie drug o rzęd n e. W ynika to p rze d e w szyst­ k im z pow ołanych w yżej p rzepisów a rt. 1 § 1 k.c. oraz a rt. 14 k.p.c., a ponadto, zgodnie z art. 34 k.c., S k a rb P a ń stw a u w aż an y je st w sto su n k ach cyw ilnopraw nych za podm iot p ra w i obow iązków , k tó re dotyczą części m ienia ogólnonarodow ego nie będącego pod zarządem innych pań stw o w y ch osób praw n y ch . W ypływ a stąd w nio­ sek, że S k a rb P a ń stw a , ja k o je d n o stk a gospodarki uspołecznionej i osoba praw na, je st stro n ą procesow ą, n a to m ia st p aństw ow e jed n o stk i o rg an iz ac y jn e nie posiadające osobow ości p ra w n e j (stationes fisci) d ziała ją tylko w jego im ieniu.

P ra w id ło w e o k reśle n ie p aństw ow ej je d n o stk i o rg an izacy jn ej, z k tó re j działalno­ ścią w iąże się dochodzone od S k a rb u P a ń stw a roszczenie, m a isto tn e znaczenie, po­ n iew aż ty lko ta je d n o stk a (bądź jej je d n o stk a n ad rz ęd n a) u p ra w n io n a je st do p o ­ d ejm o w an ia czynności w im ien iu S k a rb u P ań stw a. Ma to ta k ż e isto tn e znaczenie dla u sta le n ia w łaściw ości m iejscow ej sądu ze w zględu n a to, że stosow nie do art. 29 k.p.c. pow ództw o p rzeciw ko S k arb o w i P a ń stw a w ytacza się w edług siedziby p ań ­ stw ow ej jed n o stk i o rg an iz ac y jn ej, z k tó re j działalnością w iąże się dochodzone roszczenie.

N ależy podkreślić, że n ie p ra w id ło w e określenie stationis fisci — co w praktyce m oże n ie je d n o k ro tn ie n asu w a ć tru d n o ści — nie pow oduje u je m n y ch sku tk ó w dla pow oda, poniew aż stro n ą pozw aną pozostaje zaw sze S k a rb P a ń stw a .4

W reszcie jeśli chodzi o część m ien ia ogólnonarodow ego będącego pod zarządem państw ow ych osób p raw n y ch , to u p ra w n ie n ia płynące z w łasności państw ow ej w sto su n k u do tego m ie n ia w y k o n u ją te p aństw ow e osoby p ra w n e , pod których za­ rządem ono się z n a jd u je .

Z pow yższego w yn ik a, że w e w szystkich w ypadkach, gdy d łużnikiem je st insty­ tu c ja p ań stw o w a — n iezależnie od tego, czy je s t ona osobą p raw n ą, czy też oso­ bow ości p ra w n e j nie posiad a — egzekucja przeciw ko niej p o w in n a być prow adzona przez osobę fizyczną w edług zasad n o rm u ją cy ch p ro w ad zen ie egzekucji przeciw ko je dnostkom gospodarki uspołecznionej (art. 1060— 1065 k.p.c.).

K odek pracy n ie p o słu g u je się o k reślen iem „jed n o stk a gosp o d ark i uspołecznio­ n e j”, n a to m ia st w p ro w a d ził on pojęcie „zak ład p ra c y ”, k tó ry m — zgodnie z a rt. 3 k.p. — je st k ażda je d n o stk a o rg an izacy jn a z a tru d n ia ją c a pracow ników , choćby nie posiadała osobow ości p ra w n e j.

U społecznionym i za k ła d am i p racy są w ięc nie tylko je d n o stk i gospodarki uspo­ łecznionej, o k tó ry c h m ow a w art. 1 § 1 k.c., ale rów nież in s ty tu c je i organizacje w y m ienione w §• 2 tego arty k u łu . Zgodnie z art. 3 k.p. za k ła d am i pracy są w szczególności p rze d sięb io rstw a państw ow e, urzędy lub in n e p ań stw o w e jednostki o r­ ganizacyjne, spółdzielcze i organ izacje społeczne.

To w yliczenie różn y ch k ateg o rii zakładów p rac y je st nie tylk o niezupełne, ale n asu w a ta k że tru d n o śc i w ustalen iu , ja k ie je d n o stk i o rg an iz ac y jn e za tru d n iając e p racow ników należy u zn ać za zakłady p rac y w ra z ie ich h ierarchicznego, niejedno­ k ro tn ie k ilk ustopniow ego, podporządkow ania. P rz y ro zw aż an iu tego zagadnienia trze b a m ieć n a uw adze, że zgodnie z a rt. 4 k.p. w im ien iu za k ła d u p racy działa jego k ie ro w n ik i on re p re z e n tu je zak ład p rac y w obec p racow ników , a w m yśl za­ sady u sta lo n e j w części w stę p n ej k.p. tylk o k ie ro w n ik zak ład u p rac y je st upraw nio­ n y do n aw ią zy w a n ia i rozw iązy w an ia sto su n k u pracy.

4 Sąd N a jw y ż sz y w orzec zen iu z dnia 30.1.1967 r. II PR 558/66 (N P 1967, nr 6) w y ja śn ił, że u sta len ia w ła śc iw e j p a ń stw o w ej je d n o stk i o rg a n iza cy jn ej p o w in ie n d o k o n a ć sąd z urzędu.

6 T. Ł. M i c h a ł o w s k i , T. M i e r z e j e w s k i N r 9 (219) Z pow yższego w ynika, że sam odzielnym zakładem p racy będącym s tro n ą w sto ­ su n k u p ra c y je st tylko ta k a je d n o stk a o rganizacyjna, k tó re j k ie ro w n ik je st u p o w a ­ żniany do zaw ieran ia d ro zw iązyw ania um ów o p rac ę.5 N ato m iast je d n o stk i o r g a ­ n izacy jn e niższego rzęd u , k tó ry ch k ierow nicy nie m a ją p ra w a z a w ie ra n ia um ów z z a tru d n io n y m i w tych jed n o stk ach praco w n ik am i, są za k ła d am i pracy ty lk o w sensie techniczo-gospodarczym .

Z p u n k tu w idzenia dochodzenia należności zasądzonych n a rzecz praco w n ik ó w od uspołecznionych zakładów p rac y isto tn e znaczenie m a rów nież podział tych zakładów n a państw ow e i w szystkie pozostałe. D ochodzenie bow iem należności od pań stw o w y ch zakładów p racy odbyw a się w try b ie ustalo n y m w § 3 art. 280 k.p., n a to m ia st od w szystkich pozostałych — na zasad ach ustalo n y ch w § 2 tego a rty k u łu .

P o jęcie jed n o stk i gospodarki uspołecznionej w zak resie o b jęty m działan iem u s ta ­ w y z d n ia 1 lipca 1958 r. o rozliczeniach p ieniężnych je d n o ste k gospodarki u sp o ­ łecznionej nie n asu w a z praw nego p u n k tu w idzenia pow ażniejszych tru d n o ści, po ­ niew aż w ro zu m ien iu art. 1 § 2 tej u sta w y jed n o stk am i gospodarki u społecznio­ n e j są:

a) urzędy, zakłady, in sty tu c je i p rze d sięb io rstw a państw ow e,

b) spółki, w k tó ry ch P ań stw o , in sty tu c je lub p rze d sięb io rstw a p ań stw o w e p osia­ d a ją u d ział w ynoszący co n a jm n ie j 50% k a p ita łu zakładow ego,

c) o rg an iz ac je spółdzielcze.

W m y śl a rt. 1 § 2 cyt. u sta w y przepisy dotyczące je d n o ste k gospodarki u sp o ­ łecznionej odnoszą się rów nież do organ izacji politycznych, zaw odow ych i spo­ łecznych.

J a k z powyższego w ynika, u sta w a o rozliczeniach pieniężnych nie po d aje w p ra w ­ dzie d efin icji jed n o stk i gospodarki uspołecznionej, je d n ak ż e — w przeciw ieństw ie do poprzednio om ów ionych ak tó w p ra w n y c h — u sta la expressis verbis, ja k ie je d n o ­ stk i o rg an izacy jn e są w rozu m ien iu u sta w y je d n o stk a m i gospodarki uspołecznionej. A rt. 10 tej ustaw y upow ażnia m in istra fin an só w działającego w porozum iem y z za in te re so w an y m i m in istra m i do zw a ln ia n ia poszczególnych je d n o ste k gospodarki uspołecznionej lu b k ateg o rii ta k ich je d n o ste k od n ie k tó ry ch obow iązków w y n ik a ­ jących z ustaw y, a je d n o ste k w ym ienionych w a rt. 1 ust. 2 — ta k że od w szystkich obow iązków w y n ik ający ch z ustaw y.

Z arząd zen iem z dnia 23 sie rp n ia 1960 r. (MP N r 69, poz. 322 z późniejszym i zm ianam i) m in iste r fin an só w zw olnił szereg organizacji, przew ażn ie o ograniczo­ nym za k re sie d ziałania, bądź tylko ich ogniw a teren o w e od p rze p ro w ad z an ia ro zli­ czeń p ieniężnych za pośred n ictw em ra c h u n k u bankow ego.

Z p u n k tu w idzenia dochodzenia należności w try b ie a rt. 8 u sta w y o rozlicze­ n iach isto tn e znaczenie m a § 4 zarząd zen ia u sta la jąc y , że ze zw olnień w tym z a ­ rząd zen iu przew idzianych nie m ogą k o rzy stać org an izacje społeczne, k tó re prow adzą działalność gospodarczą n a p odstaw ie u ch w a ły n r 446 R ady M in istró w z dnia 17 listo p a d a 1958 r. w sp raw ie działalności gospodarczej organ izacji społecznych.

D la zobrazow ania trudności, ja k ie n ap o ty k a w p ra k ty c e posługiw anie się poję­ ciem „ jed n o stk a gospodarki uspołecznionej”, trz e b a jeszcze nadm ien ić, że spółki, o k tó ry c h m ow a w a rt. 1 ust. 1 u sta w y o rozliczeniach, nie są je d n o stk a m i gospo­ d a rk i uspołecznionej w rozum ieniu u sta w y o P ań stw o w y m A rb itra ż u G osp o d ar­ czym, poniew aż w m yśl art. 3 tej u staw y jed n o stk a m i gosp o d ark i uspołecznionej

5 J. P i e t r z y k o w s k i : P o ję c ie zak ład u p racy w ed łu g k od ek su pracy, P iP 1976,.

N r 9 (249) EgzeHucja n aletn oicl 7

są ty lk o ta k ie spółki, w k tó ry ch P ań stw o lu b pań stw o w e jed n o stk i o rg a n iz a c y jn e p o sia d a ją p o n a d 50®/o k a p ita łu zakładow ego.

D alsza ró żn ica polega n a tym , że w m yśl p rzepisów o P A G je d n o stk a m i gospo­ d a r k i u sp ołecznionej są rów n ież spółki, w k tó ry ch ponad 50% k a p ita łu za k ła d o ­ w ego p o sia d a ją spółdzielnie i ich zw iązki, k ó łk a rolnicze i ich zw iązki, gospo­ d a rc z e o rg an iz ac je rzem iosła oraz in n e organ izacje gospodarcze, k tó ry m p rz e p i­ sy p rz y z n a ją osobowość p raw n ą. S półki ta k ie n ie są n a to m ia st je d n o stk a m i gospo­ d a r k i uspołecznionej w rozum ieniu u sta w y o rozliczeniach.

3.

P rz ep isy n o rm u ją c e p ostępow anie eg zekucyjne zobow iązują S k arb P a ń s tw a i in ­ ne p ań stw o w e osoby p ra w n e do p o k ry w a n ia zasądzonych od nich n ależności p ie ­ n iężn y ch n iezw łocznie po złożeniu im przez w ierzyciela ty tu łu eg zekucyjnego lub ty tu łu w ykonaw czego oraz o k reśla ją try b p ostępow ania n a w ypadek n ie za sto so w a­ nia się przez d łu ż n ik a do pow yższego nakazu, ja k rów nież n o rm u ją try b dochodze­ nia przez w ierzy ciela w drodze egzekucji należności pieniężnych p rz y p a d a ją c y c h od je d n o ste k g o sp o d ark i uspołecznionej n ie będących państw ow ym i je d n o stk a m i o rg a­ nizacy jn y m i.

W w y p ad k a ch gdy egzekucja przeciw ko je dnostkom gospodarki uspołeczn io n ej je st dopuszczalna, przepisy egzekucyjne k.p.c. zm ierzają do zasp o k o jen ia p r z y p a ­ dający ch od ty c h jed n o stek należności w sposób m ożliw ie skuteczny, ale je d n o ­ cześnie w sposób m ożliw ie n ajm n ie j n a ru sz a ją c y p lanow ą działalność ty c h je d n o ­

stek. . '

K odeks p o stę p o w an ia cyw ilnego ro zró żn ia w art. 1060—1064 trz y g ru p y d łu ż­ n ik ó w b ęd ący ch je d n o stk a m i gospodarki uspołecznionej, zaliczając:

— do p ierw szej g rupy: S k a rb P ań stw a , P olskie K oleje P aństw ow e, P o lsk ą Pocztę T ele g ra f i T elefon oraz p aństw ow e osoby p ra w n e nie będące p rze d sięb io rstw a m i (art. 1061 k.p.c.),

— do d ru g iej: przed sięb io rstw a pań stw o w e z w y ją tk ie m P K P i P P T iT (art. 1062 k.p.c.),

— do trze cie j w reszcie: je d n o stk i gospodarki uspołecznionej nie będące p ań stw o w y ­ m i je d n o stk a m i o rganizacyjnym i (art. 1063 k.p.c.).

Z g ru p y d łu ż n ik ó w —p aństw ow ych osób praw n y ch , przeciw ko k tó ry m egzekucja w m y śl art. 1061 k.p.c. je st niedopuszczalna, zostały w yłączone in s ty tu ty n au k o w o - -badaw cze, chociaż są one pań stw o w y m i osobam i p ra w n y m i w ro zu m ien iu a rt. 1060 k.p.c. E gzekucja należności pieniężnych od tych in sty tu tó w n a s tę p u je w try b ie i na zasadach u sta lo n y c h w przepisach o egzekucji należności pieniężnych od p rze d ­ się b io rstw państwowyfch, tj. w try b ie i n a zasadach określonych w a rt. 1062 k.p.c. (patrz: art. 14 u sta w y o in sty tu ta c h naukow o-badaw czych).

G dy d łu ż n ik ie m je s t S k a rb P a ń stw a lub in n a p ań stw o w a osoba p ra w n a n a le ­ żąca do g ru p y pierw szej, w ierzyciel, w celu o trzy m an ia należności, sk ła d a ty tu ł egzek u cy jn y bezpośrednio p aństw ow ej jednostce org an izacy jn ej, z k tó re j d z ia ła l­ nością w iąże się dochodzone roszczenie, a je d n o stk a ta obow iązana je s t niezw łocz­ nie należność uiścić.

P o n iew aż przeciw ko pań stw o w y m jed n o stk o m organizacyjnym , o k tó ry c h m ow a, eg zek u cja w try b ie p rzew idzianym w k.p.c. je s t w ogóle n iedopuszczalna, przeto

8 T. L. M i c h a ł o w s k i , T. M i e r z e j e w s k i _{N r 9 (249)} nie m oże też być w ydany przeciw ko n im ty tu ł w ykonaw czy. P o d sta w ą do docho­ dzenia należności w ierzyciela od tych je d n o ste k stan o w i zatem ty tu ł egzekucyjny. Jeżeli w okresie tygodnia od daty złożenia ty tu łu egzekucyjnego p ań stw o w a je d n o stk a należąca do g ru p y pierw szej nie uiściła należności, to w ierzycielow i p rzy słu g u je (art. 1061 k.p.c.) praw o zw rócenia się do jed n o stk i n a d rz ę d n e j d łu ż n i­ ka, k tó ra zarządzi pokrycie należności w ierzyciela z funduszów d łu ż n ik a. P rz ep is a rt. 1061 k.p.c. za w iera n ak a z dla je d n o stk i n ad rz ęd n ej, b y w y d ała zarząd zen ie co do p okrycia dochodzonej należności, i w zw iązku z tym je s t ona zobow iązana z mocy u staw y do niezw łocznego d o konania tej czynności.

K odeks p ostępow ania cyw ilnego nie p rzy z n aje w ierzycielow i żadnych dalszych środków p raw n y ch w ra z ie n ie w y k o n a n ia przez je d n o stk ę n a d rz ę d n ą ciążącego na niej z mocy a rt. 1061 k.p.c. obow iązku po k ry cia należności w ierzy ciela z fun d u szó w dłużnika. S y tu ac ję w ierzyciela o słabia fak t, że k.p.c. n ie obciąża szczególną odpo­ w iedzialnością an i dłużników , ani ich je d n o ste k nadrzędnych, ani p rac o w n ik ó w tych jed n o stek za szkody w yrządzone w ierzycielow i n a sk u te k n ie w y k o n a n ia w te rm i­ nie obow iązku za p ła ty jego należności.

Mimo że N arodow y B ank Polski je st p ań stw o w ą osobą p ra w n ą i dlatego byłby ob jęty przepisem a rt. 1060 k.p.c., egzekucję przeciw ko niem u u reg u lo w a n o o d rębnie w a rt. 35 p ra w a bankow ego. S tosow nie do tego p rzepisu egzekucja przeciw k o N BP — podobnie ja k przeciw ko innym państw ow ym osobom p raw n y m w ym ienionym w a rt. 1060 k.p.c. — je st niedopuszczalna. R ealizacja je d n a k zasądzonych od N BP należności odbyw a się nie na p odstaw ie ty tu łu egzekucyjnego, ja k to u s ta la k.p.c., lecz n a podstaw ie ty tu łu w ykonaw czego. W ynika z tego, że w sp ra w ie przeciw ko N B P ty tu ł egzekucyjny m oże być opatrzony k la u zu lą w ykonalności w p ro st bez żadnych dalszych w aru n k ó w , w szczególności zaś bez uprzedniego z w ra c a n ia się do N B P o zapłatę. D alszą różnicę stan o w i b r a k postanow ienia u p ra w n ia ją c e g o w ie­ rzy ciela do w y stą p ien ia — w raz ie opieszałości N BP — z w nioskiem do jednostki n ad rz ęd n ej o zarządzenie w y p łaty zasądzonej n a rzecz w ierzyciela należności z funduszów banku.

A n alizu ją c p rzed staw io n e w yżej p ostanow ienia p ra w a bankow ego, n ależ y z a u w a­ żyć, że stosow nie do a r t. 776 k.p.c. ty tu ł w ykonaw czy, tj. ty tu ł eg zekucyjny opa­ trzo n y na w niosek w ierzyciela lu b z u rzę d u k la u zu lą w ykonalności (art. 782 k.p.c.), je s t p odstaw ą egzekucji. W ierzyciel w ięc, k tó ry otrzy m ał ty tu ł w ykonaw czy, może się zw rócić w każdym czasie do w łaściw ego o rganu egzekucyjnego o p rz e p ro w a ­ dzenie w try b ie o k reślo n y m w k.p.c. egzekucji z m a ją tk u d łu żn ik a w celu uzy­ sk a n ia zaspokojenia w ym ienionej w ty tu le należności.

W y jąte k od pow yższej zasady w p ro w ad za a rt. 35 p ra w a bankow ego, k tó ry z je d n ej stro n y nie dopuszcza — podobnie ja k czyni to art. 1060 — pro w ad zen ia egzekucji przeciw ko N B P, ale jednocześnie — o d m iennie niż to u s ta la k.p.c. — n a ­ k a z u je w ierzycielow i, aby w celu o trzy m an ia sw ej należności p rz e d sta w ił NBP ty tu ł w ykonaw czy. N ależałoby zatem przy jąć, że n a p odstaw ie cyt. p rz e p isu praw a bankow ego sądy zostały zobow iązane do n a d a w a n ia ty tu ło m eg zekucyjności klauzul w ykonalności przeciw ko N B P i w y d aw an ia w ierzycielow i ty tu łó w w ykonaw czych, m im o że ty tu ły te nie m ogą być w ykonane w drodze przym usow ej.