Reforma prawa emerytalnego : (ustawa z dn. 28.III.1958 r. o zmianie przepisów o rentach i zaopatrzeniach) [ciąg dalszy]

Czesław Wasilkowski

Reforma prawa emerytalnego :

(ustawa z dn. 28.III.1958 r. o zmianie

przepisów o rentach i

zaopatrzeniach) [ciąg dalszy]

Palestra 3/6(18), 55-71

1959

Sędzia Tryb. Ubezp Społ.

Reforma p ra w a em erytalnego

(ustawa z dn. 2 8 . III. 1 9 5 8 r. o zmianie przepisów o reniach i zaopatrzeniach)

(ciąg dalszy)

R e n t a r o d z i n n a

R en ta rodzinna m a n a celu zapew nienie środków u trz y m a n ia członkom rodziny pracow ników i rencistó w W razie u tr a ty żyw iciela (art. 2). Szcze­ gółowe przepisy o ren cie rodzinnej zaw iera rozdz. IV d e k re tu (art. 44—

—■ 54). Ilekroć w ty ch przepisach używ a się te rm in u ,p raco w n ik ” , ozna­

cza to (w zasadzie) rów nież i „ren cistę”.

Praw o do re n ty rodzinnej nie je s t p raw em sam oistnym , lecz p raw em pochodnym , uzależnionym od tego, czy zm arły pracow nik m ógł m ieć lu b m iał praw o do r e n ty starczej lub inw alidzkiej. W zw iązku z ty m d e k re t, określając k o n k retn e przesłanki, od k tó ry ch uzależnione je s t pow stanie p raw a do re n ty rodzinnej, stanow i w art. 44:

„R enta rodzinna p rzy słu g u je up raw n io n ym członkom ro d zin y po p ra ­ cow niku, k tó ry zm arł: 1) w sk u tek w ypadku w z a tru d n ie n iu lub choroby zawodowej albo 2) w sk u tek in nych przyczyn i w chw ili śm ierci posiadał w a ru n k i w ym agane do uzysk an ia r e n ty inw alidzkiej lu b starczej albo po­ b iera ł jed ną z ty ch r e n t.”

Z powyższego w ynika, że w stępnym w a ru n k ie m u zysk an ia praw a do re n ty rodzinnej je s t śm ierć pracow nika. S tw ierd zen ie śm ierci po­ w inno nastąpić w odpow iednim dokum encie w ystaw ion ym p rzez urząd s ta n u cywilnego (lub też w odpow iednim dokum encie zagranicznym ). J a k wiadomo, w w ypadkach określonych przez przepisy ogólne praw a cyw ilnego (Dz. U. z 1950 r . N r 34, poz. 311) postanow ienie o stw ie rd z e ­ n iu zgonu lub u zn an iu za zm arłego w ydaje sąd pow szechny (sąd pow ia­ towy). W łaściw y je s t w tedy, jeśli chodzi o uznanie za zm arłego, dzień

56 C Z E S Ł A W W A S IL K O W S K I _{Nr 6}

w skazany w postanow ieniu sądow ym jako dzień śm ierci, a nie dzień w ydan ia tego postanow ienia; nie m a rów nież decydującego znaczenia, kiedy osoba zainteresow ana dow iedziała się o śm ierci p ra c o w n ik a .1 Na ty m tle p o w stają poważne kom plikacje życiowe przy ocenie u p raw ­ nień członków rodziny osoby uznanej za zmarłą.- Do tego zagadnienia jeszcze powrócę.

W obec takiego stan u praw nego nie jest m ożliw e — ja k to przew id y ­ w ała w a rt. 168 u staw a z 28.III.1933 r. o ubezpieczeniu społecznym — przyzn an ie re n ty rodzinnej po pracow niku, k tó ry od ro k u zaginął bez wieści, ale k tó ry nie został jeszcze u znany za zm arłego.

N ależy zwrócić uw agę na to, że w art. 44 p k t 2 d e k re tu — jako o przesłance pow stania praw a do re n ty rodzinnej — m ow a je s t m. i. 0 p o b ieran iu przez pracow nika re n ty inw alidzkiej lub starczej. J a k w ia­ dom o, przepisy obow iązujące przed w ejściem w życie d e k re tu p rz e ­ w idy w ały odrębną re n tę w ypadkow ą. Otóż d e k re t w a rt. 98 ust. 2 s ta ­ nowi, że w razie śm ierci rencisty , k tó ry w chw ili w ejścia w życie de­ k re tu p o b ierał w yłącznie re n tę w ypadkow ą z ty tu łu w łasnej pracy — przy ro zp a try w a n iu w niosku o św iadczenia dla członków rodziny, zło­ żonym po w ejściu w życie d ek retu , uznaje się, że ren cista m iał praw o do re n ty inw alidzkiej, jeżeli pobierał re n tę w ypadkow ą z pow odu u tra ­ ty co n ajm n iej 45% zdolności do zarobkow ania albo zm arł w skutek n astępstw w ypadku w z a tru d n ie n iu lub choroby zaw odow ej. W ynika z tego, że pobieranie re n ty w ypadkow ej niższej nie je s t rów noznaczne z pobieraniem re n ty inw alidzkiej. W tak im w ypadku, celem uzyskania re n ty ro d zinn ej, należałoby wykazać, że ren cista zm arł w sk u tek w y pad­ ku w za tru d n ie n iu lub choroby zawodowej albo m iał praw o do re n ty inw alidzkiej (starczej) w sk u tek in n y c h . przyczyn-niż w ypadek w z a tru d ­ nieniu lub choroba zawodowa.

Stosunkow o szeroki je s t k rąg osób u p raw nionych do re n ty rodzinnej. Do osób ty c h należą:

. 1. D z i e c i , w n u k i i r o d z e ń s t w o p r a c o w n i k a , j e ­

ż e l i s ą s t a n u w o l n e g o (art. 45 ust. 1 p k t 1). Osobom tym

p rzy słu g u je p raw o do re n ty rodzinnej w w ieku do lat 16, a w razie

uczęszczania do szkoły — w w ieku do lat 24. Jeżeli osoby te s ta ły się in w alid am i I lub II g ru p y w w ieku do la t 16 albo jeżeli uczęszczają do szkół w w ieku do lat 24, to p rzy słu g u je im praw o do re n ty rodzin­ nej bez w zględu na ich w iek (oczywiście dopóty, dopóki są inw alidam i 1 lub II grupy).

W edług p ra k ty k i organów ren to w y ch 2 za szkołę w rozum ieniu om a­ w ianych przepisów „uw aża się szkołę objętą państw ow ą organizacją szkolnictw a bez w zględu na to, dla jak ich grup ludności je s t ona p rze ­ znaczona (młodzież, dorośli), a więc szkoły podstaw ow e, zawodowe, średnie i w yższe” . Należą tu „rów nież p ry w a tn e szkoły (zakłady n a u ­ kowe) prow adzone na mocy zezw olenia w ładz szkolnych. S em in aria d u ­ chow ne nie są objęte państw ow ą organizacją szkolnictw a (...). Uczęszcza­ nie zatem dziecka w w ieku ponad lat 16 do sem in ariu m duchow nego nie up raw n ia tego dziecka do r e n ty rodzinnej, nato m iast uczęszczanie do akadem ii teologicznych, jako objętych państw ow ą organizacją szkol­ nictw a, up raw n ia do re n ty ro d zin n ej.”

Na zasadzie a rt. 53 d e k re tu re n ta rodzinna na dzieci, w nuków i ro ­

dzeństw o nie p rzy słu g uje w czasie k o rzy stan ia przez nie ze św iadczeń i funduszów publicznych w rozm iarze dostatecznym do p okrycia kosz­ tów u trzy m an ia i w ychow ania. M inister P ra cy i Op. Społ. w rozp o rzą­ dzeniu z 12.X II.1956 r. (Dz. U. N r 61, poz. 297), w ydanym na p o d sta­ w ie delegacji ustaw ow ej zaw artej w a rt. 53 ust. 2 d e k re tu (w brzm ieniu obow iązującym od 1.V II.1956 r.), określił, w jak im rozm iarze św iadcze­ nia z funduszów publicznych uważa się za dostateczne do pokrycia kosztów u trzy m an ia i w ychow ania dzieci, w nuków i rodzeństw a. S to ­ sow nie do tego rozporządzenia pobieranie tych św iadczeń pow oduje z a ­ w ieszenie w y p łaty re n ty rodzinnej.

Za dzieci upraw nione do re n ty rodzinnej uw aża się (art. 49) dzieci w łasne, przysposobione, dzieci drugiego m ałżonka (pasierbów ) oraz dzieci obce w zięte na u trzy m an ie i w ychow anie. Dzieci obce, w nuk i i ro dzeń­ stw o uw aża się za członków rodziny u p raw nionych do re n ty rodzinnej po zm arłym pracow niku, jeżeli (art. 50 ust. 1 i 3) spełnione zostały łącznie n astępujące w aru nk i: a) nie m ają one praw a do re n ty rodzinnej po w łasnych rodzicach, b) zostały w zięte na w ychow anie i u trzy m an ie co najm niej na rok przed śm iercią pracow nika, chyba że śm ierć praco w ­ nika je st n astęp stw em w ypadku w zatru d n ien iu lub choroby zaw odow ej, c) rodzice ich nie żyją albo nie mogą im zapew nić utrzy m an ia. Dziecka obcego nie uw aża się za członka rodziny upraw nionego do re n ty rodzin- nej po zm arłym pracow niku, jeżeli (art. 50 ust. 2) chociaż jedno z ro ­ dziców dziecka żyje i może zapew nić m u u trzym anie, chyba że zm arły pracow nik był opieku n em dziecka ustanow ionym przez w ładzę opie­ kuńczą.

2 Por. pism o okólne Min. Pracy i Op. Społ., Zarząd Rent z 3.V.1958 r. (znak Un 502-27/58).

58 C Z E S L A W W A S IL K O W S K I N r 6

2. W d o w a p o p r a c o w n i k u . R enta rodzinna dla wdow y,

oprócz re n ty rodzinnej dla dzieci w łasnych, je s t najczęstszym rodzajem re n ty rodzinnej. W zw iązku z tym rencie tej należy poświęcić sto sun ­ kowo w ięcej m iejsca, a to ty m b ardziej, że sp ory o tego ro dzaju re n tę są n a d e r częste.

W aru n k iem p ow stania p raw a do re n ty rodzinnej d la w dow y w okre­ sie obow iązyw ania d e k re tu w jego p ierw o tnym brzm ieniu (tj. do 1.VII. 1956 r. — Dz. U. z 1954 r. N r 30, poz. 116 3) było to, żeby w dn iu śm ierci p racow nika żona pozostaw ała na jego u trzy m an iu . O rzecznictw o orga­ nów ren to w y ch n iejed n o k ro tn ie w ym agało, by pracow nik u trz y m y w a ł żo­ nę z w ynagrodzenia za pracę lu b z re n ty . Taką w ykładnię zdecydow a­ nie odrzuciło orzecznictw o TUS stanow iąc, że okoliczność, iż zm arły pracow nik czerpał środki u trzy m an ia nie tylk o z w ynagrodzenia za p ra ­ cę lub z re n ty starczej albo inw alidzkiej, nie m a w pły w u n a pra^vo do re n ty rod zin nej wdow y, jeżeli czyni ona zadość w arunk om określonym w a rt. 44 i 45 d e k r e tu .4

W k w estii pozostaw ania żony na u trz y m an iu m ęża orzecznictw o TUS stan ęło na stanow isku, że ty lko dochody uzasadniające uznanie ich za podstaw ę do sam odzielnego u trzy m an ia w yłączają u p raw n ie n ie żony (wdowy) do r e n ty rodzinnej 5. O rzecznictw o to, ja k się okazało, uw zględ­ niło linię rozw ojow ą d e k re tu w tej m aterii, gdyż d e k re t w brzm ieniu obecnie obow iązującym nie uzależnia już u p raw n ien ia żony do ren ty rodzinnej od w a ru n k u uprzedniego pozostaw ania na u trz y m a n iu męża- -pracow nika. W spom niane orzecznictw o uznało rów nież, że w yk onyw a­ nie przez m ałżonka na zarządzenie w ładz okupacyjnych pracy p rzy m u ­ sow ej w N iem czech w czasie w ojny rozpoczętej 1.IX .1939 r. nie oznacza jej gospodarczego usam odzielnienia się i uzyskania w łasn ych środków u trz y m a n ia .6 O rzecznictw o sądowe stęp iło rów nież zb y t ryg orysty czne w ym agania a rt. 45 d e k re tu w jego p ierw o tn y m brzm ien iu (pozostaw anie „na u trz y m an iu pracow nika w dn iu jego śm ierci”). W ypow iedziano m ia­

3 P rzedstaw ienie w skrócie faz rozwojowych renty rodzinnej dla w dow y ma praktyczne znaczenie z tego względu, że o powstaniu praw a do tej renty de­ cyduje spełnienie się w danym czasie w arunków jej powstania.

4 Por. np. wyrok TUS z 6.IV.1956 r. (OSP zesz. 2 z 1957 r., teza 26).

• 5 Por. np. wyrok TUS z 16.XII.1955 r. nr TR — I 294/55 oraz podobny wyrok TUS z 13.III.1956 r. nr TR — I 831/55 (OSP zesz. 1 z 1957 r., teza 20), w którym uznano, że posiadanie przez w dow ę gospodarstwa rolnego tylko w tedy wyłącza uprawnienie żony do renty rodzinnej, gdy przynosi ono dochód zapewniający sa­ m odzielne jej utrzymanie.

nowicie zasadę, że podjęcie p racy przez m ałżonkę p racow nika na sto su n ­ kowo k ró tk i czas przed jego śm iercią, podyktoW ane obow iązkiem n ie­ sienia pomocy m ate ria ln e j chorem u m ężowi, nie pozbaw ia jej u p ra w n ie ­ nia do re n ty rodzinnej, zwłaszcza w razie stw ierd zen ia, że m ałżonkow ie poza w ynagrodzeniem za pracę nie m ieli innych źródeł d o c h o d u .7

W przeciw ieństw ie do d e k re tu w p ie rw o tn y m jego brzm ieniu , k tó ry nie określał, w jak ich przypadkach uw aża się żonę (i inny ch członków rodziny) za pozostających na u trz y m an iu pracow nika, d e k re t w b rzm ie­ niu obow iązującym od 1.V II.1956 r. (do 1.VII. 1958 r.) w y raźn ie ok reś­ lał, kiedy należy uważać, że żona (i inni członkow ie rodziny) pozostają na utrzy m an iu pracow nika. K w estię tę uregulow ało m ianow icie w y d an e na podstaw ie upow ażnienia zaw artego w a rt. 45 ust. 4 d e k re tu rozp o rzą­ dzenie R ady M inistrów z 5.1.1957 r. (Dz. U. N r 11, poz. 47), k tó re weszło w życie z m ocą obow iązującą od 1.VII.1956 r. To sam o ro z p o ­ rządzenie uregulow ało rów nież kw estię w ysokości dochodu pow o d ują­ cego zaw ieszenie p raw a w dow y do re n ty rodzin nej.

Ja k już w spom niano, d e k re t w b rzm ieniu obecnie obow iązującym (od 1.V II.1958 r.) nie uzależnia p raw a do re n ty rodzinnej w dow y od w a ru n k u uprzedniego pozostaw ania jej na u trz y m an iu m ęża-pracow n ika (art. 45, ust. 1 p k t 2). P am iętać jednakże należy, że p raw o do re n ty rodzinnej wdowy, ja k rów nież innych członków rodziny, ulega zaw ie­ szeniu na czas w ykonyw ania przez nich z a tru d n ien ia lu b posiadania dochodu z innych źródeł (art. 45 ust. 4). Z agadnienie to zostało ju ż bli­ żej omówione w części I niniejszego arty k u łu .

Nie w szystkie w dow y po pracow nikach m ają praw o do r e n ty ro d zin ­ n ej. U praw nienie ich uzależnione je s t od spełnienia d od atko w ych w a­ runków . M ianowicie (art. 45 ust. 1 p k t 2) re n ta ta może p rzysługiw ać wdow ie (art. 45 ust. 1 p k t 2): a) z ty tu łu w ieku, b) z ty tu łu inw alid ztw a lub też c) z ty tu łu w ychow yw ania dzieci, w nuków lub ro d zeń stw a z m a r­ łego pracow nika.

Z ty tu łu w ieku re n ta ro d zinn a przysłu guje w dow ie, jeżeli osiągnęła ona 55 lat. W p rzy p ad ku gdy m ałżonka w chw ili śm ierci m ęża nie m a jeszcze 55 lat, nabycie p raw a do r e n ty rodzinnej uzależnione je s t od te ­ go, by osiągnięcie przez nią w spom nianego w ieku n astąpiło w ciągu 5 lat od śm ierci m ęża albo przed u stan iem u p raw n ień do r e n ty ro d zin ­ nej z ty tu łu w ychow yw ania dziecka, w nu ka lub ro d zeń stw a zm arłego pracow nika.

60 C Z E S Ł A W W A S IL K O W S K I Nr 6

Z ty tu łu inw alidztw a re n ta rodzinna p rzysługuje wdowie, jeżeli stała się 'ona inw alidą (co n ajm n iej III grupy) przed śm iercią pracow nika lub w ciągu 5 lat po jego ś m ie rc i8 albo przed u stan iem u p raw n ie ń do re n ty rodzinnej z ty tu łu w ychow yw ania dziecka, w nuka lub rodzeństw a zm arłego pracow nika. W dowę, k tó ra w dniu śm ierci żyw iciela była w ciąży, uw aża się za niezdolną do w ykonyw ania zatru d n ien ia przez okres ciąży i 10 tygodni po porodzie (art. 45 u st. 3).

Z ty tu łu w ychow yw ania przysługuje wdow ie praw o do re n ty ro d zin ­ nej, jeżeli w ychow uje ona przy n ajm n iej jedno z dzieci, w nuków lub rodzeństw a zm arłego pracow nika, up raw n ion e do r e n ty rodzinnej, w w ieku do lat 8. K iedy zaś dziecko (w nuk lub rodzeństw o zm arłego p ra ­ cow nika) je st upraw nione do re n ty rodzinnej, była już o tym m ow a w y­ żej. P odkreślić należy, że re n ta rodzinna z ty tu łu w ychow yw ania p rzy ­ słu g u je ty lko dopóty, dopóki dziecko (wnuk, rodzeństw o) nie ukończy

8 l a t . 9 Po ukończeniu przez dziecko (w nuka, rodzeństw o) 8 lat, wdow a

8 Na tle wym agania, by inw alidztw o w dowy pow stało w ciągu 5 lait od śmierci m ęża, zachodzą niekiedy szczególne sytuacje faktyczne. Chodzi tu w szczególności o wdowy, którym przyznano zaopatrzenie na podstaw ie ustawy z 11.X II.1923 r. o zaopatrzeniu em erytalnym funkcjonariuszów państwowych i 'zawodowych w o j­ skowych (Dz. U. z 1934 r. Nr 20, рог. 160) i które następnie zaopatrzenie to utra­ ciły przed 1.VII.1954 r. (data w ejścia w życie dekretu z 25.VI.1954 r.). na podsta­ w ie przepisu art. 5 ustawy z 1.VII.1949 r. (Dz. U. Nr 42, poz. 304), zm ieniającego ustaw ę z 11.XII.1928 r., z tego powodu, że n ie osiągnęły 55 Jat życia, były zdolne do zarobkowania i nie w ychow yw ały już sierot uprawnionych do rent sierocych. Po w ystąpieniu przez takie w dow y z w nioskiem o rentę rodzinną po 1.V II.1954 r., do w niosków tych m iał zastosow anie art. 83 dekretu w brzm ieniu obow ią­ zującym od 1.V II.1956 r. (poprzednio art. 82 ust. 2, obecnie art. 95 -ust. 2), który nakazyw ał stosow anie art. 45 ust. 1. Staw iał w ięc w ym agania, by w dow a stała się inw alidą lub też osiągnęła 55 lat w ciąga 5 lat cd śm ierci męża, co częstokroć n ie mogło być spełnione. W orzecznictwie okręgowych sądów ubezpieczeń społecz­ nych można się spotkać w takich wypadkach z poglądem, że do wspom nianego w yżej .okresu 5 lat od śm ierci męża nie należy w liczać okresu pobierania przez wdowę zaopatrzenia w dow iego (analogia do art. 38 ust. 3). Wobec nie budzącej •wątpliwości treści art. 83 ust. 2 dekretu (w brzmieniu 'obowiązującym do l.VII. 3958 r.) stosow anie tego rodzaju w ykładni nie znajduje oparcia w przepisach de­ kretu. W yjaśnił to już niejednokrotnie TUS (por. wyrok z 18.11.1958 r. nr TR-III 237/58 i z 25.III.1959 r. nr TR-III 757/58). Podobna sytuacja zachodzi na podsta­ w ie art. 4 ustaw y z 1.ШЛ949 r. o izmianie niektórych przepisów o ubezpiecze­ niach społecznych (Dz. U. Nr 18, poz. 109). W tego rodzaju wypadkach pozostaje jedynie droga do ubiegania się o przyznanie renty w drodze w yjątku przez Mi­ nistra Pr. i Op. Społ. /w trybie art. 109 dekretu.

3 Por. w yrok TUS z 6.VI.1956 r. nr TR II 1093/56 (OSP zesz. 1 z 1958 r., teza 13). Wyrok ten został w prawdż:e w ydany na tle przepisów dełkretu w jego pierw ot­ nym brzmieniu, ale p cw inien on być stosowany również i obecnie.

po zm arłym pracow niku — stosow nie do tego, co zostało zaznaczone w yżej — może m ieć nadal praw o do re n ty rodzin nej, jeżeli tym czasem osiągnęła 55 lat lub sta ła się inw alidą. Błędny je s t n ato m ia st pogląd sp otyk any nieraz w sporach o re n tę rodzinną, że raz n a b y te p raw o do r e n ty rodzinnej z ty tu łu w ychow yw ania dziecka trw a bez w zględu na w iek tego dziecka. Na zasadzie bowiem a rt. 18 p k t 1 d e k re tu u sta je praw o do św iadczeń, gdy odpadnie k tó ry k o lw iek z w aru n k ó w w ym aga­ nych do re n ty (inw alidztw o, w ychow yw anie dzieci do określonego w ieku). Na podstaw ie a rt. 48 d e k re tu „z ty tu łu w ychow yw ania dzieci, w n u ­ ków lub rodzeństw a może być zaliczona tylko jedna osoba jako u p ra w ­ niona do re n ty ro d zin n e j”.

W dowa (wdowiec) po zm arłym pracow niku traci praw o do r e n ty ro ­ dzinnej w razie w stąp ien ia w ponow ny związek m ałżeński (art. 4 7 ).10

3. W d o w i e c p o p r a c o w n i c y i r o d z i c e 11 z m a r ł e g o

p r a c o w n i k a ( p r a c o w n i c y ) . W arunk i p o w stan ia p raw a do

re n ty rodzinnej dla ty ch osób (art. 45 ust. 1 p k t 2 i ust. 2) są tak ie sa­ m e jak dla wdowy, z tą jed n ak różnicą, że w iekiem u p raw n ia jąc y m do pobierania tej re n ty dla m ężczyzny jest w iek 65 la t oraz że u p raw n ien ia tych osób uzależnione są od pozostaw ania na u trzy m an iu zm arłego p ra ­ cow nika. O tym , w jak ich w aru n k ach uw aża się w spom niane osoby za pozostające na u trz y m an iu pracow nika, stano w i w spom niane już rozpo­ rządzenie R ady M inistrów z 5.1.1957 r.

Celem w yelim inow ania w ypadków , w któ ry ch związki m ałżeńskie mogą być zaw ierane jed y nie po to, by uzyskać re n tę rodzinną po z m a r­

10 Przy rozstrzyganiu sporów w tej m aterii w yłoniło się zagadnienie, czy przepis art. 47 stosuje się do wypadków, w których z mocy przepisów obowiązujących przed 1.VII.1954 r. nastąipilo zaw ieszenie pobierania renty w dow iej z powodu za­ warcia przez nią ponownego związku m ałżeńskiego, jeżeli następnie związek ten został rozwiązany, a w niosek o świadczenia em erytalne został zgłoszony po l.VII. 1954 r. W k w estii tej zaipadły sprzeczne wyroki TUS. W oześniejszy z nich z 16.1. 1958 r. (nr TR I 1449/56 — PUS nr 8 z 1958 r.) zajmuje stanow isko, że art. 47 w takich w ypadkach nie stosuje się. Wręcz przeciwny pogląd w yrażony został w późniejszym wyroku Trybunału z 18.11.1958 r. (nr TR II 1292 56). Wyrok ten oraiz £'losa do niego zostały ogłoszone w „Przeglądzie Ubezpieczeń Społecznych i Zagadnień Socjalnych” (PUSiZS nr 1 z 1959 r.). Przekonyw ające w ydają się argumenty przytoczone w tym wyroku i glosie, że w takich w ypadkach ma za­ stosow anie art. 47 dekretu. W konsekw encji w ięc b. w dowa n ie odzyska renty rodzinnej (wdowiej) pomim o rozwiązania jej ponownego zrwiązik.u m ałżeńskiego, gdyż utraciła uprawnienia w skutek zawarcia ponownego związku m ałżeńskiego.

11 Rodzice m ają prawo do renty rodzinnej tylko wówczas, gdy pracownik lub rencista zmarł ipo 30.VI.1954 r.

62 C Z E S Ł A W W A S IL K O W S K I N r 0

łym pracow niku, a rt. 46 ust. 2 d e k re tu stanow i, że osobę, k tó ra zaw arła zw iązek m ałżeński z ren cistą, uważa się za członka rodziny u p raw n io ­ nego do re n ty rodzinnej, jeżeli z m ałżeń stw a tego urodziło się dziecko lub m ałżeństw o trw ało co n ajm n iej 3 lata albo śm ierć re n c isty n a stą ­ piła w sk u tek w y p ad k u w zatru dn ien iu, a ponadto spełnione są inne jeszcze w a ru n k i w ym agane do uzyskania tej ren ty . J a k w y ja śn ił TUS w w y ro k u z 26.1.1956 r. (n r TR I 135/55), dla oceny, czy m ałżeństw o zostało z a w arte z ren cistą, rozstrzyg ająca jest d ata w ydania decyzji p rzyzn ającej ren tę.

Istn ieje specjaln y przepis (art. 46 u st. 1) n o rm u ją cy sy tu ację, kiedy należy uw ażać za członka rodziny, u praw nionego do re n ty rodzinnej po z m arły m pracow niku, m ałżonka rozw iedzionego lub w chw ili śm ierci pracow nik a nie pozostającego we w spólności m a łż e ń s k ie j.12 T aki m ał­ żonek m oże m ieć p raw o do re n ty ro d zinn ej, jeżeli oprócz sp ełn ienia in ­ n y ch w aru n k ó w w ym aganych do uzyskania re n ty m iał u stalon e praw o do alim entów ze stro n y zm arłego m ałżonka.

12 Ostatnia now ela z 28.111.1958 r. do dekretu wprowadziła w art. 46 ust. 1 dw ie zmiany:

. a) ustanow iła dodatkowy warunek uzyskania praiwa do renty rodzinnej dla m ał­ żonka nie tylko rozwiedzionego, ale także dla m ałżonka „w chw ili śm ierci pra* cow nika (rencisty) n ie .pozostającego z nim w e w spólności m ałżeńsk iej”; b) w spom niany dodatkowy warunek polegający na tym, że m ałżonek ubiegający

się o rentę rodzinną po mężu (żonie), oprócz spełnienia norm alnych w arun­ ków, pow inien m ieć jeszcze prawo do alim entów ize strony zm arłego małżonka — został zaostrzony przez now elę o tyle, że prawo to pow inno być już „ustalone”.

Zm iany te budzą w ątpliw ości. Now ela bowiem operuje n ie określonym bliżej pojęciem „pozostawania w e wspólności m ałżeń sk iej”. Być może, że chodzi tu o obowiązek „w spólnego p ożycia” m ałżonków przewidziany w art. 14 dekretu rodzinnego z 27.VI.1950 r. Jak wiadomo, pojęcie to 'jest bardzo obszerne i nieraz trudne do ustalenia, sikoro w spólne zam ieszkiw anie małżonków — zależnie od okoliczności — m oże jeszcze nie świadczyć o w spólnym pożyciu i na odwrót: oddzielne zam ieszkiw anie m ałżonków nie zawsze jeszcze św iadczy o zerwaniu w sp ól­ ności pożycia (por. K om entarz do kodeksu rodzinnego — praca zbiorowa pod re­ dakcją M. Grudzińskiego i J. Ignatowicza, uwaga 3 do art. 14). N ajłatw iejsze w ięc kryterium wspólnego pożycia: w spólne zam ieszkiw anie — m oże nieraz za­ w ieść. Czy można w obec tego organ rentowy czy też prezydium w łaściw ej rady narodowej uw ażać za kom petentne do stw ierdzenia wspólności m ałżeńskiej lub jej braku?

Żądanie, by m ałżonek m iał w chw ili śm ierci drugiego małżonka u s t a l o n e praw o do alimentów' ze strony zm arłego małżonka, budzi zastrzeżenia m. i. z tego w zględu, że powoduje potrzebę orzekania przez sąd cyw ilny o w in ie m ałżonka (art. 31 § 1 i art. 34 prawa rodzinnego), jakkolw iek ze w zglądów społecznych może być nieraz niepożądane w ydanie orzeczenia o w inie, a to stosow nie do art. 31 § 2 tego kodeksu.

Ja'k już w spom niano, p rzy ocenie u p raw n ie ń do re n ty rodzinn ej po pracow niku uznanym za zm arłego mogą zachodzić n ieje d n o k ro tn ie p o ­ w ażne kom plikacje życiowe. Chodzi o to, że zazw yczaj fa k t zaginięcia pracow nika oddziela znaczny, w ynoszący n iera z całe la ta okres licząc od d aty, k tó ra w postanow ieniu sądow ym została w skazana jak o dzień śm ierci pracow nika zaginionego.13 W edług zaś przepisów o ren c ie s ta r ­ czej (art. 28 ust. 2) zap rzestania pracy i osiągnięcia w ieku starczego nie pow inien oddzielać dłuższy przeciąg czasu niż 5 lat; przy ren cie in w a­ lidzkiej (art. 34) inw alidztw o pow inno pow stać n ie później niż w ciągu 2 lat od ustan ia zatru d n ienia.

Z reguły nie m ożna ustalić losów osoby zaginionej od czasu jej za­ ginięcia (kiedy sta ła się ona inw alidą itp.). D e k re t z 25.VI.1954 r. nie zaw iera w tej m a te rii żadnych przepisów szczególnych pom im o 3 -k rot- nej now elizacji. W zw iązku z tym nie m a dostatecznej podstaw y p ra w ­ nej, by w w ypadku, gdy chodzi o re n tę «odzinną po zaginionym p ra ­ cow niku, stosow ać inne zasady niż w in n y ch w ypadkach. R ezu ltatem zaś zastosow ania a rt. 28 u st. 2 lub a rt. 34 d e k re tu je s t częstokroć od­ m ow a przyznania re n ty rodzinnej z pow odu u sta n ia za tru d n ie n ia w cza­ sie dłuższym niż 5 lat przed osiągnięciem w ieku starczego lu b też z po­ w odu pow stania inw alidztw a (śm ierci osoby zaginionej) po u p ły w ie 2 lat od ustan ia zatrudnienia.

W pew nych w ypadkach, gdy np. wiadomo, że zaginiony został osadzo­ n y w h itlero w sk im obozie k o n cen tracy jn y m , m ożna by przy jąć, że in ­ w alidztw o jego pow stało niebaw em po osadzeniu go w obozie. W jed n y m z w yroków w ydanym na ty m tle 14 TUS zajął stanow isko, że 5 -letn i okres w skazan y w art. 28 ust. 2, w ciągu któ rego po u sta n iu z a tru d n ie n ia p r a ­ cow nik pow inien osiągnąć w iek starczy, by uzyskać praw o do r e n ty s ta r ­ czej, nie obejm uje czasu trw an ia okoliczności czyniących śm ierć danej osoby praw dopodobną i stanow iących podstaw ę uznania jej za zm arłą. W ykład nia ta nie została p rzy ję ta pow szechnie w orzecznictw ie TUS, k tó re w w ypadkach zasługujących na uw zględnienie (jeżeli je d n a k przy zastosow aniu przepisów art. 28 i 34 w zw iązku z a rt. 44 d e k re tu nie m ożna przyznać re n ty rodzinnej) zw raca uw agę na m ożliw ość uzys­ k a n ia re n ty w drodze w y ją tk u przez M inistra P ra cy i Op. Społ.

C elem zapobieżenia tego rodzaju d rasty c zn y m sy tuacjo m M inisterstw o P ra c y i Op. Społ. w piśm ie okólnym w ym ienionym w p rzy p isk u 2 za­

13 Co do osób zaginionych w związku z w ojną rozpoczętą 1.IX.1939 r. (np. żoł­ n ierze zm obilizowani w 1939 r.) — zgodnie z. przepisam i — przyjmuje się w razie zaginięcia za dzień śm ierci 9.V.1946, czyli nieraz ok. 7 lat od zaginięcia.

64 C Z E S Ł A W W A S IL K O W S K I _{N r 5}

rządziło, co n astęp u je: ,,P rzy ocenie u p raw n ień do re n ty rodzinnej po osobach uznanych za zm arłe należy stosować n a stęp u jące zasady: 1) u p raw n ien ia p racow nika do re n ty należy oceniać wg sta n u fak ty c z ­ nego istniejącego w dniu rozstania się pracow nika z rodziną (m obili­ zacja, aresztow anie itp.), 2) pozostałe w ym ogi dla członków ro d zin (wiek, inw alidztw o, w ychow yw anie dzieci do lat 8) n ależy oceniać w odniesieniu do d a ty śm ierci u stalonej w orzeczeniu sądow ym .”

J a k w ynika z powyższego p rzedstaw ienia sta n u rzeczy, po zm arły m pracow niku może być up raw nionych do p obierania re n ty Godzinnej k il­ k u członków rodziny, np. wdow a i kilkoro m ało letnich dzieci. W tego ro d za ju w ypadkach nie p rzy słu g u je każdem u z u p raw n iony ch członków rodziny odrębna re n ta rodzinna. P rzeciw nie, w szystkim członkom ro ­ dziny p rzy sług u je ty lk o jed n a łączna re n ta rodzinna (art. 51 ust. 1). Liczba upraw n io ny ch członków rodziny m a w pływ jed y n ie na w ysokość re n ty rodzinnej. M ianow icie ?entę rodzinną podw yższa się o 65 zł, je ­ żeli do re n ty rodzinnej up raw n io n ych jest 2 członków rodziny, a o 145 zł, jeżeli do re n ty up raw n io n ych je s t 3 lub w ięcej członków ro d zin y (art. 52 ust. 3). W ynika stąd, że liczba członków rodziny m a w p ływ na wysokość re n ty tylk o w tedy, gdy liczba ta w aha się od jednego do trzech członków .

W razie w strzym ania lub zaw ieszenia w y p ła ty jed n e m u z członków rodziny pozostałym członkom w ypłaca się re n tę w w ysokości odpow ia­ d ającej ich liczbie (art. 54). W pew nych w ypadkach re n ta rodzinna m oże być podzielona na rów ne części m iędzy członków rodziny u praw n io n y ch do re n ty . M aterię tę bliżej reg u lu je rozporządzenie M in istra P ra c y i Op. Społ. z 24.X I.1956 r. w sp raw ie podziału r e n ty rodzinnej m iędzy u p ra w ­ nionych członków rodziny (Dz. U. N r 59, poz. 282).

W ysokość re n ty rodzinnej w ynosi m iesięcznie (art. 52 ust. 1): od p odstaw y w y m iaru re n ty do 1200 zł — 45'%, od nad w y żk i ponad 1200— — 2000 zł — 20% i od nadw yżki ponad 2000 zł — 15% . Jeżeli praco w ­ nik zm arł w sku tek w y p ad k u w zatru d n ien iu lub choroby zawodowej, w ysokość re n ty rodzinnej w yżej w skazanej podw yższa się o 10% pod­ sta w y w y m iaru re n ty (art. 52 ust. 2). P rzy k ład: P raco w n ik p obierający w ciągu o statnich 12 m iesiący po 3000 zł m iesięcznie zm arł w sku tek w y ­ padku w zatru d nien iu , pozostaw iając*żonę z dw ojgiem dzieci do la t 8; otrzy m a ona re n tę rodzinną w wysokości 1295 zł (540 + 160 + 150 + + 300 - f 145).

S p ecjalne przepisy re g u lu ją w ypadki, kiedy członek rodziny u p raw ­ niony do re n ty został zaliczony do I g ru p y inw alidów (art. 52 ust. 4) oraz kiedy chodzi o siero ty zupełne.

D ek ret (art. 52 u st. 6) u stan aw ia m in im u m re n ty rodzinnej. R e n ta ta w raz z dodatk am i (niektóre z nich się w yłącza) nie może w ynosić m n iej niż 360 zł m iesięcznie.

J a k z tego w idać, najw ażniejsze zm iany, jak ie w prow adziła u staw a z 28.III.1958 r., polegają na podw yższeniu re n ty rodzin n ej, zwłaszcza p rzy niższych zarobkach pracow niczych (z 30% podstaw y w y m iaru re n ­ ty do 1200 zł — na 45% podstaw y w ym iaru), oraz na u sta le n iu m in i­ m aln e j wysokości re n ty rodzinnej.

D o d a t k i d o r e n t y

D e k re t (rozdz. V, a rt. 55— 60) w prow adził kilk a dodatków do re n t. W ym agają one bliższego om ówienia.

1. R encista pobierający re n tę starczą lu b inw alidzką m a p raw o do d o datk ó w do re n ty dla a) dzieci, w nuków i rodzeństw a, k tó re sp ełn iają w a ru n k i w ym agane do uzyskania r e n ty ro d zin n ej, oraz b) dla żony nie p rac u jąc e j i pozostającej n a u trz y m a n iu ren c isty ł5; te n o statn i d o d atek został w prow adzony przez S e jm 16 podczas o b rad nad p ro je k tem om a­ w ia n e j ustaw y z 20.111.1958 r. (art. 55 u st. 7).

M ałżonek pobierający re n tę rodzinną m a p raw o do dodatków do re n ty ro d zin n e j dla dzieci, w nuków i rodzeństw a, k tó re są upraw nio ne do r e n ­ ty ro d zinn ej. P raw o to p rzy słu g u je rów nież opiekunow i sw ych dzieci (a rt 55 ust. 2).

Bliższe przepisy q ty ch d od atk ach z a w arte są w ust. 3 i 4 a rt. 55. 2. D odatek z ty tu łu pracy fizycznej w brackich zakładach pracy. Szczegółowe uregulow anie tego d o d atk u z a w a rte je s t w a rt. 56 d e k re tu i przepisach w ykonaw czych do tego a rty k u łu .

15 Jest to ujęcie slkrócone. W ujęciu art. 55 ust. 1 pkt 2 zaznaczono, że dodatek przysługuje żonie, „która spełnia w arunki określone w przepisach o zasiłkach ro­ dzinnych.” Na zasadzie § 1 rozp. M inistra Pracy i Op. Społ. z 23.11.1949 r. (Dz. U. N r 18, poz. 124) zasiłek ten w ynosi m iesięcznie: a) 37,50 zł, jeżeli pracow nik po­ biera zasiłek rodzinny chociażby na jedno dziecko, b) 30 zł, jeżeli zasiłek rodzinny na dzieci nie przysługuje. W edług przepisów o zasiłkach rodzinnych zasiłek przy­ słu gu je żonie (z którą zawarty został zw iązek m ałżeński w form ie praw em prze­ pisanej), która n ie pracuje zarobkowo, nie pobiera renty, pozostaje na w yłącznym utrzym aniu męża, a nadto spełnia jeden z następujących warunków: a) ukończyła 50 lat, b) jest niezdolna do zarobkowania, c) w ych ow uje choćby jedno dziecko uprawnione do zasiłku rodzinnego albo jest w 9 m iesiącu ciąży.

1S Por. Biuletyn w ydziału prasowego Sejm u z 22.III.1958 r., nr 45/171, zaw iera­ jący inform acje o pracy k om isji Pracy i Spraw Socjalnych (str. 12 i nast.).

C Z E S Ł A W W A S IL K O W S K I N r 6

3. D odatek za n iep rz erw an y okres za tru d n ie n ia po W yzw oleniu. W y­ padki, kiedy istn ieje n iep rz erw an y okres zatru d n ien ia, o k reślone są w a rt. 11 d e k re tu . D odatek te n (art. 57 ust. 1) p rzy słu g u je do re n ty inw alidzk iej przyznanej w razie inw alidztw a pow stałego z in n y ch p rz y ­ czyn niż w ypadek w z a tru d n ie n iu lub choroba zawodowa. W ynosi on p rzy n iep rzerw an y m okresie zatru d n ien ia pow yżej 15 la t do 20 la t —■

15% re n ty dla pracow ników I k ateg o rii zatru d n ien ia, 10% —■ dla p ra ­

cow ników II katego rii zatru d n ien ia. P rz y n iep rzerw an y m ok resie z a tru ­ d nienia pow yżej la t 20 w ynosi 20% dla pracow ników I k ateg o rii z a tru d ­ n ien ia i 15% re n ty dla pracow ników II kategorii zatru d n ien ia. D odatek ten nie przysługuje, jeżeli pracow nikow i p rzy słu g u je dodatek z ty tu łu z a tru d n ie n ia w brackim zakładzie pracy.

4. D odatek dla pracow ników n au k i (art. 58). D odatek ten je s t m ie­

sięczny i w ynosi 50% re n ty bez uw zględnienia dodatków d la żony,

dzieci, w nuków i rodzeństw a. W edług orzecznictw a TUS 17 za p raco w n i­ ków n au k i w ro zum ieniu a rt. 58 d e k re tu należy uznać osoby, k tó re m ają c h a ra k te r p racow nika n au k i na zasadzie przepisów u staw y z 15.XII. 1951 r. o szkolnictw ie w yższym i pracow nikach n au k i (Dz. U. z 1952 r N r 6, poz. 3 8 )18.

P o w sta n ie p raw a do do datk u m iesięcznego do re n ty w w ys. 50% określonego w a rt. 58 d e k re tu uzależnione je s t od sp ełnienia przez p ra ­ cow nika nau k i tych sam ych w arunków , od k tó ry c h zależy uzyskanie przez niego p raw a do re n ty starczej lub inw alidzkiej. Z tego względu p racow nik nauk i u praw n iony do re n ty starczej lu b inw alidzk iej, k tó ry w dn iu zap rzestania zatru d n ie n ia w ch ara k te rz e pracow nika n au k i m iał okres za tru d n ie n ia w ym agany do pow stania p raw a do jed n ej z tych re n t, zachow uje p raw o do d o d atk u do re n ty d la pracow ników n au k i także w tedy, gdy w ciągu o statnich 5 la t przed osiągnięciem w ieku starczeg o (jeśli chodzi o re n tę starczą) lu b w ciągu o statn ich dw óch lat przed pow staniem inw alid ztw a (jeśli chodzi o re n tę inw alidzką) w yko­ n y w ał za tru d n ie n ie nie dające podstaw y do uw ażania go za praco w ­ nika nau k i lub też nie był w cale z a tru d n io n y .19

17 Por. np. w yrok TUS z 22.III.1958 r. nr TR 111-1812/56.

11 U staw a z 15.11.1951 r. została (uchylona, a zam iast niej obowiązuje od 20.XII. 1958 r. ustaw a <z 5.XI.1958 r. o szkołach w yższych (Dz. U. Nr 68, poz. 336). Prze­ p isy tej ostatniej u staw y nie w prow adziły — m oim zdaniem — w om awianej m aterii żadnych istotnych zmian.

18 W w yrakach swych TUS uznał, że pracow nikam i nauki, którym przysługuje prawo do w spom nianego dodatku, są osoby, które uzyskały tytu ł naukow y pro­

5. D odatek z pow odu odznaczeń ord eram i lub ty tu ła m i (art. 59 u st. 1). Osobom upraw nio ny m do re n ty starczej lub in w alidzkiej, odznaczonym przez w ładze Polski Ludow ej ord eram i: Budow niczego Polski Ludow ej, K rzyża G runw ald u , V irtu ti M ilitari, O drodzenia Polski lub S ztan d aru P racy , przysługuje m iesięczny d o datek do tych r e n t w wysokości 25% re n ty bez uw zględnienia d odatków dla żony, • dzieci, w nuków i ro ­ dzeństw a.

W tej sam ej wysokości przy sług u je dodatek do r e n ty dla osób odzna­ czonych tytu łam i: Zasłużonego N auczyciela PRL, Zasłużonego G órnika P R L , Zasłużonego H u tn ik a PR L lub Zasłużonego K olejarza P R L oraz odznaczonych orderem V irtu ti M ilitari w okresie od 1.9.1939 do 13.2. 1946 r. za zasługi w czasie w ojny 1939— 1945. D odatek z ty tu łu o dzna­ czenia ty tu łam i lub o rderem V irtu ti M ilitari we w spom nianym w yżej okresie został w prow adzony dopiero z m ccy om aw ianej ustaw y z 28.3. 1958 r.

W edług orzecznictw a T U S 20, p rzy obliczaniu wysokości dod atku za o rd er (lub ty tu ł) uw zględnia się pełną ren tę, a więc ren tę s<tarczą lub

inw alidzką w raz z d o datk am i w ym ienionym i w rozdziale V d e k re tu

(czyli p rzy uw zględnieniu m.i. do d atku przysługującego pracow nikom nauki) — z w y jątk iem jed y nie dodatków dla dzieci i rodzeństw a.

Osobom upraw n ion y m do re n ty rodzinnej, odznaczonym pow yższym orderem , p rzysługuje dodatek m iesięczny do tej re n ty w wysokości 10% podstaw y w y m iaru re n ty (art. 59 ust. 2). W ynika stąd, że jeżeli spośród gro na osób upraw nionych do re n ty rodzinnej (np. żona i 2 dzieci) tylko jed n a z nich została odznaczona, jej jed y n ie p rzy słu g uje dodatek 10%.' Z ty tu łu posiadania orderów przy słu g uje tylko jed en dodatek (art. 59 ust. 3).

6. D odatek dla inw alidów w ojennych i w ojskow ych. M ianowicie in w a ­ lidom takim , pobierającym na podstaw ie przepisów o zaopatrzeniu in w a ­ lidów w ojennych i w ojskow ych o raz ich rodzin re n tę inw alidzką z po­ w odu inw alidztw a pozostającego w zw iązku ze służbą wojskową, jeżeli pracow ali i n aby li praw o do re n ty starczej — przy sług uje dodatek do tej r e n ty w wysokości 5% do podstaw y w y m iaru re n ty (art. 60).

fesora zwyczajnego, nadzwyczajnego lub docenta (samodzielni pracownicy nauki) albo też • adiunkta, starszego asystenta lub asystenta (pomocniczy pracownicy nauki). Natom iast stosownie do orzecznictwa TUS (por. np. w yroki z 18.ХН. 1956 r. nr TR III 175/56 i iz 29.V. 1958 r. nr TR III 253/57) osoby m ające tylko tytu ł 'zastępcy profesora n ie są pracownikam i nauiki w tym znaczeni/u.

68 C Z E S Ł A W W A S IL K O W S K I _{Nr 6}

L i k w i d a c j a ł z w . s t a r e g o p o r t f e l u r e n t

O m aw iany d e k re t z 25.6.1954 r. uregulow ał k o rzy stniej sy tu a c ję m a ­ te ria ln ą pracow ników , k tó rzy o trzy m u ją zaopatrzenie em ery taln e, oraz ich rodzin, niż to m iało m iejsce na podstaw ie przepisów poprzednio obow iązuj ącyteh.

P rz y refo rm ie sy stem u em erytalneg o dokonanego ty m d e k re tem m u ­ siano liczyć się z tym , że w chw ili jego w ejścia w życie liczba osób po­ b iera ją c y c h re n ty , pensje lu b zaopatrzenia e m e r y ta ln e 21 na po dstaw ie dotychczasow ych przepisów w ynosiła setk i tysięcy. Na tle ów czesnych ograniczonych m ożliwości finansow ych P a ń stw a zdecydow ano, że osoby, k tó ry m przyznano św iadczenia ren to w e (renty, p ensje i zaopatrzenia) na po dstaw ie dotychczasow ych przepisów , czyli tzw. sta rz y renciści, będą je n ad al pobierać w edług dotychczasow ych niskich staw ek (tylko n ie k tó ry m grupom rencistów przyznano b. nieznaczną podwyżkę), now e zaś, znacznie korzy stn iejsze zaopatrzenia em ery taln e, pobierane będą p rzez tych, k tó ry m św iadczenia em e ry ta ln e przyznaw ane będą na pod­ sta w ie d e k re tu . Jak o k ry te riu m , czy sto su je się sta re przepisy, czy też d e k re t, p rz y ję ty został dzień zgłoszenia w niosku o re n tę („przepisy d e k ­ r e tu stosuje się do w niosków o św iadczenia, zgłoszonych po w ejściu w

życie d e k re tu ” — a rt. 79 w brzm ieniu pierw o tn ie obow iązującym ).

W zw iązku z ty m pow stał podział na „ sta ry p o rtfe l” r e n t obejm ujący ren cistó w pobierający ch św iadczenia na podstaw ie daw n ych przepisów i „now y p o rtfe l” r e n t ob ejm ujący rencistów 22 z d ek retu .

Aż do przeprow adzenia o statn iej refo rm y przepisów o re n ta c h (z m ocy u sta w y z 28.3.1958 r.) istn iały tylko b. ograniczone m ożliw ości u zyska­ n ia przez ren cistó w ze stareg o p o rtfe lu r e n ty na podstaw ie d e k re tu , czyli p rzejścia do nowego p ortfelu . Z biegiem czasu różnica pom iędzy re n ta m i sta ry m i a now ym i stała się tak znaczna, %e przed om aw ianą

refo rm ą przepisów o ren ta ch p rzeciętna re n ta m iesięczna z nowego

p o rtfe lu w ynosiła: starcza około 594 zł, inw alidzka 435 zł, a rodzinna 437 zł, n ato m ia st przeciętna re n ta ze starego p o rtfe lu w ynosiła m iesięcz­

21 W szystkie te osoby, jak rów nież osoby pobierające zaopatrzenie em erytalne na podstaw ie dekretu nazyw ane są — zgodnie z terminologią przyjętą w dekre­ cie co do osób korzystających z periodycznych św iadczeń pieniężnych z mocy dekretu — „rencistam i”.

22 O kreślenia „em eryt” dekreit obecnie już nie używa. Jest to od l.VIL1958 r. tym bardziej uzasadnione, że dawne zaopatrzenia em erytalne zostały zastąpione przez odpow iednie św iadczenia rentowe przyznane na podstaw ie dekretu.

nie d la pracow nika 260 zł, a dla w dow y 199 z ł . 23 Na ty m tle szczególnie boleśnie odczuwane b yły w społeczeństw ie różnice zaopatrzenia sta ry c h i now ych rencistów .

K iedy p o tem sy tu a c ja finansow a P a ń stw a uległa popraw ie, stan ęło na porządku dziennym zagadnienie dostosow ania staw ek d aw n y ch r e n t do now ych re n t. U zasadniając rządow y p ro je k t om aw ianej u staw y z 28. 3.1958 r., M in ister P ra cy i Opieki Społecznej podniósł m. i., że zm ierza on „w k ie ru n k u likw idacji tzw . starego p o rtfe lu r e n t (...)” 2ł. W edług d anych zaw arty ch w uzasadnieniu rządow ego p ro je k tu u staw y z 28.3. 1958 r . 25 „likw idacja stareg o p o rtfe lu w ym aga przeznaczenia dodatkow o na fundusz zaopatrzeń kw oty 725 m ilionów rocznie. O b ejm u je ona 575 tysięcy rencistó w .”

Ta liczba ren cistów ze starego p o rtfe lu podyktow ała konieczność w y ­ d an ia m ożliw ie prostych zasad przeliczenia re n t d aw nych na now e, tak aby przeliczenie mogło się odbyć m ożliw ie szybko. Zasady te u ję te zo­ sta ły w a rt. 87 i nast. d e k re tu .

D e k re t stanow i, że przeniesienie ren cistów ze stareg o do now ego

p o rtfe lu n astęp u je z urzędu. Przeniesien ie to polega na p rzy zn an iu (bez po trzeby składania przez zainteresow anych odpow iednich w nio s­ ków ) osobom pobierającym na podstaw ie przepisów obow iązujących przed dniem 1 lipca 1954 r. ren ty , p en sje lub zaopatrzenia e m e ry ta l­ ne 26 — zam iast św iadczeń dotychczas p obieranych — r e n t określonych w dekrecie. Renciści ze stareg o p o rtfe lu o trzym u ją w te n sposób n o r­ m aln e re n ty starcze lub inw alidzkie albo rodzinne przew idziane w de­ k recie bez konieczności badania, czy sp ełn iają oni w a ru n k i w ym agane w dekrecie do p rzyznania im tych re n t. W szczególności gdy chodzi o rencistó w pobierających św iadczenia z ty tu łu w łasnej pracy, o trz y ­

23 Dane co do w ysokości rent zaczerpnięte zostały ze sprawozdania stenogra­ ficznego z 22 posiedzenia Sejm u w dniu 28.III.1958 r. (s. 6 i nast.).

24 Por. sprawozdanie z posiedzenia Sejm u w ym ienione w przypistou poprzed­ nim (23).

25 Por. druk sejm ow y nr 135 z 10.III. 1958 r.

2e Defkret (art. 87 i inne), m ówiąc o os.obaoh pobierających na podstaw ie d a w ­ nych przepisów renty, pensje i zaopatrzenia em erytalne, ma w szczególności na w zględzie: a) osoby pobieraljące rentę na podstaw ie przepisów ustaw y z 28.111. 1933 r. o ubezpieczeniu społecznym lub rozporządzenia z 24.X I.1927 r. o ubezpie­ czeniu pracowników um ysłowych, b) osoby pobierające pensje na podstaw ie usita- w y o bractwach górniczych w brzm ieniu ustalonym obwieszczeniem z 17.VI.1912 r., c) osoby pobierające zaopatrzenie em erytalne na podstaw ie ustaw y z 11.XII. 1923 r o zaopatrzeniu em erytalnym funkcjonariuszcw państw owych i zawodowych wojsik owych.

70 C Z E S Ł A W W A S IL K O W S K I _{Nr 6}

m u ją oni: 1) 'rentę starczą, jeżeli przed 1.7.1958 r. ukończyli: m ężczyźni 65 lat, a kobiety 60 lat; 2) re n tę inw alidzką (w edług II k a te g o rii za­ tru d n ien ia), jeżeli przed 1.7.1958 r. nie ukończyli w ieku starczego w y ­ żej określonego; osoby te (jeżeli nie zostały zaliczone do g ru p y in w a ­ lidów przez kom isje lekarskie) zalicza się a) do I g ru py inw alidów , jeżeli ren cista pobiera re n tę w raz z dodatkiem za bezradność, b) do II g ru p y inw alidów , jeżeli ren cista nie jest zatrudn io ny, i c) do III g ru p y inwalidó,w, jeżeli ren cista je s t zatrud nio n y, p rzy czym jeżeli z a tru d n ie ­ nie takiego ren c isty u staje do 31.12.1958 r., zostaje on zaliczony (bez b adania lekarskiego) do II grupy; 3) re n tę inw alidzką z ty tu łu in w alid z­ tw a pow stałego w sk u tek w y p ad k u w zatru d n ien iu lub choroby zaw odo­ w ej, jeżeli osoby te pobierają na podstaw ie daw nych przepisów r e n ty w ypadkow e, a niezdolność ich do zarobkow ania określona została (z m o­ cy daw nych przepisów) na co n ajm n iej 45%; renciści ci zostają zaliczeni (bez badania lekarskiego1) a) do I g ru p y inw alidów , jeżeli pobierają re n tę w raz z dodatkiem za bezradność, b) do II g ru p y inw alidów , jeżeli niezdolność do zarobkow ania w ynosi od 80% do 100%, i c) do III g ru p y inw alidów , jeżeli niezdolność do zarobkow ania w ynosi od 45% do 79% ; 4) re n tę rodzinną, jeżeli osoby te pobierają n a podstaw ie daw nych przepisów re n ty , pensje lu b zaopatrzenia z ty tu łu u tra ty żyw iciela (a więc św iadczenia przew idziane dla wdów, sierot, rodziców).

W ten sposób s ta ry p o rtfe l r e n t p rzestaje istnieć z w y ją tk ie m n ie­ w ielkiej g ru p y niskoprocentow ych r e n t w y p a d k o w y ch .21

N ależy podkreślić, że wysokość re n ty z d e k re tu , przyznanej w zw iązku z p rzeniesieniem daw nych rencistów do „nowego p o rtfe lu ”, nie może być niższa od k w o ty r e n t w ypłacanych 30.6.1958 r. (art. 94 u st. 1.), chyba że zachodzą okoliczności pow odujące w edług d e k re tu obniżenie re n ty . W ynika z tego, że nie może zajść tak a sytuacja, żeby daw ny ren c ista pobierał w w yn ik u refo rm y niższą re n tę niż poprzednio. Jeżeli została m u przyznana re n ta starcza, to nie m oże ona w ynosić m niej niż 500 zł m iesięcznie, bo tak a jest m inim aln a re n ta starcza na .pod­ staw ie d e k re tu . Poniew aż jed n a k do now ych r e n t stosuje się w szy stkie zasady d e k re tu , a w ięc i postanow ienia dotyczące zaw ieszenia w y p łaty r e n t (o zaw ieszeniu była ju ż m ow a w części I a rty k u łu ), p rzeto rów

-27 M ianow icie na zasadzie art. 91 dekretu renty w ypadkow e przyznane na podstaw ie daw nych przepisów osobom, których niezdolność do zarobkowania została określona na mniej niż 45 % , wypłaca się nadal w dotychczasowej w yso­ kości. Co do m ożliwości (uzyskania przez te osoby renty z dekretu — zob. dalsze reguły zaw arte w art. 91.

nież ren c isto m przeniesionym do ,,now ego p o rtfe lu ” m oże być, w w y ­ p adk ach p raw em określonych, zaw ieszona w y p ła ta re n ty w całości lub w części.

Osobom, k tó ry m stosow nie do zasad w yżej określonych w ym ierzono r e n ty z urzędu, p rzy słu g uje praw o do zam iany ty ch r e n t n a r e n ty ko­ rzy stn ie jsze , jeżeli zachodzą okoliczności uzasadniające p rzy z n a n ie im tak ic h r e n t (art. 92).