Daria Bruszewska-Przytuła
Ogólnopolska konferencja naukowa
"Seriale w kontekście kulturowym :
w poszukiwaniu ideału i straconego
czasu", Olsztyn, 7-9 kwietnia 2014
roku
Prace Literaturoznawcze 2, 375-379
D a ria B ru sz e w sk a -P rz y tu ła
O g ó l n o p o l s k a k o n f e r e n c j a n a u k o w a S e r i a l e w k o n t e k ś c i e k u l t u r o
w y m . W p o s z u k i w a n i u i d e a ł u i s t r a c o n e g o c z a s u , O ls z ty n , 7 -9 k w i e t
n i a 2 0 1 4 r o k u
Zgodnie z p rz ew id y w an iam i m edioznawców, p oczątek XXI w iek u m iał być pow olnym końcem telew izji, w yp ieranej i zastęp ow an ej p rzez now e m e dia, lepiej dostosow ujące się do wym ogów w spółczesności - oferujące m ożli wość n aty c h m ia sto w e g o s p rz ę ż e n ia zw rotn ego , p a rty c y p a c ji w tw o rz e n iu p rz e k a z u i nieograniczonego w ręcz w yboru treści.
O ile je d n a k zaciekaw ienie telew iz ją słabło, o ty le n a p o p u larn o ści zysk i w ał je d e n z jej kluczow ych g a tu n k ó w - serial. O dpow iedzią n a ogrom ny w z ro st z a in te re so w a n ia ty m fo rm a te m s ta ła się ogólnopolska k on ferencja n a u k o w a Seria le w kontekście k u ltu ro w ym . W p o sz u k iw a n iu id ea łu i straco
nego czasu. O rg a n iz a to ra m i tego in terd y scy p lin arn eg o sp o tk a n ia byli In s ty
t u t Filologii P olskiej oraz K a te d ra Filologii A ngielskiej U n iw e rsy te tu W ar m iń sko-M azurskiego w O lsztynie. O b rad y odbyły się w d n iach 7 -9 k w ie t n ia 2014 ro k u n a W ydziale H u m a n isty c z n y m UW M i zgrom adziły około 100 referentów , gotow ych podjąć d yskusję o fenom enie najnow szych seriali.
In a u g u ra c y jn y d z ie ń k o n fe re n c ji rozp o częły o b ra d y p le n a r n e . J a k o p ierw si w y stąp ili Tom asz K a m iń sk i i K rzy szto f W esołow ski, k tó rzy z a p re z e n tow ali w yniki sw oich b a d a ń n a d seria lo w ą w idow nią. R e fe ra t C h a ra kterysty
k a w spółczesnego (tele)w idza w kontekście b a d a ń społecznych o k azał się d aw
k ą in te re su ją c y c h inform acji o, m iędzy inn ym i, sposobach odbioru seriali, ry tu a ła c h z n im i zw iązanych oraz w pływ ie n a relacje społeczne serialow ych fanów. D rugie z w y stą p ie ń p rzygoto w ała J o a n n a C hłosta-Z ielonka, k tó ra z a ję ła się je d n y m z n ajp o p u larn ie jsz y ch serialow ych podg atu nk ów : seria la m i m edycznym i. R e fe ra t O d „ S zp ita la n a p ery fe ria c h ” do „ Lekarzy”. F enom en
p o p u la rn o ści seriali m ed yczn ych n a p o d sta w ie a n a lizy w yp ow ied zi in te r n a u tów stan o w ił próbę u chw y cenia przyczyn niesłabn ącego , ja k się w ydaje, z a in
te re so w a n ia ty m i produkcjam i. O s ta tn ie z w y stą p ie ń in a u g u ru ją c y c h kon fe rencję n ależało do A gnieszki G raff, k tó ra w odczycie Trzecia fa la , p ostfem i-
n iz m czy post-p o st-fem in izm ? „D ziew czyny” n a m ap ie a m e ry k a ń sk ic h sporów o kobiecość, seks i p o lity kę p łc i p o d d ała refleksji je d e n z n ajp o p u larn ie jsz y ch
obecnie seria li, staw iają c jednocześn ie sze reg p y ta ń o m ożliw e drogi w łącza n ia tej p rod ukcji do d y sk u rsu fem inistycznego.
se ria lu C astle w p rz e strz e n i serw isów społecznościowych) czy form d y stry b u o w a n ia produkcji seryjny ch i rozw oju now ych m odeli biznesow ych z nim i zw iązan ych (m ów iła o ty m K a ro lin a Robaczek).
D ru g a sekcja zgro m ad ziła bad aczy szczególnie z a in te reso w a n y ch h isto r i ą i pam ięcią. M ałg o rz ata Z alew ska, A le k sa n d ra M u siał i G rzegorz S u p ad y w sw oich re fe ra ta c h szu k a li odpow iedzi n a p y ta n ia , w ja k i sposób w spółcze sne se ria le p re z e n tu ją w ą tk i h istoryczne, ja k ie stere o ty p y u m acn ia ją , a ja k ie n iw elują.
W trze cim p a n e lu p re le g e n tk i sk u p iły się n a społecznym k o n tekście se ria li - np. J o a n n a W róbel z a s ta n a w ia ła się, czy w spółczesne polskie seriale, m ające uchodzić za re alisty c zn e, p rz e d sta w ia ją „praw dziw e” życie.
M otyw em przew odnim o statn iej sekcji ponow nie były ro z w ażan ia, do ty czące fu n kcjonow ania se ria li w p rz e strz e n i m ediów społecznościowych. Tym ra z e m z a sta n a w ia n o się je d n a k n a d s tra te g ią b u d o w a n ia in tern eto w eg o w i z e ru n k u p ro d u k cji telew izyjnych, służący ch p ro m o w a n iu ich ja k o przed e w szy stk im w ytw oru kom ercyjnego (w re feracie A n d rz eja A dam skiego i K a m ili K w asik) albo źró d ła m em ów (w w y sta p ie n iu K ai R o żdży ńsk iej-S tańczak i J u s ty n y Bryczkow skiej).
Po p rzerw ie kaw ow ej powrócono do o b ra d panelow ych. W pierw szy m z nich p re le g e n tk i zajęły się pro d u k cjam i b ry ty jsk im i (A le k san d ra Jak ó b - czyk-Gola, E lż b ie ta Rokosz-Piejko) oraz rosy jsk im i (Iw on a A n n a N diaye), w d ru g im zaś - p ro d u k cjam i a m e ry k a ń sk im i, k tó re - z ró żny ch przyczyn - u ch o d zą za se ria le kontro w ersy jn e, a n a w e t przełom ow e (za p rz y k ła d m ogą służyć M iasteczko Tw in P eaks czy A n io ły w A m eryce, o k tó ry ch m ów iła J o a n n a H ebda). M otyw em przew od nim w y stą p ie ń w trzeciej sekcji był sposób k o n stru o w a n ia n a rra c ji w se ria la c h oraz jej w pływ n a za rz ą d z a n ie sposobem odbioru. C zw arty p a n e l nie m iał te m a tu dom inującego - sp o tk ały się w n im bow iem b ad aczk i stereo ty p ó w (S onia C ap u ta), podm iotow ości i sek sualn ości (O lga S zm idt) oraz sym boliki żywiołów (K a ta rz y n a Z akieta).
Po p rzerw ie te m a ty w iodące sesji uległy zm ianom . W p ierw szym p a n e lu re fere n ci d y sk u to w ali o se ria la c h an im ow any ch skiero w an y ch do dorosłego odbiorcy, w d ru g im - o p rz e k ra c z a n iu g a tu n k u albo p ró b a c h c z y n ie n ia z se ria lu czegoś n a k s z ta łt o p o w iad an ia tra n sm e d ia ln e g o (p rzy k ład g ry The
W alking D ea d opisyw anej p rzez M a rtę T ym ińską). T rzecia sekcja p o ru sz a ła
zró żnicow aną tem aty k ę. S zu k an o w niej odpow iedzi n a p y tan ie, ja k i je s t now y ty p b o h a te r a p re z e n to w a n y w n ajn o w sz y ch s e ria la c h (w y stą p ie n ia M ag d alen y K ow alskiej oraz J o a n n y Zaguły), ale p rzyp om nian o też serial, k tó ry m a dziś ju ż s ta tu s kultow ego, a k tó ry p o w stał k ilk a d e k a d te m u (Woj
n a do m o w a p o d d a n a a n a liz ie p rzez A n d rz eja K otlińskiego). Tom asz J a c h e ć
powrócił z kolei do p ro b lem u k o n te k s tu ku lturow ego w p rzek ład zie, z a u w a żając, że n ie k tó re z produkcji telew izyjnych w y m ag a ją od odbiorców rozległej zn ajo m o ści p o p k u ltu ro w y c h k o n te k stó w . U w a g a re fe re n tó w w o s ta tn im z p o ra n n y ch p a n e li sk u p io n a b y ła przed e w szy stk im n a se ria la c h dystopij- n y ch (C zarne lu stro an a lizo w an e przez Izę M atu siak -K em p ę) i fa n ta sty c z n o -naukow ych, m .in. S ta r Trek, k tó ry z a in te re so w a ł - w ró żn ych u jęciach - pozostałe p re leg en tk i: A nnę Drogosz, D om inikę M alin o w sk ą i A gnieszkę U rbańczyk.
Po obiedzie referen ci n a d a l obradow ali w sekcjach. P relegenci: M a rta K ufel, K rzy szto f P ią te k i M onik a C ich m iń sk a z e b ra n i w pierw szym p a n e lu zajęli się p ro b le m a ty k ą m o ra ln ą o ra z sp ołeczn o-p olityczną u w id o cz n io n ą w s e ria la c h i b ę d ą c ą odpow iedzią n a w iele z d y lem ató w w spółczesności. W drugiej sesji rozm aw iano o se ria la c h d la m łodzieży i tow arzyszących im k o n tro w e rsjach (w y stąp ien ie L ilia n y F ab isiń sk ie j) oraz o pozytyw nych zm ia n ach , ja k ie w prow adziły do se ria lu ja k o g a tu n k u telew izyjnego p rodukcje nowej generacji (P a try c ja W łodek). T rzecia sekcja pośw ięcona z o sta ła p o lity ce - dysku to w an o o sp isk ach (M ichał Różycki), b o h a te ra c h (B oh dan S z k la r ski, P a u lin a K ozłow ska) oraz s ta n ie dem okracji (K a ta rz y n a P ep liń sk a), p re ze n tow anych we w spółczesnych seria la ch . C zw arty p a n e l przy nió sł n am y sł n a d polskim i p ro d u k c ja m i - począw szy od C zasu h o n o ru an alizo w an eg o przez Sylw ię C h u tn ik , przez seriale, w k tó ry ch m o żn a doszukiw ać się prób k sz ta łto w a n ia św ia ta w arto ści odbiorcy (K a ta rz y n a C ikała), aż do o pisu p ro dukcji, do o g lą d a n ia k tó ry ch p rzy zn aw ać się w sty dzim y (A n na F ilim ow ska).
P odsu m o w an iem drugiego d n ia konferencji były dw a s p o tk a n ia - p ie rw sze z nich, z a ty tu ło w a n e B ada cze o seria la ch , stanow iło d ysku sję, w której ud ział w zięli tw órcy k sią ż k i W ładcy torrentów. Wokół angażującego m od elu
telew izji. Rozm owę z J u s ty n ą B uck nall-H ołyń ską, M a łg o rz a tą M ajor i P a tr y
cją W łodek poprow adził J a k u b D ym ek. M łodzi b adacze d y sk u to w ali m iędzy in n y m i o tym , czy fa n se ria lu m oże w ystępow ać jedn ocześn ie w roli jego in te rp re ta to ra , ja k ie p u n k ty zw rotne m o żn a odnotow ać w h isto rii g a tu n k u oraz o now ych m odelach odbiorczych.
P u n k te m k u lm in acy jn y m d n ia było sp o tk an ie L u d z ie m ediów o seria
seryjnych, a ta k ż e sw oich serialow ych fascyn acjach rozm aw iali: A rtu r Cich- m iń sk i, K a ta rz y n a C zajk a, W ojciech O rliń sk i, P aw e ł S m o leń sk i i K am il S m iałkow ski.
Po pub licystycznym za ko ńczen iu drugiego d n ia konferencji, k o lejn ą p o r cję n au k o w y ch w y stą p ie ń zap rez en to w an o n a stę p n e g o d nia. W pierw szej sekcji powrócono do te m a tu m oraln ości w najn ow szych seria la ch . N a p lan p ierw szy w ybiła się p o stać D e x te ra, seryjnego zabójcy, k tó ry przyw ołany zo stał zarów no w re feracie Z u za n n y L ew andow skiej, ja k i J a c k a Soboty. M a rle n a P ie n ią ż e k z a s ta n a w ia ła się, czy cichociem ny (p rzed staw io n y cho ciażby w b ard zo p o p u larn y m Czasie honoru) m oże być idolem d la w spółcze snej młodzieży, a J a n Borowicz zwrócił u w ag ę n a specyficzny p o d g atu n ek seria li, za ja k i n ależy u zn a ć „m eta -seria le”.
W d ru g im p a n e lu dy sku to w an o o Glee — niezw ykle p o p u larn ej m usicalo wej p rodu kcji skierow anej do nasto latk ó w , której p rzy g ląd an o się zarów no pod w zględem fo rm a ln y m (A gnieszka K osm ecka), j a k i k u ltu ro w y m oraz społecznym (K a ta rz y n a C zajka, W ero n ik a Łucyk).
T rzecia z p o ra n n y c h sekcji o k a z a ła się s z a n s ą n a sp o tk an ie badaczy, z a in te reso w a n y ch p ro b le m a ty k ą kobiecości o b ra zo w an ą w najnow szych se ria la c h - D a ria B ru sz e w sk a -P rz y tu ła s k u p iła się n a b o h a te rk a c h Orange Is
the N ew B la c k , P o la S obaś-M ik o łajczy k p rz y jr z a ła się H a n n ie H o rv a th
z se ria lu G irls, zaś W ojciech B oryszew ski p rz e d sta w ił p ostaci pojaw iające się w G otow ych n a w szystko.
W cz w arty m z rów nolegle prow adzonych p a n e li dy sku to w an o o kolejnym z p o p u la rn y c h s e ria li, k tó ry doczekał się n a w e t polskiej w e rsji, a więc 0 p roduk cji B ez tajem nic. S p raw d zan o zatem , czy se ria l m oże być n a r z ę dziem służącym o b a la n iu stereotypó w (Róża S zafran ek ), m ieć w a rto ść k om p e n sa c y jn ą (E w a K ujaw ska-L is, A ndrzej L is-K ujaw ski), a ta k ż e zap ytano , ja k ie znaczenie m a P ra w d a (Ł u kasz K am iński). O in n ą p ra w d ę (już bez k o n o tacji filozoficznych) p y ta ła z kolei T o m ira C h m ie le w sk a-Ig n ato w icz , spraw d zając, ja k ie zd an ie n a te m a t rzeczyw istości w s e ria la c h m edycznych m a ją le k arze i pacjenci.
P odsu m o w an iem trzeciego i o statn ieg o d n ia k on ferencji S eriale w k o n
tekście k u ltu r o w y m były o b rad y p le n a rn e , w czasie k tó ry ch swoje re fe ra ty
za p rezen to w ały M ałg o rz ata M ajor i A lin a N aruszew icz-D uch lińsk a. M. M a jor, w sw oim w y stą p ie n iu pt. H B O i N e tflix h ip sterem w śro d neoplem ion
w w w ? O sk u tk a c h (n a d )u ży w a n ia seriali, sk u p iła się n a problem ie telew izji
jakościow ej oraz n a rozw oju now ych sposobów d y stry b u o w a n ia p ro du kcji seryjnych, n a to m ia s t o lsz ty ń sk a b a d a c z k a w re feracie K ultow ość ja k o s k ła d
n ik w ize ru n k u m edialnego seriali w sk a z a ła k ilk a cech, k tó re stanow ić m ogą
p rz e p is n a su k ces produkcji. Co ciekaw e, w iększość z zap ro p o n o w an y ch przez A. N aru szew ic z-D u ch liń sk ą w yznaczników m o żn a byłoby pogrupow ać antynom iczn ie. O kultow ości s e ria lu m oże bow iem decydow ać fa k t, że z o sta n ie za p ro g ram o w an y ja k o dzieło sk iero w an e do szerokiej rzeszy odbiorców, a m oże być i ta k , że sukces osiąg nie p ro d u k c ja p rzezn a czo n a d la wysoce starg e to w an ej grupy.
S zeroki z a k re s tem aty cz n y konferencji i różnorodność sp ojrzeń n a se ria l jak o g a tu n e k p o zw alają m ieć nadzieję, że - zgodnie z zapow iedziam i o rg a n i zatorów - w O lsztynie jeszcze n ie ra z będzie się d ysk utow ać o fenom enie tego form atu .
Z aledw ie 20 la t te m u M irosław P rz y lip ia k p isał w swojej książce, że „seriale s ą n a rra c ja m i bard zo uproszczonym i form alnie. [...] S ą w szak p rz e znaczone d la ludzi, k tó rzy po d n iu ciężkiej p ra cy p o g rą ż a ją się w pluszow ym fotelu i nie m a ją a n i sił, a n i chęci n a rozw iązyw anie reb u só w ”1. Dwie d ekady później, a n a liz u ją c w y s tą p ie n ia re fere n tó w om aw ianej konferencji, m o żn a ch y b a stw ierdzić, że t a k o n s ta ta c ja nie oddaje ju ż c h a ra k te r u w spółczesnego o b ra zu serialow ego św iata. D zisiaj należało b y raczej m ówić o w spółw ystępo- w a n iu różnych produkcji telew izyjnych, k tó re odpow iadać m o gą n a n iezw y kle odm ienne p otrzeby odbiorców. I w ydaje się, że po szu k iw an ie serialow ego id e a łu - ta k ż e w k o ntekście b a d a ń n au k ow ych - n ie j e s t czasem straco ny m , bo to w łaśn ie seria le , ja k pow iedział M ichał R. W iśniew ski, „są jed y n y m w spólnym dobrem k u ltu ro w y m ”2.
1 M. P rz y lip ia k , K in o s ty lu zerow ego, G d a ń s k 1994, s. 1 4 7 -1 4 8 .
