Piotr Sukiennik
Rys historyczny działalności
duszpasterstwa rodzin w Polsce ze
szczególnym uwzględnieniem
Archidiecezji Krakowskiej
Studia nad Rodziną 10/1-2 (18-19), 315-322
Studia nad Rodziną UKSW 2006 R. 10 nr 1-2(18-19) P iotr SU K IEN N IK
RYS HISTORYCZNY DZIAŁALNOŚCI DUSZPASTERSTWA RO DZIN W POLSCE ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLĘDNIENIEM
ARCHIDIECEZJI KRAKOWSKIEJ Wstęp
Przez po jęcie „duszpasterstw o ro d zin ” rozum ie się system kościelnych działań, k tó re zm ierzają do urzeczyw istnienia zbawczego planu, dotyczą cego m ałżeństw a i rodziny. Jego osią je st praw da o m ałżeństw ie i ro d zi nie, nieom ylnie przekazyw ana, in terp reto w an a i o dnoszona do „znaków czasu” przez U rząd Nauczycielski K ościoła. D o duszpasterstw a rodzin należy także w szechstronna tro sk a o zapew nienie w arunków sprzyjają cych realizacji tej prawdy, oraz k o n k re tn a po m o c u d zielan a rodzinie w w ypełnianiu jej pow o łan ia1.
Początki duszpasterstwa rodzin w Polsce
D uszpasterstw o rodzin w Polsce m a bogatą historię. Jego początki sięga ją 1934 roku, kiedy to Katolickie Stowarzyszenie M łodzieży Żeńskiej A rchi diecezji Gnieźnieńsko-Poznańskiej zorganizowało kurs przygotowujący dziewczęta do małżeństwa. Odbył się on w Bninie koło K órnika. N a kursie tym dziewczęta uczestniczyły w wykładach z etyki małżeńskiej oraz w p ra k tycznym przygotow aniu do prow adzenia dom u i opieki nad niem owlęciem 2. U początków duszpasterstw a rodzin stały także osoby, którym sprawa rodziny leżała n a sercu. Jeszcze przed II w ojną światową je d n ą z takich osób był W alenty M ajdański, katolicki pisarz i publicysta, a u to r w ielu p ubli kacji na te m a t rodziny. Po II w ojnie światowej żarliwie oddaw ał się tej p ra cy, za co był dyskryminowany przez kom unistyczne w ładze P R L 3.
Także Prymas Tysiąclecia, K ardynał Stefan Wyszyński w ślubach m ilenij nych troskę o rodzinę wysunął na jed n o z czołowych miejsc, jako spraw
1 Por. Konferencja Episkopatu Polski, Dyrektorium duszpasterstwa rodzin (1.05.2003), s. 9. 2 Por. W. Gasidło, Duszpasterska troska Kardynała Karola Wojtyły o rodzinę, Kraków 1996, s. 11-12.
dzian wierności Panu Bogu. Program duszpasterski oparty o te śluby w głównej m ierze poświęcony był służbie rodzinie.
U staw a sejm u P R L z 1956 roku, legalizująca aborcję w Polsce, stała się w pewnym sensie wyzwaniem do walki w obronie polskiej rodziny. O d p o wiedzią Kościoła było pow ołanie D uszpasterstw a Służby Zdrow ia, k tó re m u patronow ał K ardynał Wyszyński, a organizacją zajął się ks. Kazim ierz M ajdański. D uszpasterstw o m iało z jednej strony budzić w środow isku m e dycznym szacunek do życia poprzez rzetelną w iedzę m edyczną n a ten te m a t (studia m edyczne nie dawały w tej m aterii dobrego przygotow ania), z drugiej zaś - m iało zająć się organizow aniem Katolickich P oradni Życia R odzinnego przy parafiach4.
Znaczącym wydarzeniem w historii duszpasterstw a rodzin w Polsce było otw arcie D o m u Sam otnej M atki w Chylicach koło Warszawy w 1958 roku przez T. Strzem bosz5.
W 1964 i 1965 roku odbyły się tajne zjazdy diecezjalnych duszpasterzy rodzin, których inicjatorem był Krajowy D uszpasterz Służby Z drow ia - ks. Kazim ierz M ajdański.
N astępnym krokiem było pow ołanie najpierw Podkomisji, a następnie Komisji E piskopatu Polski do spraw D uszpasterstw a Rodzin. W 1974 ro ku Komisja przekształcona została w Komisję E piskopatu ds. Rodziny, a w 1995 roku w R adę ds. Rodziny.
W skład Komisji weszło kilku biskupów, grono księży oraz przedstaw i ciele laikatu, zaangażow ani w pracę z rodzinam i.
P racom K om isji przew odniczyli kolejno: ks. bp W ilhelm P lu ta w la tach 1965-1970, ks. bp Jó z e f R ozw adow ski w latach 1970-1982, ks. abp M arian Przykucki w latach 1982-1994, ks. bp Stanisław S te fa n e k w latach 1994-2006. O b ecn ie przew odniczącym R ady ds. R odziny je s t ks. b p K a zim ierz G órny6.
W 1965 roku Komisja wydała „W skazania dla spow iedników ” w zakre sie spowiedzi m ałżonków .
E piskopat Polski na 113 K onferencji P lenarnej w K rakow ie dnia 12 lu te go 1969 roku uchwalił „Instrukcję dla duchow ieństw a o przygotow aniu wiernych do sakram entu m ałżeństw a i o duszpasterstw ie rodzin”.
Kolejnym d o kum entem E p isk o p atu Polski była d ruga Instrukcja E p i skopatu dotycząca przygotow ania do m ałżeństw a i życia rodzinnego z 1975 roku.
4 Por. tamże, s. 24-28. 5 Por. tamże, s. 37.
6 Por. Wl. Gasidło, Duszpasterska troska Kardynała Karola Wojtyły o rodzinę, dz. cyt., s. 30-31.
5 września 1986 ro k u E piskopat Polski wydał trzecią Instrukcję, te m a tem której było przygotow anie do sakram entu m ałżeństw a według nowego Kodeksu Prawa Kanonicznego1.
P raca duszpasterska wymagała odpow iedniego przygotow ania kadr. Z a częto organizow ać dw uletnie studia diecezjalne, zainicjowane przez S tu dium Teologii Rodziny przy PAT w Krakow ie w roku akadem ickim 1967/688. Z kolei, w Warszawie przy ATK, pow stał ośrodek naukowy zaj m ujący się pracą naukow ą w dziedzinie n au k o rodzinie, stwarzając tym sa mym szansę przygotow ania kadr duszpasterskich na poziom ie uniw ersytec kim. O środkiem tym od 1975 roku je st Instytut Studiów n ad R odziną w Warszawie - Łom iankach9.
Kościół w Polsce do dnia dzisiejszego dużą wagę przywiązuje do sprawy duszpasterstw a rodzin. Przejaw ia się to w licznych wypowiedziach E pisko p a tu broniących praw rodziny, szczególnie w sytuacjach zagrożeń m o ral nych czy też w sytuacji n iedostatku m aterialnego. Troskę tą w idać również poprzez tw orzenie różnego typu instytucji służących rodzinie, od poradni rodzinnych przy parafiach poprzez organizow anie kursów przygotow ują cych do m ałżeństw a w różnych form ach, w zależności od potrzeb i m ożliw o ści danych środowisk, powoływanie p o rad n i specjalistycznych, otw ieranie i utrzym ywanie D om ów Sam otnej M atki, ośrodków adopcyjnych, w spiera niu organizacji prorodzinnych i ruchów rodzinnych, organizow aniu rek o lekcji i dni skupienia.
W yrazem troski K ościoła o rodzinę jest również „D yrektorium duszpa sterstw a rodzin” zatw ierdzone przez E piskopat Polski na 322 Z eb ran iu Plenarnym K onferencji E piskopatu Polski w dniu 1 m aja 2003 roku w W ar szawie. D o k u m en t ten przedstaw ia i system atyzuje sprawy związane z d o brem rodziny, nadając duszpasterstw u rodzin określoną stru k tu rę i wyzna czając sposób ich funkcjonow ania. U dziela także konkretnych wskazówek m ałżonkom i rodzicom chrześcijańskim 10.
Duszpasterstwo rodzin w Archidiecezji Krakowskiej
Początki duszpasterstw a rodzin w A rchidiecezji Krakowskiej związane są z działalnością Żywego R óżańca Dziewcząt. O rganizacja ta przygotow a ła i przeprow adziła p o raz pierwszy rekolekcje dla swych członkiń w Pewli M ałej w 1949 roku. O rganizatorką była p an i Janina Bogdanowicz. Program
7 Por. E. Ozorowski, Słownik małżeństwa i rodziny, Warszawa - Łomianki 1999, s. 101. 8 Por. Wl. Gasidło, Duszpasterska troska Kardynała Karola Wojtyły o rodzinę, dz. cyt., s. 54. 9 Por. K. Majdański, Ocalić prawdę o rodzinie, dz. cyt., s. 39-40.
był podobny do program u rekolekcji zorganizowanych przez K rajow e S to warzyszenie M łodzieży Żeńskiej w Bninie.
Już w tym czasie na niwie duszpasterstw a rodzin pojawia się m łody ks. K arol Wojtyła. Z im ą 1950 roku zorganizował on kursy dla narzeczonych, głównie dla studentów Politechniki Krakowskiej. Kursy te o p arte n a dusz pasterstw ie parafialnym stanowiły przygotowanie bliższe do małżeństwa.
W roku 1957 został utw orzony W ydział D uszpasterstw a K urii M etro p o litarnej w Krakow ie, któ rem u przew odził ks. Stanisław Czartoryski. W tym czasie do pracy duszpasterskiej włączali się prelegenci świeccy - J. B ogda nowicz, J. Ciesielski, A. F aber11.
Po objęciu stolicy biskupiej abp K arol W ojtyła przejął dotychczasowe form y duszpasterstw a rodzin, zabiegał o ich rozwój i pogłębiał je. Pierw szym etapem rozwoju było pow ołanie Stanisławy Kowal, zawodowej położ nej, na D iecezjalną In stru k to rk ę Poradnictw a R odzinnego. D ziałała ona z m an d atu biskupa i m iała pieczę n ad poradniam i, ich pracą i organizacją.
W 1967 roku kard. K arol Wojtyła zorganizow ał przy K urii Krakowskiej cykl wykładów na tem at katolickiej nauki o małżeństw ie. Przeznaczone by ły o ne głównie dla pracow ników służby zdrowia oraz nauczycieli, którzy mieliby w późniejszym czasie zaangażow ać się w duszpasterstw o rodzin, a także dla m ałżonków 12.
W roku 1968 kard. W ojtyła w yodrębnił W ydział D uszpasterstw a Rodzin z W ydziału D uszpasterstw a O gólnego i kierownictwo powierzył ks. C zesła wowi Drążkowi. Pani Janina Bogdanowicz zajęła się organizacją i tw orze niem po rad n i parafialnych, natom iast funkcję diecezjalnej instruktorki p o w ierzono H annie Lorenz.
W roku akadem ickim 1967/68 M etropolita Krakowski pow ołał Instytut Rodziny, który działał w ścisłym związku zarów no z W ydziałem D uszpa sterstw a Rodzin, ja k i z W ydziałem Teologicznym w Krakowie. N a czele In stytutu stanęła d r W anda Półtawska, k tóra zajęła się przygotow aniem p re legentów świeckich dla m łodzieży oraz opracow aniem m ateriałów dla p o radnictw a. W roku 1970 Instytut ten otrzym ał status Studium Przywydzia- łowego. Podobny status ro k wcześniej otrzym ał ośrodek dla szkolenia księ ży w ram ach Studium Teologii Rodziny13. 1 października 1975 roku Instytut Rodziny został włączony do Papieskiego W ydziału Teologicznego.
Z ad an iem D uszpasterstw a Rodzin było czuwanie nad całokształtem działań duszpasterskich w A rchidiecezji Krakowskiej. Z ad an ia te m ieli re
11 Por. Wl. Gasidło, Duszpasterska troska Kardynała Karola Wojtyły o rodzinę, dz. cyt., s. 14-17.
12 Por. tamże, s. 26-28. 13 Por. tamże, s. 30-32.
alizować adepci Instytutu Rodziny. W szystkie te działania były praktycz nym wcieleniem w życie nauki K ościoła o m ałżeństw ie, szczególnie zaś e n cykliki H um ane vitae Pawła VI.
P rogram duszpasterski przewidywał liczne inicjatywy służące m ałżeń stwu i rodzinie, takie ja k dni skupienia dla m łodych m ałżeństw , n ab o żeń stwa dla m ałżonków oczekujących dziecka, spotkania z m ałżeństw am i z okazji chrztu i pierwszej kom unii św. ich dzieci, rekolekcje stanow e dla rodziców.
Kościół Krakowski, a szczególnie D uszpasterstw o R odzin Archidiecezji Krakowskiej, wiele zawdzięcza swem u długoletniem u pasterzow i - kard. K arolow i Wojtyle, który w sposób szczególny trafnie ocenił sytuację m a ł żeństwa i rodziny, wychodząc przy tym naprzeciw tym wyzwaniom. Czynił to zarów no poprzez swoją pracę naukow ą, ja k rów nież przez działalność organizacyjną jako Pasterz diecezji i poprzez bezpośredni kon tak t z m a ł żeństw am i i rodzinam i. Tą ojcowską troskę okazywał w czasie swej posługi biskupiej w Krakowie, a potem czynił to z tym samym zaangażow aniem ja ko Papież - głowa K ościoła katolickiego.
Pasterzow anie w A rchidiecezji Krakowskiej p o kard. Wojtyle objął ks. kard. Franciszek M acharski. Przejął on d o ro b ek swojego wielkiego P o przednika. W A rchidiecezji funkcjonow ało już w tedy około 100 poradni, w tym 3 specjalistyczne; w K rakow ie (od 1972 roku), w Nowym Targu (od 1977 roku) i w Z ak o p an em (od 1978 ro k u )14.
D yrektorem W ydziału D uszpasterstw a R odzin jest w tym czasie - od 1977 ro k u był ks. W ładysław G asidło, natom iast funkcję diecezjalnej in struktorki od 1969 roku pełniła pan i M aria N ieniew ska15.
Form a przygotow ania do m ałżeństw a zgodna z wytycznymi II Instrukcji E piskopatu Polski obejm ow ała trzymiesięczny okres przygotow ania do m ałżeństw a, dwie wizyty w P oradni Życia R odzinnego oraz kurs czteroty godniowy, obejm ujący osiem konferencji. Prow adzone były rów nież k a te chezy uzupełniające dla tych, którzy nie uczęszczali n a katechezy w szkole średniej, obejm ujące 10 spotkań.
W prow adzone zostało również tzw. przygotow anie dalsze i bliższe do m ałżeństw a. O bejm ow ało ono swym zasięgiem m łodzież szkoły podstaw o wej oraz szkół średnich. O d lutego 1979 roku w prow adzone zostały k a te chezy przedchrzcielne.
D uszpasterstw o R odzin zapew niało również opiekę sam otnym m atkom . O d 1978 roku istniał Diecezjalny D om Sam otnej M atki w K rakow ie przy
14 Por. Sprawozdanie z pracy Wydziału Duszpasterstwa Rodzin Kurii Metropolitalnej za rok 1977/78, mps.
ulicy Przybyszewskiego 39. O d 1 w rześnia 1980 roku A rchidiecezja K ra kowska posiada drugi dom dla m a tek po u rodzeniu dziecka, który znajdu je się w Kosocicach koło Krakowa, gdzie m atki przebywają do czasu znale zienia m ieszkania16.
2 listopada 1985 ro k u ks. kard. F. M acharski skierow ał do pracy w Wy dziale D uszpasterstw a R odzin ks. Stanisław a M aślankę. Jako duszpasterz rodzin A rchidiecezji K rakow skiej, m iał on w spierać w pracy ks. W. Gasi- dłę, który zajm ow ał się przygotow aniem kadry do pracy w d u szp aster stwie rodzin i tym samym w spółpracow ał ze Studium Teologii Rodziny przy PAT.
1 m arca 1988 roku p an i M aria Nieniewska, diecezjalna instruktorka, zrezygnowała z p ełnienia swej funkcji ze w zględu na stan zdrowia. W jej m iejsce kard. F. M acharski pow ołuje panią Krystynę Ł abno, która funkcję tą będzie pełnić do 14 września 1989 roku. D nia 1 m arca 1990 roku n a sta nowisko diecezjalnej instruktorki zostaje pow ołana pan i Teresa Olearczyk. Ks. S. M aślankę od 31 sierpnia 1993 roku zastępuje ks. A ntoni Świer- czek, podejm ując funkcję referen ta W ydziału D uszpasterstw a Rodzin. Po m im o zm ian kadrowych, w pracy duszpasterstw a rodzin na bieżąco realizo w ane są wszystkie zadania17.
W ydział D uszpasterstw a R odzin stara się również wychodzić naprzeciw zaistniałym problem om . Przykładowo - w 1990 roku w związku z zarządze niem M inistra Z drow ia zobow iązującego kobietę, k tó ra dom aga się u su nięcia dziecka, do rozmowy z psychologiem , zorganizow ano 11 p o rad n i an tyaborcyjnych, zatrudniających katolickich psychologów, którzy p o dejm o wali działalność n a rzecz obrony życia18.
O d 1992 roku W ydział D uszpasterstw a R odzin podejm uje decyzję o pielgrzym ow aniu rodzin do Kalwarii Zebrzydowskiej - M aryjnego sank tuarium , do którego dotychczas pielgrzymowali osobno kobiety, osobno mężczyźni.
2 kw ietnia 1993 roku pow ołana zostaje w ram ach W ydziału D uszpaster stwa R odzin A rchidiecezjalna Poradnia A dopcyjna, natom iast w 1994 roku pow staje D om Sam otnej M atki im. Em ilii Wojtyłowej w W adowicach przy ulicy Sadowej 1, przejm ując rolę dom u w K osocicach19.
W roku 1997 n astępują kolejne zmiany kadrow e w Wydziale D uszpa sterstw a Rodzin. Po 20 latach pracy odchodzi ks. prał. W. G asidło. P rzesta je pełnić swą funkcję również ks. A n to n i Świerczek. N a jego m iejsce na sta
16 Por. Sprawozdanie z pracy WDR Kurii Metropolitalnej za lata 1978-1980, mps. 17 Por. WDR Komunikaty i Nominacje.
18 Por. Sprawozdanie z pracy WDR Kurii Metropolitalnej za lata 1987-1991, mps. 19 Por. Sprawozdanie z pracy WDR Kurii Metropolitalnej za lata 1992-1994, mps.
nowisko dyrektora W ydziału D uszpasterstw a Rodzin pow ołany został ks. Stanisław M ika. W spółpracuje z nim p an i Iren a K ornelak, k tóra zastąpiła na stanow isku instruktorki diecezjalnej panią Teresę Olearczyk20.
D uszp asterstw o p o d nowym kierow nictw em , odczytując znaki czasu usiłuje zm ienić fo rm ę kursów przygotow ujących narzeczonych do sa k ra m e n tu m ałżeństw a. Jak o alternatyw ę do czterotygodniow ego p rzy g o to w ania, o p raco w an o i w cielono w życie, od w rześnia 1998 roku now ą fo r m ę dw udniow ych k atech ez dla narzeczonych. C ieszą się o n e coraz w ięk szą p o p u larn o ścią , zarów no ze w zględu n a fo rm ę p rz ek azu (w arsztaty), m ożliw ość sp o tk an ia z m ałżeństw em (św iadectw o), ja k i k ró tk i czas trw an ia21.
W ydział D uszpasterstw a R odzin wychodząc naprzeciw pojawiającym się potrzebom , zorganizow ał kolejną form ę duszpasterstw a zarów no dla n a rzeczonych, ja k i dla m ałżeństw . Są to prow adzone od roku 2003 w parafii św. Jan a K antego w K rakow ie sesje w form ie W arsztatów K om unikacji M ałżeńskiej o tem atyce:
- „Poznajmy się lepiej”,
- „Porozm awiajm y o naszych uczuciach”, - „Rozwiążmy ten konflikt”,
- „M owa ciała”22.
30 października 2004 roku kard. F. M acharski odw ołał ks. S. M ikę z p e ł nienia funkcji dyrektora W ydział D uszpasterstw a Rodzin23 i powierzył ją ks. Jackowi K oniecznem u.
Historia Poradni Życia Rodzinnego przy parafii św. Mikołaja w Maniowach
H istoria P oradni Życia R odzinnego w parafii św. M ikołaja w M an io wach zaczyna się od 1987 roku, gdy państw o B arb ara i P iotr Sukiennikowie
20 Por. WDR Komunikaty i Nominacje.
21 Por. K. Bogdal, Organizacja dwudniowych katechez, „Rodzina Katolicka” 1999, nr 3, s. 6-13. W Archidiecezji funkcjonuje obecnie 9 ośrodków prowadzących taką formę przygoto wania do małżeństwa. Są to: Kraków - os. Widok; Kraków - Nowy Prokocim - par. Miłosier dzia Bożego; Wieliczka - par. św. Klemensa; Maniowy - par. św. Mikołaja; Sanktuarium Mat ki Bożej w Ludźmierzu; Niepołomice - par. Dziesięciu Tysięcy Męczenników; Kraków - Prąd nik Czerwony - par. Pana Jezusa Dobrego Pasterza; Siepraw - par. św. Michała Archanioła i Radocza k/Wadowic. Od września 2002 r. prowadzone są przez nauczycieli NPR Kursy Na turalnego Planowania Rodziny, zarówno dla narzeczonych jak też małżeństw. Kursy te odby wają się w 5 ośrodkach: Dobczyce, Kraków os. Widok, Kraków Mistrzejowice, Ludźmierz i Niepołomice.
22 Por. Sprawozdanie z pracy Wydziału Duszpasterstwa Rodzin Kurii Metropolitalnej za rok 2003, mps.
p o ukończeniu Studium Teologii Rodziny przy PAT w Krakowie, podjęli służbę w poradni. W każdy drugi i czwarty p iątek m iesiąca p ełnią dyżur, służąc pom ocą potrzebującym . D o p o rad n i zgłaszają się p rzed e wszystkim narzeczeni.
W 2002 roku ks. Tadeusz D ybeł - proboszcz parafii, został m ianowany D ekanalnym D uszpasterzem Rodzin. W nowo otw artym ośrodku rekolek cyjnym w M aniow ach zorganizował, za zgodą W ydziału D uszpasterstw a R odzin dw udniowe katechezy dla narzeczonych. B lok katechez przezna czony dla kapłana prow adzi ks. R o b ert Prokopiuk, a dla m ałżeństw a - p a ń stwo Sukiennikowie.
Dotychczas odbyło się 55 serii spotkań, w których wzięło udział ponad 1700 osób z całej Polski.
Zakończenie
N iniejsze opracow anie stanow i jedynie zarys historii duszpasterstw a ro dzin, k tórą szerzej ukazuje ks. abp prof. Kazim ierz M ajdański w książce „O calić praw dę o rodzinie” oraz ks. Jerzy Buxakowski w książce „W prow a dzenie do teologii duszpasterstw a rodzin”. Przybliżono również niektóre m niej znane w ydarzenia i osoby, k tóre były zaangażow ane w duszpaster stwo rodzin.
P otrzeba szczegółowego ukazania pracy duszpasterstw a rodzin w tzw. terenie, aby zachęcić do działania wszystkich tych, którzy tej spraw ie m ogą i chcą służyć w przyszłości, aby przeciwstawiać się zagrożeniom czyhającym na rodzinę we współczesnym świecie.
Piotr Sukiennik: A historical outline of the family pastoral care activity in Poland with a specific consideration given to the Cracow Archdiocese The Church in Poland pays much attention to the matter of the family pastoral care. This attention is made manifest in a large number of the Episcopate’s state ments defending the family and its rights. This concern is visible in all kinds of insti tutions in the service of the family: family counseling centres at parishes, specialist counseling centres, Homes of a Single Mother. The Church arranges courses which prepare for marriage, aids profamily organisations and family movements, engages in the training of the personnel for family pastoral care facilities.
